روضه خوانی و نوحه خوانی: تفاوت میان نسخه‌ها
T.ramezani (بحث | مشارکتها) جز (←منبع) |
T.ramezani (بحث | مشارکتها) جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
مرثیه و نوحه دو نوع ادبی هستند که با وجود تشابه زیاد به لحاظ مضمون و محتوا، هر کدام ویژگی‌ها و کارکردهای خاص خود را دارند. مرثیه در لغت به معنی گریستن بر مرده و ذکر خوبی‌های اوست و در اصطلاح، یکی از انواع شعر غنایی با موضوع تأسف و تأثر از مرگ کسی یا از دست رفتن چیزی است. سرودن مرثیه هنگام سوگواری برای درگذشتگان، از روزگاران گذشته در بین ملت‌ها رایج بوده و بخش مهمی از مرثیه‌های شعر فارسی به صورت مشخص در رثای اولیای دین و ائمه شیعه سروده شده است. اولین نمونه‌های مرثیه‌های مذهبی، اشعاری هستند که سنایی غزنوی در کتاب «حدیقة الحقیقه و شریعة الطریقه» درباره شهادت امام حسین (ع) سروده است. | مرثیه و نوحه دو نوع ادبی هستند که با وجود تشابه زیاد به لحاظ مضمون و محتوا، هر کدام ویژگی‌ها و کارکردهای خاص خود را دارند. | ||
==مرثیه در لغت و اصطلاح== | |||
مرثیه در لغت به معنی گریستن بر مرده و ذکر خوبی‌های اوست و در اصطلاح، یکی از انواع شعر غنایی با موضوع تأسف و تأثر از مرگ کسی یا از دست رفتن چیزی است. سرودن مرثیه هنگام سوگواری برای درگذشتگان، از روزگاران گذشته در بین ملت‌ها رایج بوده و بخش مهمی از مرثیه‌های شعر فارسی به صورت مشخص در رثای اولیای دین و ائمه شیعه سروده شده است. اولین نمونه‌های مرثیه‌های مذهبی، اشعاری هستند که سنایی غزنوی در کتاب «حدیقة الحقیقه و شریعة الطریقه» درباره شهادت امام حسین (ع) سروده است. | |||
با رسمیت یافتن مذهب شیعه در ایران به روزگار صفویه (1148-907 ه.ق) شعر مذهبی و مرثیه‌سرایی رونقی دیگر گرفت و ترکیب‌بند معرف محتشم کاشانی (996 ه.ق) در این زمان، نام او را در تاریخ ادبیات ایران جاودانه کرد. | با رسمیت یافتن مذهب شیعه در ایران به روزگار صفویه (1148-907 ه.ق) شعر مذهبی و مرثیه‌سرایی رونقی دیگر گرفت و ترکیب‌بند معرف محتشم کاشانی (996 ه.ق) در این زمان، نام او را در تاریخ ادبیات ایران جاودانه کرد. | ||
==نوحه== | |||
نوحه نیز نوعی از مرثیه‌های مذهبی است که با آهنگ و لحن خاص در مجالس سوگواری امام حسین (ع) همراه با سینه‌زنی و زنجیرزنی خوانده می‌شود. پیشینه نوحه‌سرایی و نوحه‌خوانی برای شهدای کربلا ملازم پیشینه سوگواری‌های عاشورایی است. از آنجا که مراسم سوگواری با حضور توده‌های مردم و به صورت نمایشی عملی و جمعی انجام می‌شود، خواندن اشعار ساده آهنگین و محزون بهترین وسیله برای برانگیختن احساسات و ایجاد یگانگی و هماهنگی در جمع به شمار می‌رود. | نوحه نیز نوعی از مرثیه‌های مذهبی است که با آهنگ و لحن خاص در مجالس سوگواری امام حسین (ع) همراه با سینه‌زنی و زنجیرزنی خوانده می‌شود. پیشینه نوحه‌سرایی و نوحه‌خوانی برای شهدای کربلا ملازم پیشینه سوگواری‌های عاشورایی است. از آنجا که مراسم سوگواری با حضور توده‌های مردم و به صورت نمایشی عملی و جمعی انجام می‌شود، خواندن اشعار ساده آهنگین و محزون بهترین وسیله برای برانگیختن احساسات و ایجاد یگانگی و هماهنگی در جمع به شمار می‌رود. | ||
