https://fa.wikihussain.com/api.php?action=feedcontributions&user=Aghareb&feedformat=atomویکی حسین - مشارکتهای کاربر [fa]2024-03-28T23:31:04Zمشارکتهای کاربرMediaWiki 1.39.1https://fa.wikihussain.com/index.php?title=%D8%B9%D9%85%D8%B1%D9%88_%D8%A8%D9%86_%D8%AC%D9%86%D8%A7%D8%AF%D9%87_%D8%A7%D9%86%D8%B5%D8%A7%D8%B1%D9%89&diff=30032عمرو بن جناده انصارى2021-03-15T11:49:27Z<p>Aghareb: فارسی نویسی اعداد</p>
<hr />
<div>{{جعبه اطلاعات اصحاب امام حسین (ع)<br />
| عنوان =<br />
| تصویر =مزار یاران امام حسین(ع).jpg<br />
| اندازه تصویر =<br />
|توضیح تصویر =<br />
| نام کامل =عمرو بن جناده انصاری<br />
| لقب =<br />
| نسب =<br />
| خویشاوندان سرشناس =<br />
| تاریخ تولد =<br />
| شهر تولد =<br />
| کشور تولد =<br />
| محل زندگی =<br />
| تاریخ وفات/شهادت =<br />
| شهر وفات/شهادت =<br />
| نحوه وفات/شهادت =<br />
| مدفن =<br />
| از یاران =<br />
| فعالیتهای اجتماعی =<br />
| مشایخ =<br />
| شاگردان =<br />
| آثار =<br />
| نقش های برجسته = از یاران امام حسین (ع) و نوجان شهید کربلا <br />
}}'''عمرو بن جناده انصاری''' از یاران [[امام حسین(ع)]] و از شهداى نوجوان [[کربلا]] است. <br />
<br />
==زندگینامه==<br />
عمرو (عمر) بن جنادة بن کعب بن حارث انصاری خزرجی، فرزند جُنادة بن حارث سلمانی صحابی پیامبر (ص) و از یاران امام علی (ع) و بحریه دختر مسعود خزرجی است. <br />
<br />
==نقش در نبرد کربلا==<br />
پدرش عمرو بن جناده در رکاب [[سیدالشهدا (ع)|سیدالشهدا(ع)]] شهید شد. این جوان چون خواست به میدان رود، امام فرمود: «پدر این جوان کشته شد؛ شاید مادرش راضى نباشد که به میدان رود.» <br />
<br />
پاسخ داد:«مادرم دستور داده که به میدان بروم و لباس جنگ بر من پوشانده است.»<ref>انصار الحسین،ص ۸۶.</ref> او که ۹ ساله یا ۱۱ ساله<ref>برای تفصیل بیشتر ر.ک : الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدرآباد دکن: ۱۳۹۵ ه ق/ ۱۹۷۵ م.، ج۵، ص۱۱۰؛ مقتل الحسین خوارزمی، خوارزمی، حسین، به کوشش الشیخ محمد السماوی، نجف: مطبعه الزهراء، ۱۳۶۷ ﻫ ق. ، ج۲، ص۲۵-۲۶؛ اعیان الشیعه، امین، سید محسن، چاپ حسن امین، بیروت: ۱۴۰۳ ﻫ ق.، ج۴، ص۲۲۴؛ مناقب آل ابی طالب، ابن شهرآشوب مازندرانی، ابوجعفر رشیدالدین محمدبن علی، قم: انتشارات علامه. آل ابیطالب، ج4، ص۱۰۴؛ ابصار العین فی انصار الحسین (ع)، سماوی، محمد بن طاهر، تحقیق محمد جعفر طبنسی، مرکز الدراسات الاسلامیه لحرس الثوره.، ص۱۵۹؛ منتهی الآمال، قمی، شیخ عباس، تهران: انتشارات فراروی، ۱۳۸۱ ش. ، ج۱، ص۳۵۳.</ref> بود، به میدان رفت و چنین رجز خواند و جنگید: <br />
<br />
اَمیری حُسَینٌ وَ نِعْمَ اْلاَمیر<br />
<br />
عَلِیٌّ وَ فاطِمَةُ والِداهُ<br />
<br />
لَهُ طَلْعَةٌ مِثْلُ شَمسِ الضُّحی'<br />
<br />
سُرُورُ فُوأدِ الْبَشیرِ الْنَّذیر<br />
<br />
وَ هَلْ تَعْلَمُونَ لَهُ مِنْ نَظیرٍ<br />
<br />
لَهُ غُرَّةٌ مِثلُ بَدرٍ مُنیرٍ <br />
<br />
پیشوای من حسین است و او بهترین پیشوا است. حسین شادی دل پیامبر اکرم (ص) که بشیر و نذیر است. حسین فرزند علی و فاطمه است. آیا پیشوایی چون او میشناسید؟ چهره او چون خورشید تابان درخشنده و پیشانی او چون ماه شب چهارده تابنده است. <br />
<br />
عمرو پس از نبردی سخت به شهادت رسید. نام قاتل و جداکننده سرش را [[مالک بن نسیر کندی]] ذکر کردهاند. <br />
<br />
در برخى منابع، نام او عمر بن جناده ذکر شدهاست. <br />
<br />
سر او را به طرف سپاه [[امام حسین (ع)|امام حسین(ع)]] افکندند. مادرش (بحریه بنت مسعود خزرجى) آن سر را برداشت و گفت: «چه نیکو جهاد کردى، پسرم! اى شادى قلبم، اى نور چشمم!» سپس سر را پرتاب کرد و با آن کسى را کشت، سپس چوبه خیمه را برداشت و حمله کرد که به وسیله آن بجنگد. امام حسین(ع) مانع شد و او را به خیمه زنان برگرداند.<ref>مقتل الحسین خوارزمی، خوارزمی، حسین، به کوشش الشیخ محمد السماوی، نجف: مطبعه الزهراء، ۱۳۶۷ ﻫ ق. ، ج۲، ص۲۵-۲۶؛ اعیان الشیعه، امین، سید محسن، چاپ حسن امین، بیروت: ۱۴۰۳ ﻫ ق.، ج۴، ص۲۲۴.</ref> <br />
<br />
==ذکر نام در زیارتنامه ها==<br />
نام عمرو بن جناده در [[زیارت ناحیۀ مقدسه|زیارت ناحیه مقدسه]] هم آمدهاست.<ref>تنقیح المقال، مامقانى، ج ۲، ص ۳۲۷.</ref> <br />
<br />
==منبع==<br />
<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=2588126&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author مرضیه محمدزاده، شهیدان جاوید، نشر بصیرت، ص ۳۷۳-۳۷۵.]<br />
<br />
==پینوشت==<br />
<references /><br />
[[رده:افراد]]<br />
[[رده:شهیدان کربلا]]<br />
[[رده:شهیدان عاشورا]]<br />
[[en:Amr b. Junada al-Ansari]]</div>Agharebhttps://fa.wikihussain.com/index.php?title=%D8%B9%D9%85%D8%B1%D9%88_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87_%D8%AC%D9%86%D8%AF%D8%B9%DB%8C%E2%80%8C&diff=30031عمرو بن عبدالله جندعی2021-03-15T11:45:05Z<p>Aghareb: فارسی نویسی اعداد</p>
<hr />
<div>{{جعبه اطلاعات اصحاب امام حسین (ع)<br />
| عنوان =<br />
| تصویر =مزار یاران امام حسین(ع).jpg<br />
| اندازه تصویر =<br />
|توضیح تصویر =<br />
| نام کامل =عمرو بن عبدالله جُندُعی<br />
| لقب =<br />
| نسب =<br />
| خویشاوندان سرشناس =<br />
| تاریخ تولد =<br />
| شهر تولد =<br />
| کشور تولد =<br />
| محل زندگی =کوفه<br />
| تاریخ وفات/شهادت =<br />
| شهر وفات/شهادت =<br />
| نحوه وفات/شهادت =<br />
| مدفن =<br />
| از یاران =<br />
| فعالیتهای اجتماعی =<br />
| مشایخ =<br />
| شاگردان =<br />
| آثار =<br />
| نقش های برجسته =از یاران امام حسین (ع) و شهدای کربلا<br />
}}'''عمرو بن عبدالله جُندُعی،''' از یاران [[امام حسین (ع)]] بود که در روز [[عاشورا]] در [[کربلا]] به [[شهادت]] رسید. <br />
<br />
==تبارشناسی==<br />
عمرو بن عبدالله از قبیله جندع بود. آنان از تیره همدان، از اعراب قحطانی و یمنیالاصل بودند. بنی جندع را از فرزندان مالک بن ذی بارق بن مالک بن جشم بن حاشد بن جشم بن خیران بن نوف بن همدان دانستهاند. عمرو ساکن کوفه بود. <br />
<br />
==نقش در واقعه کربلا==<br />
مامقانی و سماوی معتقدند که عمرو روز نهم [[محرم]] به امام حسین (ع) پیوست و در صبح [[عاشورا]] و پس از نبردی سخت به دلیل ضربهای که بر سرش اصابت کرد، بیهوش شد و به زمین افتاد. اهل قبیله و اقوامش او را از میدان بیرون بردند و یک سال بعد درگذشت.<ref>تنقیح المقال فی احوال الرجال، مامقانی، شیخ عبدالله، نجف: المطبعه الحیریه، ۱۳۵۲ ﻫ ق.، ج۲، ص۳۱۷؛ ابصار العین فی انصار الحسین (ع)، سماوی، محمد بن طاهر، تحقیق محمد جعفر طبنسی، مرکز الدراسات الاسلامیه لحرس الثوره. محمد مهدی شمس الدین، ترجمه سید ناصر هاشم زاده، تهران: شرکت چاپ و نشر بین الملل، ۱۳۸۷ ش.، سماوی، محمد بن طاهر، تحقیق محمد جعفر طبنسی، مرکز الدراسات الاسلامیه لحرس الثوره.، ص۱۹۷.</ref> اما ابن شهر آشوب معتقد است که عمرو در روز عاشورا و در حمله اول به شهادت رسیده است.<ref>مناقب آل ابی طالب، ابن شهرآشوب مازندرانی، ابوجعفر رشیدالدین محمدبن علی، قم: انتشارات علامه. آل ابیطالب، ج۴، ص۱۲۲.</ref> آیتالله خویی نیز این نظریه را انتخاب کرده است.<ref>معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواه، خویی، سید ابوالقاسم، نشر توحید، ۱۴۱۳ ﻫ ق. ، ج۹، ص۱۹۰.</ref> به هر تقدیر ایشان از شهدای کربلا است.<br />
<br />
در زیارت ناحیه مقدسه به اسارت و جراحت او اشاره و به وی سلام داده شده است: «السَّلامُ عَلَی الجَریحِ المَأسُورِ سَوّارِ بنِ اَبی حِمیرِ الفَهمِی الهَمدانِی السَّلامُ عَلَی المُرَتَّثِ اَو المُرَتَّبِ مَعَهُ عَمرِو بنِ عَبدِاللهِ الجُندُعی»<br />
