ترکیب بند محتشم کاشانی: تفاوت میان نسخه‌ها

۱٬۴۸۳ بایت اضافه‌شده ،  ‏۲۱ ژوئیهٔ ۲۰۲۰
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۱: خط ۱:
'''ترکیب بند محتشم کاشانی''' (905-996ق)، مشهورترین سروده درباره واقعه عاشورا به زبان فارسی است که با این بیت آغاز می‌‏شود: «باز این چه شورش است که در خلق عالم است/ باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است».
'''ترکیب‌بند محتشم کاشانی''' (۹۰۵ ه. ق-۹۹۶ ه. ق)، مشهورترین سروده درباره واقعه‌ی عاشورا به زبان فارسی است که با این بیت آغاز می‌‏شود:{{جعبه اطلاعات کتاب
| عنوان          =  ترکیب‌بند محتشم کاشانی
| عنوان اصلی      =
| برگرداننده      =
| تصویر          = ترکیب بند محتشم.jpg
| زیرنویس تصویر  =
| نویسنده        =
| تصویرگر        =
| طراح جلد        =
| زبان            =
| مجموعه          =
| موضوع          = 
| سبک            =
| ناشر            =
| ناشر فارسی      =
| محل انتشارات    =
| تاریخ نشر      = 
| تاریخ نشر فارسی =
| محل ناشر فارسی  =
| نوع رسانه      =
| صفحه            =
| قطع            =
| شابک            =
| پس از          =
| پیش از          =
|شاعر=محتشم کاشانی}}<br />
{| style="margin: 0 auto; "
| class="b" |<span class="beyt">باز این چه شورش است که در خلق عالم است</span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt">باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است</span>
|}
این ترکیب‌بند در ۱۲ بند که هر بند هشت بیت دارد سروده شده‌است. [[محتشم کاشانی‌|محتشم]] این ترکیب‌بند را به تشویق شاه تهماسب صفوی سرود. ترکیب‌بند محتشم بر مرثیه سرایان پس از او تأثیرگذار بوده و مورد تقلید شعرای بسیاری از جمله [[وصال شیرازی‌|وصال شیرازی]]، [[وحشی بافقی‌|وحشی بافقی]]، [[حزین لاهیجی]] و [[عاشق اصفهانی‌|عاشق اصفهانی]] قرار گرفته‌است. طولانی‌‏ترین ترکیب‌بند مشابه را فدائی مازندرانی در بیش از چهار هزار بیت سروده‌است. اما هیچ کدام ترکیب‌بندهای مشابه، شهرت و مقبولیت ترکیب‌بند محتشم را نیافتند. کتیبه‌‏هایی که ابیاتی از این ترکیب‌بند بر آن‌ها نوشته‌شده، از عناصر اصلی مجالس عزاداری به شمار می‏‌روند.
==ترکیب‌بند==
«ترکیب‌بند» یکی از قالب‌‏های شعر فارسی است که مشتمل بر بندهایی با وزن مشابه و قافیه‌‏های مختلف است که با تک بیت‌‏هایی در پایان هر بند با قافیه متفاوت، به هم متصل می‌‏شوند. ترکیب‌بند مشابه «ترجیع‌بند» است؛ تنها تفاوت آن دو در تک بیت‌‏های انتهایی هر بند است: در ترکیب‌بند این بند متفاوت از بندهای قبلی است، اما در ترجیع‌بند عینا تکرار می‌‏شود. به همین دلیل ادبا تا قرن هشتم ترکیب‌بند را از انواع ترجیع‌بند محسوب می‏‌کردند.


