۹٬۵۴۶
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| (۱۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''یغمای جندقی''' ( | '''یغمای جندقی''' (۱۱۹۶ ه. ق- ۱۲۷۶ ه. ق) از شاعران [[مرثیه]] سرای ایرانی در قرن سیزدهم است.{{جعبه اطلاعات شاعر و نویسنده | ||
{{جعبه اطلاعات شاعر و نویسنده | |||
| نام =یغمای جندقی | | نام =یغمای جندقی | ||
| تصویر = | | تصویر =Yaghma jandaghi.jpg | ||
| توضیح تصویر = | | توضیح تصویر = | ||
| نام اصلی =میرزا | | نام اصلی =میرزا ابوالحسن جندقى | ||
| زمینه فعالیت =شاعر | | زمینه فعالیت =شاعر | ||
| ملیت =ایرانی | | ملیت =ایرانی | ||
| تاریخ تولد = ۱۱۹۶ ه. ق | |||
| تاریخ تولد = | |||
| محل تولد =دهکده خوربیابانک از توابع جندق | | محل تولد =دهکده خوربیابانک از توابع جندق | ||
| والدین =حاجى ابراهیم | | والدین =حاجى ابراهیم | ||
| تاریخ مرگ = | | تاریخ مرگ = ۱۲۷۶ ه. ق | ||
| محل مرگ =خوربیابانک | | محل مرگ =خوربیابانک | ||
| علت مرگ = | | علت مرگ = | ||
| محل زندگی = | | محل زندگی =جندق | ||
| مختصات محل زندگی = | | مختصات محل زندگی = | ||
| مدفن =بقعه گلین امامزاده داود | | مدفن =بقعه گلین امامزاده داود | ||
|در زمان حکومت = | |در زمان حکومت =محمدشاه قاجار | ||
|اتفاقات مهم = | |اتفاقات مهم = | ||
| نام دیگر = | | نام دیگر = | ||
| خط ۳۰: | خط ۲۸: | ||
|فیلم‌نامه‌ها = | |فیلم‌نامه‌ها = | ||
|دیوان اشعار = | |دیوان اشعار = | ||
|تخلص = | |تخلص =یغما | ||
|فیلم(های) ساخته بر اساس اثر(ها)= | |فیلم(های) ساخته بر اساس اثر(ها)= | ||
| همسر = | | همسر = | ||
| خط ۴۰: | خط ۳۸: | ||
|شاگرد = | |شاگرد = | ||
|استاد = | |استاد = | ||
|علت شهرت = | |علت شهرت =استفاده از قالب «مستزاد» در نوحه‌های عاشورایی | ||
| تأثیرگذاشته بر = | | تأثیرگذاشته بر = | ||
| تأثیرپذیرفته از = | | تأثیرپذیرفته از = | ||
| خط ۴۷: | خط ۴۵: | ||
|امضا = | |امضا = | ||
}} | }} | ||
==زندگینامه== | |||
میرزا ابوالحسن جندقی متخلص به «یغما» فرزند حاجی ابراهیم، در دهکده خور بیابانک از توابع جندق به دنیا آمد. وی جوانی خود را در سمت منشی‌گری فرمانروای جندق (امیر اسماعیل خان) و حاکم سمنان و دامغان (سردار ذوالفقار خان) سپری کرد، ولی پس از مدتی عازم تهران شد. جندقی به دربار محمدشاه قاجار (۱۲۲۲ ه. ق-۱۲۶۴ ه. ق) راه یافت و مورد عنایت بسیار قرار گرفت.<ref>دویست سخنور،ص ۴۹۱ و ۴۹۲.</ref> یغمای جندقی از جمله شاعرانی است که در اشعارش به مدح شاه و درباریان نپرداخته است. | |||
وی سرانجام در ۱۲۷۶ ه. ق در جندق دار فانی را وداع گفت. | |||
==آثار== | ==آثار== | ||
