در حال ویرایش دوبیتی

'''دوبیتی،''' از مشهورترین قالب‌های شعر فارسی است که از دیرباز تا عصر حاضر سخن‌سرایان عرصه ادب فارسی به آن توجه ویژه داشته و از آن بهره‌ها برده‌اند. در شعر کلاسیک، دوبیتی همان رباعی است؛ با این تفاوت که اغلب بر وزن «مفاعیلن مفاعیلن مفاعیل» سروده می‌شود. دوبیتی برای بیان احساسات بی‌شائبه و عشق‌های ساده و بی‌ریا با کلمات شکسته و محاوره‌ای مناسب است. دوبیتی را گاه افراد معمولی و غیر شاعر هم به اقتضای احساسات و هیجانات درونی خویش سروده‌اند که از نظر فرهنگ و ادبیات عامه ارزش فراوانی دارد. دوبیتی را «ترانه» نیز گویند و آن کامل شده اشعار دوازده هجایی روزگار ساسانیان است که بعد از اسلام آن‌ها را «فهلویات» نامیده‌اند. <ref>رزمجو، 1370، ص 41-42.</ref>
==انواع شعرهای عامیانه==
دوبیتی عنوانی کلی برای انواع شعرهای عامیانه است؛ مانند: «دوبیتی»، «چهاربیتی»، «چهاربیتو» (در کرمان)، «بایاتی» (در آذربایجان)، «شروه» و «شلوه» (در بوشهر)، «فریاد» (در خراسان)، بن «بند» (در مازندران) و فهلویات. <ref>انجوی شیرازی، 1371، ص 216.</ref>  

در ادبیات کلاسیک سرایندگان دوبیتی مشخص‌اند و نام آشنا، اما شاعران دوبیتی‌های عامیانه گمنام و ناشناس‌اند. 
==دوبیتی‌های عامیانه==
دوبیتی‌های عامیانه، روزگار درازی است که همچون گنجینه‌ای گران‌بها در سینه و حافظه مردم باقی مانده و نسل به نسل تا به امروز رسیده است. بخشی از دوبیتی‌ها، بیان ساده احساسات دینی و مذهبی مردم است <ref>فقیری، 1385، ص 245-246.</ref> <ref>بختیاری، مریم، به روایت از فاطمه بختیاری، تنگک زنگنه، بوشهر، بی‌تا. </ref>
{{شعر}}
{{ب| به قربون [[حسین]] با [[ذوالجناح|ذوالجناح]]ش | که خون‌آلود رود بر قتلگاهش}} 
{{ب| حسین که سر به راه امتش داد | سر و جونم فدای خاک پایش }} 
{{پایان شعر}} 


{{شعر}} 
{{ب| مدت روزی که من صحرای دینم | ز دل مشتاق دیدار حسینم }} 
{{ب| اگر صد سال در مکه بمونم | غلام زاد بر زاد حسینم }} 
{{پایان شعر}} 


{{شعر}} 
{{ب| حسین پا در رکاب ذوالجناح زد | دوم خیمه به دشت [[کربلا]] زد }} 
{{ب| سوم پرسید از حال اسیران | که چهارم خوش به توفان بلا زد }} 
{{پایان شعر}} 
===آورده شدن نام پیغمبر (ص)، حضرت علی (ع)، امام حسن (ع) و [[امام حسین|امام حسین (ع)]]===
در برخی دیگر از دوبیتی‌ها، نام امام حسین (ع) همراه با نام‌های پیغمبر اکرم (ص) حضرت علی (ع) و امام حسن (ع) آمده است: 

{{شعر}} 
{{ب| آشون خوابیدم چه خواب خوب بدیمه | حسن با حسین ز حوض لو بدیمه}} 
{{ب| هر دو دست حنا ریش با گلو بدیمه | مرتضی علی قنبر جلو بدیمه}} 
{{پایان شعر}} 
===طلب شفاعت در عرصه قیامت===
طلب شفاعت در عرصه قیامت نیز دستمایه سینه گشتن دوبیتی زیر شده است: <ref>سعیدی، بیرجند، خراسان جنوبی، 1364.</ref> <ref>سعیدی، بیرجند، خراسان جنوبی، 1364. </ref>

{{شعر}}
{{ب| یا رب به رسالت رسول ثقلین | یا رب به نداکننده بدر و حنین }} 
{{ب| عصیان مرا دو نیمه کن در عرصات | نیمی به حسن بخش و نیمی به حسین }} 
{{پایان شعر}} 


