عبد الجواد جودی خراسانی‌

عبد الجواد جودی متخلّص به «جودی» از شاعران و شیفتگان اهل بیت (ع) است. تاریخ ولادت او مشخص نیست و همین قدر معلوم است که در نیمه‌ی دوم قرن دوازدهم هجری متولد شده است. جودی از مردم عنبران است.

نوشته‌اند که وی مغازه‌ی قنادی داشته و از این طریق امرار معاش می‌کرده است. وی طبعی بلند و روحی آزاد داشته و هرگز مدح سلاطین را نگفته و با قناعت روزگار می‌گذرانید و بخاطر عشق عمیق به اهل بیت (ع) موضوع تمام اشعارش مدح و مرثیه آل محمد (ص) می‌باشد.

اشعار وی در اوزان و قالب‌های متعدّد و متنوع سروده شده است و از استحکام و انسجام قوی برخوردار و مزیّن به صنایع لفظی و معنوی می‌باشد و آیات و قصص قرآنی، احادیث و روایات که به صورتهای تلمیح و اقتباس و ترجمه در اشعار وی به کار رفته است، گواهی بر دانش قرآنی و حدیثی وی می‌باشد. قسمت اعظم اشعار جودی پیرامون واقعه کربلا و پیامدهای آن است که تحت عنوان «از مدینه تا مدینه» دویست صفحه از دیوان او را شامل می‌شود.

اشعار وی عاری از تعقید و پیچیدگی و ساده و سلیس و در خور فهم عموم و عوام می‌باشد. دیوان وی بارها در ایران و هندوستان به طبع رسیده است. کلیات اشعار وی در سال 1372 شمسی در ایران چاپ شده است.

جودی در سال 1302 ه. ق. وفات یافت و در مشهد مقدس در صحن نو در اطاقی مجاور با مقبره مرحوم شیخ بهایی به خاک سپرده شد.

خطبه‌ی حضرت سجّاد «ع» در شام

ای اهل شام مظهر لطف خدا منم‌		مقصود ز آفرینش ارض و سما منم
پوشیده نیست نزد من اسرار کاینات‌		زیرا که محرم حرم کبریا منم
مسجود کاینات بود خاک کوی من‌		زینت فزای کعبه، صفای صفا منم
زمزم ز فیض مقدم من یافت آبرو		مهر منیر مکّه امیر مِنی منم
بر جمله اولیا منم امروز جانشین‌		وارث به علم یک به یک انبیا منم
آن آدمی که دمیدم اندر تمام عمر		از ابتدا گریسته تا انتها منم
بر کشتیی که نوح در او نوحه‌گر نشست‌		ای قوم بدگهر به خدا ناخدا منم
آن موسیی که سینه به سینا ز غم درید		از داستان واقعه‌ی کربلا منم
آن یوسفی که گشت به زندان غم اسیر		بی‌غمگسار و بی‌کس و بی‌آشنا منم
با این همه حکایت دارم یکی سوال‌		راضی به یک جواب، کنون از شما منم
بر این محمّدی که مؤذن دهد اذان‌		ای شامیان نبیره، یزید است یا منم؟
گویید اگر یزید بود، این بود دروغ‌		گویید اگر منم ز چه در این جفا منم
پرسید اگر که هست مرا باب تاجدار		درّ یتیم خامس آل عبا منم
پرسید گر ز نام من ای قوم کینه‌جو		بی‌کس منم، غریب منم، مبتلا منم
بیمار و داغدیده و بی‌یار و بی‌معین‌		زین العباد بی‌کس و بی‌آشنا منم
آن بی‌معین که دیده سرِ باب خویش را		از تن جدا ز خنجر شمر دغا منم
آن بی‌کسی که نعش پدر را ز بعد قتل‌		دید از سُمِ ستورِ ستم توتیا، منم
آن بی‌کس که روز ورودم به شام غم‌		بستند دست او ز جفا از قفا منم
آن بی‌کسی که در سر هر کوچه ریختند		آتش به فرقش از ره جور و جفا منم
آن خسته‌ی علیل که او را به روز و شب‌		خشت خرابه بود ز غم متکّا منم
آن سر برهنه‌ای که نگهداشتی به پای‌		در بزم عیش خویش یزید از جفا منم

