عنقاى اصفهانى: تفاوت میان نسخهها
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
خط ۱: | خط ۱: | ||
'''عنقای اصفهانی''' (زاده 1260 در اصفهان- درگذشته 1308 در اصفهان) از شعرای سده سیزدهم | '''عنقای اصفهانی''' (زاده 1260 در اصفهان- درگذشته 1308 در اصفهان) از شعرای سده سیزدهم بود. | ||
{{جعبه اطلاعات شاعر و نویسنده | {{جعبه اطلاعات شاعر و نویسنده | ||
| نام =عنقای اصفهانی | | نام =عنقای اصفهانی | ||
خط ۴۸: | خط ۴۸: | ||
==زندگینامه== | ==زندگینامه== | ||
نامش میرزا محمد حسین، تخلص شعرىاش «عنقا» ملقب به «ملک الشعرا» و بزرگترین فرزند [[همای شیرازی|هماى شیرازى]] از شعراى پرآوازۀ سدۀ سیزدهم هجرى و برادر [[طرب اصفهانى]] و [[سها|سُهاى اصفهانى]] بود. | نامش میرزا محمد حسین، تخلص شعرىاش «عنقا» ملقب به «ملک الشعرا» و بزرگترین فرزند [[همای شیرازی|هماى شیرازى]] از شعراى پرآوازۀ سدۀ سیزدهم هجرى و برادر [[طرب اصفهانى]] و [[سها|سُهاى اصفهانى]] بود. عنقا در محضر پدر ادیب و دانشمندش (هما) به تحصیل علوم و فنون و خوشنویسى پرداخت و به خاطر طبع آزاده و خصلت درویشى و وسعت مشربى که داشت، غالبا با شعرا و عرفا و اهل سیر و سلوک و قلندران معاشر بود و از مردم دو رنگ و ظاهرپرست و دنیادار پرهیز مىکرد. عنقا سخندانی چیرهزبان و عارفی خوش حالت و ادیبی فاضل بود که در تحصیل علم و ادب و کسب هنر و مجاهدت و سیر و سلوک روحانی، رنج فراوانی برده بود. فنون ادب فارسی و عربی و علوم عقلی و نقلی به خصوص فلسفه و عرفان را نزد پدر و دیگر اساتید بزرگ در اصفهان آموخت و در تتبّع دواوین شعرا و گویندگان فارسی نظیر نداشت. عنقا در شعر و شاعری از اساتید بزرگ مسلم زمان خود بود و در انجمنهای شعرای اصفهان نظیر انجمن «ابو الفقراء» و انجمنهای بعد از آن شرکت میکرد و جزو شعرای طبقهی اول محسوب میشد. به سال 1286 هجری انجمن در خانهی عنقا برگزار شد که تاکنون انجمن شعری به گرمی و حرارت و نشاط انجمن عنقا تشکیل نشده است. وی علاوه بر شاعری از هنر خط و خوشنویسی نیز نصیب وافر داشت که این هنر را در نزد پدر و میرزا عبدالحسین گلستانه آموخته بود. او در سفری به تهران به سال 1292 هجری به دربار ناصرالدّین شاه قاجار راه یافت و مورد تفقّد ایشان قرار گرفت و لقب «ملک الشعرایی» را دریافت نمود. | ||
==آثار== | |||
== آثار == | |||
طبع عنقاى اصفهانى در قصیده متأثر از شیوه متقدمین بوده و غالبا در سبک خراسانى طبع آزمایى مىکرده ولى در غزل و مراثى به سبک عراقى متمایل بوده است. مدایح غرّایی در مدح مولای متقیان علی (ع) و مراثی جانسوز کربلا در دیوان او حاکی از فطرت پاک و قوت روح و ایمان اوست. <ref>برگزیده دیوان سه شاعر اصفهان؛ زندگانی عنقا با تلخیص، ص 3- 84.</ref> | طبع عنقاى اصفهانى در قصیده متأثر از شیوه متقدمین بوده و غالبا در سبک خراسانى طبع آزمایى مىکرده ولى در غزل و مراثى به سبک عراقى متمایل بوده است. مدایح غرّایی در مدح مولای متقیان علی (ع) و مراثی جانسوز کربلا در دیوان او حاکی از فطرت پاک و قوت روح و ایمان اوست. <ref>برگزیده دیوان سه شاعر اصفهان؛ زندگانی عنقا با تلخیص، ص 3- 84.</ref> | ||
خط ۱۱۶: | خط ۱۰۵: | ||
{{ب| گر هزاران کوه قافم هست عصیان غم ندارم|تا چو «عنقا» چاکر و مدحتگر معصوم و آلم }} | {{ب| گر هزاران کوه قافم هست عصیان غم ندارم|تا چو «عنقا» چاکر و مدحتگر معصوم و آلم }} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
{| class="" style="margin: 0 auto; " | |||
| class="b" |<span class="beyt"> گلستان روی اصغر چونکه آید در خیالم</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">غنچه پیکان گردد اندر چشم و چون بلبل بنالم </span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> غنچهی پیکان چو بر حلق علی اصغر آمد</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">خون روان شد جای آب از چشم و شد شوریده حالم </span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> موی مشکین علی اصغر چو از خون گشت رنگین</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">سال و مه از مویه مویم، روز و شب از ناله نالم </span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> یاد یاقوت لب لعل علی اصغر کنم چون</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">خاک با دم گر نگردد دامن از خون مال مالم </span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> قمری باغ حسینی از نوا افتاد من چون</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">با هزاران شور همچون بلبل شیدا ننالم </span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> با دو چشم تر سکینه گفت با عباس کای عم!</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">خشک شد مرجان لعل اصغر شیرین مقالم </span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> خیز و بنشانش عطش از جرعهی آبی و بنشان</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">آتش دل را که از سوزش زبان گردیده لالم </span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> خیز و مادر لحظهای بنشین و بنشان آتش دل</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">کز جفای چرخ شام هجر شد صبح وصالم </span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> بر سر نعش علی اکبر بزاری گفت لیلی</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">کز غمت مجنون شدم بر پا نه از گیسو عقالم </span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> مو بمو شرح پریشانی لیلی تا شنیدم</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">همچو گیسوی علی اصغر پریشان گشت حالم </span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> راستی چون در گلستان بنگرم سرو و گلی را</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">قامت و روی علی اکبر آید در خیالم </span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> ماه چون خورشید کسب از سایهی من نور کردی</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">این زمان از جور گردون زرد رو همچون هلالم </span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> ماه رویم منخسف از سیلی شمر و سنان شد</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">من که اندر ابر خجلت رفت خورشید از جمالم </span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> گر هزاران کوه قافم هست عصیان غم ندارم</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">تا چو «عنقا» چاکر و مدحتگر معصوم و آلم </span> | |||