==منبع==<br />
<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=2588126&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author مرضیه محمدزاده، شهیدان جاوید، نشر بصیرت، ص ۴۸۰.]<br />
<br />
==پی نوشت==<br />
[[رده: تاریخ]]<br />
[[رده: افراد]]<br />
[[رده: شهیدان کربلا]]<br />
[[رده: شهدای پس از عاشورا]]<br />
[[en:Amr b. Abd Allah al-Jundu'i]]<br />
<references /></div>Agharebhttps://fa.wikihussain.com/index.php?title=%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1_%D8%A8%D9%86%E2%80%8C_%D8%A7%D8%A8%DB%8C%E2%80%8C_%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%AF%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%86%DB%8C%E2%80%8C&diff=30030عمار بن ابی سلامه دالانی2021-03-15T11:43:30Z<p>Aghareb: فارسی نویسی اعداد</p>
<hr />
<div>{{جعبه اطلاعات اصحاب امام حسین (ع)<br />
| عنوان =<br />
| تصویر =مزار یاران امام حسین(ع).jpg<br />
| اندازه تصویر =<br />
|توضیح تصویر =<br />
| نام کامل =عمار بن ابی سلامة بن عبدالله بن عمران بن رأس بن دالان<br />
| لقب =<br />
| نسب =<br />
| خویشاوندان سرشناس =<br />
| تاریخ تولد =<br />
| شهر تولد =<br />
| کشور تولد =<br />
| محل زندگی = کوفه <br />
| تاریخ وفات/شهادت =<br />
| شهر وفات/شهادت =<br />
| نحوه وفات/شهادت =<br />
| مدفن =<br />
| از یاران =<br />
| فعالیتهای اجتماعی =<br />
| مشایخ =<br />
| شاگردان =<br />
| آثار =<br />
| نقش های برجسته =غروب دوم محرم در کربلا به امام حسین (ع) پیوست و سرانجام در روز عاشورا و در حمله اول به شهادت رسید<br />
}}عماره بن ابی سلامه دالانی، از اصحاب [[امام حسین(ع)]] که در روز [[عاشورا]] در [[کربلا]] به [[شهادت]] رسید.<br />
<br />
==زندگینامه==<br />
عمار بن ابی سلامة بن عبدالله بن عمران بن رأس بن دالان از قبیله بنی دالان تیرهای از همدانیان و از قبایل عرب قحطان و یمنیالاصل بود که در کوفه ساکن میزیست. پدرش ابو سلامه از اصحاب پیامبر (ص) بود. <br />
<br />
ابن حجر او را از یاران پیامبر (ص) دانسته است، <ref>الاصابه فی تمییز الصحابه ، ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، به کوشش علی محمد بجاوی، بیروت: مؤسسه التاریخ العربی،۱۳۲۸ ﻫ ق. ج۵، ص۱۱۳.</ref> اما به نظر میآید سن او کفاف همصحبتی با آن حضرت را ندارد. ممکن است در کودکی محضر پیامبر (ص) را درک کرده باشد. <br />
==نقش در واقعه کربلا==<br />
عمار غروب دوم محرم در کربلا به امام حسین (ع) پیوست و سرانجام در روز [[عاشورا]] و در حمله اول به [[شهادت]] رسید. او به هنگام شهادت حدود ۵۶ سال سن داشت. <ref>ر.ک :رجال طوسی، شیخ طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، به کوشش محمد صادق آل بحر العلوم، نجف: ۱۳۸۱ ﻫ ق.، ص۷۶؛ الاصابه فی تمییز الصحابه ، ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، به کوشش علی محمد بجاوی، بیروت: مؤسسه التاریخ العربی، ۱۳۲۸ ﻫ ق.، ج۵، ص۱۱۳؛ مناقب آل ابی طالب، ابن شهرآشوب مازندرانی، ابوجعفر رشیدالدین محمدبن علی، قم: انتشارات علامه. ، ج۴، ص۱۱۳.</ref> مجلسی از او به نام سلامة بن همدانی یاد کرده است. <ref>بحار الانوار الجامعه لدرر الائمه الاطهار (ع)، مجلسی، ملا محمد باقر، تهران: مکتبه الاسلامیه، ۱۳۶۲ ش.، ج۴۵، ص۷۳،۶۴. </ref><br />
<br />
در [[زیارت رجبیه]] و [[زیارت ناحیه مقدسه]] به وی سلام داده شده است: «السَّلامُ عَلَی عَمّارِ بنِ اَبی سَلامَة الهَمدانی»<br />
==منبع==<br />
<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=2588126&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author مرضیه محمدزاده، شهیدان جاوید، نشر بصیرت، ص ۲۹۵-۲۹۶.]<br />
<br />
==پی نوشت==<br />
[[رده: تاریخ]]<br />
[[رده: افراد]]<br />
[[رده: شهیدان کربلا]]<br />
[[رده: شهیدان عاشورا]]<br />
[[en:Ammar b. Abi Salama]]<br />
<references /></div>Agharebhttps://fa.wikihussain.com/index.php?title=%D9%85%D8%B3%D8%B1%D9%88%D9%82_%D8%A8%D9%86_%D9%88%D8%A7%D8%A6%D9%84_%D8%AD%D8%B6%D8%B1%D9%85%D9%89&diff=30029مسروق بن وائل حضرمى2021-03-15T11:40:28Z<p>Aghareb: فارسی نویسی اعداد</p>
<hr />
<div>{{جعبه اطلاعات قاتل شهدای کربلا<br />
|اطلاعات قاتل =<br />
| تصویر =<br />
| توضیح تصویر =<br />
| نام کامل =مسروق بن وائل حضرمی<br />
| کنیه = <br />
| لقب =<br />
| زادروز/زادگاه = <br />
| محل زندگی =<br />
| نسب/قبیله = <br />
| خویشاوندان سرشناس = <br />
| نحوه درگذشت=<br />
| مدفن =<br />
| اقدامات = <br />
| انگیزه =<br />
| نقشهای برجسته =نیروهای تحح امر عمرسعد در کربلا که از نبرد منصرف شد<br />
| دیگر فعالیتها =<br />
}}'''مسروق بن وائل حضرمی''' از نیروهاى سپاه [[عمر سعد]] که در [[کربلا]] حضور داشت. <br />
<br />
==نقش در نبرد کربلا==<br />
مسروق بن وائل حضرمی در پیشاپیش نیروهاى [[کوفه]] بود، به این امید که سر [[حسین بن على (ع)|امام حسین(ع)]] را به دست آورد و نزد [[عبید الله بن زیاد|ابن زیاد]]، مقام یابد.<br />
<br />
==پشیمانی از نبرد با سیدالشهدا(ع)==<br />
[[عبدالله بن حوزه]] در گفتگویى با امام، به آن حضرت جسارت کرد و [[حسین بن على (ع)|سیدالشهدا(ع)]] او را نفرین کرد و فرمود: «اللّهمّ حزه الى النّار».<br />
<br />
او خشمگین شد و خواست که به سوى امام اسب بتازد. هنگام پرش از نهر، پایش در رکاب ماند و بدنش از اسب آویخته شد. در برخى نقلها آمده است که اسبش او را آن قدر به سنگها و درختها کشید و کوبید تا مرد.<ref>عبرات المصطفین،ج ۲،ص ۲۶.</ref><br />
<br />
مسروق از این صحنه ترسید و خود را از میدان نبرد کنار کشید. علت را که پرسیدند، به این حادثه اشاره کرد و گفت: «رأیت من اهل هذا البیت شیئا لا اقاتلهم ابدا». از این دودمان چیزى دیدم که هرگز با آنان نخواهم جنگید.<br />
<br />
==منبع==<br />
<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=654837&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author جواد محدثی، فرهنگ عاشورا، قم، معارف، ج۱، ص ۴۱۹.]<br />
<br />
==پینوشت==<br />
<references /><br />
[[رده:افراد]]<br />
[[رده:قاتلان کربلا]]<br />
[[en:Al-Hajjaj b. Masruq al-Ju'fi]]</div>Agharebhttps://fa.wikihussain.com/index.php?title=%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%AA%D9%88%D9%81_%D8%A8%D9%86_%D8%AD%D8%A7%D8%B1%D8%AB_%D8%A7%D9%86%D8%B5%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D8%B9%D8%AC%D9%84%D8%A7%D9%86%DB%8C&diff=30028ابوالحتوف بن حارث انصاری عجلانی2021-03-15T11:39:39Z<p>Aghareb: فارسی نویسی اعداد</p>
<hr />
<div>{{جعبه اطلاعات اصحاب امام حسین (ع)<br />
| عنوان =<br />
| تصویر =مزار یاران امام حسین(ع).jpg<br />
| اندازه تصویر =<br />
|توضیح تصویر =<br />
| نام کامل =ابو الحتوف بن حارث بن سلمه انصاری عجلانی<br />
| لقب =<br />
| نسب =<br />
| خویشاوندان سرشناس =<br />
| تاریخ تولد =<br />
| شهر تولد =<br />
| کشور تولد =<br />
| محل زندگی = کوفه <br />
| تاریخ وفات/شهادت =<br />
| شهر وفات/شهادت =<br />
| نحوه وفات/شهادت =<br />
| مدفن =<br />
| از یاران =<br />
| فعالیتهای اجتماعی =<br />
| مشایخ =<br />
| شاگردان =<br />
| آثار =<br />
| نقش های برجسته = از یاران امام حسین (ع)<br />
}}'''ابوالحتوف بن حارث بن سلمه انصاری عجلانی،''' از شهدای [[کربلا]] است. <br />
<br />
==زندگینامه==<br />
ابوالحتوف از تیره بنی عجلان از قبیله خزرج انصار مدینه بود که در [[کوفه]] در محله محکمه که زیستگاه خوارج بود، زندگی میکرد. وی از یاران [[حسین|امام حسین (ع)]] بود.<br />
<br />
