۹٬۵۴۶
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
T.ramezani (بحث | مشارکتها) جزبدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۳۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
شمس الشعرای کاشانی، | '''محتشم کاشانی''' (۹۰۵ ه. ق-۹۹۶ ه. ق) از شاعران فارسی زبان است که ترکیب بند او یکی از مشهور‌ترین مرثیه‌ها برای شهیدان [[کربلا]] می‌باشد. | ||
{{جعبه اطلاعات شاعر و نویسنده | |||
| نام =شمس‌الشعرای کاشانی | |||
| تصویر =شمس الشعرای کاشانی.jpg | |||
| اندازه تصویر = | |||
| توضیح تصویر = | |||
| نام اصلی = | |||
| زمینه فعالیت = | |||
| ملیت = | |||
| تاریخ تولد =۹۰۵ ه.ق | |||
| محل تولد =کاشان | |||
| والدین = میراحمد کاشانی | |||
| تاریخ مرگ =۹۹۶ ه.ق | |||
| محل مرگ =کاشان | |||
| علت مرگ = | |||
| محل زندگی = | |||
| مختصات محل زندگی = | |||
| مدفن = محله محتشم کاشانی | |||
|در زمان حکومت =صفویه | |||
|اتفاقات مهم = | |||
| نام دیگر = | |||
|لقب = | |||
|بنیانگذار = | |||
| پیشه = | |||
| سال‌های نویسندگی = | |||
|سبک نوشتاری = | |||
|کتاب‌ها =دیوان محتشم | |||
|مقاله‌ها = | |||
|نمایشنامه‌ها = | |||
|فیلم‌نامه‌ها = | |||
|دیوان اشعار = | |||
|تخلص =محتشم | |||
|فیلم(های) ساخته بر اساس اثر(ها)= | |||
| همسر = | |||
| شریک زندگی = | |||
| فرزندان = | |||
|تحصیلات = | |||
|دانشگاه = | |||
|حوزه = | |||
|شاگرد = | |||
|استاد = | |||
|علت شهرت =ترکیب بند دوازده بندی عاشورایی | |||
| تأثیرگذاشته بر = | |||
| تأثیرپذیرفته از = | |||
| وب‌گاه = | |||
|گفتاورد = | |||
|امضا = | |||
}} | |||
==زندگینامه== | |||
شمس‌الشعرای کاشانی، حسان‌العجم، <ref>حسان العجم: این لقب معمولا برای شعرایی به کار می‌رود که در منقبت و مرثیه یا مضامین دینی سخن گفته‌اند. در ادب فارسی نخستین بار «خاقانی» بدان ملقب شد.</ref> مولانا سیّد کمال‌الدّین علی فرزند خواجه میر احمد کاشانی متخلّص به محتشم، شاعر اوایل عهد صفوی و از معاصرین شاه طهماسب صفوی است. وی در حدود سال ۹۰۵ ه. ق در کاشان متولّد شد، نزدیک به ۹۱ سال زیست و به سال ۹۹۶ ه. ق در زادگاه خود، از دنیا رفت. محتشم، پس از تحصیل مقدمات علوم زمان خود به «شعربافی» پرداخت که در اشعار زیادی به این حرفه‌ی خود اشاره کرده‌است. محتشم به دلیل درد مزمن پا، سفرهای زیادی نداشته‌است. ولی در شمار سفرهای او، چند سفر به اصفهان، عتبات‌عالیات و خراسان را نوشته‌اند. محتشم اشعاری در مدح سلاطین و شاهزادگان صفوی، به ویژه شاه طهماسب و فرزندان او سرود. همچنین شش رباعی در زمان سلطنت شاه اسماعیل دوم سروده که مشهور است. وقار شیرازی (م ۱۲۹۸ ه. ق) رساله‌ای در شرح این شش رباعی نوشته‌است.<ref>رساله‌ی وقار شیرازی در مجلّه ارمغان چاپ شده است (سال ۱۴، ص ۷۱۳- ۷۲۲؛ و سال ۱۵ ص ۷۳، ۷۷، ۱۰۰، ۱۰۷، ۲۲۶ و ۲۳۶) متن این شش رباعی در اکثر کتب تراجم آمده است.</ref> به علاوه، محتشم در دوره‌ی گسترش روابط شعرای ایرانی با شبه قاره‌ی هندوستان می‌زیست<ref>برای تفصیل مطالب در این زمینه، رجوع شود به اصل مقاله‌ی دکتر سادات ناصری، ص ۱۰۵ و ۱۱۱.</ref> و با اینکه خود به هندوستان نرفت، ولی اشعاری توسط برادرش عبدالغنی به نزد سلاطین آن خطّه فرستاده‌شد. محتشم در سال ۹۹۶ ه. ق درگذشت. مدفن وی در کاشان مشهور است و حتی محلّه‌ای که این مدفن در آن است به نام «محلّه‌ی محتشم» شهرت دارد. | |||