|} | |||
خط ۱۴۷: | خط ۱۹۳: | ||
{{ب| خوشتر آن باشد گلستان حسینی خشک چون شد|روز و شب در قاف غم «عنقا» چو بلبل می بنالم }} | {{ب| خوشتر آن باشد گلستان حسینی خشک چون شد|روز و شب در قاف غم «عنقا» چو بلبل می بنالم }} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
{| class="" style="margin: 0 auto; " | |||
| class="b" |<span class="beyt"> چون لب خشک علی اصغر آید در خیالم</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">خوشتر این باشد زبان گردد بکام از غصه لالم </span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> راستی آن به که گردد مژّگان پیکان بچشمم</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">غنچهی لعل علی اصغر چو آید در خیالم </span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> گشت مالامال خون قنداق اصغر چون ز پیکان</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">دامن از سیلاب اشک آن به که گردد مال مالم </span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> گفت اندر قتلگه با نعش شاه دین سکینه</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">کای پدر نه بر سرم نک دستی و بشنو مقالم </span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> سوختم از آتش دوری مسوزان بیش از اینم</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">ساختم با درد مهجوری بپرس آخر ز حالم </span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> گرددم افزون پریشانی و روزم شب نماید</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">گیسوی مشکین قاسم چونکه آید در خیالم </span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> از خروش زینب بییار محزون در خروشم</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">وز ملال خاطر کلثوم دلخون پر ملالم </span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> تار گیسویم بچنگ ظالمی افتاد و از کین</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">گوشوارم برد و داد از زخم سیلی گوشمالم </span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> عذرخواهان شاه گفتش کز کجا دست و سر آرم</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">منکه از سم ستوران مخالف پایمالم </span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> زیر خنجر شاه دین با شمر گفت ای ظالم دون</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">از طپش در التهابم وز عطش در اشتغالم </span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> گر ترا مقصود قتل من بود آن تیغ و آن سر</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">دیگر ای ظالم چه میخواهی تو از اهل و عیالم </span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> زد عطش آتش بجانم سوخت مغز استخوانم</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">آخر ای بیرحم سنگین دل ترحّم کن بحالم </span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> منکه جبریلم ز خدمت سرور خیل ملک شد</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">چون شد اکنون پایمال مرکب اهل ضلالم </span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> خوشتر آن باشد گلستان حسینی خشک چون شد</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">روز و شب در قاف غم «عنقا» چو بلبل می بنالم </span> | |||
|} | |||
خط ۱۷۲: | خط ۲۷۵: | ||
{{ب| عنقا بسرا نوحهی دلسوز جگرکاه|مقبول حسین از شعرا بلکه تو باشی }} | {{ب| عنقا بسرا نوحهی دلسوز جگرکاه|مقبول حسین از شعرا بلکه تو باشی }} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
خط ۱۹۹: | خط ۳۰۱: | ||
{{ب| در نوا عنقا نگردی بلبل گلزار جنّت|راست با شور حسینی گر بلحن خود نزاری }} | {{ب| در نوا عنقا نگردی بلبل گلزار جنّت|راست با شور حسینی گر بلحن خود نزاری }} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
{| class="" style="margin: 0 auto; " | |||
