ویکی حسین:درباره دانشنامه تخصصی امام حسین (ع)

ویکی حسین دانشنامه‌ای اینترنتی است که ابتدا با استفاده از منابع معتبر موجود در موضوعات مرتبط با امام حسین (ع) ایجاد شده است و سپس با همکاری افراد داوطلب در سراسر جهان تکمیل و تصحیح می‌شود. این پروژه در اردیبهشت سال 1395 فعالیت خود را به صورت رسمی در زبان فارسی با حمایت موسسه مردم نهاد زیتون آغاز کرد و قرار است با گردآوری مدخل‌های مرتبط با موضوع امام حسین (ع)، به مهم‌ترین منبع اینترنتی برای عموم علاقه‌مندان در این عرصه تبدیل شود. مدخل‌های این دانشنامه اساساً از منظر نحوه ارتباط آنها با امام حسین (ع) تعیین شده‌اند و همواره بر تعداد زبان‌ها، کیفیت و تعداد مدخل‌ها‌ افزوده می‌شود.

ویکی حسین

نشانی	https://www.wikihussain.com/
نوع	دانشنامه اینترنتی
زبان(ها)	فارسی و انگلیسی
مالک	موسسه زیتون
راه‌اندازی	اردیبهشت سال 1395
تعداد نوشتار کنونی	3000

تاریخچه

ویکی حسین دانشنامه‌ی تخصصی با هدف ایجاد پایگاهی معتبر و قابل اطمینان برای مخاطبین در بستر وب به منظور نشر محتوای علمی در موضوعات مرتبط با امام حسین (ع) بنیاد نهاده شده و با حمایت موسسه زیتون (موسسه‌ای مردم نهاد با آرمان معرفی امام حسین (ع) در سطح جهانی) شروع به فعالیت کرده است. ویکی حسین ابتدا در رده‌هایی همچون ادبیات، تاریخ و علوم اجتماعی با نظارت کارشناسان صاحب نظر در این حوزه‌ها به بارگذاری مدخل‌هایی از منابع مکتوب معتبر پرداخته است و تاکنون بیش از 2800 مدخل برای استفاده مخاطبین فراهم کرده است. بخش انگلیسی زبان دانشنامه یک سال بعد از شروع زبان فارسی راه اندازی شده و در حال حاضر مدخل‌هایی در معرفی پژوهشگران و کتابشناسی آثار آنان به زبان انگلیسی موجود است. کارشناسان دانشنامه برای آنکه منبعی معتبر و مستند در زبان‌های مختلف پدید آید، دانشنامه‌های معتبر را مطالعه و ارزیابی کرده اند تا این پایگاه مبتنی بر معیارهای علمی و همگام با خرد جمعی پیش رود.

اهداف ویکی حسین

ویکی حسین با هدف ایجاد منبعی مستند، جامع و کامل برای مخاطبین در موضوع امام حسین (ع) در فضای مجازی راه اندازی شده است تا خلأ محتوایی در این حوزه را پوشش دهد. هدف نهایی دانشنامه امام حسین (ع) این است که در آینده اگر مخاطبی به هر زبان، موضوع مرتبط با امام حسین (ع) را جست‌وجو کند حتماً محتوایی مستند و معتبر در این دانشنامه وجود داشته باشد و در صفحات جست‌وجو به نمایش درآید. همچنین موارد زیر را می‌توان به عنوان مهم‌ترین دلایل ایجاد دانشنامه ویکی حسین نام برد:

1. ایجاد منبعی کامل، جامع و مستند در موضوع امام حسین (ع).
2. ایجاد فرهنگ مستند گویی و مستند نویسی درباره باورهای دینی و مذهبی.
3. ایجاد منبع اطلاعاتی برای آشنایی شیعیان و غیر شیعیان با امام حسین (ع).
4. جلوگیری از نشر مطالب ناصحیح و غیر مستند در میان مخاطبین شیعی.

ویژگی‌های ویکی حسین

ویکی حسین برای مخاطبان با سه ویژگی اصلی معرفی می‌شود. هر یک از این ویژگی‌ها با جزئیات بیشتر در قسمت زیر آورده شده است.

بهره مندی از فناوری دیجیتالی و اجرا در بستر وب

دانشنامه‌های الکترونیکی با اتکا به فناوری پیشرفته‌ای که بر آن بناشده‌اند، امکانات بسیاری را در اختیار می‌گذارند که پیش از این هرگز، دانشنامه‌های چاپی این امکانات را نداشته‌اند. قابلیت‌ها و امکانات دانشنامه‌های اینترنتی عبارت‌اند از:

سهولت انتقال متن

اطلاعات خام که پس از پردازش در رایانه‌ها به اطلاعات پردازش شده تبدیل می‌شوند، قابلیت انتقال با سرعت بالا را دارند. با وجود اینترنت، انتقال اطلاعات می‌تواند به سهولت هر چه تمام‌تر انجام شود.