محتشم به | ==ترکیب‌بند== | ||
به گفته «اسکندر بیک منشی»، زمانی که محتشم قصیده‌ای در مدح «پری خان خانم» (دختر شاه طهماسب) سرود و خبر آن به شاه طهماسب رسید، وی را به سرودن اشعاری در مدایح و مراثی اهل بیت عصمت(ع) تشویق کرد.<ref>تاریخ ادبیات ایران، دکتر صفا؛ ج ۵، بخش دوم، ص ۷۹۳ و ۷۹۴.</ref> پس از این تشویق، محتشم، ابتدا در استقبال از هفت بند ملاحسن کاشی ترکیب‌بندی در مدح حضرت علی(ع) سرود.<ref>همانجا.</ref> گفته شده‌است که محتشم شبی در عالم رؤیا به خدمت امام علی(ع) رسید و امام از او خواست تا در مصیبت [[حسین|حسین(ع)]] مرثیه‌ای بسراید با این مطلع:{{شعر}} | |||
{{م|«باز این چه شورش است که در خلق عالم است» <ref>ریحانة الادب؛ ج ۵، ص ۲۲۶ و ۲۲۷.</ref>}} | |||
{{پایان شعر}} | |||
این مرثیه سروده شد و از همان روزهای آغازین، مورد توجه و استقبال قرار گرفت. | |||
==درباره‌ی شاعر== | |||
مرحوم شیخ عبّاس قمی می‌نویسد: «محتشم شاعر، صاحب مراثی معروفه که در جمیع تکایا و مجالس ماتم اباعبداللّه‌الحسین(ع) بر در و دیوار آن نصب شده‌است و گویا که از حزن و اندوه، آن اشعار نگاشته شده یا از خاک کربلا سرشته شده‌است. این اشعار، مثل مصیبت حضرت اباعبداللّه(ع) به هیچ وجه مندرس نمی‌شود و این کشف می‌کند از عظمت بزرگی مرتبت و کثرت معرفت محتشم».<ref> هدیة الاحباب؛ ص ۲۵۲.</ref> | |||
==آثار== | |||
[http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=1336081&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author دیوان] محتشم مشتمل بر: قصاید، غزلیات، مراثی، مدایح، قطعات، رباعیات و مثنویات است که قسمت قصاید را «جامع‌اللطایف» و قسمت غزلیات را «نقل عشّاق» نامیده‌است. <ref> دیوان مولانا محتشم کاشانی، مقدمه.</ref> | |||
==اشعار== | |||
===مرثیه اول=== | |||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
| خط ۴۴: | خط ۸۳: | ||
{{ب| خورشید آسمان و زمین نور مشرقین|پرورده کنار رسول خدا حسین }} | {{ب| خورشید آسمان و زمین نور مشرقین|پرورده کنار رسول خدا حسین }} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
===مرثیه دوم=== | |||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
{{ب| کشتی شکست خورده طوفان کربلا|در خاک و خون طپیده میدان کربلا }} | {{ب| کشتی شکست خورده طوفان کربلا|در خاک و خون طپیده میدان کربلا }} | ||
| خط ۶۶: | خط ۱۰۳: | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
===مرثیه سوم=== | |||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
{{ب| کاش آن زمان سرادق <ref>سرادق: سراپرده، خیمه. سرادق گردون: آسمان.</ref> گردون نگون شدی|وین خرگه بلند ستون <ref> بلند ستون: مقصود آسمان است.</ref> بی‌ستون شدی }} | {{ب| کاش آن زمان سرادق <ref>سرادق: سراپرده، خیمه. سرادق گردون: آسمان.</ref> گردون نگون شدی|وین خرگه بلند ستون <ref> بلند ستون: مقصود آسمان است.</ref> بی‌ستون شدی }} | ||
