مقتل الحسین علیه السلام

ابوالمؤید موفق بن احمد مکی. تحقیق و تعلیق محمد سماوی. نجف، مطبعة الزهرا، 1367. 2 ج، و+254+258 ص، رقعی.

نویسنده کتاب (م 568 ق)، معروف به خطیب خوارزم و اخطب خوارزم و خوارزمی، فقیه حنفی، محدث، ادیب و خطیب نامدار عصر خود و از شاگردان جارالله زمخشری و از علاقه‌مندان به اهل بیت است.

مقتل الحسین علیه‌السلام شامل سرآغاز و پانزده فصل، در دو بخش، است. در فصل اول تا پنجم، به برخی فضایل رسول خدا، حضرت خدیجه، حضرت فاطمه بنت اسد، امیرالمؤمنین و حضرت فاطمه پرداخته شده است. فصل ششم در فضایل امام حسن و امام حسین و فصل هفتم تا چهاردهم ویژه امام حسین است و در آن، به ترتیب، از این مسائل سخن رفته است: فضایل ویژه امام حسین، پیشگویی‌های رسول خدا درباره امام حسین و شهادت او، رویدادهای میان آن حضرت و ولید بن عتبه و مروان بن حکم، ورود آن حضرت به مکه و نامه‌های مردم کوفه به او و رفتن مسلم بن عقیل به آنجا و شهادت وی، خروج آن حضرت از مکه به عراق و رخدادهای در آن مسیر و ورود به کربلا و شهادت در آنجا، مجازات قاتلان آن حضرت، مصیبت‌های وارد شده به آن حضرت و مرثیه‌های سروده شده در سوگ او، زیارت تربت آن حضرت. پایان بخش کتاب (فصل پانزدهم)، درباره قیام مختار است.

کتاب حاضر یکسره درباره امام حسین نیست، اما از آنجا که عنوان آن مقتل الحسین علیه‌السلام است و اغلب مطاوی آن در همین باره، در این کتابشناسی معرفی می‌شود.

مقتل الحسین کتابی است تاریخی-روایی که در آن، تاریخ به روایت پیشوایان اسلام و محدثان و مورخان گزارش شده است. روایات و گزارش‌های تاریخی کتاب با ذکر سند است و بیشترینه مطالب آن، از فصل نهم به بعد، برگرفته از الفتوح ابن اعثم. برخی از مشایخ روایت خوارزمی که در این کتاب فراوان از آن‌ها روایت کرده است، عبارتند از: جارالله زمخشری، حسن بن احمد عطار همدانی و شهردار بن شیرویه دیلمی.

مقتل الحسین پس از کتاب الاربعین (کتاب دیگر همین نویسنده)، نوشته شده است. چه، خوارزمی در پایان فصل اول (ج 1، ص 21) و در پایان فصل چهارم (ج 1، ص 50)، خواننده را به کتاب الاربعین ارجاع می‌دهد. اما معلوم نیست که این مقتل پس از کتاب المناقب (کتاب دیگر همین نویسنده)، نوشته شده باشد.

خوارزمی روایاتی را که در این کتاب نقل می‌کند، تلقی به قبول کرده است. وی ظاهراً تنها در یک جا (ج 2، ص 2، ذیل نخستین حدیث)، به ضعف یک روایت تصریح کرده که آن هم از قول دیگری است. در غیر این مورد، او به بررسی سند یا متن روایات نپرداخته است.

با اینکه مقتل الحسین مورد رجوع شیعه است و از آن بسیار روایت می‌کنند، برخی روایاتش به نظر شیعه مجعول است. از جمله روایاتی که در آن بهترین مردم، پس از پیامبر، ابوبکر و عمر دانسته شده است (ج1، ص 43، فصل 4). همچنین روایتی که در آن گفته شده است ابوبکر بر پیکر حضرت فاطمه نماز گزارد و او، همراه علی و عمر و چند تن دیگر، به خاکش سپردند (ج 1، ص 86، فصل 5). نیز می‌توان به روایتی اشاره کرد که به روزه گرفتن در عاشورا تحریض شده است (ج 2، ص 3، فصل 11)، و عاشورا را عید، و حتی هفتاد عید، شمرده است (ج 2، ص 4، فصل 11). بخشی از این کتاب، که ویژه امام حسین است، باعنوان شرح غم حسین علیه‌السلام، به قلم مصطفی صادقی، به فارسی برگردانده شده است (چاپ اول: قم، مسجد جمکران، 1388).

برای تحقیق بیشتر درباره کتاب حاضر رجوع شود به: سید عبدالعزیز طباطبایی، اهل البیت علیهم السلام فی المکتبة العربیة (چاپ اول: قم، مؤسسه آل البیت، 1417 ق)، ص 540-546؛ محمد قزوینی، «کتاب مقتل ابوالمؤید خوارزمی»، یادگار (سال چهارم، شماره هشتم، اردیبهشت 1327)، ص 57-64. این مقاله در کتاب مقالات قزوینی، گردآوری عبدالکریم جربزه‌دار (چاپ اول: انتشارات اساطیر، 1363)، ج 2، ص 274-284، نیز چاپ شده است.

منابع

کتابشناسی تاریخی امام حسین علیه‌السلام، محمد اسفندیاری، ص 40-41.