روشن اردستانى اصفهانى: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حسین
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(صفحه‌ای تازه حاوی «زندگینامه ملا محمد صادق(روشن)اردستانى فرزند محمد طاهر از شعراى بلندپایۀ دور...» ایجاد کرد)
 
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۱: خط ۱:
زندگینامه
روشن از شعرای دوره‌ی ناصری است.


ملا محمد صادق(روشن)اردستانى فرزند محمد طاهر از شعراى بلندپایۀ دورۀ ناصرى است.رضا قلى خان هدایت در شرح احوال او مى‌نگارد:
{{جعبه اطلاعات شاعر و نویسنده
| نام                    =روشن اردستانى اصفهانى
| تصویر                  =
اندازه تصویر            =
| توضیح تصویر            =
| نام اصلی              =ملا محمد صادق اردستانی
| زمینه فعالیت          =
| ملیت                  =
| تاریخ تولد            =
| محل تولد                =
| والدین                =محمد طاهر
| تاریخ مرگ              =
| محل مرگ                =
| علت مرگ                =
| محل زندگی              =
| مختصات محل زندگی        =
| مدفن                  =
|در زمان حکومت          =
|اتفاقات مهم            =
| نام دیگر              =
|لقب                    =
|بنیانگذار              =
| پیشه                  =
| سال‌های نویسندگی        =
|سبک نوشتاری            =سبک عراقى
|کتاب‌ها                =
|مقاله‌ها                =
|نمایشنامه‌ها            =
|فیلم‌نامه‌ها              =
|دیوان اشعار            =
|تخلص                    =
|فیلم‌(های) ساخته بر اساس اثر(ها)=
| همسر                    =
| شریک زندگی            =
| فرزندان                =
|تحصیلات                  =
|دانشگاه                =
|حوزه                  =
|شاگرد                  =
|استاد                  =
|علت شهرت              =
| تأثیرگذاشته بر        =
| تأثیرپذیرفته از         =
| وب‌گاه                  =
|گفتاورد                =
|امضا                  =
}}


«روشن اصفهانى،اسمش ملا محمد صادق و از معارف شعراى معاصرین است.به قدر کفاف تحصیل اخلاق و اوصاف پسندیده کرده،مردى عاشق‌پیشه،صافى‌اندیشه،باذوق و صفاست و خاطرش مایل به صحبت فضلا و عرفاست.از فنون حرفت به مکسب وراقى میل کرده و در صحافى با قدرتى وافى است»،وفات روشن را به سال 1305 ق نوشته‌اند. <ref>مجمع الفصحاء،ج 4،ص 322؛حدیقة الشعراء،ج 1،ص 691-692؛دیوان روشن اردستانى،به کوشش احمد کرمى(تهران،نشریات ما،بى‌تا)ص 3 و 4.</ref>
==زندگینامه==


سبک شعرى روشن اردستانى
ملا محمد صادق «روشن» اردستانى فرزند محمد طاهر از شعراى بلندپایۀ دورۀ ناصرى است. رضا قلى خان هدایت در شرح احوال او مى‌نگارد:


روشن اردستانى،شیوۀ بیانى خود را وامدار سبک عراقى است و غزلیات پرشور و شیواى او را نه تنها باید در شمار بهترین غزلیات دورۀ قاجاریه به حساب آورد بلکه برخى از غزلیات او در زمرۀ بهترین غزلیات زبان فارسى است.براى نمونه به این غزل او توجه کنید:
«روشن اصفهانى، اسمش ملا محمد صادق و از معارف شعراى معاصرین است. به قدر کفاف تحصیل اخلاق و اوصاف پسندیده کرده، مردى عاشق‌پیشه، صافى‌اندیشه، باذوق و صفاست و خاطرش مایل به صحبت فضلا و عرفاست. از فنون حرفت به مکسب وراقى میل کرده و در صحافى با قدرتى وافى است»، وفات روشن را به سال 1305 ق نوشته‌اند. <ref>''مجمع الفصحاء''، ج 4، ص 322؛ ''حدیقة الشعراء''، ج 1، ص 691-692؛ ''دیوان روشن اردستانى''، به کوشش احمد کرمى (تهران، نشریات ما، بى‌تا) ص 3 و 4.</ref>


{{ب| به در کعبه،سحرگه من و دل دست زدیم | به امیدى که درین خانه کسى هست،زدیم }}
==سبک شعرى روشن اردستانى==
 
روشن اردستانى، شیوۀ بیانى خود را وامدار سبک عراقى است و غزلیات پرشور و شیواى او را نه تنها باید در شمار بهترین غزلیات دورۀ قاجاریه به حساب آورد بلکه برخى از غزلیات او در زمرۀ بهترین غزلیات زبان فارسى است. براى نمونه به این غزل او توجه کنید:
 
{{شعر}}
 
{{ب| به در کعبه، سحرگه من و دل دست زدیم | به امیدى که درین خانه کسى هست، زدیم }}


{{ب| لاجرم دست ارادت به در پیر مغان | خادم کعبه چو در بر رخ ما بست زدیم }}
{{ب| لاجرم دست ارادت به در پیر مغان | خادم کعبه چو در بر رخ ما بست زدیم }}


{{ب| تا نگیرند پى خون کسى دامن‌مان | خویش را،بر صف پرهیزکنان مست زدیم }}
{{ب| تا نگیرند پى خون کسى دامن‌مان | خویش را، بر صف پرهیزکنان مست زدیم }}


{{ب| سنگ بر شیشۀ تقوا و،قدح از کف دوست | لب ساقى به لب جام چو پیوست،زدیم }}
{{ب| سنگ بر شیشۀ تقوا و، قدح از کف دوست | لب ساقى به لب جام چو پیوست، زدیم }}


{{ب| زیر و بالا همه چون جلوه‌گه طلعت اوست | گه سراپرده به بالا و گهى پست زدیم }}
{{ب| زیر و بالا همه چون جلوه‌گه طلعت اوست | گه سراپرده به بالا و گهى پست زدیم }}


{{ب| فال بى‌دولتى و،قرعۀ بدبختى خویش | رشتۀ الفت ما دوست چو بگسست،زدیم }}
{{ب| فال بى‌دولتى و، قرعۀ بدبختى خویش | رشتۀ الفت ما دوست چو بگسست، زدیم }}


{{ب| آسمان کرد سیه روز و پریشان ما را | که چرا در خم گیسوى بتان دست زدیم؟ }}
{{ب| آسمان کرد سیه روز و پریشان ما را | که چرا در خم گیسوى بتان دست زدیم؟ }}
خط ۲۵: خط ۷۷:
{{ب| بندۀ سرو چو از راه تو برخاست شدیم | گردن شمع چو در پیش تو بنشست زدیم }}
{{ب| بندۀ سرو چو از راه تو برخاست شدیم | گردن شمع چو در پیش تو بنشست زدیم }}


{{ب| من و(روشن)اگر از خویش نرسیتم،ولى | دست در دامن آن کس که ز خود رست زدیم <ref>همان،ص 6.</ref> }}
{{ب| من و (روشن) اگر از خویش نرسیتم، ولى | دست در دامن آن کس که ز خود رست زدیم <ref>''همان''، ص 6.</ref> }}
{{پایان شعر}}


دامنۀ تأثیر آثار عاشورایى
==دامنۀ تأثیر آثار عاشورایى==


متأسفانه روشن اردستانى همانند تنى چند از شعراى نامدار دورۀ قاجاریه که به خاطر آزادگى و مناعت طبع حاضر به مداحى سلاطین قاجار نشده‌اند،در هاله‌اى گمنامى قرار گرفته و اغلب تذکره‌نویسان این دوره از پرداختن به شرح احوال و آثار او خوددارى کرده‌اند،ولى جاذبه‌هاى شعرى روشن اردستانى به حدى است که خواص اهل ادب با چشم احترام به وى مى‌نگرند و شیفتگان ادب عاشورا نیز از دیرباز با اشعار پرشور و بلند عاشورایى او ارتباطى تنگاتنگ دارند.
متأسفانه روشن اردستانى همانند تنى چند از شعراى نامدار دورۀ قاجاریه که به خاطر آزادگى و مناعت طبع حاضر به مداحى سلاطین قاجار نشده‌اند، در هاله‌اى گمنامى قرار گرفته و اغلب تذکره‌نویسان این دوره از پرداختن به شرح احوال و آثار او خوددارى کرده‌اند، ولى جاذبه‌هاى شعرى روشن اردستانى به حدى است که خواص اهل ادب با چشم احترام به وى مى‌نگرند و شیفتگان ادب عاشورا نیز از دیرباز با اشعار پرشور و بلند عاشورایى او ارتباطى تنگاتنگ دارند.