| خط ۸۷: | خط ۱۲۳: | ||
===مرثیه چهارم=== | |||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
| خط ۱۱۱: | خط ۱۴۷: | ||
===مرثیه پنجم=== | |||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
| خط ۱۲۳: | خط ۱۵۹: | ||
{{ب| باد آن غبار چون به مزار نبی رساند|گرد از مدینه بر فلک هفتمین رسید }} | {{ب| باد آن غبار چون به مزار نبی رساند|گرد از مدینه بر فلک هفتمین رسید }} | ||
{{ب| یکباره جامه در خُم گردون به نیل زد <ref>جامه در نیل زدن: کنایه از عزادار بودن.</ref> |چون این خبر به عیسی گردون <ref>عیسی گردون: مراد خورشید است چون جایگاه خورشید در آسمان چهارم است و معنی بیت این است که چون خبر شهادت حضرت امام حسین (ع) به آسمان رسید خورشید جامه‌ی تیره پوشید و عزادار گردید.</ref> نشین رسید }} | {{ب| یکباره جامه در خُم گردون به نیل زد <ref>جامه در نیل زدن: کنایه از عزادار بودن.</ref> |چون این خبر به عیسی گردون <ref>عیسی گردون: مراد خورشید است چون جایگاه خورشید در آسمان چهارم است و معنی بیت این است که چون خبر شهادت حضرت امام حسین(ع) به آسمان رسید خورشید جامه‌ی تیره پوشید و عزادار گردید.</ref> نشین رسید }} | ||
{{ب| پر شد فلک ز علغله چون نوبت خروش|از انبیا به حضرت روح الامین رسید }} | {{ب| پر شد فلک ز علغله چون نوبت خروش|از انبیا به حضرت روح الامین رسید }} | ||
| خط ۱۳۲: | خط ۱۶۸: | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
===مرثیه ششم=== | |||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
{{ب| ترسم جزای قاتل او چون رقم زنند|یکباره بر جریده‌ی رحمت قلم زنند }} | {{ب| ترسم جزای قاتل او چون رقم زنند|یکباره بر جریده‌ی رحمت قلم زنند }} | ||
| خط ۱۵۴: | خط ۱۹۰: | ||
===مرثیه هفتم=== | |||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
{{ب| روزی که شد به نیزه سر آن بزرگوار|خورشید سر برهنه برآمد ز کوهسار }} | {{ب| روزی که شد به نیزه سر آن بزرگوار|خورشید سر برهنه برآمد ز کوهسار }} | ||
| خط ۱۷۴: | خط ۲۱۰: | ||
===مرثیه هشتم=== | |||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
{{ب| بر حربگاه <ref>حربگاه: میدان جنگ.</ref> چون ره آن کاروان فتاد|شور نشور <ref>نشور: زنده شدن.</ref> واهمه را در گمان فتاد }} | {{ب| بر حربگاه <ref>حربگاه: میدان جنگ.</ref> چون ره آن کاروان فتاد|شور نشور <ref>نشور: زنده شدن.</ref> واهمه را در گمان فتاد }} | ||
| خط ۱۹۴: | خط ۲۳۰: | ||
===مرثیه نهم=== | |||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
{{ب| «این کشته‌ی فتاده به هامون <ref> هامون: دشت، صحرا.</ref> حسین تست|وین صید دست و پا زده در خون حسین تست }} | {{ب| «این کشته‌ی فتاده به هامون <ref> هامون: دشت، صحرا.</ref> حسین تست|وین صید دست و پا زده در خون حسین تست }} | ||
| خط ۲۱۴: | خط ۲۵۰: | ||
===مرثیه دهم=== | |||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
{{ب| «کای مونس شکسته دلان حال ما ببین|ما را غریب و بی‌کس و بی‌آشنا ببین }} | {{ب| «کای مونس شکسته دلان حال ما ببین|ما را غریب و بی‌کس و بی‌آشنا ببین }} | ||