یغمای جندقی قصاید | یغمای جندقی قصاید بلندی در سبک خراسانی دارد و غزلیات او در سبک عراقی است. یغما از ادامه دهندگان نهضت ساده‌نویسی و ساده‌سرایی میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی است و اشعار آیینی خصوصا مراثی عاشورایی او در قالب‌های مختلف شعری از نمونه‌های شعر [[عاشورا]] در یکصد و پنجاه سال اخیر به شمار می‌رود. او اولین شاعر آیینی در دوره قاجاریه است که قالب‌های جدیدی را در شعر عاشورا و مراثی [[شهدای کربلا]] به کار گرفت. او توانست با «تضمین» بعضی از غزلیات سعدی و حافظ در مایه‌های ماتمی عاشورا و نیز با استفاده از قالب «مستزاد» در [[نوحه|نوحه]]<nowiki/>های عاشورایی، آثار ماتمی متعددی بیافریند. | ||
===آثار منظوم=== | ===آثار منظوم=== | ||
| خط ۶۰: | خط ۵۹: | ||
*غزلیات جدیده | *غزلیات جدیده | ||
*قصابیه | *قصابیه | ||
*سرداریه | *[http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=1073919&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author سرداریه] | ||
*احمدا | *احمدا | ||
* | *خلاصةالافتضاح | ||
* | *صکوک‌الدلیل | ||
*مراثى | *مراثى | ||
*ترجیعات | *ترجیعات | ||
*قطعات | *قطعات | ||
*رباعیات و انابت‌نامه<ref>همان،ص | *رباعیات و انابت‌نامه<ref>همان،ص ۳۷.</ref> | ||
====غزل عاشورایی | ==اشعار== | ||
===غزل عاشورایی=== | |||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
{{ب|زهى از دست سوگت چاک تا دامن گریبان‌ها|ز آب دیده از سوداى لعلت دجله، دامانها}} | {{ب|زهى از دست سوگت چاک تا دامن گریبان‌ها|ز آب دیده از سوداى لعلت دجله، دامانها}} | ||
| خط ۸۱: | خط ۸۲: | ||
{{ب|دریغ! آموختم تا نکته‌هاى رزم جانبازى|ز جانبازان کویت باز پس ماندم به میدان‌ها}} | {{ب|دریغ! آموختم تا نکته‌هاى رزم جانبازى|ز جانبازان کویت باز پس ماندم به میدان‌ها}} | ||
{{ب|به تاب از رشگ آنانم که در خمخانه عهدت|ز خون پیمانه‌ها خوردند و نشکستند پیمان‌ها}} | {{ب|به تاب از رشگ آنانم که در خمخانه عهدت|ز خون پیمانه‌ها خوردند و نشکستند پیمان‌ها}} | ||
{{ب|تو از کجا و با سگانش لاف همچشمى؟|ز سگ تا آدمى فرق است فرق، اى من سگِ آن‌ها<ref>مجموعه آثار یغماى جندقى، جلد اول، ص | {{ب|تو از کجا و با سگانش لاف همچشمى؟|ز سگ تا آدمى فرق است فرق، اى من سگِ آن‌ها<ref>مجموعه آثار یغماى جندقى، جلد اول، ص ۲۷۳ و ۲۷۴.</ref>}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
===غزل مرثیه=== | |||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
{{ب|حریم عصمت، آن گه ناقۀ عریان سوارى‌ها؟!| نگون باد از هَیونِ<ref>شتر تندرو، و در اینجا مجازا به معناى مرکب عنان گسیخته.</ref> چرخ این زرین عمارى‌ها}} | {{ب|حریم عصمت، آن گه ناقۀ عریان سوارى‌ها؟!| نگون باد از هَیونِ<ref>شتر تندرو، و در اینجا مجازا به معناى مرکب عنان گسیخته.</ref> چرخ این زرین عمارى‌ها}} | ||
| خط ۹۶: | خط ۹۷: | ||
