خواجه عبداللّه انصاری‌

خواجه عبداللّه انصاری‌ (۳۹۶ ه.ق- ۴۸۱ ه.ق) یکی از شاعران و عارفان قرن پنجم هجری قمری است.

خواجه عبداللّه انصاری‌
نام اصلی	شیخ‌الاسلام ابواسماعیل عبداللّه بن محمّد انصاری
زادروز	۳۹۶ ه.ق هرات
مرگ	جمعه ۲۲ ذی‌الحجه سال ۴۸۱ ه.ق گازرگاه، هرات
کتاب‌ها	منازل السائرین

زندگینامه

شیخ‌الاسلام ابواسماعیل عبداللّه بن محمّد انصاری شاعر، خطیب و عارف بزرگ قرن پنجم در سال ۳۹۶ ه.ق در هرات زاده شد. پدرش ابومنصور محمد مردی متقی، پارسا و صوفی بود و نسبش به ابوایوب انصاری از صحابه‌ی بزرگوار حضرت رسول اکرم(ص) می‌رسید. خواجه عبداللّه کسب علم را از سالهای نخستین عمر آغاز کرد و در محضر استادان نامی هرات و نیشابور علوم ادبی و تفسیر و حدیث و فقه را به خوبی فرا گرفت. او علاوه بر حفظ قرآن اشعار فراوانی از ادبیات فارسی و عربی را حفظ بود و از علما و عرفای بزرگ روزگار بهره‌ها جست. او با آنکه در علوم دینی به ویژه در تفسیر و حدیث عالمی برجسته بود اما به همان اندازه در عرفان نیز صاحب مقامات بود. شهرت خواجه عبداللّه بیشتر به سبب مناجات نامه و سوز و گدازهای عارفانه‌ی اوست که به نثری مسجّع و روان و زیبا نوشته شده است. سخنان عارفانه و مناجات‌های او در طی دوره‌ای متجاوز از نه قرن در میان همه‌ی پارسی گویان رواج داشته و در عارف و عامی اثر نهاده است.

او که در سال‌های پایانی عمر بینائی خود را از دست داده بود، پس از یک عمر طولانی و پربار در روز جمعه ۲۲ ذی‌الحجه سال ۴۸۱ ه.ق دار فانی را وداع گفت و در «گازرگاه» هرات به خاک سپرده شد.

آثار

از خواجه عبد اللّه آثار ارزشمندی به فارسی و عربی بر جای مانده است. مهمترین کتاب وی در معارف صوفیه «منازل السائرین» به عربی است اما اعتبار خواجه در میان صوفیان بر اثر امالی او از کتاب «طبقات الصوفیه» ابوعبدالرّحمان سلمی است که به زبان هروی در مجالس درس خود می‌گفت و به نام «طبقات الصوفیه» خواجه عبداللّه انصاری شهرت دارد.

اشعار

شعر1

کاندر سه مکان رسی به فریاد همه‌		اندر دم فزع و قبر و هنگام سؤال
یا رب به علی ابن ابی طالب و آل‌		آن شیر خداوند جهان جلّ جلال

شعر2

یا رب به رسالت رسول ثقلین‌		یا رب به غزا کننده‌ی بدر و حُنین
عصیان مرا دو نیمه کن در عرصات‌		نیمی به حسن ببخش و نیمی به حسین

شعر3

آن شنیدی که حیدر کرّار		کافران کشت و قلعه‌ها بگشاد
تا نداد آن سه قرص نان جوین‌		هفده آیت خدای او نفرستاد

شعر4

دین اسلام، شرع مصطفوی است‌		راه ایمان ز مرتضی آباد
مصطفی دان رسول و ره رهِ اوست‌		رهنما مرتضی و عترت اوست

منابع

• دانشنامه‌ی شعر عاشورایی، محمدزاده، ج‌ ۲، ص: ۷۳۶.