{{شعر}}
{{ب| چه روزی بی حسین ترک سفر کرد | زمین کربلا زیر و زبر کرد }} 
{{ب| زمین کربلا لنگر نداره | حسین در کربلا یاور نداره}} 
{{پایان شعر}}

===ابیات شکوه‌آمیز===
در میان دوبیتی‌ها، ابیات شکوه‌آمیزی هم وجود دارند: <ref>طائی، علی اصغر، سمیرم، اصفهان، 1356.</ref>

{{شعر}} 
{{ب| یکی را پادشاه کردی خدایا!!! | هزاران را گدا کردی خدایا!!!}} 
{{ب| حسین رو که فرزند علی بود | شهید کربلا کردی خدایا!!!}} 
{{پایان شعر}} 
===آرزوی تشرف به حرم مطهر حضرت اباعبدالله (ع) <ref>بختیاری، مریم، به روایت از فاطمه بختیاری، تنگک زنگنه، بوشهر، بی‌تا. </ref>===
{{شعر}}
{{ب| دلم می‌خواد زمین [[نینوا]] را | بشم پابوس شاه کربلا را }} 
{{ب| ببوسم از دل و جون، صحن و مقامش | بشینم سایه گلدسته‌ها را }} 
{{پایان شعر}}

===دوبیتی در نطنز و شهرضا=== 
در ابیاتی که از نطنز و شهرضا روایت شده است، گرچه تفاوت بین واژگان چشمگیر است، اما همه تفاوت‌ها و کثرت‌ها در خدمت محتوای واحد است و آن آرزوی حضور در کربلاست: <ref>روح اللهی، رضا، به روایت از خانم احمدی، نطنز، اصفهان، 1348 و 1350.</ref> <ref>کریمی، محمدحسین، قمبوان، سمیرم، شهرضا، اصفهان، 1350.</ref> <ref>کریمی فروتقه، محمد، کاشمر، خراسان رضوی، 1348، 1367، بی‌تا. </ref> <ref>مجدی نسب، عزت‌الله، دزفول، خوزستان، 1348.</ref> <ref>دادخواه، ملیحه، ساوه، مرکزی، 1349.</ref>

{{شعر}}
{{ب| سر کوی بلند هی هی کنم مون | تفنگ نوچه را پرتو کنم مون}} 
{{ب| تفنگ نوچه را بشکن طلا کن | مرا زوار شاه کربلا کن }} 
{{پایان شعر}}{{شعر}}
{{ب| سر کوه بلند من خوشه چینم | طلسم و نقره را از گل بچینم }}
{{ب| طلسم نقره را بشکن طلا کن | مرا زوار شاه کربلا کن }}
{{پایان شعر}}{{شعر}} 
{{ب| ای پیک خجسته پی صفا آوردی | این لطف و صفا تو از کجا آوری }} 
{{ب| گویا که ز تربت حسین بن علی | بر درد من خسته دوا آوردی }} 
{{پایان شعر}} 


{{شعر}} 
{{ب| دلم می‌خواد از اینجا پر بگیرم | زمین کربلا بستر بگیرم }} 
{{ب| بگیرم در بغل قبر حسین را | سراغی از علی اکبر بگیرم }}
{{پایان شعر}}{{ویدیو
| مدیا=دلم میخواد از اینجا پر بگیرم زمین کربلا لنگر بگیرم.mp4
}}



{{شعر}} 
{{ب| یا رب تو مرا به کربلا زود رسون | یا رب تو مرا گنبد پر نور رسون }} 
{{ب| مو طاقت دوریت ندارم یک دم | یا رب تو مرا به زودی زود رسون }} 
{{پایان شعر}} 


{{شعر}} 
{{ب| شب نیمه شد و هنوز بیدارم من | چون کفتر مست بر لب دیوارم من }} 
{{ب| چون کفتر مست رو به هوا خواهم کرد | رو بر مشهد و کرب و بلا خواهم کرد }} 
{{ب| آنجا که محمد و علی بنشینند | من شکوه ز دست تو بی‌وفا خواهم کرد }} 
{{پایان شعر}} 
===ضریح شش گوشه امام حسین (ع)===
آرزوی زیارت [[علی اکبر (ع)|حضرت علی اکبر]] در دوبیتی‌ها نیز جلوه‌گر شده است: <ref>مقدم، حسین، فیروزآباد، فارس، 1356.</ref> <ref>گودرزی، مریم، بروجرد، لرستان، 1349.</ref>