{{ب|یکى بیمار و مسکین، خشت و خاکش بالش و بستر| یکى لخت جگر بر کف، پى بیماردارى‌ها }} | {{ب|یکى بیمار و مسکین، خشت و خاکش بالش و بستر| یکى لخت جگر بر کف، پى بیماردارى‌ها }} | ||
{{ب|نه از تیمار و رنج آن را تمناى تن‌آسایى| نه از آسیبِ بند آن را امید رستگارى‌ها}} | {{ب|نه از تیمار و رنج آن را تمناى تن‌آسایى| نه از آسیبِ بند آن را امید رستگارى‌ها}} | ||
{{ب|گدایان دمشقى را نگر سامان سلطانى!| خداوندان یثرب را شمار زنگبارى‌ها!<ref>همان، ص | {{ب|گدایان دمشقى را نگر سامان سلطانى!| خداوندان یثرب را شمار زنگبارى‌ها!<ref>همان، ص ۲۷۴ و ۲۷۵.</ref>}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
===تضمین غزل سعدی=== | |||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
{{ب|بیش ازین غم هجران تو خون خورد نشاید| اى سفر کرده! سفر کرده چنین دیر نیاید}} | {{ب|بیش ازین غم هجران تو خون خورد نشاید| اى سفر کرده! سفر کرده چنین دیر نیاید}} | ||
| خط ۱۲۱: | خط ۱۲۲: | ||
{{ب|آبم آتش نشود گر بدهى خاک به بادم| نکنم از تو فرامُش برى ار نام ز یادم}} | {{ب|آبم آتش نشود گر بدهى خاک به بادم| نکنم از تو فرامُش برى ار نام ز یادم}} | ||
{{م|به خلاف تو نخیزم چو به مهر تو فتادم}} | {{م|به خلاف تو نخیزم چو به مهر تو فتادم}} | ||
{{ب|«دل به سختى بنهادم پس از آن دل به تو دادم| هر که از دوست تحمل نکند عهد نپاید<ref>همان، ص | {{ب|«دل به سختى بنهادم پس از آن دل به تو دادم| هر که از دوست تحمل نکند عهد نپاید<ref>همان، ص ۳۰۰ و ۳۰۱.</ref>»}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
===غزل مرثیه=== | |||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
{{ب|درین ماتم خلیل از دیده خون بارید، آزر هم | به داغ این ذبیح اللّه، مسلمان سوخت کافر هم}} | {{ب|درین ماتم خلیل از دیده خون بارید، آزر هم | به داغ این ذبیح اللّه، مسلمان سوخت کافر هم}} | ||
| خط ۱۳۶: | خط ۱۳۷: | ||
{{ب|مکافات این عمل را برنتابد وسعت گیتى| چه جاى وسعت گیتى؟ که بس تنگ است محشر هم}} | {{ب|مکافات این عمل را برنتابد وسعت گیتى| چه جاى وسعت گیتى؟ که بس تنگ است محشر هم}} | ||
{{ب|فلک! آل نبى را جا کجا زیبد به ویرانه |نه آخر غیر این ویرانه بودت جاى دگر هم}} | {{ب|فلک! آل نبى را جا کجا زیبد به ویرانه |نه آخر غیر این ویرانه بودت جاى دگر هم}} | ||
{{ب|ز ابر دیده «یغما»! برق آه ار باز ننشانى| زنى تا چشم برهم خامه خواهد سوخت دفتر هم<ref>همان، ص | {{ب|ز ابر دیده «یغما»! برق آه ار باز ننشانى| زنى تا چشم برهم خامه خواهد سوخت دفتر هم<ref>همان، ص ۳۲۱ و ۳۲۲.</ref>}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
===تضمین غزل سعدی=== | |||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