برگزیدۀ آثار عاشورایى
==برگزیدۀ آثار عاشورایى==


روشن اردستانى علاوه بر اشعار بلند آیینى که در مناقب حضرات معصومین علیهم السلام دارد، آثار او در قلمرو شعر عاشورا از بهترین و پرشورترین آثار ماتمى در زبان فارسى به شمار مى‌رود.
روشن اردستانى علاوه بر اشعار بلند آیینى که در مناقب حضرات معصومین (ع) دارد، آثار او در قلمرو شعر عاشورا از بهترین و پرشورترین آثار ماتمى در زبان فارسى به شمار مى‌رود.
 
ترکیب 27 بندى او در مراثى سالار شهیدان و شهداى کربلا که هر بند آن داراى یازده بیت است در شمار شیواترین و موفق‌ترین ترکیب‌بندهاى عاشورایى است،علاوه بر آن ترکیب‌بند ماتمى دیگرى دارد در 13 بند به استقبال از محتشم کاشانى و چند قصیده و مثنوى عاشورایى دیگر که هر کدام از منزلت ادبى خاصى برخوردارند و ما به نقل نمونه‌هایى از آثار عاشورایى این شاعر بزرگ آیینى در سدۀ سیزدهم بسنده مى‌کنیم:


ترکیب 27 بندى او در مراثى سالار شهیدان و شهداى کربلا که هر بند آن داراى یازده بیت است در شمار شیواترین و موفق‌ترین ترکیب‌بندهاى عاشورایى است، علاوه بر آن ترکیب‌بند ماتمى دیگرى دارد در 13 بند به استقبال از محتشم کاشانى و چند قصیده و مثنوى عاشورایى دیگر که هر کدام از منزلت ادبى خاصى برخوردارند و ما به نقل نمونه‌هایى از آثار عاشورایى این شاعر بزرگ آیینى در سدۀ سیزدهم بسنده مى‌کنیم:
{{شعر}}
{{ب| شاهى که برگزیده ز کونین داورش | بر صدر قدر کرده به عزت مصدّرش }}
{{ب| شاهى که برگزیده ز کونین داورش | بر صدر قدر کرده به عزت مصدّرش }}


{{ب| در عهد مهد،خدمت او کرده جبرئیل | پرورده در کنار به حرمت پیمبرش }}
{{ب| در عهد مهد، خدمت او کرده جبرئیل | پرورده در کنار به حرمت پیمبرش }}


{{ب| بیرون ز درک و وهم و گمان است طینتش | خارج ز بحر کون و مکان است گوهرش }}
{{ب| بیرون ز درک و وهم و گمان است طینتش | خارج ز بحر کون و مکان است گوهرش }}


{{ب| فردوس،قلعه‌اى است ز شاداب گلشنش | کونین،بقعه‌اى است ز آباد کشورش }}
{{ب| فردوس، قلعه‌اى است ز شاداب گلشنش | کونین، بقعه‌اى است ز آباد کشورش }}


{{ب| بحرى است جاه او،که بود عرش ساحلش | فلکى است قدر او،که بود چرخ لنگرش }}
{{ب| بحرى است جاه او، که بود عرش ساحلش | فلکى است قدر او، که بود چرخ لنگرش }}


{{ب| فرسوده قبه‌اى بود از خرگه جلال | این گوى تابناک منیر مدوّرش... }}
{{ب| فرسوده قبه‌اى بود از خرگه جلال | این گوى تابناک منیر مدوّرش... }}
خط ۵۱: خط ۱۰۴:
{{ب| در بدو آفرینش عالم که امر کن | مى‌بست نقش گنبد نه توى اخضرش }}
{{ب| در بدو آفرینش عالم که امر کن | مى‌بست نقش گنبد نه توى اخضرش }}


{{ب| دست قضا به خامۀ قدرت نوشته بود | توقیع«سید الشهدایى»به محضرش... }}
{{ب| دست قضا به خامۀ قدرت نوشته بود | توقیع «سید الشهدایى» به محضرش... }}


{{ب| پیوسته مى‌کشید در آغوش،احمدش | همواره مى‌مکید لب روحپرورش }}
{{ب| پیوسته مى‌کشید در آغوش، احمدش | همواره مى‌مکید لب روحپرورش }}


{{ب| مى‌گفت:از من است حسین و،من از حسین | مى‌داد بوسه بر لب و دندان،مکررش... }}
{{ب| مى‌گفت: از من است حسین و، من از حسین | مى‌داد بوسه بر لب و دندان، مکررش... }}


{{ب| هر روزه بهر کسب شرف،قدسیان عرش | گردند گرد قبه به سان کبوترش }}
{{ب| هر روزه بهر کسب شرف، قدسیان عرش | گردند گرد قبه به سان کبوترش }}


{{ب| خواندند از براى هدایت به سوى خویش | گمراه کوفیان ستمکار ابترش }}
{{ب| خواندند از براى هدایت به سوى خویش | گمراه کوفیان ستمکار ابترش }}


{{ب| در رفتن به کوفه،نمودند ناگزیر | از نامه‌هاى محکم بیحد و بیمرش... }}
{{ب| در رفتن به کوفه، نمودند ناگزیر | از نامه‌هاى محکم بیحد و بیمرش... }}


{{ب| آورد از مدینه چو رو در دیارشان | بستند راه رجعت و،خستند خاطرش!... }}
{{ب| آورد از مدینه چو رو در دیارشان | بستند راه رجعت و، خستند خاطرش!... }}


{{ب| جوید به هردو کون،توسل به آن جناب | (روشن)که هست نامه ز قطران سیه‌ترش }}
{{ب| جوید به هردو کون، توسل به آن جناب | (روشن) که هست نامه ز قطران سیه‌ترش }}


{{ب| دارد امید آن‌که رهاند ز فیض عام | از تنگناى دوزخ و سوزنده آذرش <ref>همان،ص 519 تا 523.</ref> }}
{{ب| دارد امید آن‌که رهاند ز فیض عام | از تنگناى دوزخ و سوزنده آذرش <ref>''همان''، ص 519 تا 523.</ref> }}


پنجمین بند از ترکیب 27 بندى او
پنجمین بند از ترکیب 27 بندى او
{{شعر}}
{{ب| اى اشک و آه! نوبت امداد و یارى است | اى ناله! وقت نوحه و فریاد و زارى است }}


{{ب| اى اشک و آه!نوبت امداد و یارى است | اى ناله!وقت نوحه و فریاد و زارى است }}
{{ب| اى دیده! خون ببار که گاه گرستن است | اى سینه! چاک شو که گه سوگوارى است }}
 
{{ب| اى دیده!خون ببار که گاه گرستن است | اى سینه!چاک شو که گه سوگوارى است }}
 
{{ب| اى جان!به لب نیامده‌اى،انتظار چیست؟! | وقت درنگ نیست،گه بیقرارى است }}


{{ب| اى دل!هنوز خون نشدى،غیرتت کجاست؟! | این درد را که گفت:دوا،بردبارى است؟! }}
{{ب| اى جان! به لب نیامده‌اى، انتظار چیست؟! | وقت درنگ نیست، گه بیقرارى است }}


{{ب| تنها برهنه ماند و نگفتى:چه ذلت است؟! | سرها به نیزه رفت و نپرسى:چه خوارى است؟! }}
{{ب| اى دل! هنوز خون نشدى، غیرتت کجاست؟! | این درد را که گفت: دوا، بردبارى است؟! }}


{{ب| هنگامۀ عزاى جگر گوشۀ رسول | شد گرم و،اشک از مژۀ خلق جارى است }}
{{ب| تنها برهنه ماند و نگفتى: چه ذلت است؟! | سرها به نیزه رفت و نپرسى: چه خوارى است؟! }}


{{ب| آفاق،از مصایب او مى‌دهد خبر | حاجت کجا دگر به مصیبت نگارى است؟ }}
{{ب| هنگامۀ عزاى جگر گوشۀ رسول | شد گرم و، اشک از مژۀ خلق جارى است }}


{{ب| زخم خدنگ ماتم مظلوم کربلا | مرهم‌پذیر نیست،که بسیار کارى است }}
{{ب| آفاق، از مصایب او مى‌دهد خبر | حاجت کجا دگر به مصیبت نگارى است؟ }}