==روضه خوانی== | |||
در مراسم روضه‌خوانی، چه به صورت بخش پایانی سخنرانی و در مقام موعظه و چه به صورت مجلسی مستقل، حوادث کربلا و کیفیت شهادت امام حسین (ع) و یاران او و نیز امامان دیگر به صورتی سوزناک بر اساس مقتل‌ها نقل می‌شود. در شهر کرمان اشخاصی که توانایی مالی یا نذر داشتند، از شب اول تا دهم محرم در صحن خانه روضه‌خوانی برگزار می‌کردند. به این ترتیب که منبر چند پله را در صدر خانه قرار می‌دادند و روی آن‌ها را با کناره‌های قالی می‌پوشاندند. برای فضای حیاط نیز به وسیله چادرهای بزرگ مخصوص سفید رنگ که از پارچه ضخیم درست شده بود، سقفی برای در امان ماندن از آفتاب و باران تعبیه می‌شد. با استفاده از چادرهای مخصوص، قسمت مردان از زنان جدا می‌شد. این مجالس به طور معمول پنج تا ده روضه‌خوان و یکی-دو نفر پامنبری‌خوان داشت که پای منبر شروع به خواندن مرثیه و اشعار مذهبی می‌کردند. در دالان خانه هم‌محلی برای روشن کردن شمع آماده می‌کردند که مردم برای نذر و روشن کردن شمع به این محل می‌آمدند و موقع رفتن مقداری خرمای خشک یا نقل پای شمع می‌گذاشتند. این مراسم تا صبح عاشورا ادامه داشت؛ زیرا مردم شب عاشورا نمی‌خوابیدند و از این مجلس به آن مجلس و از این حسینیه به آن حسینیه می‌رفتند. <ref>کازرونی زند، عمار، به روایت از فاطمه عامری، اختیارآباد، کرمان، 1349 و 1353.</ref> | در مراسم روضه‌خوانی، چه به صورت بخش پایانی سخنرانی و در مقام موعظه و چه به صورت مجلسی مستقل، حوادث کربلا و کیفیت شهادت امام حسین (ع) و یاران او و نیز امامان دیگر به صورتی سوزناک بر اساس مقتل‌ها نقل می‌شود. در شهر کرمان اشخاصی که توانایی مالی یا نذر داشتند، از شب اول تا دهم محرم در صحن خانه روضه‌خوانی برگزار می‌کردند. به این ترتیب که منبر چند پله را در صدر خانه قرار می‌دادند و روی آن‌ها را با کناره‌های قالی می‌پوشاندند. برای فضای حیاط نیز به وسیله چادرهای بزرگ مخصوص سفید رنگ که از پارچه ضخیم درست شده بود، سقفی برای در امان ماندن از آفتاب و باران تعبیه می‌شد. با استفاده از چادرهای مخصوص، قسمت مردان از زنان جدا می‌شد. این مجالس به طور معمول پنج تا ده روضه‌خوان و یکی-دو نفر پامنبری‌خوان داشت که پای منبر شروع به خواندن مرثیه و اشعار مذهبی می‌کردند. در دالان خانه هم‌محلی برای روشن کردن شمع آماده می‌کردند که مردم برای نذر و روشن کردن شمع به این محل می‌آمدند و موقع رفتن مقداری خرمای خشک یا نقل پای شمع می‌گذاشتند. این مراسم تا صبح عاشورا ادامه داشت؛ زیرا مردم شب عاشورا نمی‌خوابیدند و از این مجلس به آن مجلس و از این حسینیه به آن حسینیه می‌رفتند. <ref>کازرونی زند، عمار، به روایت از فاطمه عامری، اختیارآباد، کرمان، 1349 و 1353.</ref> | ||
==مراسم روضه‌خوانی در دشتی و کاکی== | |||