| خط ۲۳۴: | خط ۲۷۰: | ||
===مرثیه یازدهم=== | |||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
{{ب| ای چرخ! غافلی که چه بیداد کرده‌ای|وز کین چه‌ها درین ستم آباد <ref>ستم آباد: کنایه از جهان.</ref> کرده‌ای }} | {{ب| ای چرخ! غافلی که چه بیداد کرده‌ای|وز کین چه‌ها درین ستم آباد <ref>ستم آباد: کنایه از جهان.</ref> کرده‌ای }} | ||
| خط ۲۵۳: | خط ۲۸۹: | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
===مرثیه دوازدهم=== | |||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
{{ب| خاموش «محتشم» که دل سنگ آب شد|بنیاد صبر و خانه‌ی طاقت خراب شد }} | {{ب| خاموش «محتشم» که دل سنگ آب شد|بنیاد صبر و خانه‌ی طاقت خراب شد }} | ||
| خط ۲۶۰: | خط ۲۹۵: | ||
{{ب| خاموش «محتشم» که از این حرف سوزناک|مرغ هوا و ماهی دریا کباب شد }} | {{ب| خاموش «محتشم» که از این حرف سوزناک|مرغ هوا و ماهی دریا کباب شد }} | ||
{{ب| خاموش «محتشم» که از این شعر خون چکان|در دیده اشک مستمعان خون ناب | {{ب| خاموش «محتشم» که از این شعر خون چکان|در دیده اشک مستمعان خون ناب <ref> خون ناب: خالص.</ref> شد }} | ||
{{ب| خاموش «محتشم» که ازین نظم گریه خیز|روی زمین به اشک جگرگون | {{ب| خاموش «محتشم» که ازین نظم گریه خیز|روی زمین به اشک جگرگون <ref> اشک جگرگون: اشک خون‌آلود.</ref> خضاب شد }} | ||
{{ب| خاموش «محتشم» که فلک بس که خون گریست|دریا هزار مرتبه گلگون حباب شد }} | {{ب| خاموش «محتشم» که فلک بس که خون گریست|دریا هزار مرتبه گلگون حباب شد }} | ||
| خط ۲۷۰: | خط ۳۰۵: | ||
{{ب| خاموش «محتشم» که ز ذکر غم حسین|جبریل را از روی پیمبر حجاب شد }} | {{ب| خاموش «محتشم» که ز ذکر غم حسین|جبریل را از روی پیمبر حجاب شد }} | ||
{{ب| تا چرخ سفله | {{ب| تا چرخ سفله <ref> سفله: پست و دون.</ref> بود خطایی چنین نکرد|بر هیچ آفریده جفایی چنین نکرد <ref> دیوان مولانا محتشم کاشانی؛ ص ۲۸۰ و ۲۸۵.</ref> }} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
===مثنوی=== | |||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
{{ب| بنال ای دل که دیگر ماتم آمد|بگری ای دیده کایام غم آمد }} | {{ب| بنال ای دل که دیگر ماتم آمد|بگری ای دیده کایام غم آمد }} | ||
| خط ۳۲۰: | خط ۳۵۴: | ||
{{ب| خداوندا به حقّ آل حیدر|به حقّ عترت پاک پیمبر }} | {{ب| خداوندا به حقّ آل حیدر|به حقّ عترت پاک پیمبر }} | ||
{{ب| که سوی «محتشم» چشم عطا کن|شفیعش را شهید کربلا کن <ref>دیوان مولانا محتشم کاشانی؛ ص | {{ب| که سوی «محتشم» چشم عطا کن|شفیعش را شهید کربلا کن <ref>دیوان مولانا محتشم کاشانی؛ ص ۵۲۷ و ۵۷۳.</ref> }} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
دانشنامه‌ی شعر عاشورایی، محمدزاده، ج | *[http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=700738&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author دانشنامه‌ی شعر عاشورایی، محمدزاده، ج ۲، ص: ۸۰۴-۸۱۱.] | ||
==پی نوشت== | ==پی نوشت== | ||
[[رده:ادبیات]] | |||
[[رده:شاعران]] | |||
[[رده:شاعران فارسی زبان]] | |||
[[رده:شاعران متقدم]] | |||
<references />{{شاعران}} | |||