{{ب| هر دیده‌اى که از غم او اشکبار نیست | روز جزا،ذخیرۀ او:شرمسارى است }}
{{ب| زخم خدنگ ماتم مظلوم کربلا | مرهم‌پذیر نیست، که بسیار کارى است }}


{{ب| ماه محرم است و،بهار مصیبت است | بازت مگر به کار عزا انتظارى است؟ }}
{{ب| هر دیده‌اى که از غم او اشکبار نیست | روز جزا، ذخیرۀ او: شرمسارى است }}


{{ب| برخیز و ساز قافلۀ اشک و آه کن | وز دود آه،روى جهان را سیاه کن <ref>همان،ص 574 و 575.</ref> }}
{{ب| ماه محرم است و، بهار مصیبت است | بازت مگر به کار عزا انتظارى است؟ }}


{{ب| برخیز و ساز قافلۀ اشک و آه کن | وز دود آه، روى جهان را سیاه کن <ref>''همان''، ص 574 و 575.</ref> }}
{{پایان شعر}}


9
9
{{شعر}}
{{ب| بستند چون به سرور دین رهگذارها | کافر پیادگان و، ستمگر سوارها }}


{{ب| بستند چون به سرور دین رهگذارها | کافر پیادگان و،ستمگر سوارها }}
{{ب| آمادۀ شهید شدن گشت و، بازکرد | از پشت اشتران سبک سیر، بارها }}


{{ب| آمادۀ شهید شدن گشت و،بازکرد | از پشت اشتران سبک سیر،بارها }}
{{ب| پس خیمه‌ها زدند به پهلوى یک دگر | شد هر یکى: قرارگه بیقرارها }}


{{ب| پس خیمه‌ها زدند به پهلوى یک دگر | شد هر یکى:قرارگه بیقرارها }}
{{ب| انصار حق، ستاده در اطراف خیمه‌گه | مانند سروها به لب جویبارها }}


{{ب| انصار حق،ستاده در اطراف خیمه‌گه | مانند سروها به لب جویبارها }}
{{ب| گفتا به همرهان که: درین دشت فتنه‌خیز | از خون من شکفته شود لاله‌زارها }}


{{ب| گفتا به همرهان که:درین دشت فتنه‌خیز | از خون من شکفته شود لاله‌زارها }}
{{ب| هرکس که نیست مرد شهادت، برون برد | رخت حیات خویش ازین گیر و دارها }}


{{ب| هرکس که نیست مرد شهادت،برون برد | رخت حیات خویش ازین گیر و دارها }}
{{ب| بى‌غیرتان، نموده بر آن شهریار پشت | کردند رو به جانب شهر و دیارها }}


{{ب| بى‌غیرتان،نموده بر آن شهریار پشت | کردند رو به جانب شهر و دیارها }}
{{ب| یک یک، شکسته بیعت و برتافته عنان | تازان به دشتها و، گریزان به غارها }}


{{ب| یک یک،شکسته بیعت و برتافته عنان | تازان به دشتها و،گریزان به غارها }}
{{ب| تن‌پروران، طریق سلامت گرفته پیش | ماندند گرد سرور دین، جان‌نثارها }}


{{ب| تن‌پروران،طریق سلامت گرفته پیش | ماندند گرد سرور دین،جان‌نثارها }}
{{ب| شد آتش قتال، فروزان و اندر آن | شمشیرها زبانه زنان چون شرارها }}
 
{{ب| شد آتش قتال،فروزان و اندر آن | شمشیرها زبانه زنان چون شرارها }}
 
{{ب| قربانیان چو عازم قربان شدن،شدند | هریک براى دادن جان،قرعه‌اى زدند }}


{{ب| قربانیان چو عازم قربان شدن، شدند | هریک براى دادن جان، قرعه‌اى زدند }}
{{پایان شعر}}


11
11
{{شعر}}


{{ب| آمد چو سوى معرکه آن شیر ذو الجلال | شد جلوه‌گاه نور خدا،عرصۀ جدال }}
{{ب| آمد چو سوى معرکه آن شیر ذو الجلال | شد جلوه‌گاه نور خدا، عرصۀ جدال }}


{{ب| ز آن پیش کز نیام برآرد زبان تیغ | رفت این حدیث بر لب او با زبان حال }}
{{ب| ز آن پیش کز نیام برآرد زبان تیغ | رفت این حدیث بر لب او با زبان حال }}


{{ب| کاى کوفیان کافر و،اى شامیان شوم! | تا کى فشرده‌اید قدم در ره ضلال؟ }}
{{ب| کاى کوفیان کافر و، اى شامیان شوم! | تا کى فشرده‌اید قدم در ره ضلال؟ }}


{{ب| دارید بر نبى اگر اى قوم!اعتقاد | ماییم در زمانه نبى را عیال و آل }}
{{ب| دارید بر نبى اگر اى قوم! اعتقاد | ماییم در زمانه نبى را عیال و آل }}


{{ب| آب حلال گشته به ما،از چه رو حرام؟ | گردیده خون ما به شما از چه رو حلال؟ }}
{{ب| آب حلال گشته به ما، از چه رو حرام؟ | گردیده خون ما به شما از چه رو حلال؟ }}


{{ب| باز و گشاد و بست زبان،تیغ برکشید | نشنید چون جوابى از ایشان درین سؤال }}
{{ب| باز و گشاد و بست زبان، تیغ برکشید | نشنید چون جوابى از ایشان درین سؤال }}


{{ب| از برق تیغ و،حملۀ آن شیر بچه گشت | یک سرزمین ماریه از کشته مال مال }}
{{ب| از برق تیغ و، حملۀ آن شیر بچه گشت | یک سرزمین ماریه از کشته مال مال }}


{{ب| آخر ز تشنه‌کامى و،سنگینى زره | یک‌باره تنگ گشت بر او،عرصۀ مجال }}
{{ب| آخر ز تشنه‌کامى و، سنگینى زره | یک‌باره تنگ گشت بر او، عرصۀ مجال }}


{{ب| آورد رو به سوى پدر با دهان خشک | وز چشم تر فشاند به رخ رشتۀ لئال }}
{{ب| آورد رو به سوى پدر با دهان خشک | وز چشم تر فشاند به رخ رشتۀ لئال }}
خط ۱۴۱: خط ۱۹۵:
{{ب| حال پسر چو شاه شهیدان نظاره کرد | با صد هزار انده و رنج و غم و ملال }}
{{ب| حال پسر چو شاه شهیدان نظاره کرد | با صد هزار انده و رنج و غم و ملال }}


{{ب| مانند جان کشید در آغوش محکمش | بنهاد بر لبش لب و،در کام خاتمش <ref>همان،ص 579.</ref> }}
{{ب| مانند جان کشید در آغوش محکمش | بنهاد بر لبش لب و ،در کام خاتمش <ref>''همان''، ص 579.</ref> }}
 
{{پایان شعر}}


16
16
 
{{شعر}}
{{ب| گفت:اى گزیده از همه عالم،خداى‌تان | بالاى عرش،برشده صیتِ وفاى‌تان }}
{{ب| گفت: اى گزیده از همه عالم، خداى‌تان | بالاى عرش، برشده صیتِ وفاى‌تان }}


{{ب| از رحمت خداى جهان گشت بى‌نصیب | سنگین‌دلى که کشت به تیغ جفاى‌تان }}
{{ب| از رحمت خداى جهان گشت بى‌نصیب | سنگین‌دلى که کشت به تیغ جفاى‌تان }}


{{ب| خوردند دشمنان خدا خون‌تان،ولى | باشد خداى‌تان بخدا خونبهاى‌تان }}
{{ب| خوردند دشمنان خدا خون‌تان، ولى | باشد خداى‌تان بخدا خونبهاى‌تان }}


{{ب| لب‌تشنه کشت دشمن و،جارى نمود دوست | صد جوى خون ز چشمۀ چشم از براى‌تان }}
{{ب| لب‌تشنه کشت دشمن و، جارى نمود دوست | صد جوى خون ز چشمۀ چشم از براى‌تان }}


{{ب| زین غم که مانده پیکرتان بى‌کفن به خاک | چاک است جیب عالمیان در عزاى‌تان }}
{{ب| زین غم که مانده پیکرتان بى‌کفن به خاک | چاک است جیب عالمیان در عزاى‌تان }}


{{ب| دادید بر قضاى الهى رضا و،داد | خطى قضا که سرنکشد از رضاى‌تان }}
{{ب| دادید بر قضاى الهى رضا و، داد | خطى قضا که سرنکشد از رضاى‌تان }}