==نقش در واقعه کربلا==<br />
ابوالحتوف و برادرش [[سعد بن حارث انصاری عجلانی|سعد]] از خوارج بودند که در سپاه [[عمر سعد|ابن سعد]] میجنگیدند، اما در عصر [[عاشورا]] هنگامی که [[امام حسین (ع)|امام حسین (ع)]] طلب یاری مینمود، منقلب شدند و به سوی امام حسین (ع) آمدند و او را یاری دادند و پس از نبرد با لشکر عمر بن سعد، هر دو در یک مکان به [[شهادت]] رسیدند.<ref>برای تفصیل بیشتر رک : مقتل الحسین المقرم، المقرم، السید عبدالرزاق، بیروت: دارالکتاب الاسلامی، ۱۹۷۹ م. مقرم، ص۲۴۰؛ اعیان الشیعه، امین، سید محسن، چاپ حسن امین، بیروت: ۱۴۰۳ ﻫ ق.، ج۲، ص۳۱۹؛ تنقیح المقال فی احوال الرجال، مامقانی، شیخ عبدالله، نجف: المطبعه الحیریه، ۱۳۵۲ ﻫ ق.، ج۲، ص۱۲؛ ۵. ابصار العین فی انصار الحسین (ع)، سماوی، محمد بن طاهر، تحقیق محمد جعفر طبنسی، مرکز الدراسات الاسلامیه لحرس الثوره.، ص۹۴؛ قاموس الرجال، طوسی التستری، محمدتقی، تهران: مرکز نشر کتاب، ۱۳۷۹ ه ق.، ج۵، ص۲۸ ؛ الحدائق الوردیه، محلی شهید، حمیدالدین احمد بن محمد علی، دمشق: دار اسامه.، ص۱۲۲؛ مشاهد العترة الطاهرة، ص۱۷۸؛ الکنی والالقاب، قمی، عباس، قم: انتشارات بیدار. و الالقاب، ج۱، ص۴۵. - الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدرآباد دکن: ۱۳۹۵ ه ق/ ۱۹۷۵ م.، ج۵، ص۱۹۸-۱۹۹.</ref> <br />
<br />
در زیارت نامهها نام او و برادرش ذکر نشده است. <br />
==منبع==<br />
<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=2588126&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author مرضیه محمدزاده، شهیدان جاوید، نشر بصیرت، ص ۳۸۷.]<br />
<br />
==پی نوشت==<br />
[[رده: تاریخ]]<br />
[[رده: افراد]]<br />
[[رده: شهیدان کربلا]]<br />
[[رده: شهدای بعد از نماز ظهر]]<br />
[[en:Abu l-Hutuf b. al-Harth al-Ansari]]<br />
<references /></div>Agharebhttps://fa.wikihussain.com/index.php?title=%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%A8%DA%A9%D8%B1_%D8%A8%D9%86%E2%80%8C_%D8%B9%D9%84%DB%8C%E2%80%8C_(%D8%B9)&diff=30027ابوبکر بن علی (ع)2021-03-15T11:36:41Z<p>Aghareb: فارسی نویسی اعداد</p>
<hr />
<div>{{جعبه اطلاعات اصحاب امام حسین (ع)<br />
| عنوان =<br />
| تصویر =مزار_یاران_امام_حسین(ع).jpg<br />
| اندازه تصویر =<br />
|توضیح تصویر =<br />
| نام کامل =ابوبکر بن علی<br />
| لقب =<br />
| نسب =<br />
| خویشاوندان سرشناس = پدرش امام علی (ع) و مادرش لیلا دختر مسعود بن خالد<br />
| تاریخ تولد =<br />
| شهر تولد =<br />
| کشور تولد =<br />
| محل زندگی =<br />
| تاریخ وفات/شهادت =<br />
| شهر وفات/شهادت =<br />
| نحوه وفات/شهادت =<br />
| مدفن =<br />
| از یاران =<br />
| فعالیتهای اجتماعی =<br />
| مشایخ =<br />
| شاگردان =<br />
| آثار =<br />
| نقش های برجسته = از یاران امام حسین (ع)<br />
}}'''ابوبکر بن علی،''' نخستین برادری از برادران [[حسین|امام حسین (ع)]] بود که به میدان جنگ رفت و در [[کربلا]] به [[شهادت]] رسید. <br />
<br />
==نسب==<br />
برخی نام ابوبکر بن علی را عبدالله فرزند امام علی(ع) نوشتهاند. مادر او لیلا دختر مسعود بن خالد بود. برخی نیز نام او را عبیدالله نوشتهاند.<ref>نهضت امام حسین(ع) و قیام کربلا، زرگرینژاد، غلامحسین، تهران: مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی (سمت)، ۱۳۸۶ ش. ، ص۲۹۵.</ref><br />
==نقش در واقعه کربلا==<br />
بنا به گزارش برخی از منابع، قاتل او [[زحر بن بدر نخعی|زحر بن بدر النخعی]] یا عبیدالله بن عقبه غنوی بود. بر طبق یک گزارش از امام محمد باقر(ع) مردی همدانی او را به قتل رساندهاست. مداینی گزارش کردهاست که او را در گودالی یافتند که کشته شدهبود و قاتل وی معلوم نشد. اگر چه طبری، ابن اثیر و ابن شهر آشوب در شهادت او در کربلا تردید کردهاند،<ref>تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ ﻫ ق / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ م.، ج۵، ص۴۶۸؛ الکامل فی التاریخ، ابن اثیر، عزّالدین علی بن احمد بن ابی الکرم، تحقیق مکتبة اتراث، بیروت: ۱۳۸۵- ۱۳۸۶ ه ق.، ج۴، ص۹۲؛ مناقب آل ابی طالب، ابن شهرآشوب مازندرانی، ابوجعفر رشیدالدین محمدبن علی، قم: انتشارات علامه. آل ابی طالب، ج۴، ص۱۱۲.</ref> اما شیخ طوسی او را شهید در کربلا میداند و نام قاتلش را [[مسعود بن خالد]] از بنیدارم دانستهاست.<ref>رجال طوسی، شیخ طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، به کوشش محمد صادق آل بحر العلوم، نجف: ۱۳۸۱ ﻫ ق.، ص۱۰۶.</ref><br />
<br />
در زیارت نامهها نام وی ذکر نشدهاست.<ref>برای تفصیل بیشتر ر.ک : تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ ﻫ ق / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ م.، ج۵، ص۴۶۸؛ ارشاد القلوب، دیلمی، ابوم محمد حسن بن ابی الحسن، تهران: مرکز نشر کتاب، ۱۳۷۵ ﻫ ق.، ج۲، ص۲۴۸؛ الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدرآباد دکن: ۱۳۹۵ ه ق/ ۱۹۷۵ م. ج۵، ص۱۲۸؛ مقاتل الطالبیین، اصفهانی، ابوالفرج علی بن حسین، ترجمۀ هاشم رسولی محلاتی، تهران: کتابفروشی صدوق. ، ص۹۱-۹۲؛ الکامل فی التاریخ، ابن اثیر، عزّالدین علی بن احمد بن ابی الکرم، تحقیق مکتبة اتراث، بیروت: ۱۳۸۵- ۱۳۸۶ ه ق.، ج۴، ص۹۲؛ رجال طوسی، شیخ طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، به کوشش محمد صادق آل بحر العلوم، نجف: ۱۳۸۱ ﻫ ق.، ص۱۰۶؛ جمهره النسب، ابن کلبی، چاپ ناجی حسن، بیروت: ۱۴۰۷ ﻫ ق / ۱۹۸۶ م.، ص۳۱؛ مقتل الحسین خوارزمی، خوارزمی، حسین، به کوشش الشیخ محمد السماوی، نجف: مطبعه الزهراء، ۱۳۶۷ ﻫ ق، ج۲، ص ۳۲-۵۳؛ مناقب آل ابی طالب، ابن شهرآشوب مازندرانی، ابوجعفر رشیدالدین محمدبن علی، قم: انتشارات علامه. آل ابی طالب، ج۴، ص۱۱۲؛ نهایه الارب فی معرفه انساب العرب، قلقشندی، احمدبن علی، بیروت: ۱۴۰۵ ﻫ ق / ۱۹۸۴ م. ، ج۲۰، ص۴۶۱؛ نقد الرجال، حسینی تفرشی، میرمصطفی بن حسین، تهران: ۱۳۱۸ ش. ، ص۳۸۴؛ رجال ابن داوود، ابن داوود حلی، تقی الدین حسن بن علی، نجف: المطبعه الحیدریه، ۱۳۹۲ ﻫ ق.، ص۳۹۳؛ البدایه و النهایه، ابن کثیر الدمشقی، عماد الدین اسماعیل بن عمر، قاهره: ۱۹۳۲ م.، ج۸، ص۱۸۹؛ منتهی الآمال، قمی، شیخ عباس، تهران: انتشارات فراروی، ۱۳۸۱ ش. ، ج۱، ص۳۸۲؛ بحار الانوار الجامعه لدرر الائمه الاطهار (ع)، مجلسی، ملا محمد باقر، تهران: مکتبه الاسلامیه، ۱۳۶۲ ش.، ج۴۵، ص۳۶؛ نفس المهموم، قمی، شیخ عباس، ترجمه ابوالحسن شعرانی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۸۵ ش. ، ص۱۵۰؛ ۵. ابصار العین فی انصار الحسین (ع)، سماوی، محمد بن طاهر، تحقیق محمد جعفر طبنسی، مرکز الدراسات الاسلامیه لحرس الثوره.، ص ۷۵-۷۸.</ref> <br />
<br />
[[عباس ابن علی(ع)|عباس (ع)]] به برادرانش گفت: <br />
<br />
«اینک وارد کارزار شوید و مخلصانه در راه یاری دین خدا با دشمنان او نبرد کنید.»<br />
<br />
برادران یکی بعد از دیگری به میدان رفتند. دینوری مینویسد: «اینان از برابر امام حسین (ع) عبور کردند و سر و گردن را سپر بلای او قرار دادند.»<br />
==منبع==<br />
<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=2588126&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author مرضیه محمدزاده، شهیدان جاوید، نشر بصیرت، ص ۴۴۱-۴۴۲.]<br />
<br />
==پی نوشت==<br />
[[رده: تاریخ]]<br />
[[رده: افراد]]<br />
[[رده: شهیدان کربلا]]<br />
[[رده: شهدای بنیهاشم]]<br />
[[en:Abu Bakr b. Ali]]<br />
<references /></div>Agharebhttps://fa.wikihussain.com/index.php?title=%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D9%82%DB%8C%D9%84_%D8%A8%D9%86%E2%80%8C_%D8%A7%D8%A8%DB%8C%E2%80%8C_%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%A8_(%D8%B9%E2%80%8C)&diff=30026عبدالله بن عقیل بن ابی طالب (ع)2021-03-15T11:27:50Z<p>Aghareb: فارسی نویسی اعداد</p>