{{شعر}} 
{{ب| دلم می‌خواد به اینجا پر بگیرم | زمین کربلا لنگر بگیرم }} 
{{ب| زمین کربلا جای شهیدون | سراغی از علی اکبر بگیرم }} 
{{پایان شعر}}{{شعر}} 
{{ب| شب تاره خدایا ماه رِ بنما | سزاوارم خدایا راه ر بنما }} 
{{ب| به حق کاکل پر خون اکبر | دل ناشاد ما را شاد بنما }} 
{{پایان شعر}}

===درخواست شفاعت از امام زین‌العابدین (ع)===
درخواست [[شفاعت]] در روز محشر از امامی که به واسطه چند روز بیماری در صحرای کربلا در ذهن مردم، به [[زین العابدین «ع»|زین‌العابدین]] بیمار لقب یافته بود، در دوبیتی زیر مشهود است: <ref>فقیری، 1385، ص 246. </ref>

{{شعر}} 
{{ب| که زین‌العابدین بیمار و مضطر | گنه بخش مسلمانان و کافر }} 
{{ب| که من امید کلی بر تو دارم | گنه بخشم شوی در روز محشر }} 
{{پایان شعر}} 
===ابراز عشق به حضرت ابوالفضل (ع)===
اظهار ارادت و ابراز عشق و محبت به حضرت ابوالفضل (ع) نیز در دوبیتی‌ها جلوه‌گر است: 
{{شعر}} 
{{ب| یادم ز وفای اشجع الناس آید | وز چشم ترم سوده الماس آید }} 
{{ب| آید به جهان اگر حسین دگری | هیهات برادری چو عباس آید }} 
{{پایان شعر}}

===مضامین عاشقانه‌===
بسیاری از دوبیتی‌ها حاوی مضامین عاشقانه‌اند؛ عاشقانه‌هایی که در آن گاه، عاشق برای اثبات عشق خود و دفع هر آنچه شر و بدی است، معشوقش را به امامی که شام غریبان، شام غربت خانواده اوست، سوگند می‌دهد و زمانی، امیدوارانه از خداوند و حضرت اباالفضل (ع) مجالی می‌طلبد که در کنار معشوق آرام گیرد و گاه او را اندرز می‌دهد که برای جلای قلب و روحش از زنگارهای عصیان، عزم سفر به کربلا نماید. این مضامین در دوبیتی‌های زیر نمایان است: <ref>طبیب شوشتری، عبدالمجید، شوشتر، خوزستان، 1350.</ref> <ref>کوکلانی، حسین، سبزوار، خراسان رضوی، 1347.</ref> <ref>کریمی، علی نقی، لای بید، میمه، برخوار و میمه، اصفهان، 1354.</ref> <ref>محمدآبادی، بی‌نام، کاشمر، خراسان رضوی، 1352.</ref>

{{شعر}}
{{ب| عزیزم تو عزیزی چن برارم | به حق او امام هشت و چهارم }} 
{{ب| به حق او امام شام غریبون | دشمنته دردی تو ده گرده طبیبون }} 
{{پایان شعر}} 


{{شعر}} 
{{ب| بیو بالا بلند بالات بوسم | به غربت می‌روی داغت نسوزم }} 
{{ب| سفر که می‌روی رو کربلا کن | طلویه پر غشت اونجو جلا کن }} 
{{ب| اگر خواهی که حاجتت روا بو | برو خونه خدا اونجو دعا کن }} 
{{پایان شعر}} 


{{شعر}} 
{{ب| سیه چشمی که چشمک بر هوا زد | کلید نقره بر قفل طلا زد }} 
{{ب| کلید نقره و بندش زمرد | که شبنم بر زمین کربلا زد }} 
{{پایان شعر}} 
===زائر کربلا===
سرانجام سخن از قلب بی‌قرار و مشتاقی است که به زائر کربلا می‌ماند: <ref>محمدی، علی، جونقان، فارسان، چهار محال و بختیاری، 1352.</ref>

{{شعر}} 
{{ب| سر و دست دلم ساعت طلایه | میون صورتش خال سیایه }} 
{{ب| همون ساعت که پیش مو نشینه | چه زواری که رونه کربلایه }} 
{{پایان شعر}}
==منبع==

*[[محرم و صفر در فرهنگ مردم ایران|اصغر شعاع، علی آنی‌زاده، رقیه حاج محمدیاری، شهرزاد دوستی، الهه شایسته رخ، محرم و صفر در فرهنگ مردم ایران، صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، ص 214-221.]]

==پی نوشت==
[[رده:قالب‌های شعر فارسی]]
<references />