{{ب| گردیده در عداوت من دشمنان دلیر | تا روزگار ساخته از من جداى‌تان }}
{{ب| گردیده در عداوت من دشمنان دلیر | تا روزگار ساخته از من جداى‌تان }}


{{ب| جان مى‌رود ز پیکرم،اما نمى‌رود | از خاطرم:محبت و،از سر:هواى‌تان }}
{{ب| جان مى‌رود ز پیکرم، اما نمى‌رود | از خاطرم: محبت و، از سر: هواى‌تان }}


{{ب| کردید ترک جان و،گذشتید از جهان | بادا جهان و جان جهانى فداى‌تان }}
{{ب| کردید ترک جان و، گذشتید از جهان | بادا جهان و جان جهانى فداى‌تان }}


{{ب| تنها نمى‌گذارم‌تان اندرین سفر | مى‌آیم از طریق وفا،از قفاى‌تان }}
{{ب| تنها نمى‌گذارم‌تان اندرین سفر | مى‌آیم از طریق وفا، از قفاى‌تان }}
 
{{ب| با کشتگان نمود چو این گفتگو تمام | با سوز دل به اهل وطن داد این پیام <ref>همان،ص 583.</ref> }}


{{ب| با کشتگان نمود چو این گفتگو تمام | با سوز دل به اهل وطن داد این پیام <ref>''همان''، ص 583.</ref> }}
{{پایام شعر}}


19
19
 
{{شعر}}
{{ب| چون بر زمین قرار ز زین،شاه دین گرفت | عرش برین،قرار به روى زمین گرفت }}
{{ب| چون بر زمین قرار ز زین، شاه دین گرفت | عرش برین، قرار به روى زمین گرفت }}


{{ب| نمرود عهد خویش که بادا عذاب بیش! | خنجر به قصد قتل جهان‌آفرین گرفت }}
{{ب| نمرود عهد خویش که بادا عذاب بیش! | خنجر به قصد قتل جهان‌آفرین گرفت }}


{{ب| گم کرد در سپهر چهارم،ره آفتاب | تا راه قتلگاه به پیش آن لعین گرفت }}
{{ب| گم کرد در سپهر چهارم، ره آفتاب | تا راه قتلگاه به پیش آن لعین گرفت }}


{{ب| بالا چو کرد از پى آن کار،آستین | روح الامین ز شرم به رخ آستین گرفت }}
{{ب| بالا چو کرد از پى آن کار، آستین | روح الامین ز شرم به رخ آستین گرفت }}


{{ب| دیوانه گشت عالم و،انگشت بر دهان | پیر خرد ازین عمل سهمگین گرفت }}
{{ب| دیوانه گشت عالم و، انگشت بر دهان | پیر خرد ازین عمل سهمگین گرفت }}


{{ب| بر حلق شه چو دشنۀ فولاد،بوسه داد | جا در میان جان رسول امین گرفت }}
{{ب| بر حلق شه چو دشنۀ فولاد، بوسه داد | جا در میان جان رسول امین گرفت }}


{{ب| از تن جدا نمود سر مهر افسرش | دیگر چه گویمت که چنان یا چنین گرفت }}
{{ب| از تن جدا نمود سر مهر افسرش | دیگر چه گویمت که چنان یا چنین گرفت }}
خط ۱۸۷: خط ۲۴۱:
{{ب| سلطان دین چو با جگر تشنه جان سپرد | آتش ز غصه در دل ماء معین گرفت }}
{{ب| سلطان دین چو با جگر تشنه جان سپرد | آتش ز غصه در دل ماء معین گرفت }}


{{ب| پیکان آه پردگیان شه انام | از خیمه‌گاه،راه سپهر برین گرفت }}
{{ب| پیکان آه پردگیان شه انام | از خیمه‌گاه، راه سپهر برین گرفت }}


{{ب| شد قیرگون چو روى جهان از ظلام شب | اهریمنى ز دست سلیمان،نگین گرفت }}
{{ب| شد قیرگون چو روى جهان از ظلام شب | اهریمنى ز دست سلیمان، نگین گرفت }}
 
{{ب| انگشترى،همین نه به سوداى دوست داد | انگشت نیز بر سر انگشترى نهاد؟ <ref>همان،ص 585 و 586.</ref> }}


{{ب| انگشترى، همین نه به سوداى دوست داد | انگشت نیز بر سر انگشترى نهاد؟ <ref>''همان''، ص 585 و 586.</ref> }}
{{پایان شعر}}


21
21
{{شعر}}


{{ب| اى روزگار!خانۀ ظلمت خراب باد! | رویت سیاه و تیره چو پرّ غراب باد! }}
{{ب| اى روزگار! خانۀ ظلمت خراب باد! | رویت سیاه و تیره چو پرّ غراب باد! }}


{{ب| ارکان دین چو از ستمت گشت منقلب | دایم،مدار کار تو بر انقلاب باد! }}
{{ب| ارکان دین چو از ستمت گشت منقلب | دایم، مدار کار تو بر انقلاب باد! }}


{{ب| آتش چو در سرادق سلطان دین زدى | کارت همیشه سوختن و التهاب باد! }}
{{ب| آتش چو در سرادق سلطان دین زدى | کارت همیشه سوختن و التهاب باد! }}
خط ۲۰۶: خط ۲۶۱:
{{ب| آلوده‌اى به خون خدا دست و آستین | دستت ز خون دیده دمادم خضاب باد! }}
{{ب| آلوده‌اى به خون خدا دست و آستین | دستت ز خون دیده دمادم خضاب باد! }}


{{ب| کرده به اهل بیت نبى،ظلم بیحساب | شرمت ز روى شافع یوم الحساب باد! }}
{{ب| کرده به اهل بیت نبى، ظلم بیحساب | شرمت ز روى شافع یوم الحساب باد! }}


{{ب| کشتى کنار آب روان تشنه‌کام‌شان | خشکیده باد نهرت و،رودت سراب باد! }}
{{ب| کشتى کنار آب روان تشنه‌کام‌شان | خشکیده باد نهرت و، رودت سراب باد! }}


{{ب| کندى ز باد حادثه بنیادشان ز جاى | بنیادت از هجوم <ref>در متن به جاى این کلمه،(بهشت)آمده بود که تصحیح قیاسى شد.</ref> حوادث خراب باد! }}
{{ب| کندى ز باد حادثه بنیادشان ز جاى | بنیادت از هجوم <ref>در متن به جاى این کلمه، (بهشت) آمده بود که تصحیح قیاسى شد.</ref> حوادث خراب باد! }}


{{ب| دادى عزیز فاطمه را جاى بر تراب | خصم تو:مصطفى و،عدو:بو تراب باد! }}
{{ب| دادى عزیز فاطمه را جاى بر تراب | خصم تو: مصطفى و، عدو: بو تراب باد! }}


{{ب| بردى به کوفه،پردگیانش چو بى‌حجاب | پیوسته آفتاب و مهت در حجاب باد! }}
{{ب| بردى به کوفه، پردگیانش چو بى‌حجاب | پیوسته آفتاب و مهت در حجاب باد! }}
 
{{ب| گردید جسم جان جهان از تو بى‌روان | هم خسته باد جسمت و،هم آتشت به جان! <ref>همان،ص 587 و 588.</ref> }}


{{ب| گردید جسم جان جهان از تو بى‌روان | هم خسته باد جسمت و، هم آتشت به جان! <ref>''همان''، ص 587 و 588.</ref> }}
{{پایان شعر}}


27
27
{{شعر}}
{{ب| (روشن)! بس است، دم دگر از این خبر مزن | بگذار این حدیث و به عالم شرر مزن }}


{{ب| (روشن)!بس است،دم دگر از این خبر مزن | بگذار این حدیث و به عالم شرر مزن }}
{{ب| افلاک را، ز نالۀ آتش‌فشان مسوز | آفاق را، به یک دگر از چشم تر مزن }}
 
{{ب| افلاک را،ز نالۀ آتش‌فشان مسوز | آفاق را،به یک دگر از چشم تر مزن }}


{{ب| چندین نمک به زخم سماواتیان مپاش | آتش به جان جن و بشر این قدر مزن }}
{{ب| چندین نمک به زخم سماواتیان مپاش | آتش به جان جن و بشر این قدر مزن }}


