جابر عناصری

جابر عناصری اردبیلی
زمینهٔ کاری	دکتری فلسفه، شاهنامه‌پژوه، ایران‌شناس و پدر تعزیه‌شناسی آکادمیک ایران
زادروز	1324 اردبیل
پدر و مادر	علی عناصری
مرگ	28 فروردین 1395–71 سال تهران
ملیت	ایرانی
محل زندگی	اردبیل، تهران 2 فرزند (یک پسر و یک دختر)
جایگاه خاکسپاری	بهشت زهرا

جابر عَناصِری (زاده 10 اردیبهشت 1324 شمسی در اردبیل - 28 فروردین 1395 در تهران) شاهنامه‌پژوه، ایران‌شناس، تعزیه‌شناس ایرانی و دکترای فلسفه از دانشگاه تهران است.

تحصیلات

• تحصیلات متوسطه با كسب مقام اول در رشته ادبی در دارالفنون تهران
• دکتری فلسفه و علوم‌تربیتی از دانشگاه تهران
• دوره تخصصی ایران شناسی اجتماعی از دانشگاه لندن

زندگینامه

دكتر جابر عناصری در سال 1324 شمسی در اردبیل به دنیا آمد و پس از طی تحصیلات مقدماتی در شهر اردبیل ، تحصیلات متوسطه را در دارالفنون تهران و با كسب مقام اول در رشته ادبی به پایان رساند. وی سپس در دانشگاه تهران تا مقطع دكتری فلسفه و علوم تربیتی تحصیل كرده و دوره تخصصی ایران شناسی اجتماعی را در دانشگاه لندن به پایان رساند. دكتر عناصری پس از گدراندن دوره تخصصی مردم شناسی در انگلستان با تكیه بر پژوهش های قبلی خود به تحقیق درباره خاورمیانه ، جنوب غرب آسیا به ویژه مسائل فرهنگی تركیه ، ایران و افغانستان پرداخت. وی استاد ممتاز دانشگاه های تهران بود و در كنار پژوهش های فراوان بیش از 40 كتاب در زمینه فرهنگ ایران به رشته تحریر درآورد.

آثار

مقاله‌ها

• «آئین طلب باران و حرمت آن در ایران»، فرهنگ ایران باستان، سال 7، شماره 1، 1348.

• «اسناد و مدارک ویژه شبیه خوانی در تکیه دولت»، گنجینه اسناد، سال 4، شماره 4، زمستان 1373، ص 6 - 10.

• «بحر طویل خوانی: شیوه ای از پتواژگوئی و منظومه خوانی نمایشی در قلمرو شبیه خوانی (در دانه های سخن بر سلک محن)»، شبیه خوانی، گنجینه نمایش های آیینی مذهبی: مجموعه مقالات سمینار پژوهشی تعزیه، ص 186 - 165.