هزینۀ پایین تولید و انتشار

جستجو در دانشنامه‌های چاپی به علت ماهیت فیزیکی دانشنامه، فرایندی بسیار هزینه‌بر است اما در دانشنامه‌‌های الکترونیکی بسیاری از این مراحل حذف شده‌اند، یا با حداقل هزینه صورت می‌گیرند. نشر الکترونیکی تعامل مالی موجود بین تولیدکنندگان و مصرف کنندگان اطلاعات را تغییر داده است. هزینۀ انتشار دانشنامۀ الکترونیکی، در قیاس با دانشنامۀ چاپی بسیار پایین است به دلیل حذف فرایند تولید، حمل و توزیع محصولات فیزیکی در مقایسه با انتشار رایگان اطلاعات در بستر وب. جوزف ایسپوسیتو رئیس دانشنامه بریتانیکا معتقد است هزینۀ اصلی تولید دانشنامه‌ها به توزیع آن‌ها مربوط می‌شود و حدود 60 درصد از درآمد دانشنامه به این امر اختصاص می‌یابد.

فرصت بیشتر برای بازبینی و اصلاح مقالات

در دانشنامه‌‌های الکترونیکی با توجه به اینکه به‌روز رسانی به راحتی و در مدت زمان کوتاهی انجام می‌گیرد؛ دانشنامه نویسان فرصت خواهند داشت تا در مقاله‌‌های چاپ شده تعمیق و تأمل بیشتری کنند و آن‌ها را اصلاح و بازبینی ‌کنند.

دسترسی نامحدود به دانشنامه

یکی از مشکلاتی که خوانندگان به ویژه برای خرید کتاب‌‌های مرجع مانند دانشنامه‌ها با آن رو‌به‌رو هستند، دسترسی به آثاری است که همۀ نسخه‌‌های چاپی آن‌ها در بازار نشر به فروش رفته و ناشر به علل مختلف، دیگر اقدام به چاپ‌های جدید آن نکرده است. نشر دانشنامه در محیط وب این فرصت را به ناشران می‌دهد که هیچ‌گاه با مشکل به اتمام رسیدن نسخه‌‌های چاپی روبه‌رو نشوند و خوانندگان همواره بتوانند به دانشنامه دسترسی داشته باشند.

سهولت دسترسی

یکی از موانع اساسی دانشنامه‌‌های چاپی، توزیع و رساندن دانشنامه به دست مخاطبان است؛ اما در دانشنامه‌‌های الکترونیکی این مرحله به راحتی و در کسری از ثانیه انجام می‌شود. علت این موضوع، همان شیوۀ عرضۀ دانشنامه‌‌های الکترونیکی است که با قرار دادن فایل‌های مربوط به نسخۀ جدید دانشنامه توزیع شده است. حال کافی است مخاطب به پایگاه وب دانشنامه متصل شود و صفحات جدید را ببیند.

ویراستاری به صورت خودکار

در دانشنامه‌‌های الکترونیکی بسیاری از فعالیت‌های روزمرۀ ویراستاری به صورت خودکار قابل انجام است. این مسئله نیاز به کارکنان برای انجام این فعالیت‌ها را کم می‌کند؛ فرایند‌های نظارت بر تغییرات ایجاد شده در محتوای مدخل‌ها، به‌روز رسانی فهرست موضوعات، ارجاع مداخل به یکدیگر و اطلاع رسانی به شورای علمی درباره تغییرات مداخل از مواردی هستند که می‌توانند الکترونیکی شوند.

امکان بیشتر همکاری و مشارکت متخصصان

با توجه به گستردگی و پیشرفت روزافزون مرز‌های علم و دانش، تهیۀ دانشنامه به وسیلۀ یک فرد و به تنهایی، امکان‌پذیر نیست و اغلب، حاصل کار جمعی است. دانشنامه‌های الکترونیکی با بهره‌گیری از قابلیت‌ها و امکانات اینترنتی زمینۀ لازم را فراهم آورده است.

قابلیت جست‌وجو

در دانشنامه‌‌های الکترونیکی، با بهره‌گیری از فنون جست‌وجوی الکترونیکی امکان جست‌وجوی هر واژه، یا هر رشته از حروف یا چند کلمه با آرایش‌های متفاوت، وجود دارد.