{{ب| جارى ز چشم مستمعان گشت جوى خون | زین بیش بر جراحت‌شان نیشتر <ref>در متن(پیشتر)آمده بود که تصحیح قیاسى شد.</ref> مزن }}
{{ب| جارى ز چشم مستمعان گشت جوى خون | زین بیش بر جراحت‌شان نیشتر <ref>در متن (پیشتر) آمده بود که تصحیح قیاسى شد.</ref> مزن }}


{{ب| دشمن به دوستان خدا کرد هرچه خواست | تهمت به روزگار و قضا و قدر مزن }}
{{ب| دشمن به دوستان خدا کرد هرچه خواست | تهمت به روزگار و قضا و قدر مزن }}


{{ب| دیگر مگو که:سوخت عدو خیمه‌گاه‌شان | بر جان خلق،آتش ازین بیشتر مزن }}
{{ب| دیگر مگو که: سوخت عدو خیمه‌گاه‌شان | بر جان خلق، آتش ازین بیشتر مزن }}


{{ب| دیگر مگو چه کرد عبید اللّه زیاد؟ | بگذر ز کوفه،گام در آن بوم و بر مزن }}
{{ب| دیگر مگو چه کرد عبید اللّه زیاد؟ | بگذر ز کوفه، گام در آن بوم و بر مزن }}


{{ب| از چوب خیزران و لب شاه دین مپرس | حرف از سر بریده و از طشت زر مزن }}
{{ب| از چوب خیزران و لب شاه دین مپرس | حرف از سر بریده و از طشت زر مزن }}
خط ۲۳۹: خط ۲۹۴:
{{ب| طرح تنور خولى بى‌آبرو مریز | آتش ازین مکالمه بر خشک و تر مزن }}
{{ب| طرح تنور خولى بى‌آبرو مریز | آتش ازین مکالمه بر خشک و تر مزن }}


{{ب| بنیاد صبر تعزیه‌داران ز جا مبر | یعنى:دم از خرابۀ بى‌بام و در مزن }}
{{ب| بنیاد صبر تعزیه‌داران ز جا مبر | یعنى: دم از خرابۀ بى‌بام و در مزن }}


{{ب| چون عاجزى ز نوحه‌سرایى،خموش باش | بربند لب گفتن و،یک چند گوش باش <ref>همان،ص 592.</ref> }}
{{ب| چون عاجزى ز نوحه‌سرایى، خموش باش | بربند لب گفتن و، یک چند گوش باش <ref>''همان''، ص 592.</ref> }}
 
{{پایان شعر}}
 
بند ششم از ترکیب دوازده‌بندى


===بند ششم از ترکیب دوازده‌بندى===
{{شعر}}
{{ب| صدر امم به خاک چو از صدر زین رسید | از خاکیان خروش به عرش برین رسید }}
{{ب| صدر امم به خاک چو از صدر زین رسید | از خاکیان خروش به عرش برین رسید }}


{{ب| شد منقلب زمانه و،شد مضطرب زمان | تا تیر کین به قلب امام مبین رسید }}
{{ب| شد منقلب زمانه و، شد مضطرب زمان | تا تیر کین به قلب امام مبین رسید }}


{{ب| گردید که آفرینش از آن تیره گشت و تار | ز آن سرزمین به عرش جهان‌آفرین رسید }}
{{ب| گردید که آفرینش از آن تیره گشت و تار | ز آن سرزمین به عرش جهان‌آفرین رسید }}


{{ب| دستار عقل،از سر روح القدس فتاد | تا پیکر مقدس او بر زمین رسید }}
{{ب| دستار عقل، از سر روح القدس فتاد | تا پیکر مقدس او بر زمین رسید }}


{{ب| سیلاب اشک،خاست ز چشم جهانیان | توفان آن به عیسى گردون نشین رسید }}
{{ب| سیلاب اشک، خاست ز چشم جهانیان | توفان آن به عیسى گردون نشین رسید }}


{{ب| دست ستم ز بس که شد از شش جهت بلند | زین خاک توده بر فلک هفتمین رسید }}
{{ب| دست ستم ز بس که شد از شش جهت بلند | زین خاک توده بر فلک هفتمین رسید }}
خط ۲۶۰: خط ۳۱۵:
{{ب| تاریک گشت روى جهان از غبار کفر | خنجر چو بر گلوى خداوند دین رسید }}
{{ب| تاریک گشت روى جهان از غبار کفر | خنجر چو بر گلوى خداوند دین رسید }}


{{ب| کفر یزید داشت اگر شبهه‌اى،ازو | سرزد چو این عمل،به کمال یقین رسید }}
{{ب| کفر یزید داشت اگر شبهه‌اى، ازو | سرزد چو این عمل، به کمال یقین رسید }}


{{ب| دشوار شد تحمل بار امانتش | آن دم که این خبر به رسول امین رسید }}
{{ب| دشوار شد تحمل بار امانتش | آن دم که این خبر به رسول امین رسید }}
خط ۲۶۶: خط ۳۲۱:
{{ب| از هم گسست رشتۀ تألیف کاینات | تا کار شاه بر نفس واپسین رسید }}
{{ب| از هم گسست رشتۀ تألیف کاینات | تا کار شاه بر نفس واپسین رسید }}


{{ب| صاحب عزا چو هست خداوند ذو الجلال | طوبى کسى که نیست دلش خالى از ملال <ref>همان،ص 597.</ref> }}
{{ب| صاحب عزا چو هست خداوند ذو الجلال | طوبى کسى که نیست دلش خالى از ملال <ref>''همان''، ص 597.</ref> }}
 
{{پایان شعر}}


13
13


{{ب| (روشن)!بس است،عالم امکان خراب شد | جارى ز چشم عالمیان،خون ناب شد }}
{{شعر}}
 
{{ب| (روشن)! بس است،عالم امکان خراب شد | جارى ز چشم عالمیان، خون ناب شد }}
{{ب| (روشن)!بس است،گریه گلوى جهان گرفت | جانها به لب رسید و،جگرها کباب شد }}


{{ب| (روشن)!بس است،بر فلک افتاد رخنه‌ها | پیکان آه بس که بر این نه حجاب شد }}
{{ب| (روشن)! بس است، گریه گلوى جهان گرفت | جانها به لب رسید و، جگرها کباب شد }}


{{ب| (روشن)!بس است،از اثر دود آه خلق | تاریک،روى ماه و رخ آفتاب شد }}
{{ب| (روشن)! بس است، بر فلک افتاد رخنه‌ها | پیکان آه بس که بر این نه حجاب شد }}


{{ب| (روشن)!بس است،شعلۀ این برق جانگداز | سرمایه‌سوز زندگى شیخ و شاب شد }}
{{ب| (روشن)! بس است، از اثر دود آه خلق | تاریک، روى ماه و رخ آفتاب شد }}


{{ب| (روشن)!بس است،دل سخنت سنگ را گداخت | فولاد را جگر ز رثاى تو آب شد }}
{{ب| (روشن)! بس است، شعلۀ این برق جانگداز | سرمایه‌سوز زندگى شیخ و شاب شد }}


{{ب| (روشن)!بس است بس که ز دلها خروش خاست | این طشت باژگونه پر از انقلاب شد }}
{{ب| (روشن)! بس است، دل سخنت سنگ را گداخت | فولاد را جگر ز رثاى تو آب شد }}


{{ب| (روشن)!بس است،سوز دل و آب دیده‌ات | نیکوترین ذخیرۀ روز حساب شد }}
{{ب| (روشن)! بس است بس که ز دل‌ها خروش خاست | این طشت باژگونه پر از انقلاب شد }}


{{ب| (روشن)!بس است،بر سر اولاد بو البشر | خاک،از شهادت خلف بو تراب شد }}
{{ب| (روشن)! بس است، سوز دل و آب دیده‌ات | نیکوترین ذخیرۀ روز حساب شد }}


{{ب| (روشن)!بس است،از غم آن شاه تشنه‌لب | صحرا،گرفت آتش و دریا،سراب شد }}
{{ب| (روشن)! بس است، بر سر اولاد بو البشر | خاک، از شهادت خلف بو تراب شد }}


{{ب| ظلمى چنین،زمانه به کس پیش <ref>در متن کلمۀ(بیش)آمده که تصحیح قیاسى شد.</ref> ازین نکرد | دیگر جفا نداشت،از آن بیش ازین نکرد <ref>در متن کلمۀ(بیش)آمده که تصحیح قیاسى شد.</ref> }}
{{ب| (روشن)! بس است، از غم آن شاه تشنه‌لب | صحرا، گرفت آتش و دریا، سراب شد }}