<hr />
<div>{{جعبه اطلاعات اصحاب امام حسین (ع)<br />
| عنوان =<br />
| تصویر =مزار یاران امام حسین(ع).jpg<br />
| اندازه تصویر =<br />
|توضیح تصویر =<br />
| نام کامل =عبدالله بن عقیل<br />
| لقب =<br />
| نسب =<br />
| خویشاوندان سرشناس = عقیل بن ابی طالب (ع)<br />
| تاریخ تولد =<br />
| شهر تولد =<br />
| کشور تولد =<br />
| محل زندگی =<br />
| تاریخ وفات/شهادت =<br />
| شهر وفات/شهادت =<br />
| نحوه وفات/شهادت =<br />
| مدفن =<br />
| از یاران =<br />
| فعالیتهای اجتماعی =<br />
| مشایخ =<br />
| شاگردان =<br />
| آثار =<br />
| نقش های برجسته =از اصحاب امام حسین (ع) و شهدای کربلا<br />
}}'''عبدالله بن عقیل،''' از اصحاب [[امام حسین(ع)]] که در روز [[عاشورا]] در [[کربلا]] به [[شهادت]] رسید.<br />
<br />
==نسب==<br />
عبدالله بن عقیل پسر عموی امام حسین (ع) است. مادرش ام ولد نام داشت.<ref>انصار الحسین (ع)، محمد مهدی شمس الدین، ترجمه سید ناصر هاشم زاده، تهران: شرکت چاپ و نشر بین الملل، ۱۳۸۷ ش.، ص۱۵۱.</ref><br />
<br />
==نقش در واقعه کربلا==<br />
عبدالله همراه دیگر برادرانش از مدینه همراه امام حسین (ع) بود. او عصر عاشورا و پس از شهادت برادرش [[جعفر بن عقیل بن ابی طالب (ع)|جعفر]]، به میدان رفت و توسط [[عثمان بن خالد جهنی|عثمان بن خالد بن اسد جهنی]]<nowiki/> و مردی از قبیله همدان به شهادت رسید.<ref>مقاتل الطالبیین، اصفهانی، ابوالفرج علی بن حسین، ترجمۀ هاشم رسولی محلاتی، تهران: کتابفروشی صدوق. ص۶۱.</ref> در مقاتل الطالبیین و [[زیارت ناحیه مقدسه|زیارت ناحیه]] نام قاتل او [[عمرو بن صبیح صیداوی|عمرو بن صبیح صیداوی]] ذکر شده است.<ref>مقاتل الطالبیین، اصفهانی، ابوالفرج علی بن حسین، ترجمۀ هاشم رسولی محلاتی، تهران: کتابفروشی صدوق. تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ ﻫ ق / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ م.، ج۵، ص۴۶۹.</ref><br />
<br />
<br />
<br />
در زیارت ناحیه مقدسه به وی چنین سلام داده شده است: <br />
<br />
«السَّلامُ عَلَی اَبی عَبدِاللهِ بنِ مُسلِمِ بنِ عَقیلٍ لَعَنَ اللهُ قاتِلَهُ وَ رامِیهُ عَمرو بنِ صبیح الصیداوِی»<ref>برای تفصیل بیشتر ر.ک : مقاتل الطالبیین، اصفهانی، ابوالفرج علی بن حسین، ترجمۀ هاشم رسولی محلاتی، تهران: کتابفروشی صدوق. تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ –۱۳۸۷ ﻫ ق / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ م.، ج۵، ص۴۶۹.</ref><br />
==منبع==<br />
<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=2588126&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author مرضیه محمدزاده، شهیدان جاوید، نشر بصیرت، ص ۴۲۸-۴۲۹.]<br />
<br />
==پی نوشت==<br />
[[رده: تاریخ]]<br />
[[رده: افراد]]<br />
[[رده: شهیدان کربلا]]<br />
[[رده: شهدای بنیهاشم]]<br />
[[en:Abd Allah ibn Aqil]]<br />
<references /></div>Agharebhttps://fa.wikihussain.com/index.php?title=%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D9%84%DB%8C_(%D8%B9)&diff=30025عبدالله بن علی (ع)2021-03-15T11:25:10Z<p>Aghareb: فارسی نویسی اعداد</p>
<hr />
<div>{{جعبه اطلاعات اصحاب امام حسین (ع)<br />
| عنوان =<br />
| تصویر =مزار یاران امام حسین(ع).jpg<br />
| اندازه تصویر =<br />
|توضیح تصویر =<br />
| نام کامل =عبدالله بن علی(ع)<br />
| لقب =<br />
| نسب =<br />
| خویشاوندان سرشناس =<br />
| تاریخ تولد =<br />
| شهر تولد =<br />
| کشور تولد =<br />
| محل زندگی = <br />
| تاریخ وفات/شهادت =<br />
| شهر وفات/شهادت =<br />
| نحوه وفات/شهادت =<br />
| مدفن =<br />
| از یاران =<br />
| فعالیتهای اجتماعی =<br />
| مشایخ =<br />
| شاگردان =<br />
| آثار =<br />
| نقش های برجسته = از اصحاب امام حسین(ع) که در کربلا به شهادت رسید. <br />
}}'''عبدالله بن علی(ع)''' از شهدای [[کربلا]] از [[بنیهاشم]] می باشد.<br />
==زندگینامه==<br />
عبدالله پسر حضرت علی(ع) و [[ام البنین]] و برادر [[حضرت عباس]](ع) است. <br />
==شهادت==<br />
عبدالله در کربلا به دست [[هانی بن ثبیت حضرمی|هانی بن ثبیت حضرمی]] در ٬۵ سالگی به [[شهادت]] رسید. نام او در [[زیارت رجبیه]] و [[زیارت ناحیه مقدسه]] ذکر شده است.<ref>تنقیح المقال، مامقانی، ج۲، ص۱۹۹.</ref><br />
==منبع==<br />
<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=654837&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author جواد محدثی، فرهنگ عاشورا، ص ۳۲۷]<br />
<br />
==پی نوشت==<br />
<references /><br />
[[رده:افراد]]<br />
[[رده:شهیدان کربلا]]<br />
[[رده:شهیدان عاشورا]]<br />
[[en:Abd Allah ibn Ali]]</div>Agharebhttps://fa.wikihussain.com/index.php?title=%D8%B9%D9%88%D9%86_%D8%A8%D9%86%E2%80%8C_%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87_%D8%A8%D9%86%E2%80%8C_%D8%AC%D8%B9%D9%81%D8%B1_%D8%B7%DB%8C%D8%A7%D8%B1&diff=30024عون بن عبدالله بن جعفر طیار2021-03-15T11:21:45Z<p>Aghareb: فارسی نویسی اعداد</p>
<hr />
<div>{{جعبه اطلاعات اصحاب امام حسین (ع)<br />
| عنوان =<br />
| تصویر =مزار یاران امام حسین(ع).jpg<br />
| اندازه تصویر =<br />
|توضیح تصویر =<br />
| نام کامل =عون بن عبدالله بن جعفر طیار<br />
| لقب =<br />
| نسب =<br />
| خویشاوندان سرشناس =پسر عبدالله بن جعفر طیار و مادرش زینب دختر امام علی (ع)<br />
| تاریخ تولد =<br />
| شهر تولد =<br />
| کشور تولد =<br />
| محل زندگی =<br />
| تاریخ وفات/شهادت =<br />
| شهر وفات/شهادت =<br />
| نحوه وفات/شهادت =<br />
| مدفن =<br />
| از یاران =<br />
| فعالیتهای اجتماعی =<br />
| مشایخ =<br />
| شاگردان =<br />
| آثار =<br />
| نقش های برجسته = از یاران امام حسین (ع) و شهدای کربلا <br />
}}'''عون بن عبدالله بن جعفر طیار،''' از اصحاب [[حسین|امام حسین(ع)]] که در کربلا در روز عاشورا به شهادت رسید.<br />
<br />
==زندگینامه==<br />
عون بن عبدالله پسر عبدالله بن جعفر طیار و مادرش [[زینب (ع)|زینب]] دختر [[امام علی (ع)]] است.<ref>مقاتل الطالبیین، اصفهانی، ابوالفرج علی بن حسین، ترجمۀ هاشم رسولی محلاتی، تهران: کتابفروشی صدوق، ص۱۱۲،۹۵؛ انصار الحسین (ع)، محمد مهدی شمس الدین، ترجمه سید ناصر هاشم زاده، تهران: شرکت چاپ و نشر بین الملل، ۱۳۸۷ ش.، ص۱۴۹.</ref> ابو الفرج اصفهانی مادر [[محمد بن عبدالله بن جعفر طیار|محمد بن عبدالله]] را خوصا دختر حفصه ذکر کرده ولی مادر عون را زینب دختر امام علی (ع) دانسته و متذکر شده که عون مقتول در کربلا، عون اکبر بوده است و در ادامه نوشته است جمانه دختر مسیب بن نجبه فزاری مادر عون بن عبدالله بن جعفر یعنی عون اصغر است که در جنگ ”حرّه واقم“ توسط یاران [[مسلم بن عقبه]] کشته شد.<ref>مقاتل الطالبیین، اصفهانی، ابوالفرج علی بن حسین، ترجمۀ هاشم رسولی محلاتی، تهران: کتابفروشی صدوق. ، ص۱۲۲،۹۵.</ref> هر چند روایت ابو الفرج اصفهانی تصریح دارد به اینکه عون شهید در [[کربلا]] فرزند حضرت زینب (س) بوده است و در منابع نیز به عون اکبر به عنوان فرزند حضرت زینب (س) و عبدالله بن جعفر صراحتاً اشاره است، ولی غیر از روایت ابو الفرج اصفهانی قرینه دیگری وجود ندارد که نشان دهد عون شهید در کربلا، فرزند حضرت زینب (س) بوده است. در اعلام الوری باعلام الهدی، طبرسی، ابو علی فضل بن حسن، تحقیق سید محمد مهدی و سید حسن خرسان آمده است که زینب دختر امام علی (ع) با عبدالله بن جعفر ازدواج کرد و برای او سه فرزند به نامهای علی، جعفر و امّ کلثوم به دنیا آورد. اما ذکری از شهادت فرزندان حضرت زینب (س) در این کتاب نیست.<ref>اعلام الوری باعلام الهدی، طبرسی، ابو علی فضل بن حسن، تحقیق سید محمد مهدی و سید حسن خرسان، تهران: انتشارات علمیه اسلامیه، ۱۳۳۸ ﻫ ق.، ج۲، ص۱۸.</ref> ابن جوزی نیز سه پسر به نامهای عون اکبر، محمد و عباس را برای حضرت زینب (س) نقل کرده و حتی نوشته است که از پسران عبدالله بن جعفر که مادرشان زینب بود، کسی شهید نشد.<ref>تذکره الخواص فی خصائص الائمه، سبط ابن جوزی، ابوالفرج عبدالرحمن، مکتبه النینوی الحدیثه.، ص۱۲۳.</ref> <br />