| class="b" |<span class="beyt"> گر ز چشم دل بیاد لعل اصغر خون نباری</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">مردمان گویند هیچت نیست ای جان رسم یاری </span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> غنچهی پیکان شد آگه از دهان اصغر ار نه</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">هیچکس آگه نشد این نکته را از هوشیاری </span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> در خیالم چون لب خشک علی اصغر آید</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">خوشتر آن باشد بگریم همچو ابر نو بهاری </span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> بشنود گر طیب مشکین گیسوی پرچین اکبر</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">نافه خون دل خورد در ناف آهوی تتاری </span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> ام لیلی گشت مجنون، زلف چون زنجیر اکبر</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">دید اندر خاک و خون افتاده بیعزّت بخواری </span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> گفت مادر خیز و بنشین شانه زن بر موی مشکین</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">تا پریشانی ما آشفتگان را جمع آری </span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> آفتاب برج عصمت زینب غمدیده گفتا</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">مو کِنان مویه کُنان با نعش شاه دین به زاری </span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> خیز و بنشین ای برادر دختران خویش بنگر</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">بیپدر بیعم و مادر سر برهنه بیعماری </span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> ناگهان آوازی از بریده حلقومش برآمد</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">غم مخور خواهر زمانی صبر کن در سوگواری </span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> چون برآمد دود ظلم از خیمهگاه شاه بیکس</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">ای فلک جا دارد آتش جای خون از دیده باری </span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> گلشن آل نبی از صرصر کین چون خزان شد</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">با دل پر خون بگریم همچو ابر نوبهاری </span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> در نوا عنقا نگردی بلبل گلزار جنّت</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">راست با شور حسینی گر بلحن خود نزاری </span> | |||
|} | |||
خط ۲۳۲: | خط ۳۸۴: | ||
{{ب| ای پشت دین احمد پر شد ز کفر عالم|وقت است دست غیرت از آستین برآری }} | {{ب| ای پشت دین احمد پر شد ز کفر عالم|وقت است دست غیرت از آستین برآری }} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
{| class="" style="margin: 0 auto; " | |||
| class="b" |<span class="beyt"> آمد محرّم و باز چون ابر نو بهاری</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">از چشم مردمان شد سیل سرشک جاری </span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> جای سرشک طوفان آن به کنیم جاری</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">از دیده بر شهیدان چون ابر نو بهاری </span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> بر حال سوگواران خون جگر چو باران</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">آن به چو غمگساران ای دل ز دیده باری </span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> دلهای داغداران ای باغبان بیاد آر</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">در ساحت گلستان گر لالهیی بکاری </span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> ای باد عنبرین بو مجروح قاسم و تو</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">از نافههای آهو در جیب مشک داری </span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> با اکبر دلارا با ناله گفت لیلا</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">تو در میان اعدا چون گل میان خاری </span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> در کربلا گذر کن بر قتلگه نظر کن</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">رو ترک جان و سر کن کاین است شرط یاری </span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> بر گنج علم یزدان بنشست شمر و برخاست</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">از اهل بیت اطهار افغان و آه و زاری </span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> در خاک و خون سکینه غلطان چو دید شه ر</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">اگفتا پدر ز جا خیز بنشین به شهریاری </span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> بنگر که شمر و خولی از تیغ و تازیانه</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">این میکشد به زورم وان میکشد به زاری </span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> جا داشت شاه مظلوم گوید به طفل معصوم</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">کای داغدار محروم خو کن به سوگواری </span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> چندان گریست زینب بر کشتهی برادر</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">کز شش جهت فراتی شد از سرشک جاری </span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> کلثوم اشکباران گفتا ز داغ یاران</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">کای چرخ بر اسیران وقت است رحمت آری </span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> «عنقا» نه من بنالم از شور نینوا راست</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">نالان در این گلستان چون من بود هزاری </span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> ای پشت دین احمد پر شد ز کفر عالم</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">وقت است دست غیرت از آستین برآری </span> | |||
|} | |||
خط ۲۶۳: | خط ۴۷۶: | ||
{{ب| چند میداری روا ای چرخ بیمهر از سر کین|آل عصمت پابرهنه آل سفیان در عماری <ref>همان؛ ص 778- 785.</ref> }} | {{ب| چند میداری روا ای چرخ بیمهر از سر کین|آل عصمت پابرهنه آل سفیان در عماری <ref>همان؛ ص 778- 785.</ref> }} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