{{ب| ظلمى چنین، زمانه به کس پیش <ref>در متن کلمۀ (بیش) آمده که تصحیح قیاسى شد.</ref> ازین نکرد | دیگر جفا نداشت، از آن بیش ازین نکرد <ref>در متن کلمۀ (بیش) آمده که تصحیح قیاسى شد.</ref> }}
{{پایان شعر}}


قصیدۀ عاشورایى
===قصیدۀ عاشورایى===


{{ب| فلک!این قوم که زد غوطه به خون محرم‌شان | مى‌زنى زخم ستم چند به دل هر دم‌شان؟ }}
{{شعر}}
{{ب| فلک! این قوم که زد غوطه به خون محرم‌شان | مى‌زنى زخم ستم چند به دل هر دم‌شان؟ }}


{{ب| بانوان حرمى را که ملک محرم نیست | مى‌برى خوار چرا در بر نامحرم‌شان؟ }}
{{ب| بانوان حرمى را که ملک محرم نیست | مى‌برى خوار چرا در بر نامحرم‌شان؟ }}
خط ۳۰۲: خط ۳۵۹:
{{ب| گشته مهمان ز جفاى تو به آب دم تیغ! | خسروانى که طفیلى است همه عالم‌شان }}
{{ب| گشته مهمان ز جفاى تو به آب دم تیغ! | خسروانى که طفیلى است همه عالم‌شان }}


{{ب| تشنۀ آب فرات‌اند ز جور تو و،هست | تشنۀ خاک قدمگاه به جان زمزم‌شان }}
{{ب| تشنۀ آب فرات‌اند ز جور تو و، هست | تشنۀ خاک قدمگاه به جان زمزم‌شان }}


{{ب| آه از حسرت این سلسله!کز جور یزید | بست از کینه به یک رشته عدو محکم‌شان }}
{{ب| آه از حسرت این سلسله! کز جور یزید | بست از کینه به یک رشته عدو محکم‌شان }}


{{ب| زد قضا عقدۀ غم بر دل زهراى بتول | از پریشانى گیسوى خم اندر خم‌شان }}
{{ب| زد قضا عقدۀ غم بر دل زهراى بتول | از پریشانى گیسوى خم اندر خم‌شان }}
خط ۳۱۰: خط ۳۶۷:
{{ب| پسران پدرش را چون به خون زینب زار | غوطه‌ور دید در آن دشت ز بیش و کم‌شان }}
{{ب| پسران پدرش را چون به خون زینب زار | غوطه‌ور دید در آن دشت ز بیش و کم‌شان }}


{{ب| برد با خود به سر نعش برادر به خروش | کودکان را،همه با نالۀ زیر و بم‌شان }}
{{ب| برد با خود به سر نعش برادر به خروش | کودکان را، همه با نالۀ زیر و بم‌شان }}


{{ب| گفت:اینک ز برت مى‌روم و،با دل ریش | دختران را،که نبینم پس ازین خرم‌شان }}
{{ب| گفت: اینک ز برت مى‌روم و، با دل ریش | دختران را، که نبینم پس ازین خرم‌شان }}


{{ب| مى‌برم همره‌شان از سر نعش تو به شام | عمر کو تا به سر خاک تو بازآرم‌شان }}
{{ب| مى‌برم همره‌شان از سر نعش تو به شام | عمر کو تا به سر خاک تو بازآرم‌شان }}


{{ب| از عطش گشته اگرچه لب‌شان خشک،ولى | دیده‌اى هست ز بیداد فلک پرنم‌شان }}
{{ب| از عطش گشته اگرچه لب‌شان خشک، ولى | دیده‌اى هست ز بیداد فلک پرنم‌شان }}


{{ب| نوجوانان که در اطراف تو غلتیده به خون | تا قیامت نرود از دل تنگم غم‌شان }}
{{ب| نوجوانان که در اطراف تو غلتیده به خون | تا قیامت نرود از دل تنگم غم‌شان }}


{{ب| تا دگر با دل‌شان سیل سرشکم چه کند؟ | گلرخانى که شد آزرده،تن از شبنم‌شان }}
{{ب| تا دگر با دل‌شان سیل سرشکم چه کند؟ | گلرخانى که شد آزرده، تن از شبنم‌شان }}


{{ب| خفته احباب تو با پیکر صد چاک به خاک | فرصتم نیست که بر زخم نهم مرهم‌شان }}
{{ب| خفته احباب تو با پیکر صد چاک به خاک | فرصتم نیست که بر زخم نهم مرهم‌شان }}
خط ۳۲۶: خط ۳۸۳:
{{ب| وه که این کوردلان چشم کنیزى دارند | از حریمى که بود جاریۀ مریم‌شان! }}
{{ب| وه که این کوردلان چشم کنیزى دارند | از حریمى که بود جاریۀ مریم‌شان! }}


{{ب| نتوان کرد بیان حال گروهى(روشن)! | کآسمان،جامه سیه ساخته در ماتم‌شان <ref>همان،ص 616-617.</ref> }}
{{ب| نتوان کرد بیان حال گروهى (روشن)! | کآسمان، جامه سیه ساخته در ماتم‌شان <ref>''همان''، ص 616-617.</ref> }}






==منابع==
محمد علی مجاهدی، ''کاروان شعر عاشورا''، زمزم هدایت، ج1، ص 380-387.


محمد علی مجاهدی، کاروان شعر عاشورا،زمزم هدایت، ج1، ص 380-387.
==پی نشوت==

نسخهٔ ‏۱۷ ژوئیهٔ ۲۰۱۶، ساعت ۱۳:۳۲

روشن از شعرای دوره‌ی ناصری است.

روشن اردستانى اصفهانى
پرونده:اندازه تصویر =
نام اصلی ملا محمد صادق اردستانی
پدر و مادر محمد طاهر
سبک نوشتاری سبک عراقى

زندگینامه

ملا محمد صادق «روشن» اردستانى فرزند محمد طاهر از شعراى بلندپایۀ دورۀ ناصرى است. رضا قلى خان هدایت در شرح احوال او مى‌نگارد:

«روشن اصفهانى، اسمش ملا محمد صادق و از معارف شعراى معاصرین است. به قدر کفاف تحصیل اخلاق و اوصاف پسندیده کرده، مردى عاشق‌پیشه، صافى‌اندیشه، باذوق و صفاست و خاطرش مایل به صحبت فضلا و عرفاست. از فنون حرفت به مکسب وراقى میل کرده و در صحافى با قدرتى وافى است»، وفات روشن را به سال 1305 ق نوشته‌اند. [۱]

سبک شعرى روشن اردستانى

روشن اردستانى، شیوۀ بیانى خود را وامدار سبک عراقى است و غزلیات پرشور و شیواى او را نه تنها باید در شمار بهترین غزلیات دورۀ قاجاریه به حساب آورد بلکه برخى از غزلیات او در زمرۀ بهترین غزلیات زبان فارسى است. براى نمونه به این غزل او توجه کنید:

به در کعبه، سحرگه من و دل دست زدیم به امیدى که درین خانه کسى هست، زدیم
لاجرم دست ارادت به در پیر مغان خادم کعبه چو در بر رخ ما بست زدیم
تا نگیرند پى خون کسى دامن‌مان خویش را، بر صف پرهیزکنان مست زدیم
سنگ بر شیشۀ تقوا و، قدح از کف دوست لب ساقى به لب جام چو پیوست، زدیم
زیر و بالا همه چون جلوه‌گه طلعت اوست گه سراپرده به بالا و گهى پست زدیم
فال بى‌دولتى و، قرعۀ بدبختى خویش رشتۀ الفت ما دوست چو بگسست، زدیم
آسمان کرد سیه روز و پریشان ما را که چرا در خم گیسوى بتان دست زدیم؟
بندۀ سرو چو از راه تو برخاست شدیم گردن شمع چو در پیش تو بنشست زدیم
من و (روشن) اگر از خویش نرسیتم، ولى دست در دامن آن کس که ز خود رست زدیم [۲]

دامنۀ تأثیر آثار عاشورایى

متأسفانه روشن اردستانى همانند تنى چند از شعراى نامدار دورۀ قاجاریه که به خاطر آزادگى و مناعت طبع حاضر به مداحى سلاطین قاجار نشده‌اند، در هاله‌اى گمنامى قرار گرفته و اغلب تذکره‌نویسان این دوره از پرداختن به شرح احوال و آثار او خوددارى کرده‌اند، ولى جاذبه‌هاى شعرى روشن اردستانى به حدى است که خواص اهل ادب با چشم احترام به وى مى‌نگرند و شیفتگان ادب عاشورا نیز از دیرباز با اشعار پرشور و بلند عاشورایى او ارتباطى تنگاتنگ دارند.