{{ب|از توام با همه حسرت نه سراغى نه صفایى| بر منت با همه رحمت نه عبورى نه عطایى}} | {{ب|از توام با همه حسرت نه سراغى نه صفایى| بر منت با همه رحمت نه عبورى نه عطایى}} | ||
| خط ۱۵۰: | خط ۱۵۱: | ||
{{م|بارها با دل غمگین که به جان غم همه زویم}} | {{م|بارها با دل غمگین که به جان غم همه زویم}} | ||
{{ب|«گفته بودم چو بیایى غم دل با تو بگویم| چه بگویم؟ که غم از دل برود چون تو بیایى!» }} | {{ب|«گفته بودم چو بیایى غم دل با تو بگویم| چه بگویم؟ که غم از دل برود چون تو بیایى!» }} | ||
{{ب|دولت وصل تو جوییم همه هجر نصیبان| روز عمر همه بى‌صبح رخت شام غریبان }} | {{ب|دولت وصل تو جوییم همه هجر نصیبان| روز عمر همه بى‌صبح رخت [[شام غریبان]] }} | ||
{{م|سال و مه با طلب کوى توام دست و گریبان}} | {{م|سال و مه با طلب کوى توام دست و گریبان}} | ||
{{ب|«حلقه بر در نتوانم زدن از بیم رقیبان |این توانم که بیاییم به محلت به گدایى»}} | {{ب|«حلقه بر در نتوانم زدن از بیم رقیبان |این توانم که بیاییم به محلت به گدایى»}} | ||
| خط ۱۶۴: | خط ۱۶۵: | ||
{{ب|جاودان بال و پرم کاش به بند تو بریزد| بو<ref>امید است.</ref> به ما مهر دل صیدپسند تو بخیزد}} | {{ب|جاودان بال و پرم کاش به بند تو بریزد| بو<ref>امید است.</ref> به ما مهر دل صیدپسند تو بخیزد}} | ||
{{م|مرغ «یغما» چه که با دام بلند تو ستیزد}} | {{م|مرغ «یغما» چه که با دام بلند تو ستیزد}} | ||
{{ب|«سعدى آن نیست که هرگز ز کمند تو گریزد| تا بدانست که در قید تو خوشتر ز رهایى<ref>همان.ص 348 و | {{ب|«سعدى آن نیست که هرگز ز کمند تو گریزد| تا بدانست که در قید تو خوشتر ز رهایى<ref>همان.ص 348 و ۳۴۹.</ref>»}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
===تضمین غزل سعدی=== | |||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
{{ب|آن‌که با موکب او قافله‌ها دل برود| در رکابش دل دیوانه و عاقل برود }} | {{ب|آن‌که با موکب او قافله‌ها دل برود| در رکابش دل دیوانه و عاقل برود }} | ||
| خط ۱۹۸: | خط ۱۹۹: | ||
{{ب|دولت وصل تو را طالب غیبیم و شهود| همه را در ره سودات زیان مایه سود}} | {{ب|دولت وصل تو را طالب غیبیم و شهود| همه را در ره سودات زیان مایه سود}} | ||
{{م|والى ار مهر نورزد چه ورا حاصل بود؟}} | {{م|والى ار مهر نورزد چه ورا حاصل بود؟}} | ||
{{ب|«سعدى ار عشق نبازد چه کند ملک وجود؟| حیف باشد که همه عمر به باطل برود»<ref>همان، ص 299 و | {{ب|«سعدى ار عشق نبازد چه کند ملک وجود؟| حیف باشد که همه عمر به باطل برود»<ref>همان، ص 299 و ۳۰۰.</ref>}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
===در رثای [[سیدالشهدا (ع)|سید الشهداء]]=== | |||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
| خط ۲۰۹: | خط ۲۱۰: | ||
{{ب| خلیلی کش فدا زیبد چو اسمعیل صد قربان|دمید از مطلع خنجر هلال عید قربانش }} | {{ب| خلیلی کش فدا زیبد چو اسمعیل صد قربان|دمید از مطلع خنجر هلال عید قربانش }} | ||