مراسم روضه‌خوانی در دشتی و کاکی بوشهر به دو صورت روضه‌خوانی کتابی و روضه‌خوانی منبری بود. روضه‌خوانی کتابی در ده شب محرم به وسیله کسانی که سواد کافی داشتند، از روی کتاب که بیشتر کتاب «روضه الشهدا» بود، به مدت نیم تا یک ساعت خوانده می‌شد. این روضه‌خوانی پیش از روضه‌خوانی منبری و مراسم سینه‌زنی اجرا می‌شد. کتاب روضه الشهدا ده باب داشت که از اول محرم به ترتیب از باب اول خوانده می‌شد. باب اول در حالات یوسف و یعقوب، باب دوم در شهادت حمزه، باب سوم در وفات حضرت پیامبر اسلام (ص) باب چهارم در احوال حضرت فاطمه صدیقه طاهره (س)، باب پنجم در شهادت امیر مؤمنان علی (ع)، باب ششم در حالات امام حسن (ع)، باب هفتم در حالات مسلم و شهادت او، باب هشتم در احوالات فرزندان مسلم بن عقیل، باب نهم در حالات یاران و اصحاب امام حسین (ع) و باب دهم در احوالات شهادت امام حسین (ع) بود. | مراسم روضه‌خوانی در دشتی و کاکی بوشهر به دو صورت روضه‌خوانی کتابی و روضه‌خوانی منبری بود. روضه‌خوانی کتابی در ده شب محرم به وسیله کسانی که سواد کافی داشتند، از روی کتاب که بیشتر کتاب «روضه الشهدا» بود، به مدت نیم تا یک ساعت خوانده می‌شد. این روضه‌خوانی پیش از روضه‌خوانی منبری و مراسم سینه‌زنی اجرا می‌شد. کتاب روضه الشهدا ده باب داشت که از اول محرم به ترتیب از باب اول خوانده می‌شد. باب اول در حالات یوسف و یعقوب، باب دوم در شهادت حمزه، باب سوم در وفات حضرت پیامبر اسلام (ص)، باب چهارم در احوال حضرت فاطمه صدیقه طاهره (س)، باب پنجم در شهادت امیر مؤمنان علی (ع)، باب ششم در حالات امام حسن (ع)، باب هفتم در حالات مسلم و شهادت او، باب هشتم در احوالات فرزندان مسلم بن عقیل، باب نهم در حالات یاران و اصحاب امام حسین (ع) و باب دهم در احوالات شهادت امام حسین (ع) بود. | ||
روضه‌خوانی منبری معمولاً پس از مراسم کتاب‌خوانی برگزار می‌شد و روحانیون، مردم را بر سر منبر به تقوا و انجام فرایض دینی راهنمایی می‌کردند و در آخر ذکر مصیبتی در ماتم شهدای کربلا می‌خواندند. | روضه‌خوانی منبری معمولاً پس از مراسم کتاب‌خوانی برگزار می‌شد و روحانیون، مردم را بر سر منبر به تقوا و انجام فرایض دینی راهنمایی می‌کردند و در آخر ذکر مصیبتی در ماتم شهدای کربلا می‌خواندند. | ||
==مراسم نوحه‌خوانی در فردوس خراسان جنوبی== | |||
در فردوس خراسان جنوبی، از روز اول محرم، در حسینیه‌ها و خانه‌های کسانی که روضه‌خوانی وقفی داشتند، مراسم نوحه‌خوانی برپا می‌شد. به این ترتیب که صبح روز اول محرم مجلس روضه‌خوانی در حسینیه سادات و صبح روز دوم در حسینیه تالار برگزار می‌شد و به همین روال تا صبح روز پنجم ادامه می‌یافت. عصرها هم مجلس روضه‌خوانی، یک روز در میان در محله‌های میدو و کرگو برپا می‌شد و همه اهالی فردوس در این مجالس شرکت می‌کردند. از روز | در فردوس خراسان جنوبی، از روز اول محرم، در حسینیه‌ها و خانه‌های کسانی که روضه‌خوانی وقفی داشتند، مراسم نوحه‌خوانی برپا می‌شد. به این ترتیب که صبح روز اول محرم مجلس روضه‌خوانی در حسینیه سادات و صبح روز دوم در حسینیه تالار برگزار می‌شد و به همین روال تا صبح روز پنجم