عدم نیاز به فضای فیزیکی برای انبار کردن دانشنامه

یکی از مشکلاتی که ممکن است کتابخانه‌ها و ناشران دانشنامه‌های چاپی با آن روبرو شوند، انبار کردن دانشنامه‌ها قبل از توزیع و نگهداری نسخه‌‌های اضافی است. نشر دانشنامه در قالب الکترونیکی نیاز به فضای فیزیکی برای انبار کردن دانشنامه ندارد؛ زیرا همۀ اطلاعات در قالب دیجیتال ذخیره می‌شوند؛ بنابراین می‌توان این فضای فیزیکی را برای اهداف دیگر به کار گرفت. علاوه بر این، اگر محیط نگهداری دانشنامه‌ها، شرایط مناسبی از نظر رطوبت، گرما، نور نداشته باشد، نسخه‌‌های چاپی به مرور زمان، آسیب خواهند دید ولی کیفیت اطلاعات دیجیتال، همواره یکسان می‌ماند.

پوشش رده‌های مختلف علمی در موضوع امام حسین (ع)

دانشنامه‌های متعددی در موضوعات عمومی اسلامی زیر نظر متخصصان گردآوری شده است اما تاکنون دانشنامه‌ای تخصصی در موضوع امام حسین (ع) که تمام رده‌های علمی را در یک مجموعه پوشش دهد تولید نشده است. تخصصی بودن این دانشنامه به معنای پوشش همه وجوه موضوعات مرتبط با امام حسین (ع) است. هنگامی که موضوعی اهمیت داشته باشد و توجه فضای علمی و عمومی را به خود معطوف کند می‌توان دانشنامه‌ای تخصصی در آن موضوع فراهم کرد تا علاوه بر حفظ و مراقبت، زمینه گسترش و معرفی آن موضوع پدید آید.

روشمند و متناسب بودن با قواعد و ساختارهای علمی دانشنامه‌

دانشنامه‌ها منابع مرجع هستند و بیشتر از هر اثر علمی باید با روش‌های علمی نگاشته شوند بر این اساس در دانشنامه تخصصی امام حسین (ع) بر اساس روش‌های علمی و با استفاده از منابع معتبر و استوار و همچنین مبتنی بر اصول پژوهش در موضوعاتی همچون زندگینامه، جغرافیا، هنر، تاریخ، ادیان و مذاهب، آیین‌ها و مراسم، مفاهیم، اماکن، نهادها، آثار و بازنمایی، قومیت‌ها و گروه‌های اجتماعی و فرهنگ مادی به جمع آوری مدخل‌هایی که زیر نظر متخصصان همان موضوع نوشته شده است می‌پردازد. ویکی حسین برای آنکه بتواند هم سو با دانشنامه‌های معتبر در سراسر جهان پیش برود و همچنین نسبت به انتظارات مخاطبان مختلف پاسخگو باشد با دانشنامه‌های معتبر دیگر در تعاملی پویا خواهد بود و ساختار و سیاست‌های خود را منعطف پیش خواهد برد تا ضمن تأثیرگذاری بر فضای وب بتواند از نمونه‌های موفق ضمن حفظ اصالت خود، الگوبرداری کند.

فرآیند تولید مدخل‌ها

مشاوره با متخصصین

ویکی حسین در رده‌های علمی مختلفی از جمله الهیات، تاریخ، ادیان و مذاهب، علوم اجتماعی، هنر و ادبیات، جغرافیا به تولید محتوا می‌پردازد. در هریک از رده‌های علمی ذکر شده داوران متخصص همان رشته و گرایش بر کیفیت و اعتبار علمی مداخل آن گروه نظارت می‌کنند و به بررسی و ویرایش علمی می‌پردازد.