<br />
اکثر منابع ذیل نام کشتگان روز عاشورا به نام عون و محمد و قاتلان آنان فقط اشاره کردهاند.<ref>ر.ک : الطبقات الکبری، ج۵، ص۱۰۵؛ انساب الاشراف، بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن محمد، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ م.، ج۲، ص۴۹۸؛ الاخبار الطوال، ص۲۵۷؛ مروج الذهب و معادن الجوهر، مسعودی، علی بن الحسین، چاپ باربیه دومنار و پاوه دوکورتی، پاریس: ۱۸۷۷-۱۸۶۱ م. ، ج۳، ص۶۱؛ التنبیه و الاشراف، مسعودی، علی بن الحسین، تصحیح عبدالله اسماعیل الصاوی، قاهره.، ص۳۰۴؛ ارشاد القلوب، دیلمی، ابوم محمد حسن بن ابی الحسن، تهران: مرکز نشر کتاب، ۱۳۷۵ ﻫ ق.، ج۲، ص۲۴۸،۲۳۹؛ مقتل الحسین طبرانی، طبرانی، ابوالقاسم، کویت: دارالاوراد، ۱۴۱۲ ﻫ ق. ، ص۳۸.</ref> در این میان برخی از منابع نیز علاوه بر نام عون و محمد و قاتلان آنان نام مادرشان را هم ذکر نمودهاند.<ref>ر.ک : رجال طوسی، شیخ طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، به کوشش محمد صادق آل بحر العلوم، نجف: ۱۳۸۱ ﻫ ق.، ص۷۶.</ref> ابن زبیر کوفی و طبری در روایتی یکسان ذیل نام کشتهشدگان همراه امام حسین (ع) نوشتهاند: عون بن عبدالله بن جعفر که مادرش جمانه دختر مسیب بن نجبه فزاری نام داشت، توسط عبدالله بن قطنه طایی نبهانی کشته شد. محمد بن عبدالله بن جعفر نیز که مادرش خوصا دختر حفصه بن ثقیف بن ربیعه بکری از قبیله بکر بن وائل نام داشت، به دست عامر بن نهشل تیمی کشته شد.<ref>تسمیه من قتل مع الحسین من اهل بیته و شیعته، اسدی کوفی، فضیل بن زبیر، به کوشش محمدرضا حسینی جلالی، مجله تراثنا، سال اول شمارة ۲، ۲۴، ۱۴۰۵ ﻫ ق.، ص۱۵۱؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ ﻫ ق / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ م.، ج۵، ص۴۶۸.</ref> پس این دو مورخ حضرت زینب (س) را مادر آنان نمیدانند. شیخ عباس قمی، شهید در کربلا را عون اکبر فرزند حضرت زینب (س) دانسته است.<ref>منتهی الآمال، قمی، شیخ عباس، تهران: انتشارات فراروی، ۱۳۸۱ ش. ، ص۲۸۵.</ref><br />
<br />
با همه این احوال عون، فرزند زینب دختر امام علی (ع) است که در کربلا به شهادت رسید اما مادر محمد بن عبدالله، حضرت زینب نیست.<br />
<br />
عبدالله بن جعفر و خانوادهاش از مدینه به مکه با کاروان [[حسین|امام حسین (ع)]] همراه بودند. در سفر به عراق، اگرچه خود بنا به دلایلی از همراهی با [[حسین بن علی|امام حسین (ع)]] خودداری کرد، اما پسرانش عون و محمد را با نامهای به کاروان حسینی ملحق ساخت و طی سفارشی، آنان را به فداکاری و جانسپاری سفارش کرد. آنان در منزل [[ذات عرق|ذات العرق]] به [[امام حسین (ع)]] رسیدند و همراه با مادر تا کربلا در رکاب [[حسین بن على (ع)|امام حسین (ع)]] بودند<ref>انساب الاشراف، بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن محمد، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ م.، ج۲، ص۴۹۸؛ وفیات الاعیان و انباء ابناء الزمان، ابن خلکان، شمس الدین احمد بن حمدبن ابی بکر، چاپ احسان عباس، بیروت: ۱۹۶۸-۱۹۷۷ م. ، ج۲، ص۳۹۶.</ref>.<br />
==نقش در واقعه کربلا==<br />
در کربلا [[حبیب بن مظاهر]] زمانی که کمی یاران امام حسین (ع) را دید، عرض کرد:« در این منطقه تیرهای از بنی اسد زندگی میکنند. اگر اجازه میدهی با آنان صحبت کنم که برای یاری شما به کربلا بیایند.» امام حسین (ع) موافقتکرد. حبیب از امام حسین (ع) خواست که یکی از افراد خاندان همراه او باشد. امام حسین (ع)، عون را با او به سوی قبیله بنی اسد فرستاد.<ref>انساب الاشراف، بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن محمد، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ م.، ج۲، ص۴۷۰؛ الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدرآباد دکن: ۱۳۹۵ ه ق/ ۱۹۷۵ م.، ج۵، ص۹۰-۹۱؛ مقتل الحسین خوارزمی، خوارزمی، حسین، به کوشش الشیخ محمد السماوی، نجف: مطبعه الزهراء، ۱۳۶۷ ﻫ ق. ، ج۱، ص۳۴۵-۳۴۶.</ref><br />
<br />
در شب [[عاشورا]] همصدا با دیگر [[بنیهاشم|بنی هاشم]] حمایت و وفاداری خود را نسبت به امام حسین (ع) اعلام داشتند و در روز عاشورا پس از [[شهادت]] [[عبدالله بن مسلم بن عقیل|عبدالله بن مسلم بن عقیل]]، ابتدا عون و سپس برادرش محمد با اذن امام حسین (ع) به میدان شتافتند.<ref>الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدرآباد دکن: ۱۳۹۵ ه ق/ ۱۹۷۵ م.، ج۵، ص۱۱۲؛ عوالم العلوم الامام الحسین (ع)، بحرانی، شیخ عبدالله، قم: مؤسسه امام مهدی (عج)، ۱۴۰۷ ه ق.، بحرانی، شیخ عبدالله، قم: مؤسسه امام مهدی (عج)، ۱۴۰۷ ه ق.، ص۲۷۷. قس ابتدا محمد به میدان شتافت و پس از شهادت او برادرش عون جنگید. ر.ک : الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدرآباد دکن: ۱۳۹۵ ه ق/ ۱۹۷۵ م.، ج۵، ص۱۱۱-۱۱۲.</ref> عون بن عبدالله در حالی که این رجز را میخواند به نبرد پرداخت:<ref>الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدرآباد دکن: ۱۳۹۵ ه ق/ ۱۹۷۵ م.، ج۵، ص۱۱۲؛ عوالم العلوم الامام الحسین (ع)، بحرانی، شیخ عبدالله، قم: مؤسسه امام مهدی (عج)، ۱۴۰۷ ه ق.، بحرانی، شیخ عبدالله، قم: مؤسسه امام مهدی (عج)، ۱۴۰۷ه ق.، ص۲۷۷. </ref><br />
{{شعر}}<br />
{{م| اِنْ تُنْکرُونی فَاَنَا ابْنُ جَعفَرٍ }}<br />
<br />
{{م| یطیرُفیها بِجَناحٍ اَخضَرٍکفی' }}<br />
<br />
{{م| شَهیدٍ صِدقٍ فِی الْجِنانِ اَزهَرٍ }}<br />
<br />
{{م| بِهذاً شَرَفاً فِی الْمَحْشَرِ }}<br />
{{پایان شعر}}<br />
<br />
اگر مرا نمی شناسید من پسر جعفر طیارم، شهید راستگویی که در بهشت است. او با بالهای سبز رنگش در بهشت پرواز میکند و این شرف و عظمت و افتخار برای من و جدّمان جعفر در روز محشر بسنده و کافی است. <br />
<br />
دشمن از هر سو او را در برگرفتند. سرانجام عون توسط [[عبدالله بن قطبه نبهانی تمیمی|عبدالله بن قطبه نبهانی تمیمی]]<nowiki/> به شهادت رسید.<ref>وقعه الطف، ابومخنف لوط بن یحیی، چاپ محمدهادی یوسفی غروی. ، ص۲۴۶؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ ﻫ ق / ۱۹۶۲– ۱۹۶۷ م.، ج۵، ص۴۴۷؛ ارشاد القلوب، دیلمی، ابوم محمد حسن بن ابی الحسن، تهران: مرکز نشر کتاب، ۱۳۷۵ ﻫ ق.، ج۲، ص۱۱۱؛ مقاتل الطالبیین، اصفهانی، ابوالفرج علی بن حسین، ترجمۀ هاشم رسولی محلاتی، تهران: کتابفروشی صدوق. ، ص۹۵.</ref> او در هنگام شهادت ۲۰ سال سن داشت.<br />
<br />
<br />
<br />
در [[زیارت رجبیه]] و کهیعص، [[زیارت ناحیه مقدسه]] به او سلام داده و قاتلش لعن و نفرین شده است: <br />
<br />
«السَّلامُ عَلَی عَونِ بنِ عَبدِاللهِ بنِ جَعفَرٍ الطَّیارِ فِی الجِنانِ حَلیفِ الاِیمانِ وَ مُنازِلِ الاَقرانِ النّاصِحِ لِلرَّحمَنِ التّالِی لِلمَثانِی وَ القُرآنِ لَعَنَ اللهُ قاتِلَهُ عَبدَاللهِ بنِ قُطبَةَ النَّبهانِی» <br />
<br />
سلام بر عون بن عبدالله بن جعفر طیار، در بهشتیهای پرنعمت، همپیمان ایمان و متعهد به آن، پیکارگر با همآوران، نصیحتکننده برای رحمان و تلاوت کننده سوره حمد و قرآن. خداوند قاتل او عبدالله بن قطبه نبهانی را لعنت کند.<br />
<br />
==همراهی عبدالله بن جعفر با امام حسین(ع)==<br />