{| class="" style="margin: 0 auto; " | |||
| class="b" |<span class="beyt"> یاد آید زینبم کش لاله باشد داغداری</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">هرکجا بینم غریبی بیکسی دور از دیاری </span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> نکتهی لعل و رخ اصغر به یاد آید چو بینم</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">غنچهای در گلستانی لالهای در لالهزاری </span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> قامت موزون اکبر راستی آید به یادم</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">بنگرم چون سرو رعنایی به طرف جویباری </span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> مجمع آشفتگی باشد پریشان موی اکبر</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">ورنه ایشان هیچ نبود یا نشد از روزگاری </span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> بویی از مشکین خط اکبر به همراه ارمغان بر</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">ای صبا بر تربت زهرا اگر آری گذاری </span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> عرض کن ای بانوی خلد از پریشانی زینب</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">آگهیت نیست یک مو کاین چنین داری قراری </span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> گلستانی را که پروردی به خون دل نظر کن</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">غرق خونش غنچه گل پژمرده لاله داغداری </span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> غنچه لعل اصغر و گل روی اکبر لاله لیلی</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">وقت آن آمد که سر از غرفهی جنّت برآری </span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> تا ببینی پارهپاره همچو گل از تیر و خنجر</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">پیکری را کش نبی از جان نکوتر داشت باری </span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> گفت با زینب سکینه عمهی بییار محزون</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">هست آیا همچو من آوارهی دور از دیاری </span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> بیکسی بییاوری بیخانمانی بیپناهی</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">بیدلی بینان و آبی بیلباسی سوگواری </span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> مشتری شد سایهی روی مرا خورشید روزی</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">رفت اندر ابر خجلت شب چو ماه از شرمساری </span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> گفت زینب جان عمه غم مخور کاندر مدینه</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">خان و مانت هست و هم شهزادهیی هم شهریاری </span> | |||
|- | |||
| class="b" |<span class="beyt"> چند میداری روا ای چرخ بیمهر از سر کین</span> | |||
| style="width:2em;" | | |||
| class="b" |<span class="beyt">آل عصمت پابرهنه آل سفیان در عماری <ref>همان؛ ص 778- 785.</ref> </span> | |||
|} | |||
<br /> | |||
==منابع== | ==منابع== | ||
* [[دانشنامه شعر عاشورایی انقلاب حسینی در شعر شاعران عرب و عجم|دانشنامهی شعر عاشورایی، محمدزاده، ج 2، ص: 940-943.]] | *[[دانشنامه شعر عاشورایی انقلاب حسینی در شعر شاعران عرب و عجم|دانشنامهی شعر عاشورایی، محمدزاده، ج 2، ص: 940-943.]] | ||
* [[کاروان شعر عاشورا|محمد علی مجاهدی، ''کاروان شعر عاشورا''، زمزم هدایت، ج1، ص 388-390.]] | *[[کاروان شعر عاشورا|محمد علی مجاهدی، ''کاروان شعر عاشورا''، زمزم هدایت، ج1، ص 388-390.]] | ||
==پی نوشت== | ==پی نوشت== |
نسخهٔ ۱ سپتامبر ۲۰۱۹، ساعت ۱۶:۴۷
عنقای اصفهانی (زاده 1260 در اصفهان- درگذشته 1308 در اصفهان) از شعرای سده سیزدهم بود.
عنقای اصفهانی | |
---|---|
نام اصلی | میرزا محمد حسین |
زمینهٔ کاری | شعر و ادبیات |
زادروز | 1260 اصفهان |
پدر و مادر | فرزند هماى شیرازى |
مرگ | 1308 اصفهان |
ملیت | ایرانی |
لقب | ملک الشعرا |
پیشه | شاعر و خوشنویس |
سبک نوشتاری | سبک خراسانی و بیشتر سبک عراقی |
تخلص | «عنقا» |
زندگینامه
نامش میرزا محمد حسین، تخلص شعرىاش «عنقا» ملقب به «ملک الشعرا» و بزرگترین فرزند هماى شیرازى از شعراى پرآوازۀ سدۀ سیزدهم هجرى و برادر طرب اصفهانى و سُهاى اصفهانى بود. عنقا در محضر پدر ادیب و دانشمندش (هما) به تحصیل علوم و فنون و خوشنویسى پرداخت و به خاطر طبع آزاده و خصلت درویشى و وسعت مشربى که داشت، غالبا با شعرا و عرفا و اهل سیر و سلوک و قلندران معاشر بود و از مردم دو رنگ و ظاهرپرست و دنیادار پرهیز مىکرد. عنقا سخندانی چیرهزبان و عارفی خوش حالت و ادیبی فاضل بود که در تحصیل علم و ادب و کسب هنر و مجاهدت و سیر و سلوک روحانی، رنج فراوانی برده بود. فنون ادب فارسی و عربی و علوم عقلی و نقلی به خصوص فلسفه و عرفان را نزد پدر و دیگر اساتید بزرگ در اصفهان آموخت و در تتبّع دواوین شعرا و گویندگان فارسی نظیر نداشت. عنقا در شعر و شاعری از اساتید بزرگ مسلم زمان خود بود و در انجمنهای شعرای اصفهان نظیر انجمن «ابو الفقراء» و انجمنهای بعد از آن شرکت میکرد و جزو شعرای طبقهی اول محسوب میشد. به سال 1286 هجری انجمن در خانهی عنقا برگزار شد که تاکنون انجمن شعری به گرمی و حرارت و نشاط انجمن عنقا تشکیل نشده است. وی علاوه بر شاعری از هنر خط و خوشنویسی نیز نصیب وافر داشت که این هنر را در نزد پدر و میرزا عبدالحسین گلستانه آموخته بود. او در سفری به تهران به سال 1292 هجری به دربار ناصرالدّین شاه قاجار راه یافت و مورد تفقّد ایشان قرار گرفت و لقب «ملک الشعرایی» را دریافت نمود.