این ترکیب بند در 12 بند که هر بند هشت بیت دارد سروده شده است. محتشم این ترکیب بند را به تشویق شاه تهماسب صفوی سرود. ترکیب بند محتشم بر مرثیه سرایان پس از او تأثیرگذار بوده و مورد تقلید شعرای بسیاری از جمله وصال شیرازی، وحشی بافقی، حزین لاهیجی و عاشق اصفهانی قرار گرفته است. طولانی‌‏ترین ترکیب بند مشابه را فدائی مازندرانی در بیش از چهار هزار بیت سروده است. اما هیچ کدام ترکیب بندهای مشابه، شهرت و مقبولیت ترکیب بند محتشم را نیافتند. کتیبه‌‏هایی که ابیاتی از این ترکیب بند بر آن‌ها نوشته شده، از عناصر اصلی مجالس عزاداری به شمار می‏روند.
قدیمی‏‌ترین نمونه ترکیب‌بند را از قطران تبریزی (م ۴۶۵ ه. ق) دانسته‌‏اند. عبدالرزاق اصفهانی، خاقانی، [[وحشی بافقی‌|وحشی بافقی]]، [[محتشم کاشانی‌|محتشم کاشانی]] و [[وصال شیرازی‌|وصال شیرازی]] شاعرانی‌‏اند که در سرودن ترکیب‌بند شهرت دارند. در ترکیب‌بند موضوعاتی مانند عشق، مدح، مرثیه و مضامین عرفانی مطرح می‏‌شود. همچنین شاعران دوره‏‌های مختلف، ترکیب‌بند را قالبی مناسب برای بیان مضامین مذهبی یافته‌‏اند. جمال‌‏الدین عبدالرزاق اصفهانی (م ۵۸۸ ه. ق) ترکیب‌بند معروف خود با مطلع «ای از بر سدره شاهراهت/ وی قبّه عرش تکیه گاهت» را در مدح پیامبر اکرم(ص) سرود و محتشم کاشانی با ترکیب‌بند معروف دوازده بندی خود با مطلع «باز این چه شورش است که در خلق عالم است/ باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است» در سرودن مرثیه‌‏های مذهبی به این قالب حیات تازه‏‌ای بخشید. در دوره‌‏های بعد، شاعران بسیاری به پیروی از محتشم، این قالب را برای سرودن مرثیه‌‏های عاشورایی برگزیدند که از مشهورترین آنها در دوره قاجار [[سروش اصفهانى|سروش اصفهانی]] و وصال شیرازی و در دوره معاصر [[مشفق کاشانی‌|مشفق کاشانی]] را می‏‌توان نام برد.
==ترکیب بند==
«ترکیب بند» یکی از قالب‌‏های شعر فارسی است که مشتمل بر بندهایی با وزن مشابه و قافیه‌‏های مختلف است که با تک بیت‌‏هایی در پایان هر بند با قافیه متفاوت، به هم متصل می‌‏شوند. ترکیب بند مشابه «ترجیع بند» است؛ تنها تفاوت آن دو در تک بیت‌‏های انتهایی هر بند است: در ترکیب بند این بند متفاوت از بندهای قبلی است، اما در ترجیع بند عینا تکرار می‏شود. به همیان دلیل ادبا تا قرن هشتم ترکیب بند را از انواع ترجیع بند محسوب می‏کردند.
 
قدیمی‏‌ترین نمونه ترکیب بند را از قطران تبریزی (؟- 465ق) دانسته‌‏اند. عبدالرزاق اصفهانی، خاقانی، وحشی بافقی، محتشم کاشانی و وصال شیرازی شاعرانی‌‏اند که در سرودن ترکیب بند شهرت دارند. در ترکیب بند موضوعاتی مانند عشق، مدح، مرثیه و مضامین عرفانی مطرح می‏شود. همچنین شاعران دوره‏های مختلف، ترکیب بند را قالبی مناسب برای بیان مضامین مذهبی یافته‌‏اند. جمال‌‏الدین عبدالرزاق اصفهانی (؟- ح588ق) ترکیب بند معروف خود با مطلع «ای از بر سدره شاهراهت/ وی قبّه عرش تکیه گاهت» را در مدح پیامبر اکرم سرود و محتشم کاشانی با ترکیب بند معروف دوازده بندی خود با مطلع «باز این چه شورش است که در خلق عالم است/ باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است» در سرودن مرثیه‌‏های مذهبی به این قالب حیات تازه‏‌ای بخشید. در دوره‌‏های بعد، شاعران بسیاری به پیروی از محتشم، این قالب را برای سرودن مرثیه‌‏های عاشورایی برگزیدند که از مشهورترین آنها در دوره قاجار سروش اصفهانی و وصال شیرازی و در دوره معاصر مشفق کاشانی را می‏‌توان نام برد.