عبدالله که خودش در کربلا حضور نداشت، شهادت پسرانش را تسکینی برای خود میدانست به گونهای که وقتی غلامش در مقام تسلیت گفت: «این مصیبت از [[حسین]] به ما رسیده است. عبدالله خشمگین شد و به او ناسزا گفت و افزود: «در مورد امام حسین (ع) چنین میگویی؟ به خدا سوگند دوست میداشتم با او بودم و از او جدا نمیشدم و در رکاب او کشته میشدم. آنچه بر من دشوار است، شهادت حسین بن علی (ع) است. اگر خودم نبودم تا او را یاری کنم، بحمدالله فرزندانم در رکاب او شهید شدند.»<ref>تسمیه من قتل مع الحسین من اهل بیته و شیعته، اسدی کوفی، فضیل بن زبیر، به کوشش محمدرضا حسینی جلالی، مجله تراثنا، سال اول شماره ۲، 24، ۱۴۰۵ ﻫ ق.، ص۱۵۱؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ ﻫ ق / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ م.، ج۵، ص۴۶۶؛ ارشاد القلوب، دیلمی، ابوم محمد حسن بن ابی الحسن، تهران: مرکز نشر کتاب، ۱۳۷۵ ﻫ ق.، ج۲، ص۲۴۷-۲۴۸.</ref><br />
<br />
==منبع==<br />
<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=3623708&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author مرضیه محمدزاده، شهیدان جاوید، نشر بصیرت، ص ۴۳۷-۴۴۱.]<br />
<br />
==پی نوشت==<br />
[[رده: تاریخ]]<br />
[[رده: افراد]]<br />
[[رده: شهیدان کربلا]]<br />
[[رده: شهدای بنیهاشم]]<br />
[[en:Awn b. Abd Allah b. Ja'far al-Tayyar]]<br />
<references /></div>Agharebhttps://fa.wikihussain.com/index.php?title=%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%AF_%DA%A9%D9%85%D8%A7%D9%84_%D9%BE%D9%88%D8%B1&diff=30019احمد کمال پور2021-03-14T07:44:41Z<p>Aghareb: </p>
<hr />
<div>'''احمد کمال پور''' (۱۲۹۷ ه.ش) از شاعران معاصر ایرانی است. <br />
<br />
{{جعبه اطلاعات شاعر و نویسنده<br />
| نام = احمد کمال پور<br />
| تصویر = احمد کمال پور.jpg<br />
| توضیح تصویر = <br />
| نام اصلی = <br />
| زمینه فعالیت = شاهنامه خوانی<br />
| ملیت = ایرانی<br />
| تاریخ تولد = ۱۲۹۷ ه.ش<br />
| محل تولد = مشهد<br />
| والدین = <br />
| تاریخ مرگ =<br />
| محل مرگ =<br />
| علت مرگ =<br />
| محل زندگی =<br />
| مختصات محل زندگی =<br />
| مدفن =<br />
|مذهب =<br />
|در زمان حکومت =<br />
|اتفاقات مهم =<br />
| نام دیگر =<br />
|لقب =<br />
|بنیانگذار =<br />
| پیشه = <br />
| سالهای نویسندگی = <br />
|سبک نوشتاری = قصیدهسرا<br />
|کتابها = مجموعهی «آیینهی کمال»<br />
|مقالهها =<br />
|نمایشنامهها =<br />
|فیلمنامهها =<br />
|دیوان اشعار =<br />
|تخلص = کمال<br />
|فیلم ساخته بر اساس اثر =<br />
| همسر =<br />
| شریک زندگی =<br />
| فرزندان =<br />
|تحصیلات =<br />
|دانشگاه =<br />
|حوزه =<br />
|شاگرد =<br />
|استاد =<br />
|علت شهرت =<br />
| تأثیرگذاشته بر =<br />
| تأثیرپذیرفته از = <br />
| وبگاه = <br />
| imdb_id = <br />
| soure_id =<br />
| جوایز اسکار =<br />
| جوایز آفی = <br />
| جایزه اریل = <br />
| جوایز بافتا = <br />
| جوایز سزار = <br />
| جوایز امی = <br />
| filmfareawards = <br />
| جوایز جمینای = <br />
| جوایز گوی طلایی =<br />
| جوایز تمشک طلایی =<br />
| جوایز گویا = <br />
| جوایز گرمی = <br />
| جوایز ایفتا = <br />
| جوایز لورنس الیور = <br />
| naacpimageawards = <br />
| جوایز فیلم ملی = <br />
| جوایز ساگه = <br />
| جوایز تونی =<br />
| جوایز سیمرغ بلورین =<br />
| جوایز جشن سینمای ایران =<br />
| جوایز حافظ = <br />
| جوایز = <br />
|گفتاورد =<br />
|امضا =<br />
}}<br />
==زندگینامه==<br />
احمد کمال پور متخلص به «کمال» در سال ۱۲۹۷ ه.ش، در مشهد دیده به جهان گشود. تحصیلات خود را در مدرسه نظمیه شهر خود گذراند. سیزده ساله بود که پدر خود را از دست داد و سرپرستی او را داییاش به عهده گرفت امّا خود نیز ناگزیر بود درآمدی برای تحصیل و معیشت پیدا کند. در سال ۱۳۰۱ شاهنامه خوانی را وسیله کسب درآمد قرار داد، بنابراین روزها به مدرسه رفت و شبها به شاهنامهخوانی پرداخت.<br />
<br />
کمال بیشک از استعداد و قریحه شعر و شاعری بهره داشت و شاهنامهخوانی زمینه شاعری او را آماده کرد و ذوق و توانایی شعر را در او بیدار و تقویت ساخت و در آن هنگام که شاعری را تجربه میکرد به انجمنهای ادبی راه یافت و در سلک شاعران درآمد و در شعر تخلّص «کمال» را برگزید. وی از شاعران قصیدهسرای خوشنام خطه خراسان است. محمود فرّخی در ارشاد و راهنمایی شعر او از عوامل مؤثر بود و سپس از استادان دکتر فیّاض، دکتر رجایی و نوید بهرهها گرفت و به عنوان شاعری توانا درآمد.<br />
<br />
کمال در سرودن انواع شعر تواناست. بخصوص در قصیدهسرایی مهارت و استادی دارد و اشعارش از انسجام و استحکام لفظ و لطف مضمون برخوردار میباشد و در سال ۱۳۵۶ شمسی مجموعه «آیینه کمال»، به کوشش محمد حسین ساکت در بزرگداشت او چاپ گردیده است. <ref>سخنوران نامی معاصر؛ ج ۵، ص ۲۹۴۵.</ref><br />
<br />
==اشعار==<br />
<br />
===شعر ۱===<br />
وداع:<br />
{{شعر}}{{ب| ز کویت ای برادر با دو چشم خون فشان رفتم|ز بار رنج و غم با قامتی همچون کمان رفتم }}<br />
<br />
{{ب| تو گر از خون خود این سرزمین را گلستان کردی|ولی من همچون بلبل با فغان زین گلستان رفتم }}<br />
<br />
{{ب| امیدم بود روزی سوی یثرب با تو برگردم|به سوی شام آخر بیتو ای آرام جان رفتم }}<br />
<br />
{{ب| بمان ای کاروان سالار فارغ دل درین منزل|که من با کاروانی حسرت و آه و فغان رفتم }}<br />
<br />
{{ب| تو ماندی با شهیدان در زمین کربلا و من|به سوی شام همراه زنان و کودکان رفتم }}<br />
<br />
{{ب| تو کردی آشیان در این چمن ای عندلیب جان|من آخر بال و پر بشکسته از این آشیان رفتم }}{{ب| به سوی غربت از این دشت با صد ناله و شیون|به همراه اسیران چون درای کاروان <ref>درای کاروان: رنگ قافله.</ref> رفتم <ref> گلشن کمال؛ ص 185.</ref> }}{{شعر}}{{شعر}}<br />
<br />
<br />
===شعر 2===<br />
گل بی خار{{ب| ای شمع فروزان به شبستان که بودی؟|دیشب به کجا رفتی و مهمان که بودی؟ }}<br />
<br />
{{ب| از دوری روی تو من آرام ندارم|ای جان من آرام دل و جان که بودی؟ }}<br />
<br />
{{ب| من دیده چو یعقوب به ره دوخته بودم|ای یوسف گم گشته، به زندان که بودی؟ }} <br />
<br />
{{ب| بردند به یغما سرو سامان تو را، دوش|خود زیور و زیب سرو سامان که بودی؟ }}<br />
<br />
{{ب| بعد از تو برادر! شدهام خوارتر از خار|تو ای گل بیخار، به بستان که بودی؟ }}<br />
<br />
{{ب| شب تا به سحر، اشک به دامان بفشاندم|ای گوهر یکدانه به دامان که بودی؟ <ref>همانجا.</ref> }}<br />
{{پایان شعر}}<br />
===شعر ۳===<br />
{{شعر}}<br />
{{ب| حسین آمد و آمد سفیر آزادی|حسین آمد و بنمود خلق را ره راست }}<br />
<br />
{{ب| حسین آمد و در دست او زمام جهان|حسین آمد و او خود جهان مُستوفاست }}<br />
<br />
{{ب| حسین جان نبیّ و نبیست جان حسین|حسین آینهی چهرهی رسول خداست }}<br />
<br />
{{ب| حسین رهبر مردان راه آزادی|حسین مظهر وارستگی و لطف و صفاست }}<br />
<br />
{{ب| حسین اصل صلوة و حسین روح حیات|حسین منشأ ایجاد و مستشار قضاست }}<br />
<br />
{{ب| حسین ضابط تورات و حافظ انجیل|حسین معنی قرآن و اسوهی تقواست }}<br />
<br />
{{ب| حسین واسطهی بین کوثر و تسنیم|حسین رابطهی روح حیدر و زهراست }}<br />
<br />
{{ب| حسین پیشرو و پیشگام جانبازان|حسین راهبر و رهنمای راه هداست }}<br />
<br />
{{ب| حسین رهبر دلدادگان وادی عشق|حسین قافله سالار و سیّد الشهداست }}<br />
<br />
{{ب| حسین دادرس و دادخواه مظلومان|حسین قبلهی حاجات مردم دنیاست }}<br />
<br />
{{ب| حسین بحر محیط و حسین فُلک نجات|حسین منجی امروز و شافع فرداست }}<br />
<br />
{{ب| لوای اوست که افکنده سایه بر سر خاک|ولای اوست که کهف است و عروة الوثقاست }}<br />
<br />
{{ب| مپیچ سر ز ولایش که روز رستاخیز|کسی که سایه به سرافکند همین مولاست }}<br />