آثار
طبع عنقاى اصفهانى در قصیده متأثر از شیوه متقدمین بوده و غالبا در سبک خراسانى طبع آزمایى مىکرده ولى در غزل و مراثى به سبک عراقى متمایل بوده است. مدایح غرّایی در مدح مولای متقیان علی (ع) و مراثی جانسوز کربلا در دیوان او حاکی از فطرت پاک و قوت روح و ایمان اوست. [۱]
برگزیده اشعار
چون شد شهید زهر جفا شاه دین حسین | جن و ملک ز ماتم او سوگوار شد | |
امشب دوباره زینب محزون یتیم گشت | امشب دوباره کلثوم از غم فگار [۲] شد | |
ای دوستان ز دیده روان خون دل کنید | کز جور خصم چشم فلک اشکبار شد | |
آه از دمی که در صف میدان، شه شهید | بر تیغ کافران ستمگر دچار شد | |
جانش چو جعد قاسم آشفته شد پریش | روزش چو موی اکبر ناکام تار شد | |
در خون چشم لاله رخانش، ز تیغ کین | دامان دشت کرب و بلا لالهزار شد | |
هر آهویش به دست گرازی اسیر گشت | هر بلبلش به چنگ بازی شکار شد | |
این هر دو ماه بود زمان عزای ما | کز گریه چشمها همه ابر بهار شد [۳] |
گلستان روی اصغر چونکه آید در خیالم | غنچه پیکان گردد اندر چشم و چون بلبل بنالم | |
غنچهی پیکان چو بر حلق علی اصغر آمد | خون روان شد جای آب از چشم و شد شوریده حالم | |
موی مشکین علی اصغر چو از خون گشت رنگین | سال و مه از مویه مویم، روز و شب از ناله نالم | |
یاد یاقوت لب لعل علی اصغر کنم چون | خاک با دم گر نگردد دامن از خون مال مالم | |
قمری باغ حسینی از نوا افتاد من چون | با هزاران شور همچون بلبل شیدا ننالم | |
با دو چشم تر سکینه گفت با عباس کای عم! | خشک شد مرجان لعل اصغر شیرین مقالم | |
خیز و بنشانش عطش از جرعهی آبی و بنشان | آتش دل را که از سوزش زبان گردیده لالم | |
خیز و مادر لحظهای بنشین و بنشان آتش دل | کز جفای چرخ شام هجر شد صبح وصالم | |
بر سر نعش علی اکبر بزاری گفت لیلی | کز غمت مجنون شدم بر پا نه از گیسو عقالم | |
مو بمو شرح پریشانی لیلی تا شنیدم | همچو گیسوی علی اصغر پریشان گشت حالم | |
راستی چون در گلستان بنگرم سرو و گلی را | قامت و روی علی اکبر آید در خیالم | |
ماه چون خورشید کسب از سایهی من نور کردی | این زمان از جور گردون زرد رو همچون هلالم | |
ماه رویم منخسف از سیلی شمر و سنان شد | من که اندر ابر خجلت رفت خورشید از جمالم | |
گر هزاران کوه قافم هست عصیان غم ندارم | تا چو «عنقا» چاکر و مدحتگر معصوم و آلم |
گلستان روی اصغر چونکه آید در خیالم | غنچه پیکان گردد اندر چشم و چون بلبل بنالم | |
غنچهی پیکان چو بر حلق علی اصغر آمد | خون روان شد جای آب از چشم و شد شوریده حالم | |
موی مشکین علی اصغر چو از خون گشت رنگین | سال و مه از مویه مویم، روز و شب از ناله نالم | |
یاد یاقوت لب لعل علی اصغر کنم چون | خاک با دم گر نگردد دامن از خون مال مالم | |
قمری باغ حسینی از نوا افتاد من چون | با هزاران شور همچون بلبل شیدا ننالم | |
با دو چشم تر سکینه گفت با عباس کای عم! | خشک شد مرجان لعل اصغر شیرین مقالم | |
خیز و بنشانش عطش از جرعهی آبی و بنشان | آتش دل را که از سوزش زبان گردیده لالم | |
خیز و مادر لحظهای بنشین و بنشان آتش دل | کز جفای چرخ شام هجر شد صبح وصالم | |
بر سر نعش علی اکبر بزاری گفت لیلی | کز غمت مجنون شدم بر پا نه از گیسو عقالم | |
مو بمو شرح پریشانی لیلی تا شنیدم | همچو گیسوی علی اصغر پریشان گشت حالم | |
راستی چون در گلستان بنگرم سرو و گلی را | قامت و روی علی اکبر آید در خیالم | |
ماه چون خورشید کسب از سایهی من نور کردی | این زمان از جور گردون زرد رو همچون هلالم | |
ماه رویم منخسف از سیلی شمر و سنان شد | من که اندر ابر خجلت رفت خورشید از جمالم | |
گر هزاران کوه قافم هست عصیان غم ندارم | تا چو «عنقا» چاکر و مدحتگر معصوم و آلم |