انتخاب عنوان مدخل‌ها

تعداد مدخل‌های قابل تولید مرتبط با امام حسین (ع) از شمار خارج است. لذا با توجه به محدودیت‌های مختلف می‌بایست تولید برحسب اولویت صورت پذیرد. مدخل‌ها در ویکی حسین بر اساس اولویت‌های زیر انتخاب می‌شوند و پس از این اولویت بندی پروسه تولید آغاز می‌شود. الف) اهمیت موضوع: برخی موضوعات به جهت اهمیت و تأثیر زیادی که در شکل گیری واقعه عاشورا داشتند بر سایر موضوعات اولویت دارند. لذا اولویت با مدخل‌هایی است که نقش بیشتری در معرفی امام حسین (ع) و فرهنگ حسینی دارند. ب) نیاز مخاطبان: در میان مطالب مرتبط با امام حسین (ع) و واقعه عاشورا، برخی موضوعات بیشتر مورد جست‌وجوی مخاطبان قرار می‌گیرند. با توجه به ابزار‌هایی که موتور جست‌وجوی گوگل فراهم کرده است می‌توان موضوعاتی را شناسایی کرد که بیشتر مورد توجه مخاطبان هستند و باید نیاز مخاطب را در تولید مدخل‌ها در نظر گرفت. ج) دسترسی آسان: مدخل‌هایی که قبلاً تولید شده‌اند و کیفیت لازم برای درج در دانشنامه را دارند در اولویت برای استفاده قرار می‌گیرند. چنین مدخل‌هایی با کمترین هزینه و زمان می‌توانند در اختیار مخاطبان فضای مجازی قرار ‌گیرند. د) تنوع موضوعی: در برخی از رده‌های علمی تعداد مدخل‌های قابل توجهی وجود دارد و برخی رده‌های علمی مانند علوم اجتماعی، هنر در میان موضوعات دیگر مغفول مانده‌اند بنابراین ویکی حسین سعی دارد بخشی از این خلأ را نیز پوشش دهد. و) آثار علمی جدید: امروزه بسیاری از آکادمی‌های علمی در سراسر جهان موضوع امام حسین (ع) را مورد توجه قرار داده‌اند اما این افراد و فعالیت آنان در دسترس همگان نیست لذا ویکی حسین بخشی از هدف خود را معطوف به پوشش این موضوعات خواهد کرد.

تولید محتوا

تولید محتوا یکی از فرآیندهای ایجاد مدخل در ویکی حسین است. در این فرآیند تصمیم گرفته می‌شود که مدخل مورد نظر با کدام یک از شیوه‌های زیر ایجاد شود. الف) جمع آوری: در این روش با توجه به تائید علمی کارشناس مخصوص هر رده علمی منابع مکتوب یا اینترنتی که از جهت شاخص‌های علمی مورد تأیید باشند و نیاز به تغییر ندارند برای استفاده در ویکی حسین استخراج و پس از ویرایش‌های لازم در پروسه بارگذاری قرار می‌گیرند. ب) تدوین مقاله: برخی موضوعات که از نظر محتوایی دارای اهمیت هستند و نمی‌توان در تولیدات دیگران یافت توسط کارشناسان و محققان دانشنامه نوشته ‌می‌شود. ج) فرآوری: گاهی مدخل‌ها در دانشنامه‌های مکتوب و کتاب‌ها موجودند ولی برای درج در ویکی حسین و مجازی‌سازی نیاز به تغییرات قالبی یا اصلاحات جزئی محتوایی دارند. اصلاح و همسان‌سازی این مقالات با شیوه نامه ویکی حسین را فرآوری می‌گوییم.

ساختار و سیاست‌ها

شیوه نامه

شیوه‌نامه‌ی ویکی حسین با بررسی و الهام گیری از سه دانشنامه استنفورد، آکسفورد و ویکی پدیا پدید آمده است که برای افراد و کاربرانی که در تولید محتوای ویکی حسین مشارکت دارند فرستاده می‌شود.

قوانین نشر

قوانین نشر در ویکی حسین مطابق با قوانین حقّ تکثیر در ایران رعایت می‌شود و تمامی حقوق سایت ویکی حسین متعلق به گروه فرهنگی هنری زیتون بوده و استفاده از مطالب آن تحت مجوز CC BY 4.0 ، با ذکر منبع مجاز است.

چگونگی مشارکت کاربران

علاوه بر گروه تولید محتوا، کاربران ویکی حسین با داشتن شرایط لازم می‌توانند در تولید، تکمیل و تصحیح مدخل‌ها مشارکت کنند و طبق برنامه‌های آتی ویکی حسین و فراهم شدن بستر فنی آن، ویکی حسین همانند سایر دانشنامه‌های آزاد این دسترسی را به مخاطبان عمومی می‌دهد تا نسبت به تغییر مدخل‌ها مشارکت کنند البته این مشارکت‌ها به صورت سلسله مراتبی و با تأیید و بررسی دقیق خواهد بود.

هزینه‌ها و حامیان

تاکنون بخش اعظم هزینه‌های ویکی حسین با حمایت موسسه زیتون و حمایت مردمی افراد پیش رفته است. این پروژه به هیچ نهاد دولتی وابسته نیست و به طور مستقل مدیریت می‌شود اما برای توسعه کمی و کیفی ویکی حسین و پوشش زبان‌های بیشتر لازم است تا افراد و سازمان‌هایی که اهمیت این پروژه برایشان قابل درک است به حمایت مادی و معنوی آن بپردازند. ویکی حسین با حمایت مردمی و جذب مبلغ ده هزار دلار می‌تواند زبان‌های بیشتری را اضافه کند و این هزینه‌ها بابت پشتیبانی و توسعه فنی، امنیت سرور، تولید محتوا، ترجمه و ... صرف خواهد شد.