ای خسروی که مالک ملک خدا تویی‌		مقصود ز آفرینش ارض و سما تویی
خود زاده‌ی نبیّ و ولی آن که از ازل‌		یاری نموده بر همه‌ی انبیا تویی
از ماسوا سوای تو منظور حق نبود		زیرا ز ماسوایی و از ماسوا تویی
پوشیده نیست پیش تو اسرار کاینات‌		زیرا که محرم حرم کبریا تویی
ای گوهر یگانه که از صافی صفات‌		از پای تا سر آیینه‌ی حق نما تویی
با آنکه بود آب روان مهر فاطمه‌		آن کس که تشنه شد سرش از تن جدا تویی
هر کشته را کنند سر از پیش رو جدا		شاهی که شد جدا سر او از قفا تویی
آن توتیّای دیده‌ی مردم شهی که شد		در زیر سُمّ اسب، تنش توتیا تویی
ای دستگیر خلق پس از سر جدا شدن‌		آن کس که دست او ز جفا شد جدا تویی
هر مطبخ از چراغ منیر است و آن که داد		از شمع چهره، مطبخ خولی ضیا، تویی
بر نعش هر شهید لباسش بود کفن‌		عریان کسی که رفت به خاک جفا تویی
آن کعبه‌ی امید که اندر منای دوست‌		بنموده عون و اکبر و اصغر فدا تویی
شاهی که فراز نی از کوفه تا به شام‌		چشمش بدی به خواهر غم مبتلا تویی
هر مرغ را فغان به بهار است «جودیا»		مرغی که چهار فصل بود در نوا تویی

ای ز غمت اشک چشم و آه دل ما		می‌رسد این بر ثری و آن به ثریّا
ای زازل در عزات در عوض اشک‌		خون شده جاری ز چشم آدم و حوّا
صبح ز سوز تو چاک کرده گریبان‌		بهر تو نیلی قبا بود شب یلدا
غیر تو ای تشنه لب کسی نشنیده‌		تشنه دهد جان، کسی کنار دو دریا
آه که از تیر و تیغ و نیزه نبودت‌		یکسر مویی دُرست در همه اعضا
تا به سر سینه‌ی تو شمر مکان کرد		زُهره نهان شد ز سوز سینه‌ی زهرا
جسم تو تا زیر سمّ اسب فکندند		ناله برآمد ز اهل عالم بالا
تا سرت از کین سَنان، به نوک سِنان کرد		گشت به پا در جهان قیامت عظما
نالم از این غم که ناکسی به تصدّق‌		بهر عیال تو نان ببخشد و خرما
می‌کُشد این غم مرا که از حرم تو		خَضم سیه رو کنیز کرد تمنّا

ای رفته سرت بر نی، وی مانده تنت تنها		ماندی تو و بنهادیم ما سر به بیابانها
ای کرده به کوی دوست هفتاد و دو قربانی‌		قربانت شوَمت این رسم ماند از تو به دورانها
قربانی هر کس شد با حرمت و نشنیدیم‌		دست و تن قربانی افتد به بیابانها
از خون گلوی تو این دشت گلستان شد		این سیر گلستان کرد سیرم ز گلستانها
ریحان خطّ اکبر برگرد رخ انور		برد از دل ما یکسر یاد گل و ریحان‌ها
ما جمع پریشانیم، هم بی‌سر و سامانیم‌		بردار سر و بنگر این بی‌سر و سامانها
اطفال حزین یکسر از داغ تو در آذر		پاها همه در زنجیر سرها به گریبان‌ها
شاها، نه همین «جودی» جان بر تو فدا سازد		ای شه به فدای تو بادا همه‌ی جان‌ها

بی‌تو جز ناله مپندار مرا کاری هست‌		یا به جز محنت و اندوه و غمم یاری هست
غیر داغ غمت ای شاه که با من شده یار		حاش للّه که مرا همدم و غم‌خواری هست
ما سوی شام روانیم ز جا خیز حسین‌		که به هر قافله‌ای قافله سالاری هست
عابدین زار و زدند آتش کین خیمه‌ی او		اندر آن خیمه نگفتند که بیماری هست
از اسیران ستم در کف صیّاد بلا		هر طرف ناله‌ای از مرغ گرفتاری هست
عهد خود را تو به سر بردی و شد نوبت من‌		نه مرا هیچ ز عهد ازل انکاری هست
این من این جمع اسیران بلا این ره شام‌		که به هر منزلش از بهر من آزاری هست
گرچه دیگر نبوَد حوصله‌ی صبر ولی‌		باز صبر است گرم یار و مددکاری هست
روز وارد شدن از خلق تماشایی شام‌		سر هر کوچه مرا گرمی بازاری هست

منابع

دانشنامه‌ی شعر عاشورایی، محمدزاده، ج‌ 2، ص: 937-939.