• «بهین سرمشق هنرمندان، نوشنده جام بلا، آقای دشت کربلا»، رسانه دانشگاه، شماره 28، زمستان 1385، ص 91 - 86.
• «پرده خوانی: نمایش مصیبت به روایت تصویر»، سروش، سال 7، شماره 288، 4 خرداد 1364؛ شماره 289، 11 خرداد 1364؛ شماره 290، 18 خرداد 1364؛ شماره 291، 24 خرداد 1364؛ شماره 294، 15 تیر 1364؛ شماره 295، 22 تیر 1364.
• «تجلی آیین و مراسم در قاب آینه دوربین»، عکس، سال 9، شماره 96، اردیبهشت 1374، ص 21 - 18.
• «تجلی قرآن مجید در مجالس شبیه خوانی (تعزیه)»، سروش، شماره 919، 12 دی 1377، ص 64 - 65.
• «تعزیه ایرانی ریشه در سوگ سیاوش دارد»، توسعه، 14 آبان 1382، ص 9.
• «تعزیه، حکایت عشق»، زن روز، شماره 1512، 3 تیر 1374، ص 37.
• «تعزیه: معرفی مجلس سؤال و جواب دهقان یهودی با سید سجاد در کربلا»، ادبستان، سال 3، شماره 11، آبان 1381.
• «تعزیه، موسیقی مذهبی ایران»، انتخاب، 9 اردیبهشت 1378، ص 7.
• تعزیه: نمایش مصیبت، تهران، انتشارات واحد فوق برنامه بخش فرهنگی دفتر مرکزی جهاد دانشگاهی، 1365، ص 309.
• «تعزیه و مراسم عزاداری در پاکستان»، ترجمه و نوشته جابر عناصری، شبیه خوانی، گنجینه نمایش های آیینی مذهبی: مجموعه مقالات سمینار پژوهشی تعزیه، ص 155- 162
• «تعزیه: وصف معراج انسان با شهر براق عشق»، مشرق، شماره 6، مهر 1374، ص 71 - 67.
• «تعزیه و وقف»، وقف میراث جاویدان، شماره 60، زمستان 1386، ص 112 - 110.
• «تعزیه هنر وقفی ایران و میراث جاویدانی از قلمرو آیین و ایمان»، وقف میراث جاویدن، شماره 3، مهر و آبان و آذر 1372، ص 41 - 38.
• «تعزیه یا نمایش حزن انگیز (به روایت سفرنامه ها)»، سروش، سال 5، شماره 202، 8 مرداد 1362.
• «درآمدی بر تجلی سیمای قدیسین و معصومین در نمایش های اسطوره ای - آیینی»، کتاب فصل قاموس، دفتر ششم، بهار 1364.
• «درآمدی بر مجلس قصاص طلبیدن «سواد بن قیس» از رسول خدا (ص)»، تعزیه: نمایش مصیبت، ص 174 - 168.
• درآمدی بر نمایش و نیایش در ایران، تهران، جهاد دانشگاهی (دفتر مرکزی)، بخش فرهنگی، واحد فوق برنامه، 1366، ص 263.
• «دو مجلس شادی آور شبیه خوانی»، زن روز، شماره 1485 - 1486، 28 آبان 1373، ص 56 - 57.
• «رمضان در فرهنگ مردم اردبیل»، تاریخ و فرهنگ معاصر، سال 3، شماره 11 - 12، پاییز و زمستان 1373، ص 82 - 77.
• «روضه سلطان محمود»، چیستا، شماره 5، 1367 - 1366، ص 425 - 417.
• «زره پوشی در مجالس شبیه خوانی»، کیهان، 14 مرداد 1372، ص 14؛ 21 مرداد 1372، ص 12.
• سلطان کربلا: شرح واقعه عاشورا و آیین های سوگواری اباعبدالله الحسین (ع) در ایران، نگارش متن جابر عناصری؛ نقاشی ها گروه هنرمندان، عکس ها گروه عکاسان، خوشنویسی جلیل رسولی، عبدالصمد صمدی و کاوه اخوین، تهران، زرین و سیمین، 1382، ص 101.
• «شب برات (نیمه شعبان) در آیینه فرهنگ مردم»، همشهری، 7 بهمن 1372، ص 16.
• «سوگنامه حضرت خدیجه (س) و معرفی مجلس عروسی رفتن حضرت فاطمه (س)»، تعزیه: نمایش مصیبت ، ص 145 - 135.
• «شبیه خوانی: درّ یتیم نمایش های ایرانی»، شبیه خوانی، گنجینه نمایش های آیینی مذهبی: مجموعه مقالات سمینار پژوهشی تعزیه، ص 41 - 11.
• شبیه نامه امامزاده واجب التعظیم حضرت سلطانعلی علیه السلام، به کوشش جابر عناصری، تهران، ائلشن، 1382، ص 70.
• شبیه نامه حضرت عبدالعظیم علیه السلام، به کوشش جابر عناصری؛ [برای] اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان تهران، اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی شهرستان ری، تهران، رایزن، 1380، ص 79.
• «شبیه نامه حضرت سیدجلال الدین اشرف»، گیلان نامه: مجموعه مقالات گیلان شناسی، جلد 3، به کوشش محمدتقی پوراحمد جتاجی، رشت، 1371، ص 237 - 181.
• شهادت: مه جبینان گل جمال، چهار مجلس شبیه خوانی برای نوجوانان و جوانان، تهران، وزارت آموزش و پرورش، معاونت پژوهشی، مؤسسه فرهنگی منادی تربیت، 1381، ص 76.
• «ظرایف و دقایق ادبی منظوم و منثور در سرنامه غمنامه ها»، سروش، سال 7، شماره 305، شنبه 30 شهریور 1364.
• «غمنامه دشت بلا معرفی مجلس شبیه خوانی کوچه معمار اردبیل آذربایجان»، آذر مهر، سال 4، شماره 44، خرداد 1374، ص 6 - 7.
• «فرهنگ عامه و تعزیه»، اطلاعات، ضمیمه گلچرخ ویژه ادبیات و هنر آیینی، شماره 4، سه شنبه 23 مهر 1364،