برگزیدۀ آثار عاشورایى

روشن اردستانى علاوه بر اشعار بلند آیینى که در مناقب حضرات معصومین (ع) دارد، آثار او در قلمرو شعر عاشورا از بهترین و پرشورترین آثار ماتمى در زبان فارسى به شمار مى‌رود.

ترکیب 27 بندى او در مراثى سالار شهیدان و شهداى کربلا که هر بند آن داراى یازده بیت است در شمار شیواترین و موفق‌ترین ترکیب‌بندهاى عاشورایى است، علاوه بر آن ترکیب‌بند ماتمى دیگرى دارد در 13 بند به استقبال از محتشم کاشانى و چند قصیده و مثنوى عاشورایى دیگر که هر کدام از منزلت ادبى خاصى برخوردارند و ما به نقل نمونه‌هایى از آثار عاشورایى این شاعر بزرگ آیینى در سدۀ سیزدهم بسنده مى‌کنیم:

پنجمین بند از ترکیب 27 بندى او

شاهى که برگزیده ز کونین داورش بر صدر قدر کرده به عزت مصدّرش
در عهد مهد، خدمت او کرده جبرئیل پرورده در کنار به حرمت پیمبرش
بیرون ز درک و وهم و گمان است طینتش خارج ز بحر کون و مکان است گوهرش
فردوس، قلعه‌اى است ز شاداب گلشنش کونین، بقعه‌اى است ز آباد کشورش
بحرى است جاه او، که بود عرش ساحلش فلکى است قدر او، که بود چرخ لنگرش
فرسوده قبه‌اى بود از خرگه جلال این گوى تابناک منیر مدوّرش...
در بدو آفرینش عالم که امر کن مى‌بست نقش گنبد نه توى اخضرش
دست قضا به خامۀ قدرت نوشته بود توقیع «سید الشهدایى» به محضرش...
پیوسته مى‌کشید در آغوش، احمدش همواره مى‌مکید لب روحپرورش
مى‌گفت: از من است حسین و، من از حسین مى‌داد بوسه بر لب و دندان، مکررش...
هر روزه بهر کسب شرف، قدسیان عرش گردند گرد قبه به سان کبوترش
خواندند از براى هدایت به سوى خویش گمراه کوفیان ستمکار ابترش
در رفتن به کوفه، نمودند ناگزیر از نامه‌هاى محکم بیحد و بیمرش...
آورد از مدینه چو رو در دیارشان بستند راه رجعت و، خستند خاطرش!...
جوید به هردو کون، توسل به آن جناب (روشن) که هست نامه ز قطران سیه‌ترش
دارد امید آن‌که رهاند ز فیض عام از تنگناى دوزخ و سوزنده آذرش [۳]
اى اشک و آه! نوبت امداد و یارى است اى ناله! وقت نوحه و فریاد و زارى است
اى دیده! خون ببار که گاه گرستن است اى سینه! چاک شو که گه سوگوارى است
اى جان! به لب نیامده‌اى، انتظار چیست؟! وقت درنگ نیست، گه بیقرارى است
اى دل! هنوز خون نشدى، غیرتت کجاست؟! این درد را که گفت: دوا، بردبارى است؟!
تنها برهنه ماند و نگفتى: چه ذلت است؟! سرها به نیزه رفت و نپرسى: چه خوارى است؟!
هنگامۀ عزاى جگر گوشۀ رسول شد گرم و، اشک از مژۀ خلق جارى است
آفاق، از مصایب او مى‌دهد خبر حاجت کجا دگر به مصیبت نگارى است؟
زخم خدنگ ماتم مظلوم کربلا مرهم‌پذیر نیست، که بسیار کارى است
هر دیده‌اى که از غم او اشکبار نیست روز جزا، ذخیرۀ او: شرمسارى است
ماه محرم است و، بهار مصیبت است بازت مگر به کار عزا انتظارى است؟
برخیز و ساز قافلۀ اشک و آه کن وز دود آه، روى جهان را سیاه کن [۴]

9

بستند چون به سرور دین رهگذارها کافر پیادگان و، ستمگر سوارها
آمادۀ شهید شدن گشت و، بازکرد از پشت اشتران سبک سیر، بارها
پس خیمه‌ها زدند به پهلوى یک دگر شد هر یکى: قرارگه بیقرارها
انصار حق، ستاده در اطراف خیمه‌گه مانند سروها به لب جویبارها
گفتا به همرهان که: درین دشت فتنه‌خیز از خون من شکفته شود لاله‌زارها
هرکس که نیست مرد شهادت، برون برد رخت حیات خویش ازین گیر و دارها
بى‌غیرتان، نموده بر آن شهریار پشت کردند رو به جانب شهر و دیارها
یک یک، شکسته بیعت و برتافته عنان تازان به دشتها و، گریزان به غارها
تن‌پروران، طریق سلامت گرفته پیش ماندند گرد سرور دین، جان‌نثارها
شد آتش قتال، فروزان و اندر آن شمشیرها زبانه زنان چون شرارها
قربانیان چو عازم قربان شدن، شدند هریک براى دادن جان، قرعه‌اى زدند

11

آمد چو سوى معرکه آن شیر ذو الجلال شد جلوه‌گاه نور خدا، عرصۀ جدال
ز آن پیش کز نیام برآرد زبان تیغ رفت این حدیث بر لب او با زبان حال
کاى کوفیان کافر و، اى شامیان شوم! تا کى فشرده‌اید قدم در ره ضلال؟
دارید بر نبى اگر اى قوم! اعتقاد ماییم در زمانه نبى را عیال و آل
آب حلال گشته به ما، از چه رو حرام؟ گردیده خون ما به شما از چه رو حلال؟
باز و گشاد و بست زبان، تیغ برکشید نشنید چون جوابى از ایشان درین سؤال
از برق تیغ و، حملۀ آن شیر بچه گشت یک سرزمین ماریه از کشته مال مال
آخر ز تشنه‌کامى و، سنگینى زره یک‌باره تنگ گشت بر او، عرصۀ مجال
آورد رو به سوى پدر با دهان خشک وز چشم تر فشاند به رخ رشتۀ لئال
حال پسر چو شاه شهیدان نظاره کرد با صد هزار انده و رنج و غم و ملال
مانند جان کشید در آغوش محکمش بنهاد بر لبش لب و ،در کام خاتمش [۵]

16

الگو:پایام شعر

19

گفت: اى گزیده از همه عالم، خداى‌تان بالاى عرش، برشده صیتِ وفاى‌تان
از رحمت خداى جهان گشت بى‌نصیب سنگین‌دلى که کشت به تیغ جفاى‌تان
خوردند دشمنان خدا خون‌تان، ولى باشد خداى‌تان بخدا خونبهاى‌تان
لب‌تشنه کشت دشمن و، جارى نمود دوست صد جوى خون ز چشمۀ چشم از براى‌تان
زین غم که مانده پیکرتان بى‌کفن به خاک چاک است جیب عالمیان در عزاى‌تان
دادید بر قضاى الهى رضا و، داد خطى قضا که سرنکشد از رضاى‌تان
گردیده در عداوت من دشمنان دلیر تا روزگار ساخته از من جداى‌تان
جان مى‌رود ز پیکرم، اما نمى‌رود از خاطرم: محبت و، از سر: هواى‌تان
کردید ترک جان و، گذشتید از جهان بادا جهان و جان جهانى فداى‌تان
تنها نمى‌گذارم‌تان اندرین سفر مى‌آیم از طریق وفا، از قفاى‌تان
با کشتگان نمود چو این گفتگو تمام با سوز دل به اهل وطن داد این پیام [۶]
چون بر زمین قرار ز زین، شاه دین گرفت عرش برین، قرار به روى زمین گرفت
نمرود عهد خویش که بادا عذاب بیش! خنجر به قصد قتل جهان‌آفرین گرفت
گم کرد در سپهر چهارم، ره آفتاب تا راه قتلگاه به پیش آن لعین گرفت
بالا چو کرد از پى آن کار، آستین روح الامین ز شرم به رخ آستین گرفت
دیوانه گشت عالم و، انگشت بر دهان پیر خرد ازین عمل سهمگین گرفت
بر حلق شه چو دشنۀ فولاد، بوسه داد جا در میان جان رسول امین گرفت
از تن جدا نمود سر مهر افسرش دیگر چه گویمت که چنان یا چنین گرفت
سلطان دین چو با جگر تشنه جان سپرد آتش ز غصه در دل ماء معین گرفت
پیکان آه پردگیان شه انام از خیمه‌گاه، راه سپهر برین گرفت
شد قیرگون چو روى جهان از ظلام شب اهریمنى ز دست سلیمان، نگین گرفت
انگشترى، همین نه به سوداى دوست داد انگشت نیز بر سر انگشترى نهاد؟ [۷]