چون لب خشک علی اصغر آید در خیالم | خوشتر این باشد زبان گردد بکام از غصه لالم | |
راستی آن به که گردد مژّگان پیکان بچشمم | غنچهی لعل علی اصغر چو آید در خیالم | |
گشت مالامال خون قنداق اصغر چون ز پیکان | دامن از سیلاب اشک آن به که گردد مال مالم | |
گفت اندر قتلگه با نعش شاه دین سکینه | کای پدر نه بر سرم نک دستی و بشنو مقالم | |
سوختم از آتش دوری مسوزان بیش از اینم | ساختم با درد مهجوری بپرس آخر ز حالم | |
گرددم افزون پریشانی و روزم شب نماید | گیسوی مشکین قاسم چونکه آید در خیالم | |
از خروش زینب بییار محزون در خروشم | وز ملال خاطر کلثوم دلخون پر ملالم | |
تار گیسویم بچنگ ظالمی افتاد و از کین | گوشوارم برد و داد از زخم سیلی گوشمالم | |
عذرخواهان شاه گفتش کز کجا دست و سر آرم | منکه از سم ستوران مخالف پایمالم | |
زیر خنجر شاه دین با شمر گفت ای ظالم دون | از طپش در التهابم وز عطش در اشتغالم | |
گر ترا مقصود قتل من بود آن تیغ و آن سر | دیگر ای ظالم چه میخواهی تو از اهل و عیالم | |
زد عطش آتش بجانم سوخت مغز استخوانم | آخر ای بیرحم سنگین دل ترحّم کن بحالم | |
منکه جبریلم ز خدمت سرور خیل ملک شد | چون شد اکنون پایمال مرکب اهل ضلالم | |
خوشتر آن باشد گلستان حسینی خشک چون شد | روز و شب در قاف غم «عنقا» چو بلبل می بنالم |
چون لب خشک علی اصغر آید در خیالم | خوشتر این باشد زبان گردد بکام از غصه لالم | |
راستی آن به که گردد مژّگان پیکان بچشمم | غنچهی لعل علی اصغر چو آید در خیالم | |
گشت مالامال خون قنداق اصغر چون ز پیکان | دامن از سیلاب اشک آن به که گردد مال مالم | |
گفت اندر قتلگه با نعش شاه دین سکینه | کای پدر نه بر سرم نک دستی و بشنو مقالم | |
سوختم از آتش دوری مسوزان بیش از اینم | ساختم با درد مهجوری بپرس آخر ز حالم | |
گرددم افزون پریشانی و روزم شب نماید | گیسوی مشکین قاسم چونکه آید در خیالم | |
از خروش زینب بییار محزون در خروشم | وز ملال خاطر کلثوم دلخون پر ملالم | |
تار گیسویم بچنگ ظالمی افتاد و از کین | گوشوارم برد و داد از زخم سیلی گوشمالم | |
عذرخواهان شاه گفتش کز کجا دست و سر آرم | منکه از سم ستوران مخالف پایمالم | |
زیر خنجر شاه دین با شمر گفت ای ظالم دون | از طپش در التهابم وز عطش در اشتغالم | |
گر ترا مقصود قتل من بود آن تیغ و آن سر | دیگر ای ظالم چه میخواهی تو از اهل و عیالم | |
زد عطش آتش بجانم سوخت مغز استخوانم | آخر ای بیرحم سنگین دل ترحّم کن بحالم | |
منکه جبریلم ز خدمت سرور خیل ملک شد | چون شد اکنون پایمال مرکب اهل ضلالم | |
خوشتر آن باشد گلستان حسینی خشک چون شد | روز و شب در قاف غم «عنقا» چو بلبل می بنالم |
ای باد صبا نافه گشا بلکه تو باشی | پیغامبر کرب و بلا بلکه تو باشی | |
برگو بخم زلف علی اکبر ناشاد | غارتگر چین شور ختا بلکه تو باشی | |
با شبه پیمبر علی اکبر، شه دین گفت | مقصود خدا از شهدا بلکه تو باشی | |
جامی است لبالب ز بلا وز کف ساقی | نوشندهی آن جام بلا بلکه تو باشی | |
لیلی بخم زلف علی دست زد و گفت | سر حلقهی ارباب وفا بلکه تو باشی | |
با شور حسینی بنوا گفت سکینه | کای عمه پناه اسرا بلکه تو باشی | |
در کرب و بلا گفت به شاه شهدا عشق | در مرتبه شاه شهدا بلکه تو باشی | |
گفتا بجوابش شه بییار که ای عشق | در کوی وفا راهنما بلکه تو باشی | |
هرشب ز غمت ناله و فریاد برآریم | فریاد رس روز جزا بلکه تو باشی | |
در ماتمت امروز همی زار بنالیم | فردای جزا شافع ما بلکه تو باشی | |
عنقا بسرا نوحهی دلسوز جگرکاه | مقبول حسین از شعرا بلکه تو باشی |
گر ز چشم دل بیاد لعل اصغر خون نباری | مردمان گویند هیچت نیست ای جان رسم یاری | |
غنچهی پیکان شد آگه از دهان اصغر ار نه | هیچکس آگه نشد این نکته را از هوشیاری | |