• «قربانی بیگناه: نمایش سوگ خوش فرجام»، تعزیه: نمایش مصیبت، ص 99 - 89.
• «کاربرد آلات و ادوات موسیقی در نسخ و مجالس شبیه خوانی»، فصلنامه آهنگ، سال اول و دوم، شماره 1 - 4، 1367 - 1368.
• «متدولوژی تعزیه»، نمایش، سال اول، شماره 5، 1365.
• «مجلس تعزیه علی امیرالمؤمنین (ع)»، تعزیه: نمایش مصیبت، ص 193 - 180.
• «مجلس تولد امام حسین علیه السلام»، تعزیه: نمایش مصیبت، ص 167 - 161.
• «مجلس شبیه خوانی: حج بدل به عمره نمودن حضرت امام حسین علیه السلام»، وقف میراث جاویدان، شماره 18، تیر و مرداد و شهریور 1377، ص 109 - 106.
• «مجلس هابیل و قابیل (فرزندان آدم (ع) ابوالبشر)»، تعزیه: نمایش مصیبت، تهران، ص 8 - 1.
• «معرفی برخی از نسخ طرفه شبیه خوانی»، گنجینه اسناد، شماره 20 - 19، زمستان 1374، ص 11 - 7.
• «معرفی تعزیه مبعوث شدن پیغمبر (ص)»، تعزیه: نمایش مصیبت، ص 108 - 100.
• «معرفی تعزیه حضرت حمزه سیدالشهداء»، تعزیه: نمایش مصیبت، ص 117 - 109.
• «معرفی تعزیه وهب نصرانی»، تعزیه: نمایش مصیبت، ص 217 - 208.
• «معرفی مجلس تزویج فاطمه زهرا با مولا علی (ع) یا مجلس «نزول زهره»»، تعزیه: نمایش مصیبت، ص 152 - 146.
• «معرفی مجلس تعزیه شهادت امام جعفر صادق (ع)»، تعزیه: نمایش مصیبت، ص 301 - 295.
• «معرفی مجلس حضرت ایوب»، تعزیه: نمایش مصیبت، ص 30 - 39.
• «معرفی مجلس حضرت جرجیس»، تعزیه: نمایش مصیبت، ص 68 - 78.
• «معرفی مجلس حضرت زکریا»، تعزیه: نمایش مصیبت، ص 79 - 88.
• «معرفی مجلس درویش بیابانی و حضرت موسی علیه السلام»، تعزیه: نمایش مصیبت، ص 40 - 59.
• «معرفی مجلس درة الصدف علیه الرحم»، تعزیه: نمایش مصیبت، ص 224 - 241.
• «معرفی مجلس ذبح اسماعیل»، تعزیه: نمایش مصیبت، ص 17 - 29.
• «معرفی مجلس زوار بارگاه امام رضا علیه السلام»، تعزیه: نمایش مصیبت، ص 302 - 309.
• «معرفی مجلس سلیمان و بلقیس»، تعزیه: نمایش مصیبت، ص 60 - 67.
• «معرفی مجلس سؤال و جواب دهقان یهودی از سید سجاد در کربلا»، تعزیه: نمایش مصیبت، ص 262 - 257.
• باز انتشار
• «معرفی مجلس سؤال و جواب دهقان یهودی با سیدسجاد در کربلا»، ادبستان، شماره 35، آبان 1371، ص 42 - 44.
• «معرفی مجلس سوغاتی آوردن شمار برای دخترش»، تعزیه: نمایش مصیبت، ص 218 - 223.
• «معرفی مجلس شهادت جعفر طیار علیه الرحم»، تعزیه: نمایش مصیبت، ص 118 - 133.
• «معرفی مجلس عبدالله بن عفیف علیه الرحم»، تعزیه: نمایش مصیبت، ص 263 - 271.
• «معرفی مجلس ظهیر شامی»، تعزیه: نمایش مصیبت، ص 242 - 249.
• «معرفی مجلس نصب خلافت جناب امیر (ع)»، تعزیه: نمایش مصیبت، ص 153 - 160.
• «معرفی مجلس وفات حضرت فاطمه (س)»، تعزیه: نمایش مصیبت، ص 175 - 179.
• «معرفی مجلس هویه گری جابر بن عبدالله انصاری»، تعزیه: نمایش مصیبت، ص 250 - 256.
• «منظومه خوانی نمایشی»، کیهان، 17 تیر 1372، ص 18؛ 24 تیر 1372، ص 16.
• «موسم رحیل: بحثی درباره چاووشی و چاووشی خوانی»، سروش، سال 5، شماره 204، شنبه 22 مرداد 1362، شماره 205، شنبه 25 مرداد 1362؛ شماره 206، شنبه 5 شهریور 1362؛ شماره 207، شنبه 12 شهریور 1362.
• «موسیقی و تعزیه»، ایران، 20 خرداد 1374، ص 8.
• «مولودی خوانی و عروسی قریش: مجلس عروسی رفتن حضرت فاطمه (س)»، سروش، سال 5، شماره 211، شنبه 9 مهر شهریور 1362.
• «ناز نمرودی: معرفی مجلس افکندن حضرت ابراهیم علیه السلام به آتش»، تعزیه: نمایش مصیبت، ص 16 - 9.
• «نخستین مجلس تعزیه»، سروش، شماره 933، 4 اردیبهشت 1378، ص 24 - 25.
• «نشستی بر سوگ امامزاده سلطانعلی»، تعزیه: نمایش مصیبت، ص 279 - 294.
• «نقش حضرت زینب (س) در مجالس تعزیه»، تعزیه: نمایش مصیبت، ص 202 - 207.
• «نقش موسیقی در تعزیه»، همشهری، 23 تیر 1372، ص 8.
• «نقش ها و نغمه های تعزیه»، ایران، 27 فروردین 1381، ص 10.
• «نگاهی گذرا به مجلس تعزیه مولا علی علیه السلام»، تعزیه: نمایش مصیبت، ص 194 - 201.
• «نگاهی گذرا به مجلس «خروج مختار»، تعزیه: نمایش مصیبت، ص 272 - 278.
• «وقف و سوگواری»، وقف میراث جاویدان، سال 2، شماره 6، تابستان 1373، ص 140 - 144.
• «هنر ایرانی؛ و تأثیر تشیع بر گونه های آن»، شیعه شناسی، شماره 8، زمستان 1383، ص 85 - 114.