{{ب| سکندر <ref>سکندر: معروفست که اسکندر | {{ب| سکندر<ref>سکندر: معروفست که اسکندر ذوالقرنین قصد آب حیات نمود ولی موفق به خوردن آن نشد ولی خضر بر آن آب دست یافت.</ref> حشمتی کاب خضر از خاک ره بردی|به ظلمات عطش در، تیره‌گون شد آب حیوانش }} | ||
{{ب| لب لعلی که در دُرج <ref> در دُرج: کنایه از دهان معشوق.</ref> احمد لب بر آن سودی|شد از الماس پیکان عقد لؤلؤ کان مرجانش }} | {{ب| لب لعلی که در دُرج<ref> در دُرج: کنایه از دهان معشوق.</ref> احمد لب بر آن سودی|شد از الماس پیکان عقد لؤلؤ کان مرجانش }} | ||
{{ب| سواری را که دوش راکب معراج، میدان بود|سپهر انگیخت از دشت شهادت گرد جولانش }} | {{ب| سواری را که دوش راکب معراج، میدان بود|سپهر انگیخت از دشت شهادت گرد جولانش }} | ||
{{ب| به مهد خاک خفت از بی‌کسی آن کامد از رفعت|به استحقاق جبریل امین گهواره جنبانش }} | {{ب| به مهد خاک خفت از بی‌کسی آن کامد از رفعت|به استحقاق جبریل امین [[گهواره]] جنبانش }} | ||
{{ب| به رتبت ناخدایی کز ازل فلک النجاة آمد|فلک بسپرد در دریای خون کشتی به طوفانش }} | {{ب| به رتبت ناخدایی کز ازل فلک النجاة آمد|فلک بسپرد در دریای خون کشتی به طوفانش }} | ||
| خط ۲۵۲: | خط ۲۵۳: | ||
{{ب| آل اطهار تو را بر سر معموره عبور|حرم عزّ تو را در بن ویرانه مقر }} | {{ب| آل اطهار تو را بر سر معموره عبور|حرم عزّ تو را در بن ویرانه مقر }} | ||
{{ب| چه زنم گر نزنم بر به ثری <ref>ثری: زمین.</ref> سقف سپهر|چه برم گر به ثریّا نبرم خاک گذر }} | {{ب| چه زنم گر نزنم بر به ثری<ref>ثری: زمین.</ref> سقف سپهر|چه برم گر به ثریّا نبرم خاک گذر }} | ||
{{ب| چکنم گر نکنم جان و جهان شیب و فراز|چکنم گر نکنم کون و مکان زیر و زبر }} | {{ب| چکنم گر نکنم جان و جهان شیب و فراز|چکنم گر نکنم کون و مکان زیر و زبر }} | ||
| خط ۲۶۴: | خط ۲۶۵: | ||
{{ب| کمر بستی به خون ای پیر گردون، نوجوانی را|به خواری بر زمین افکندی آخر، آسمانی را }} | {{ب| کمر بستی به خون ای پیر گردون، نوجوانی را|به خواری بر زمین افکندی آخر، آسمانی را }} | ||
{{ب| به دام فتنه از منقار تیر و مِخلَب <ref>مخلب: چنگ.</ref> خنجر|شکستی پر، همایون طایر عرش آشیانی را }} | {{ب| به دام فتنه از منقار تیر و مِخلَب<ref>مخلب: چنگ.</ref> خنجر|شکستی پر، همایون طایر عرش آشیانی را }} | ||
{{ب| بهار آید همی تا خار بومی را خزان کردی|ز صرصر خیزی باد مخالف گلستانی را }} | {{ب| بهار آید همی تا خار بومی را خزان کردی|ز صرصر خیزی باد مخالف گلستانی را }} | ||
| خط ۲۸۲: | خط ۲۸۳: | ||
{{ب| تبم گیرد ز رنج طفل بیماری به ویرانی|چو سر بر خشت حسرت خفته بینم ناتوانی را }} | {{ب| تبم گیرد ز رنج طفل بیماری به ویرانی|چو سر بر خشت حسرت خفته بینم ناتوانی را }} | ||