در خیالم چون لب خشک علی اصغر آید | خوشتر آن باشد بگریم همچو ابر نو بهاری | |
بشنود گر طیب مشکین گیسوی پرچین اکبر | نافه خون دل خورد در ناف آهوی تتاری | |
ام لیلی گشت مجنون، زلف چون زنجیر اکبر | دید اندر خاک و خون افتاده بیعزّت بخواری | |
گفت مادر خیز و بنشین شانه زن بر موی مشکین | تا پریشانی ما آشفتگان را جمع آری | |
آفتاب برج عصمت زینب غمدیده گفتا | مو کِنان مویه کُنان با نعش شاه دین به زاری | |
خیز و بنشین ای برادر دختران خویش بنگر | بیپدر بیعم و مادر سر برهنه بیعماری | |
ناگهان آوازی از بریده حلقومش برآمد | غم مخور خواهر زمانی صبر کن در سوگواری | |
چون برآمد دود ظلم از خیمهگاه شاه بیکس | ای فلک جا دارد آتش جای خون از دیده باری | |
گلشن آل نبی از صرصر کین چون خزان شد | با دل پر خون بگریم همچو ابر نوبهاری | |
در نوا عنقا نگردی بلبل گلزار جنّت | راست با شور حسینی گر بلحن خود نزاری |
گر ز چشم دل بیاد لعل اصغر خون نباری | مردمان گویند هیچت نیست ای جان رسم یاری | |
غنچهی پیکان شد آگه از دهان اصغر ار نه | هیچکس آگه نشد این نکته را از هوشیاری | |
در خیالم چون لب خشک علی اصغر آید | خوشتر آن باشد بگریم همچو ابر نو بهاری | |
بشنود گر طیب مشکین گیسوی پرچین اکبر | نافه خون دل خورد در ناف آهوی تتاری | |
ام لیلی گشت مجنون، زلف چون زنجیر اکبر | دید اندر خاک و خون افتاده بیعزّت بخواری | |
گفت مادر خیز و بنشین شانه زن بر موی مشکین | تا پریشانی ما آشفتگان را جمع آری | |
آفتاب برج عصمت زینب غمدیده گفتا | مو کِنان مویه کُنان با نعش شاه دین به زاری | |
خیز و بنشین ای برادر دختران خویش بنگر | بیپدر بیعم و مادر سر برهنه بیعماری | |
ناگهان آوازی از بریده حلقومش برآمد | غم مخور خواهر زمانی صبر کن در سوگواری | |
چون برآمد دود ظلم از خیمهگاه شاه بیکس | ای فلک جا دارد آتش جای خون از دیده باری | |
گلشن آل نبی از صرصر کین چون خزان شد | با دل پر خون بگریم همچو ابر نوبهاری | |
در نوا عنقا نگردی بلبل گلزار جنّت | راست با شور حسینی گر بلحن خود نزاری |
آمد محرّم و باز چون ابر نو بهاری | از چشم مردمان شد سیل سرشک جاری | |
جای سرشک طوفان آن به کنیم جاری | از دیده بر شهیدان چون ابر نو بهاری | |
بر حال سوگواران خون جگر چو باران | آن به چو غمگساران ای دل ز دیده باری | |
دلهای داغداران ای باغبان بیاد آر | در ساحت گلستان گر لالهیی بکاری | |
ای باد عنبرین بو مجروح قاسم و تو | از نافههای آهو در جیب مشک داری | |
با اکبر دلارا با ناله گفت لیلا | تو در میان اعدا چون گل میان خاری | |
در کربلا گذر کن بر قتلگه نظر کن | رو ترک جان و سر کن کاین است شرط یاری | |
بر گنج علم یزدان بنشست شمر و برخاست | از اهل بیت اطهار افغان و آه و زاری | |
در خاک و خون سکینه غلطان چو دید شه ر | اگفتا پدر ز جا خیز بنشین به شهریاری | |
بنگر که شمر و خولی از تیغ و تازیانه | این میکشد به زورم وان میکشد به زاری | |
جا داشت شاه مظلوم گوید به طفل معصوم | کای داغدار محروم خو کن به سوگواری | |
چندان گریست زینب بر کشتهی برادر | کز شش جهت فراتی شد از سرشک جاری | |
کلثوم اشکباران گفتا ز داغ یاران | کای چرخ بر اسیران وقت است رحمت آری | |
«عنقا» نه من بنالم از شور نینوا راست | نالان در این گلستان چون من بود هزاری | |
ای پشت دین احمد پر شد ز کفر عالم | وقت است دست غیرت از آستین برآری |
آمد محرّم و باز چون ابر نو بهاری | از چشم مردمان شد سیل سرشک جاری | |
جای سرشک طوفان آن به کنیم جاری | از دیده بر شهیدان چون ابر نو بهاری | |
بر حال سوگواران خون جگر چو باران | آن به چو غمگساران ای دل ز دیده باری | |
دلهای داغداران ای باغبان بیاد آر | در ساحت گلستان گر لالهیی بکاری | |