به کوشش

• جنگ تعزیه: از مدینه تا مدینه (مجموعه چهل مجلس شبیه خوانی)، به کوشش جابر عناصری، با همفکری و پشتیبانی عبدالرضا زارع اشکوری، تهران، کیومرث، 1381، ص 806.

• «تعزیه تراژدی در اسلام»، نوشته متین آند، ترجمه شاکه هاروطونیانس، مقابله و تلخیص جابر عناصری، شبیه خوانی، گنجینه نمایش های آیینی مذهبی: مجموعه مقالات سمینار پژوهشی تعزیه، ص 247 - 235.]
• «تعزیه و مراسم عزاداری در پاکستان»، ترجمه و نوشته جابر عناصری، شبیه خوانی، گنجینه نمایش های آیینی مذهبی: مجموعه مقالات سمینار پژوهشی تعزیه، ص 155- 162.
• «تعزیه و مراسم عزاداری در عراق»، نوشته [سید صالح] شهرستانی، تلخیص، تنظیم و بازنویسی جابر عناصری، شبیه خوانی، گنجینه نمایش های آیینی مذهبی: مجموعه مقالات سمینار پژوهشی تعزیه، ص 93 - 103.
• شبیه خوانی، گنجینه نمایش های آیینی مذهبی: مجموعه مقالات سمینار پژوهشی تعزیه، به کوشش جابر عناصری، [تهران]، یازدهمین جشنواره سراسری تئاتر فجر، 1372، ص 247 + 1.
• شبیه نامه امامزاده صالح الحسنی (ع) رشت (نکته رود-گیلان)، رشت، حرف نو، 1386، ص 80.
• شبیه نامه امامزاده واجب التعظیم حضرت سلطانعلی علیه السلام، تهران، ائلشن، 1382، ص 70.
• شبیه نامه حضرت عبدالعظیم علیه السلام، تهران، رایزن، 1380، ص 79.
• گلواژه های عزا بر گلبرگ های رثا (گلدسته ای از مجالس طرفه و غریبه شبیه خوانی)، تهران، کیومرث، 1379.

مترجم

• فهرست توصیفی نمایشنامه های مذهبی ایرانی (مضبوط در کتابخانه واتیکان)، گردآورنده نسخ انریکو چرولی، تهیه کنندگان فهرست اتو روسی، السیو بومباچی، ترجمه جابر عناصری، تهران، مؤسسه فرهنگی گسترش هنر، 1368، ص 290.

مقدمه نویس

• شبیه نامه امامزاده واجب التعظیم حضرت محمدتقی علیه السلام مدفون در رودهن، سروده اصغر شیرمحمدی، با مقدمه جابر عناصری، دماوند، رشد و توسعه، 1385، ص 47.

مصاحبه شونده

• «عاشورا در ایران ما: گفتگو با جابر عناصری»، مصاحبه از مریم گوشه، ایران، 12 بهمن 1384، ص 12.
• درباره «جابر عناصری»، نوشته سایر محمدی، ایران، 28 اسفند 1384، ص 24.

منابع

• وب سایت مرکز دائر‌ه‌المعارف بزرگ اسلامی
• وب سایت پایگاه اطلاع‌رسانی کتابخانه‌های ایران
• وب سایت بانک اطلاعات نشریات کشور
• وب سایت سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران
• وب سایت پرتال جامع علوم انسانی
• وب سایت پایگاه مجلات تخصصی نور
• وب سایت پایگاه اطلاع‌رسانی مرکز بررسی‌های اسلامی
• خبرگزاری جمهوری اسللامی (ایرنا)
• مأخذ شناسی مناسک آیینی شیعه در ایران و جهان، پیمان اسحاقی.