ادامه می‌یافت. عصرها هم مجلس روضه‌خوانی، یک روز در میان در محله‌های میدو و کرگو برپا می‌شد و همه اهالی فردوس در این مجالس شرکت می‌کردند. از روز ششم محرم هم دسته‌های زنجیرزنی و سینه‌زنی به همان ترتیب، صبح و بعدازظهر برپا می‌شد. سینه‌زنان و زنجیرزنان در سر راه خود به خانه‌هایی که تازه عزیزی را از دست داده بودند، سر می‌زدند و چند دقیقه‌ای به عزاداری و سینه‌زنی می‌پرداختند. دسته‌های عزاداری محله‌های سادات و تالار، زنجیرزن و دسته‌های محله‌های میدو و کرگو سینه‌زن بودند. این دسته‌ها پس از عزاداری، هر روز به یکی از حسینیه‌های فردوس بازمی‌گشتند. مداح‌ها و مرثیه‌خوان‌ها نوحه و مرثیه‌خوانی می‌کردند و پس از آن، عزاداری با آبگوشت پذیرایی می‌شدند. سینه‌زنی و زنجیرزنی هم مانند روضه‌خوانی، صبح و بعدازظهر برگزار می‌شد و هر روز با نواختن شیپور عزا در این دو موعد، مردم و عزاداران را برای شرکت در مراسم آگاه می‌کردند. <ref>هراتی زاده، بی‌نام، فردوس، خراسان جنوبی، 1346.</ref> | ||
==منبع== | ==منبع== | ||
اصغر شعاع، علی آنی‌زاده، رقیه حاج محمدیاری، شهرزاد دوستی، الهه شایسته رخ، محرم و صفر در فرهنگ مردم ایران، صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، ص 52-55. | اصغر شعاع، علی آنی‌زاده، رقیه حاج محمدیاری، شهرزاد دوستی، الهه شایسته رخ، محرم و صفر در فرهنگ مردم ایران، صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، ص 52-55. | ||
==پی نوشت== | ==پی نوشت== | ||
نسخهٔ ۹ اکتبر ۲۰۱۸، ساعت ۱۰:۵۶
مرثیه و نوحه دو نوع ادبی هستند که با وجود تشابه زیاد به لحاظ مضمون و محتوا، هر کدام ویژگی‌ها و کارکردهای خاص خود را دارند.
مرثیه در لغت و اصطلاح
مرثیه در لغت به معنی گریستن بر مرده و ذکر خوبی‌های اوست و در اصطلاح، یکی از انواع شعر غنایی با موضوع تأسف و تأثر از مرگ کسی یا از دست رفتن چیزی است. سرودن مرثیه هنگام سوگواری برای درگذشتگان، از روزگاران گذشته در بین ملت‌ها رایج بوده و بخش مهمی از مرثیه‌های شعر فارسی به صورت مشخص در رثای اولیای دین و ائمه شیعه سروده شده است. اولین نمونه‌های مرثیه‌های مذهبی، اشعاری هستند که سنایی غزنوی در کتاب «حدیقة الحقیقه و شریعة الطریقه» درباره شهادت امام حسین (ع) سروده است.
با رسمیت یافتن مذهب شیعه در ایران به روزگار صفویه (1148-907 ه.ق) شعر مذهبی و مرثیه‌سرایی رونقی دیگر گرفت و ترکیب‌بند معرف محتشم کاشانی (996 ه.ق) در این زمان، نام او را در تاریخ ادبیات ایران جاودانه کرد.
نوحه
نوحه نیز نوعی از مرثیه‌های مذهبی است که با آهنگ و لحن خاص در مجالس سوگواری امام حسین (ع) همراه با سینه‌زنی و زنجیرزنی خوانده می‌شود. پیشینه نوحه‌سرایی و نوحه‌خوانی برای شهدای کربلا ملازم پیشینه سوگواری‌های عاشورایی است. از آنجا که مراسم سوگواری با حضور توده‌های مردم و به صورت نمایشی عملی و جمعی انجام می‌شود، خواندن اشعار ساده آهنگین و محزون بهترین وسیله برای برانگیختن احساسات و ایجاد یگانگی و هماهنگی در جمع به شمار می‌رود.