{{ب| ز اشک دیده‌ی «یغما» به یاد آور درین ماتم|روان سیلاب خون بینی چو بر در آستانی را <ref>اشک خون؛ ص | {{ب| ز اشک دیده‌ی «یغما» به یاد آور درین ماتم|روان سیلاب خون بینی چو بر در آستانی را<ref>اشک خون؛ ص ۹۷- ۹۹.</ref> }} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
| خط ۲۹۸: | خط ۲۹۹: | ||
{{ب| خاطر فاطمه غمگین طلبد هندوی چرخ|تا کند شاد، دل هند جگرخوار دریغ }} | {{ب| خاطر فاطمه غمگین طلبد هندوی چرخ|تا کند شاد، دل هند جگرخوار دریغ }} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
====نوحه‌ی سینه‌زنی<ref>در بحر مستزاد</ref>==== | ====نوحه‌ی سینه‌زنی<ref>در بحر مستزاد</ref>==== | ||
| خط ۳۰۹: | خط ۳۰۹: | ||
{{ب| بال و قدرت قاصر و دام گرفتاری بلند، ز این کمند |نای آزادی بلند }} | {{ب| بال و قدرت قاصر و دام گرفتاری بلند، ز این کمند |نای آزادی بلند }} | ||
{{ب| دست فتنه زود خون پای امان اندر حناست، کی رواست؟ |سرنگون گردی فلک <ref>مجموعه آثار یغمای جندقی؛ ج | {{ب| دست فتنه زود خون پای امان اندر حناست، کی رواست؟ |سرنگون گردی فلک<ref>مجموعه آثار یغمای جندقی؛ ج ۱، ص ۲۹۲.</ref> }} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
| خط ۳۲۰: | خط ۳۲۰: | ||
{{ب| صرصر قهر تو در ماریه از آل زیاد| آتشی ریخت که داد }} | {{ب| صرصر قهر تو در ماریه از آل زیاد| آتشی ریخت که داد }} | ||
{{ب| خاک اولاد پیمبر همه بر باد فلک |از تو فریاد فلک <ref>همان؛ ص | {{ب| خاک اولاد پیمبر همه بر باد فلک |از تو فریاد فلک<ref>همان؛ ص ۳۲۶.</ref> }} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
| خط ۳۳۵: | خط ۳۳۵: | ||
{{ب| تا ز شست ستم خصم خدنگ افکن تو |شد مشبّک تن تو }} | {{ب| تا ز شست ستم خصم خدنگ افکن تو |شد مشبّک تن تو }} | ||
{{ب| بیخت پرویزن <ref> پرویزن: غربال.</ref> غم خاک عزا بر سر من|نوجوان اکبر من }} | {{ب| بیخت پرویزن<ref> پرویزن: غربال.</ref> غم خاک عزا بر سر من|نوجوان اکبر من }} | ||
{{ب| کرد تا لطمه‌ی باد اجل ای نخل جوان |باغ عمر تو خزان }} | {{ب| کرد تا لطمه‌ی باد اجل ای نخل جوان |باغ عمر تو خزان }} | ||
| خط ۳۶۸: | خط ۳۶۸: | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
* | *[[دانشنامه شعر عاشورایی انقلاب حسینی در شعر شاعران عرب و عجم|دانشنامه‌ی شعر عاشورایی، محمدزاده، ج ۲، ص: ۸۷۴-۸۷۸.]] | ||
*[[کاروان شعر عاشورا|محمدعلی مجاهدی، ''کاروان شعر عاشورا''، زمزم هدایت، ج1، ص275-283.]] | |||
==پی نوشت== | ==پی نوشت== | ||
[[رده:شاعران]] | [[رده:شاعران]] | ||
<references /> | <references />{{شاعران}} | ||
[[رده:شاعران قرن سیزدهم]] | |||
[[رده:شاعران ایرانی]] | |||
[[رده:شاعران فارسی زبان]] | |||
[[رده:شاعران عاشورایی]] | |||
[[رده:شاعران متقدم]] | |||
[[رده:مرثیه‌سرا]] | |||