<br />
{{ب| درم خرید توام ای سلیل پاک خلیل|عنایتی، که مرا چشم دل به سوی شماست }}<br />
<br />
{{ب| بخوان مرا که ببینم به چشم ظاهربین|مرا که دیدهی باطن ز دیدنت اعماست }}<br />
<br />
{{ب| اگر به توس شدم پای بند و خاک نشین|تنم به توس مقیم است و دل به کرب و بلاست }}<br />
<br />
{{ب| اگر به سوی تو دارم دراز، دستِ نیاز|از آن بود که عطا و سخای تو دریاست }}<br />
<br />
{{ب| شهید عشق! سخنها مراست با تو و لیک|درین چکامه نیاید یک از هزاران راست }}<br />
<br />
{{ب| نه طبع کرد مرا یاری و نه خامه، نه لفظ|دریغ و درد که این هر سه بر خلاف رضاست }}<br />
<br />
{{ب| توان مدح تو از چون منی نمیآید|به ناتوانی طبعم همین چکامه گواست }}<br />
<br />
{{ب| کسی که خامهی تقدیر مانده در وصفش|مدیح او نه سردار خامهی ادباست }}<br />
<br />
{{ب| ستوده است خدایت در آیهی تطهیر|کجا مدیح تو کار «کمال» بیسر و پاست }}<br />
<br />
{{ب| امید مرحمت از حضرت تو دارم و بس|بدین امید شب و روز دست من به دعاست }}<br />
<br />
{{ب| اگر چه دورم از آن روضهی بهشت آیین|خدا گواست دل بیشکیب من آن جاست }}<br />
<br />
{{ب| خوشا به حال کسی کو به روضهی تو نشست|بدا به روز کسی کو ز درگهت برخاست }}<br />
<br />
{{ب| عزیز فاطمه! از دل برآمد این جامه|بدان طریق نگفتم که شیوهی شعر است }}<br />
<br />
{{ب| اگر قبول تو افتد چکامهام، شاید|که افتخار کنم بر جهانیان و سزاست <ref>رستاخیز لالهها؛ ص 141 و 142.</ref> }}<br />
{{پایان شعر}}<br />
==منابع==<br />
<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=700738&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author دانشنامهی شعر عاشورایی، محمدزاده، ج ۲، ص: ۱۲۰۰-۱۲۰۱.]<br />
<br />
==پینوشت==<br />
[[رده:ادبیات]]<br />
[[رده:شاعران]]<br />
[[رده:شاعران فارسی زبان]]<br />
[[رده:شاعران معاصر]]<br />
<references /></div>Agharebhttps://fa.wikihussain.com/index.php?title=%D8%A7%D8%A8%D9%88_%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AA%D8%AD_%DA%A9%D8%B4%D8%A7%D8%AC%D9%85&diff=29995ابو الفتح کشاجم2021-03-14T07:20:47Z<p>Aghareb: افزودن عنوان - افزودن لینک - فارسی نویسی اعداد</p>
<hr />
<div>{{جعبه زندگینامه<br />
| اندازه جعبه =<br />
| عنوان = کُشاجم<br />
| نام = محمود بن حسین رملی<br />
| تصویر =<br />
| اندازه تصویر =<br />
| عنوان تصویر =<br />
| زادروز =<br />
| زادگاه = بلخ، خراسان ؛ موطن: رمله (شهر)، فلسطین<br />
| تاریخ مرگ = 970 (میلادی)/ 360 (قمری)<br />
| مکان مرگ =<br />
| محل زندگی =<br />
| نژاد = مردم فارس، ایالت سند<br />
| تحصیلات = <br />
| دانشگاه = مدرسههای [[کوفه]]، بصره، مکه، مصر، شام، خراسان، جزیره (میانرودان)<br />
| پیشه = ادیب و شاعر، کاتب<br />
| آثار = ادب الندیم<br />
}}<br />
'''ابو الفتح کشاجم<ref>به این علت خود را" کشاجم" نامید که هریک از حروف پنجگانه آن اشاره به یکی از فنونی داشت که در آن مهارت و تسلّط داشت: ک: کاتب، ش: شاعر، الف: ادب و انشاء و سرود، ج: جدل یا جود، م: متکلّم و منطقی و منجّم. هنگامیکه در علم طب هم مهارت کامل یافت حرف ط را به آن افزود" طکشاجم" لکن بدان شهرت نیافت.</ref> محمود بن محمّد بن حسین بن سندی بن شاهک رملی<ref>رملی: منسوب به رمله از آبادیهای فلسطین.</ref>'''، متوفی به سال 306 ه. ق. شاعر، نویسنده، متکلّم و منجّم، محقّق و از طبیبان ماهر و زبردست بود.<br />
<br />
== تبارشناسی ==<br />
جد ابوالفتح، سندی بن شاهک دشمن خاندان طهارت بود و فشار و سختگیریاش نسبت به امام موسی بن جعفر (ع) در زندان هارون الرّشید بر کسی پوشیده نیست ولی او آشکارا به حمایت از [[اهل بیت (ع)|اهل بیت]] برخاسته است و اشعار بسیاری در مدح و رثای علی (ع) و اولادش دارد.<ref>شذرات الذهب؛ ج 3، ص 37.</ref><br />
<br />
از کشاجم دو فرزند به نامهای ابو الفرج و ابو نصر احمد بهجا ماند که ابو نصر احمد هم شاعری ادیب بود و کشاجم در اشعار خود به [[مداحى|مدح]] فرزندش ابو نصر احمد پرداخته است.<ref> الغدیر؛ ج 4، ص 5- 23 با تلخیص.</ref><br />
<br />
== سرودن شعر ==<br />
ابوبکر، محمّد بن عبد اللّه حمدونی دیوان شعر ابوالفتح، را مرتّب کرد و اضافاتی را که از پسر کشاجم (ابی الفرج) به دست آورده بود، بدان ملحق نمود.<br />
<br />
کشاجم در سرودن اشعار چون معلّم اخلاق است و اشعارش نمونههای اخلاق نیک، طبع بلند، وقار و صمیمیت آشکار دارد و نشاندهنده این است که برای ترویج مبادی انسانیّت و تحکیم مبانی فضیلت و تقوی بهپا خاسته است. او اخلاقی نرم و لطیف داشت و هیچگاه گرد شرارت و بد ذاتی و زخمزبان نگشت و به هجو و بدگویی کسی نپرداخت.<br />
<br />
کشاجم از شهر خود رمله به قصد سیاحت حرکت کرد و به مصر و [[شام]] و عراق سفر کرد و در ضمن سیاحتها با شاهان و وزراء و امراء نشست داشت و از جوائز آنان بهرهمند میشد و از عطایشان برای ادامه سفر استقبال میکرد. همچنین با رجال علم و ادب و حدیث نیز رفتوآمد داشت و بین او و دانشمندان بزمهای ادبی و مجالس مناظره تشکیل شده و همین امر باعث شد تا با علوم مختلفه آشنا و ماهر گردد. و در نویسندگی و خطابه از رجال علم و ادب معرفی شود.<ref>مروج الذهب؛ ج 2، ص 523.</ref><br />
<br />
دوره شاعر دورهای است که آراء و مذاهب و دستهبندیهای دینی پدید آمد و در این عصر کمتر کسی است که برای خودش مسلک خاصی اختیار نکرده باشد. کشاجم یک شیعه امامی است که در تشیّع و موالات اهل بیت صادقانه قدم برداشته و فداکاری نمود. و عقیدهاش در خلال اشعارش کاملا آشکار است. او به تشیع خود افتخار میکرد و با براهینی استوار مردم را به مذهب شیعه فرامیخواند و از حقوق اهل بیت جانبداری مینمود، و در سوگ و ماتمشان ناله و زاری میکرد، و دشمنانشان را نکوهش و از آنان بیزاری میجست.<br />
<br />
== تالیفات ==<br />
تألیفات کشاجم عبارتند از: «ادب الندیم»،<ref>نام این کتاب در فهرست ابن ندیم یاد شده است.</ref> کتاب «رسائل» (نامهها)، «دیوان شعر»، «خصائص طرف» (چشم)، «الصبیح» (زیبا)، «بیرزه در علم شکار».<br />
<br />
== نمونه اشعار ==<br />
<br />
=== مرثیه آل رسول (ص) ===<br />
<br />
==== متن عربی ====<br />
<br />
# بکاء و قلّ غناء البکاءعلی رزء ذریّة الأنبیاء<br />
# لئن ذلّ فیه عزیز الدّموعلقد عزّ فیه ذلیل العزاء<br />
# أعاذلتی إنّ برد التّقیکسانیه حبیّ لأهل الکساء<br />
# سفینة نوح فمن یعتلقبحبّهم یعتلق بالنجاء<br />
# لعمری لقد ضلّ رأی الهویبأفئدة من هواها هوائی <br />
# و أوصی النبیّ و لکن غدتوصایاه منبذة بالعراء<br />
# و من قبلها أمر المیّتونبردّ الامور إلی الأوصیاء<br />
# و لم ینشر القوم غلّ الصدور حتّی طواه الرّدی فی رداء<br />
# و لو سلّموا لإمام الهدیلقوبل معوجّهم باستواء<br />
# هلال إلی الرشد عالی الضیاو سیف علی الکفر ماضی المضاء <br />
# و بحر تدفّق بالمعجزاتکما یتدفّق ینبوع ماء<br />
# علوم سماویّة لا تنالو من ذاینال نجوم السماء؟<br />
# لعمری الاولی جحدوا حقّهو ما کان أولاهم بالولاء<br />
# و کم موقف کان شخص الحماممن الخوف فیه قلیل الخفاء<br />
# جلاه فإن أنکروا فضلهفقد عرفت ذاک شمس الضحاء <br />
# أراها العجاج قبیل الصّباحو ردّت علیه بعید المساء<br />
# و إن وتر القوم فی بدرهملقد نقض القوم فی کربلاء<br />
# مطایا الخطایا خذی فی الظلامفماهمّ ابلیس غیر الحداء<br />
# لقد هتکت حرم المصطفیو حلّ بهنّ عظیم البلاء<br />
# و ساقوا رجالهم کالعبیدو حادوا نساءهم کالإماء <br />
# فلو کان جدّهم شاهدالیتبع أظعانهم بالبکاء<br />
# حقود تضرّم بدریّةوداء الحقود عزیز الدواء<br />
# تراه مع الموت تحت اللواء و اللّه و النصر فوق اللواء<br />
# غداة خمیس إمام الهدیو قد غاث فیهم هزبر اللقاء<br />
# و کم أنفس فی سعیر هوتو هام مطیّرة فی الهواء <br />
# بضرب کما انقدّ جیب القمیصو طعن کما انحلّ عقد السقاء<br />
# و خیرة ربّی من الخیرتینو صفوة ربّی من الأصفیاء<br />
# طهرتم فکنتم مدیح المدیحو کان سواکم هجاء الهجاء<br />
# قضیت بحبّکم ما علیّإذا ما دعیت لفصل القضاء<br />
# و أیقنت أنّ ذنوبی بهتساقط عنّی سقوط الهباء<br />
# فصلّی علیکم آله الوریصلاة توازی نجوم السماء <ref>الغدیر؛ ج 4، ص 15- 17. ادب الطف؛ ج 2، ص 42 و 43.</ref><br />
<br />