ای باد عنبرین بو مجروح قاسم و تو | از نافههای آهو در جیب مشک داری | |
با اکبر دلارا با ناله گفت لیلا | تو در میان اعدا چون گل میان خاری | |
در کربلا گذر کن بر قتلگه نظر کن | رو ترک جان و سر کن کاین است شرط یاری | |
بر گنج علم یزدان بنشست شمر و برخاست | از اهل بیت اطهار افغان و آه و زاری | |
در خاک و خون سکینه غلطان چو دید شه ر | اگفتا پدر ز جا خیز بنشین به شهریاری | |
بنگر که شمر و خولی از تیغ و تازیانه | این میکشد به زورم وان میکشد به زاری | |
جا داشت شاه مظلوم گوید به طفل معصوم | کای داغدار محروم خو کن به سوگواری | |
چندان گریست زینب بر کشتهی برادر | کز شش جهت فراتی شد از سرشک جاری | |
کلثوم اشکباران گفتا ز داغ یاران | کای چرخ بر اسیران وقت است رحمت آری | |
«عنقا» نه من بنالم از شور نینوا راست | نالان در این گلستان چون من بود هزاری | |
ای پشت دین احمد پر شد ز کفر عالم | وقت است دست غیرت از آستین برآری |
یاد آید زینبم کش لاله باشد داغداری | هرکجا بینم غریبی بیکسی دور از دیاری | |
نکتهی لعل و رخ اصغر به یاد آید چو بینم | غنچهای در گلستانی لالهای در لالهزاری | |
قامت موزون اکبر راستی آید به یادم | بنگرم چون سرو رعنایی به طرف جویباری | |
مجمع آشفتگی باشد پریشان موی اکبر | ورنه ایشان هیچ نبود یا نشد از روزگاری | |
بویی از مشکین خط اکبر به همراه ارمغان بر | ای صبا بر تربت زهرا اگر آری گذاری | |
عرض کن ای بانوی خلد از پریشانی زینب | آگهیت نیست یک مو کاین چنین داری قراری | |
گلستانی را که پروردی به خون دل نظر کن | غرق خونش غنچه گل پژمرده لاله داغداری | |
غنچه لعل اصغر و گل روی اکبر لاله لیلی | وقت آن آمد که سر از غرفهی جنّت برآری | |
تا ببینی پارهپاره همچو گل از تیر و خنجر | پیکری را کش نبی از جان نکوتر داشت باری | |
گفت با زینب سکینه عمهی بییار محزون | هست آیا همچو من آوارهی دور از دیاری | |
بیکسی بییاوری بیخانمانی بیپناهی | بیدلی بینان و آبی بیلباسی سوگواری | |
مشتری شد سایهی روی مرا خورشید روزی | رفت اندر ابر خجلت شب چو ماه از شرمساری | |
گفت زینب جان عمه غم مخور کاندر مدینه | خان و مانت هست و هم شهزادهیی هم شهریاری | |
چند میداری روا ای چرخ بیمهر از سر کین | آل عصمت پابرهنه آل سفیان در عماری [۴] |
یاد آید زینبم کش لاله باشد داغداری | هرکجا بینم غریبی بیکسی دور از دیاری | |
نکتهی لعل و رخ اصغر به یاد آید چو بینم | غنچهای در گلستانی لالهای در لالهزاری | |
قامت موزون اکبر راستی آید به یادم | بنگرم چون سرو رعنایی به طرف جویباری | |
مجمع آشفتگی باشد پریشان موی اکبر | ورنه ایشان هیچ نبود یا نشد از روزگاری | |
بویی از مشکین خط اکبر به همراه ارمغان بر | ای صبا بر تربت زهرا اگر آری گذاری | |
عرض کن ای بانوی خلد از پریشانی زینب | آگهیت نیست یک مو کاین چنین داری قراری | |
گلستانی را که پروردی به خون دل نظر کن | غرق خونش غنچه گل پژمرده لاله داغداری | |
غنچه لعل اصغر و گل روی اکبر لاله لیلی | وقت آن آمد که سر از غرفهی جنّت برآری | |
تا ببینی پارهپاره همچو گل از تیر و خنجر | پیکری را کش نبی از جان نکوتر داشت باری | |
گفت با زینب سکینه عمهی بییار محزون | هست آیا همچو من آوارهی دور از دیاری | |
بیکسی بییاوری بیخانمانی بیپناهی | بیدلی بینان و آبی بیلباسی سوگواری | |
مشتری شد سایهی روی مرا خورشید روزی | رفت اندر ابر خجلت شب چو ماه از شرمساری | |
گفت زینب جان عمه غم مخور کاندر مدینه | خان و مانت هست و هم شهزادهیی هم شهریاری | |
چند میداری روا ای چرخ بیمهر از سر کین | آل عصمت پابرهنه آل سفیان در عماری [۵] |
منابع
- دانشنامهی شعر عاشورایی، محمدزاده، ج 2، ص: 940-943.
- محمد علی مجاهدی، کاروان شعر عاشورا، زمزم هدایت، ج1، ص 388-390.