روضه خوانی
در مراسم روضه‌خوانی، چه به صورت بخش پایانی سخنرانی و در مقام موعظه و چه به صورت مجلسی مستقل، حوادث کربلا و کیفیت شهادت امام حسین (ع) و یاران او و نیز امامان دیگر به صورتی سوزناک بر اساس مقتل‌ها نقل می‌شود. در شهر کرمان اشخاصی که توانایی مالی یا نذر داشتند، از شب اول تا دهم محرم در صحن خانه روضه‌خوانی برگزار می‌کردند. به این ترتیب که منبر چند پله را در صدر خانه قرار می‌دادند و روی آن‌ها را با کناره‌های قالی می‌پوشاندند. برای فضای حیاط نیز به وسیله چادرهای بزرگ مخصوص سفید رنگ که از پارچه ضخیم درست شده بود، سقفی برای در امان ماندن از آفتاب و باران تعبیه می‌شد. با استفاده از چادرهای مخصوص، قسمت مردان از زنان جدا می‌شد. این مجالس به طور معمول پنج تا ده روضه‌خوان و یکی-دو نفر پامنبری‌خوان داشت که پای منبر شروع به خواندن مرثیه و اشعار مذهبی می‌کردند. در دالان خانه هم‌محلی برای روشن کردن شمع آماده می‌کردند که مردم برای نذر و روشن کردن شمع به این محل می‌آمدند و موقع رفتن مقداری خرمای خشک یا نقل پای شمع می‌گذاشتند. این مراسم تا صبح عاشورا ادامه داشت؛ زیرا مردم شب عاشورا نمی‌خوابیدند و از این مجلس به آن مجلس و از این حسینیه به آن حسینیه می‌رفتند. [۱]
مراسم روضه‌خوانی در دشتی و کاکی
مراسم روضه‌خوانی در دشتی و کاکی بوشهر به دو صورت روضه‌خوانی کتابی و روضه‌خوانی منبری بود. روضه‌خوانی کتابی در ده شب محرم به وسیله کسانی که سواد کافی داشتند، از روی کتاب که بیشتر کتاب «روضه الشهدا» بود، به مدت نیم تا یک ساعت خوانده می‌شد. این روضه‌خوانی پیش از روضه‌خوانی منبری و مراسم سینه‌زنی اجرا می‌شد. کتاب روضه الشهدا ده باب داشت که از اول محرم به ترتیب از باب اول خوانده می‌شد. باب اول در حالات یوسف و یعقوب، باب دوم در شهادت حمزه، باب سوم در وفات حضرت پیامبر اسلام (ص)، باب چهارم در احوال حضرت فاطمه صدیقه طاهره (س)، باب پنجم در شهادت امیر مؤمنان علی (ع)، باب ششم در حالات امام حسن (ع)، باب هفتم در حالات مسلم و شهادت او، باب هشتم در احوالات فرزندان مسلم بن عقیل، باب نهم در حالات یاران و اصحاب امام حسین (ع) و باب دهم در احوالات شهادت امام حسین (ع) بود.
روضه‌خوانی منبری معمولاً پس از مراسم کتاب‌خوانی برگزار می‌شد و روحانیون، مردم را بر سر منبر به تقوا و انجام فرایض دینی راهنمایی می‌کردند و در آخر ذکر مصیبتی در ماتم شهدای کربلا می‌خواندند.
مراسم نوحه‌خوانی در فردوس خراسان جنوبی
در فردوس خراسان جنوبی، از روز اول محرم، در حسینیه‌ها و خانه‌های کسانی که روضه‌خوانی وقفی داشتند، مراسم نوحه‌خوانی برپا می‌شد. به این ترتیب که صبح روز اول محرم مجلس روضه‌خوانی در حسینیه سادات و صبح روز دوم در حسینیه تالار برگزار می‌شد و به همین روال تا صبح روز پنجم ادامه می‌یافت. عصرها هم مجلس روضه‌خوانی، یک روز در میان در محله‌های میدو و کرگو برپا می‌شد و همه اهالی فردوس در این مجالس شرکت می‌کردند. از روز ششم محرم هم دسته‌های زنجیرزنی و سینه‌زنی به همان ترتیب، صبح و بعدازظهر برپا می‌شد. سینه‌زنان و زنجیرزنان در سر راه خود به خانه‌هایی که تازه عزیزی را از دست داده بودند، سر می‌زدند و چند دقیقه‌ای به عزاداری و سینه‌زنی می‌پرداختند. دسته‌های عزاداری محله‌های سادات و تالار، زنجیرزن و دسته‌های محله‌های میدو و کرگو سینه‌زن بودند. این دسته‌ها پس از عزاداری، هر روز به یکی از حسینیه‌های فردوس بازمی‌گشتند. مداح‌ها و مرثیه‌خوان‌ها نوحه و مرثیه‌خوانی می‌کردند و پس از آن، عزاداری با آبگوشت پذیرایی می‌شدند. سینه‌زنی و زنجیرزنی هم مانند روضه‌خوانی، صبح و بعدازظهر برگزار می‌شد و هر روز با نواختن شیپور عزا در این دو موعد، مردم و عزاداران را برای شرکت در مراسم آگاه می‌کردند. [۲]
منبع
اصغر شعاع، علی آنی‌زاده، رقیه حاج محمدیاری، شهرزاد دوستی، الهه شایسته رخ، محرم و صفر در فرهنگ مردم ایران، صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، ص 52-55.