21

اى روزگار! خانۀ ظلمت خراب باد! رویت سیاه و تیره چو پرّ غراب باد!
ارکان دین چو از ستمت گشت منقلب دایم، مدار کار تو بر انقلاب باد!
آتش چو در سرادق سلطان دین زدى کارت همیشه سوختن و التهاب باد!
از گردشت چو زورق آل على شکست بنیاد هستى تو چو کشتى بر آب باد!
آلوده‌اى به خون خدا دست و آستین دستت ز خون دیده دمادم خضاب باد!
کرده به اهل بیت نبى، ظلم بیحساب شرمت ز روى شافع یوم الحساب باد!
کشتى کنار آب روان تشنه‌کام‌شان خشکیده باد نهرت و، رودت سراب باد!
کندى ز باد حادثه بنیادشان ز جاى بنیادت از هجوم [۸] حوادث خراب باد!
دادى عزیز فاطمه را جاى بر تراب خصم تو: مصطفى و، عدو: بو تراب باد!
بردى به کوفه، پردگیانش چو بى‌حجاب پیوسته آفتاب و مهت در حجاب باد!
گردید جسم جان جهان از تو بى‌روان هم خسته باد جسمت و، هم آتشت به جان! [۹]

27

(روشن)! بس است، دم دگر از این خبر مزن بگذار این حدیث و به عالم شرر مزن
افلاک را، ز نالۀ آتش‌فشان مسوز آفاق را، به یک دگر از چشم تر مزن
چندین نمک به زخم سماواتیان مپاش آتش به جان جن و بشر این قدر مزن
جارى ز چشم مستمعان گشت جوى خون زین بیش بر جراحت‌شان نیشتر [۱۰] مزن
دشمن به دوستان خدا کرد هرچه خواست تهمت به روزگار و قضا و قدر مزن
دیگر مگو که: سوخت عدو خیمه‌گاه‌شان بر جان خلق، آتش ازین بیشتر مزن
دیگر مگو چه کرد عبید اللّه زیاد؟ بگذر ز کوفه، گام در آن بوم و بر مزن
از چوب خیزران و لب شاه دین مپرس حرف از سر بریده و از طشت زر مزن
طرح تنور خولى بى‌آبرو مریز آتش ازین مکالمه بر خشک و تر مزن
بنیاد صبر تعزیه‌داران ز جا مبر یعنى: دم از خرابۀ بى‌بام و در مزن
چون عاجزى ز نوحه‌سرایى، خموش باش بربند لب گفتن و، یک چند گوش باش [۱۱]

بند ششم از ترکیب دوازده‌بندى

صدر امم به خاک چو از صدر زین رسید از خاکیان خروش به عرش برین رسید
شد منقلب زمانه و، شد مضطرب زمان تا تیر کین به قلب امام مبین رسید
گردید که آفرینش از آن تیره گشت و تار ز آن سرزمین به عرش جهان‌آفرین رسید
دستار عقل، از سر روح القدس فتاد تا پیکر مقدس او بر زمین رسید
سیلاب اشک، خاست ز چشم جهانیان توفان آن به عیسى گردون نشین رسید
دست ستم ز بس که شد از شش جهت بلند زین خاک توده بر فلک هفتمین رسید
تاریک گشت روى جهان از غبار کفر خنجر چو بر گلوى خداوند دین رسید
کفر یزید داشت اگر شبهه‌اى، ازو سرزد چو این عمل، به کمال یقین رسید
دشوار شد تحمل بار امانتش آن دم که این خبر به رسول امین رسید
از هم گسست رشتۀ تألیف کاینات تا کار شاه بر نفس واپسین رسید
صاحب عزا چو هست خداوند ذو الجلال طوبى کسى که نیست دلش خالى از ملال [۱۲]

13

(روشن)! بس است،عالم امکان خراب شد جارى ز چشم عالمیان، خون ناب شد
(روشن)! بس است، گریه گلوى جهان گرفت جانها به لب رسید و، جگرها کباب شد
(روشن)! بس است، بر فلک افتاد رخنه‌ها پیکان آه بس که بر این نه حجاب شد
(روشن)! بس است، از اثر دود آه خلق تاریک، روى ماه و رخ آفتاب شد
(روشن)! بس است، شعلۀ این برق جانگداز سرمایه‌سوز زندگى شیخ و شاب شد
(روشن)! بس است، دل سخنت سنگ را گداخت فولاد را جگر ز رثاى تو آب شد
(روشن)! بس است بس که ز دل‌ها خروش خاست این طشت باژگونه پر از انقلاب شد
(روشن)! بس است، سوز دل و آب دیده‌ات نیکوترین ذخیرۀ روز حساب شد
(روشن)! بس است، بر سر اولاد بو البشر خاک، از شهادت خلف بو تراب شد
(روشن)! بس است، از غم آن شاه تشنه‌لب صحرا، گرفت آتش و دریا، سراب شد
ظلمى چنین، زمانه به کس پیش [۱۳] ازین نکرد دیگر جفا نداشت، از آن بیش ازین نکرد [۱۴]

قصیدۀ عاشورایى


منابع

محمد علی مجاهدی، کاروان شعر عاشورا، زمزم هدایت، ج1، ص 380-387.

پی نشوت

  1. مجمع الفصحاء، ج 4، ص 322؛ حدیقة الشعراء، ج 1، ص 691-692؛ دیوان روشن اردستانى، به کوشش احمد کرمى (تهران، نشریات ما، بى‌تا) ص 3 و 4.
  2. همان، ص 6.
  3. همان، ص 519 تا 523.
  4. همان، ص 574 و 575.
  5. همان، ص 579.
  6. همان، ص 583.
  7. همان، ص 585 و 586.
  8. در متن به جاى این کلمه، (بهشت) آمده بود که تصحیح قیاسى شد.
  9. همان، ص 587 و 588.
  10. در متن (پیشتر) آمده بود که تصحیح قیاسى شد.
  11. همان، ص 592.
  12. همان، ص 597.
  13. در متن کلمۀ (بیش) آمده که تصحیح قیاسى شد.
  14. در متن کلمۀ (بیش) آمده که تصحیح قیاسى شد.
  15. همان، ص 616-617.
فلک! این قوم که زد غوطه به خون محرم‌شان مى‌زنى زخم ستم چند به دل هر دم‌شان؟
بانوان حرمى را که ملک محرم نیست مى‌برى خوار چرا در بر نامحرم‌شان؟
گشته مهمان ز جفاى تو به آب دم تیغ! خسروانى که طفیلى است همه عالم‌شان
تشنۀ آب فرات‌اند ز جور تو و، هست تشنۀ خاک قدمگاه به جان زمزم‌شان
آه از حسرت این سلسله! کز جور یزید بست از کینه به یک رشته عدو محکم‌شان
زد قضا عقدۀ غم بر دل زهراى بتول از پریشانى گیسوى خم اندر خم‌شان
پسران پدرش را چون به خون زینب زار غوطه‌ور دید در آن دشت ز بیش و کم‌شان
برد با خود به سر نعش برادر به خروش کودکان را، همه با نالۀ زیر و بم‌شان
گفت: اینک ز برت مى‌روم و، با دل ریش دختران را، که نبینم پس ازین خرم‌شان
مى‌برم همره‌شان از سر نعش تو به شام عمر کو تا به سر خاک تو بازآرم‌شان
از عطش گشته اگرچه لب‌شان خشک، ولى دیده‌اى هست ز بیداد فلک پرنم‌شان
نوجوانان که در اطراف تو غلتیده به خون تا قیامت نرود از دل تنگم غم‌شان
تا دگر با دل‌شان سیل سرشکم چه کند؟ گلرخانى که شد آزرده، تن از شبنم‌شان
خفته احباب تو با پیکر صد چاک به خاک فرصتم نیست که بر زخم نهم مرهم‌شان
وه که این کوردلان چشم کنیزى دارند از حریمى که بود جاریۀ مریم‌شان!
نتوان کرد بیان حال گروهى (روشن)! کآسمان، جامه سیه ساخته در ماتم‌شان [۱۵]