==منابع==
==منابع==


*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/550230 براون، ادوارد (1369). تاریخ ادبیات ایران. ترجمه بهرام مقدادی. تهران: مروارید.]
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/550230 براون، ادوارد (۱۳۶۹). تاریخ ادبیات ایران. ترجمه بهرام مقدادی. تهران: مروارید.]
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/272644 جلیلی، غلامرضا (1381). «مراسم عاشورا در جهان اسلام». مشکوه. ش 76 و 77 (پاییز و زمستان 1381).]
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/272644 جلیلی، غلامرضا (۱۳۸۱). «مراسم عاشورا در جهان اسلام». مشکوه. ش ۷۶ و ۷۷ (پاییز و زمستان ۱۳۸۱).]
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/41911 خرمشاهی، قوام‌‏الدین (1386). «ترکیب بند محتشم». دایرة المعارف تشیع. ج 4. زیر نظر احمد صدر حاج سید جوادی، کامران فانی و بهاء‏الدین خرمشاهی. تهران: نشر شهید سعید محبی.]
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/41911 خرمشاهی، قوام‌‏الدین (۱۳۸۶). «ترکیب‌بند محتشم». دایرةالمعارف تشیع. ج ۴. زیر نظر احمد صدر حاج سید جوادی، کامران فانی و بهاء‏الدین خرمشاهی. تهران: نشر شهید سعید محبی.]
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/5301388 درگاهی، حسین و انوری، محمد جواد و طالعی، عبدالحسین (1373). شورش در خلق عالم. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.]
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/5301388 درگاهی، حسین و انوری، محمدجواد و طالعی، عبدالحسین (۱۳۷۳). شورش در خلق عالم. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.]
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/632108 رستگار فسایی، منصور (1380). انواع شعر فارسی. شیراز: نوید شیراز.]
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/632108 رستگار فسایی، منصور (۱۳۸۰). انواع شعر فارسی. شیراز: نوید شیراز.]
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/878340 مؤتمن، زین‏‌العابدین (1339). تحول شعر فارسی. تهران: کتابفروشی مصطفوی.]
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/878340 مؤتمن، زین‏‌العابدین (۱۳۳۹). تحول شعر فارسی. تهران: کتابفروشی مصطفوی.]
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/630340 محتشم، علی بن احمد (1380). هفت دیوان. به کوشش عبدالحسین نوایی و مهدی صدری. تهران: میراث مکتوب.]
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/630340 محتشم، علی بن احمد (۱۳۸۰). هفت دیوان. به کوشش عبدالحسین نوایی و مهدی صدری. تهران: میراث مکتوب.]
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/657335 منشی، اسکندربیگ (1350). عالم آرای عباسی. تهران: امیرکبیر.]
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/657335 منشی، اسکندربیگ (۱۳۵۰). عالم آرای عباسی. تهران: امیرکبیر.]
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/543270 همایی، جلال‌‏الدین (1373). فنون بلاغت و صناعات ادبی. تهران: موسسه نشر هما.]
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/543270 همایی، جلال‌‏الدین (۱۳۷۳). فنون بلاغت و صناعات ادبی. تهران: موسسه نشر هما.]
*هندی، سعید (1388). هفت بند هفتاد بند. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
*[https://ketab.io/book/109353/%D9%87%D9%81%D8%AA-%D8%A8%D9%86%D8%AF-%D9%87%D9%81%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D8%A8%D9%86%D8%AF هندی، سعید (1388). هفت بند هفتاد بند. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی].


==پیوند به بیرون==
==پیوند به بیرون==
checkuser
۲٬۳۶۳

ویرایش