آیه تطهیر

آیه تطهیر حک‌شده بر در حرم امام علی(ع)

آیه تطهیر که بخشی از آیه 33 سوره احزاب می‌باشد، توسط اکثر مورخین، مفسرین و محدثین ذیل ماجرای حدیث کسا ذکر شده و مصداق این آیه شریفه را حضرت علی(ع)، حضرت فاطمه(س)، حسن(ع) و حسین(ع) می‌دانند.

متن آیه

اِنَّما یُریدُ اللهُ لِیُذهِبَ عَنکُمُ الرِّجسَ اَهلَ البَیتِ وَ یُتَهِّرَکُم تَطهیراً

"خداوند چنین میخواهد که رجس و پلیدی و گناه را از شما اهل بیت دور کند و کاملا شما را پاک سازد."

مصداق آیه شریفه

اکثر مورخین، مفسرین و محدثین ذیل آیه تطهیر ماجرای حدیث کسا را ذکر می‌کنند و مصداق آیه شریفه را حضرت علی(ع)، حضرت فاطمه(س) و حسنین(ع) می‌دانند. این خبر که این چهار تن اهل بیت پیامبر هستند به شکلهای مختلف و توسط روات مختلف بیان شده‌است. از صحابی رسول خدا افرادی چون علی بن ابی طالب، حسن بن علی، ابوسعید خدری، ام سلمه، سعد بن ابی وقاص، عایشه، انس بن مالک و از تابعین امام سجاد(ع) و از سایر امامان شیعه امام صادق(ع) و امام رضا(ع) این حدیث را نقل کرده و تاکید نموده‌اند که این بزرگواران مصداق اهل بیت پیامبر هستند. بنابر تعدد و فراوانی مراجع نقل این خبر این فرضیه قوت می‌گیرد که با وجود اینکه این آیه در میان آیات مربوط به همسران پیامبر قرار گرفته، مصداقش خانواده علی می‌باشد.

در منابع معتبر اهل سنت نیز این خبر در کتب صحاح مسلم و ترمذی، سنن، انساب الاشراف، العقد الفرید، المستدرک علی الصحیحین و ... آمده‌است. برخی حتی توضیحات حاشیه ای میدهند که در خور توجه است. از جمله اشاره به این موضوع شده است که بعد از نزول آیه شریفه تطهیر، رسول خدا به مدت یکماه، چهل روز، شش ماه، هفت ماه، هشت ماه، نُه ماه و بنابر قول مشهور هر بامداد به هنگام رسیدن وقت نماز صبح به عنوان وطیفه بر آستان خانه فاطمه(س) حاضر می‌شد و ضمن دعوت اهل خانه به نماز، آیه تطهیر را تلاوت می‌نمود و می‌فرمود "السلام علیکم یا اهل البیت و رحمه الله و برکاته، الصلاه یَرحمَکم الله، انما یرید الله لیدهب عنکم الرجس اهل البیت و یتهرکم تطهیرا"

مفسران و محدثان و متکلمان درباره مصادیق اهل بیت در این آیه، همانطور که گفته شد، اختلاف نظر دارند، که به شرح زیر بیان می‌شود:

1. بسیاری از صحابه مانند سعد بن ابی وقاص (م. 55 ق)، عایشه (م. 57 ق)، ام سلمه (م. 62 ق) عبدالله بن عباس (م. 68 ق)، ابوسعید خدری (م. 74 ق)، عبدالله بن جعفر (م. 80 ق) و انس بن مالک (م. 930 ق) مراد از اهل بیت پیامبر را علی(ع)، فاطمه(س) و حسنین(ع) دانسته‌اند. از امامام نیز احادیثی در تایید این قول نقل شده‌است.
2. برخی از مفسران اهل سنت اعتقاد دارند که به قرینه جمله‌های قبل و بعد این آیه که درباره همسران پیامبر اسلام است، این آیه تنها شامل همسران پیامبر می‌شود. از عکرمه (م. 105 ق) مولای ابن عباس احادیثی با این مضمون نقل شده است. این قول به عروه بن زبیر (م. 93 ق)، مقاتل بن سلیمان (م. 150 ق)، سعید بن جبیر (م. 94 ق) و ابن عباس نیز منسوب است. این مفسران می‌نویسند: "عکرمه در بازار فریاد می‌زد که اهل بیت پیامبر فقط همسران او هستند و من با هر کس که منکر این است مباهله میکنم"
3. گروهی دیگر از مفسران اهل سنت بین قول اول و دوم را جمع کرده‌اند و معتقدند، منظور از اهل بیت در آیه، همسران پیامبر و نیز علی(ع)، فاطمه(س)، حسن(ع) و حسین(ع) هستند. طرفداران این نظریه برای تایید دیدگاه خود، به هیچ روایتی استناد نکرده‌اند.
4. زید بن ارقم، صحابی پیامبر، اهل بیت را کسانی می‌داند که خداوند زکات دادن را به آنها حرام گردانیده‌است که شامل آل علی، آل عقیل، آل جعفر بن ابی طالب و آل عباس است. او منظور از تطهیر را در این قول پاک گردانیدن از دریافت و مصرف صدقه و زکات می‌داند. به گفته ابوالفتح رازی این نظر قولی نادرست است و مستندی ندارد.

آنچه که از بررسی منابع معتبر برداشت می‌شود این است که قول اول صحیحتر است. زیرا اگر منظور فقط همسران پیامبر بودند، باید به جای عنکم، عنکن و به جای یطهرکم، یطهرکن می‌آمد. یعنی به جای جمع مذکر از جمع مونث استفاده می‌شد. استناد به روایت عکرمه نیز مورد تردید است و ابوحیان غرناطی که خود از اهل سنت است، انتساب روایت به ابن عباس را درست نمی‌داند.

علی(ع) در احتجاج با ابوبکر در مقابل مهاجر و انصار به آیه تطهیر اشاره فرمود.

امام حسن(ع) بعد از شهادت پدرش خطبه‌ای ایراد کرد و فرمود: "منم از خانه‌ای که حق تعالی رجس را از ایشان دور کرده‌است و ایشان را معصوم و مطهر گردانیده است."

شهادت امام حسین که خاتم این پنج تن بوده و در ادعیه و زیارتها به خامس آل العبا و خامس اصحاب کساء موسوم است، به منزله وفات همه پنج تن است و از ایت رو به اعظم مصائب تلقی شده است.

شان نزول آیه

این آیه در سال نهم هجرت و در خانه ام سلمه، همسر پیامبر بر ایشان نازل شد. هنگام نزول آیه علاوه بر پیامبر، حضرت علی(ع)، حضرت فاطمه(س)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع) نیز حضور داشتند. پیامبر کسای خیبری را که بر روی آن نشسته بود، بر سر خود و آنها کشید و دستها را به سوی آسمان بالا برد و فرمود: "اللهم هولاء اهل البیتی، فاذهب عنهم الرجس و تطهرهم تطهیرا"

ام سلمه از پیامبر سوال کرد که آیا او نیز شامل اهل بیت مذکور در این آیه می‌باشد، پیامبر پاسخ فرمودند: "تو از همسران پیامبر هستی و تو بر راه خیر هستی."

معنای رجس

درباره معنای رجس نیز مفسران اختلاف نظر دارند و برای آن معانی مختلفی ذکر کرده‌اند از جمله گناه، فسق، شیطان، شرک، بخل، طمع، هوای نفس و بدعت. عالمان و مفسران شیعه پاک کردن اهل بیت از رجس را به معنای عصمت از گناهان و توفیق طاعت دانسته‌اند.

منبع

• حسین بن علی امام شهدا، مرضیه محمدزاده، مجتمع فرهنگی عاشورا، 1388، ص 97-105