==== ترجمه ====<br />
<br />
# میگریم ولی گریه بر خاندان انبیاء چه دردی دوا خواهد کرد؟<br />
# اگر در این ماتم اشکهای نازنین و عزیزم به خاک میریزد، در عوض صبر و شکیبائیم سر به آسمان میساید.<br />
# ای دوست نکوهش مکن! این جامهی تقوی که به تن دارم، از برکت همان محبّتی است که به خاندان نبوّت دارم.<br />
# همانها که چون کشتی نوح، هرکس به دوستی و ولایتشان چنگ زند اهل نجات است.<br />
# به جان خودم سوگند که هوی و هوس به گمراهی کشید دلهایی را که از محبّت آنان خالی است.<br />
# پیامبر خدا سفارشی فرمود که امروز سفارش او را به بیابان افکندهاند.<br />
# این رسم تازه نیست، پیش از آن هم دیگران که دار فانی را وداع میگفتهاند، تمشیت کارهای خود را به وصیّ خود محوّل کردهاند.<br />
# قریش کینههای دل را آشکار نکردند مگر بعد از آنکه با خواری و پستی آن کینهها را در جامه پنهان کردند.<br />
# اگر در برابر پیشوای حق تسلیم میشدند، افکار کج آنان به راستی میگرائید.<br />
# ماه نوی که با پرتو کامل به سوی صلاح رهبری میکند و شمشیری که به سهولت فرق کفر را میشکافد.<br />
# دریای دانشی که موج معجزاتش به آسمان سر میکشد، چنانکه آب از چشمه فوران کند.<br />
# آن همه دانش آسمانی که در دسترس دیگران نیست، آخر چهکسی به اختران آسمان دسترسی دارد.<br />
# به جان خودم سوگند که پیشینیان حق او را انکار کردند و چقدر شایسته بود که متابعت و پیروی میکردند.<br />
# در معرکهی نبرد بسیار اتّفاق افتاد که مرگ بر سر همگان سایهگستر بود.<br />
# و او با شجاعت و دلاوری غمها را به سرور مبدّل ساخت، پس اگر فضل او را انکار کنند خورشید آسمان گواه و معترف است.<br />
# او بود که در نبرد" ذات السلاسل" قبل از طلوع فجر، غبار میدان را به چهره خورشید کشید و همو بود که خورشید هنگام عصر برای او بازگشت.<br />
# اگر او در جنگ بدر، قریش را داغدار ساخت، به خدا سوگند که آنان در [[کربلا]]، داغ دل را گرفتند.<br />
# ای مرکب خطا، در تاریکی شب بتاز که شیطان ترانهسرایی آغاز کرد.<br />
# به خدا سوگند که حرمت مصطفی هتک شده و بالاترین مصیبتها به آنان وارد آمد.<br />
# مردانشان را چون بردگان راندند و زنانشان را چون کنیزان به بند کشیدند.<br />
# کاش جدّشان حاضر و ناظر بود تا به دنبال کاروان غم، ناله و زاری سر میداد.<br />
# کینههای بدر بود که شعلهور گشته بود، البته کینهی دل، درد بیدرمانی است.<br />
# او با داس مرگ، زیر پرچم قرار گرفته بود و خدا و نصرت برفراز پرچم.<br />
# در میان لشکر، رهبر هدایت بود، در حالیکه چون شیر جولان میکرد.<br />
# و چه بسیار جانها که به آتش دوزخ شتافت و سرها که بر هوا پران شد.<br />
# با ضرب دستش، گویا گریبان است که پاره میشود و با طعن نیزه گویا مشکی است که سوراخ میگردد.<br />
# برگزیده خداست از میان برگزیدگان و نخبهی الهی است از میان نخبگان.<br />
# جانم فدایتان باد! پاک شوید و خود مایه ستایش و ثنائید و دیگران مایه نکوهش و هجا.<br />
# روزیکه برای محاکمه به درگاه حق بخوانندم، خواهم گفت: آنچه بر عهده داشتم با برکت دوستی شما ادا کردهام.<br />
# من یقین دارم که گناهان من با دوستی و محبّت شما مانند برگ درختان ریخته خواهد شد.<br />
# خدای عالمیان بر شما درود فرستد، درودی که با ستارگان همطراز آید.<br />
<br />
=== مدح آل رسول (ص) ===<br />
<br />
==== متن عربی ====<br />
<br />
# آل النبیّ فضلتمفضل النجوم الزاهره<br />
# و بهرتم أعدائکمبالمأثرات السائره<br />
# و لکم مع الشّرف البلاغة و الحلوم الوافره<br />
# و إذا تفوخر بالعلامنکم علاکم فاخره<br />
# هذا و کم أطفأتمعن أحمد من نائره<br />
# بالسّمر تخضب بالنجیعو بالسیوف البائره<br />
# تشفی بها أکبادکممن کلّ نفس کافره<br />
# و رفضتم الدنیا لذافزتم بحظّ الآخره <ref>الغدیر؛ ج 4، ص 17.</ref><br />
<br />
==== ترجمه ====<br />
<br />
# ای خاندان رسول! مقام شما چون اختران درخشان بلند است.<br />
# شما با افتخارات عالمگیر بر دشمنان خود فائق آمدهاید.<br />
# برای شما علاوه بر شرف خاندان، بلاغت زبان و عقل و دانش بیکران است.<br />
# اگر در مجد و بزرگواری پای مفاخرات به میان آید، بالاترین درجهی بزرگواری از آن شماست.<br />
# اینها به جای خود، شما با فداکاری و شهامت چه آتشها که از جان احمد (ص) خاموش نکردهاید.<br />
# با نیزههای باریک که با خون رنگین شده و با شمشیرهای برّان.<br />
# شفا میبخشید جگرهای سوزان خود را از دست هر شخص کافر.<br />
# شما از لذّات دنیا چشم پوشیدید و به همین خاطر به نعیم آخرت فائز شدید.<br />
<br />
=== در دوستی و ولاء علی (ع) ===<br />
<br />
==== متن عربی ====<br />
<br />
# حبّ الوصیّ مبرّة وصلهو طهارة بالأصل مکتفله<br />
# و النّاس عالمهم یدین بهحبّا و یجهل حقّه الجهله<br />
# و یری التشیّع فی سراتهمو النّصب فی الأرذال و السفله <br />
# حبّ علیّ علوّ همّهلأنّه سیّد الأئمّه<br />
# میّز محبّیه هل تراهمإلا ذوی ثروة و نعمه؟!<br />
# بین رئیس إلی أدیبقد أکمل الطرف و استتمّه<br />
# و طیّب الأصل لیس فیهعند امتحان الاصول تهمه<br />
# فهم إذا خلصوا ضیاءو النصب الظالمون ظلمه<ref>الغدیر؛ ج 4، ص 17.</ref><br />
<br />
==== ترجمه ====<br />
<br />
# دوستی وصیّ پیامبر، خود نیکی و صله است و از طهارت جان خبر میدهد.<br />
# اما مردم، دانشمندانشان به دوستی او متدیّناند و جهّال حق او را نمیشناسند.<br />
# همیشه تشیّع در نجبا و بزرگان مشهود بوده و دشمنی اهل بیت در مردم پست.<br />
# دوستی علی با همّت عالی توأم است، چه او خود سرور پیشوایان است.<br />
# دوستان او را بررسی کن! ببین جز این است که همگان صاحب دولت و نعمتاند.<br />
# آن یک رییس و آن دیگر ادیب که بهره به کمال و نصیبی وافر برده است.<br />
# و نیز پاکنژاد که موقع آزمایش و تفحّص، کمترین تهمتی در نژادش نیست.<br />
# درست که به آنان وارسی، آنان پرتو رخشاناند و دشمنان سیهکارشان سیاهی و ظلمت.<br />
<br />
=== در رثای اهل بیت پیامبر (ص) ===<br />
<br />
==== متن عربی ====<br />
<br />
# أجل هو الرزء فادحهباکره فاجع و رائحه<br />
# لاربع دار عفا و لا طللأوحش لّما نأت ملاقحه<br />
# فجائع لودری الجنین بهالعاد مبیضّة مسالحه<br />
# یا بؤس دهر علی آل رسول اللّه تجتاحهم جوائحه<br />
# إذا تفکّرت فی مصابهمأثقب زند الهموم قادحه <br />
# بعضهم قرّبت مصارعهو بعضهم بوعدت مطارحه<br />
# أظلم فی کربلاء یومهمثمّ تجلّی و هم ذبائحه<br />
# لا یبرح الغیث کلّ شارقةتهمی غوادیه أو روائحه<br />
# علی ثری حلّة غریب رسول اللّه مجروحة جوارحه<br />
# ذلّ حماه و قلّ ناصرهو نال أقصی مناه کاشحه <br />
# و سیق نسوانه طلاحأحسن أن تهادی بهم طلائحه<br />
# و هنّ یمنعن بالوعید من النوح و الملأ الأ علی نوائحه<br />
# عادی الأسی جدّه و والدهحین استغاثتهما صوائحه<br />
# لو لم یرد ذو الجلال حربهمبه لضاقت بهم فسائحه<br />
# و هو الذی اجتاح حین ما عقرت ناقته إذ دعاه صالحه <br />
# یا شیع الغیّ و الضّلال و منکلّهم جمّة فضائحه<br />
# غششتم اللّه فی أذیّة منإلیکم أدّیت نصائحه<br />
# عفرتم بالثری جبین فتیجبریل قبل النبیّ ماسحه<br />
# سیّان عند الإله کلکمخاذله منکم و ذابحه<br />
# علی الذی فاتهم بحقّهملعن یغادیه أو یراوحه <br />
# جهلتم فیهم الذی عرفه البیت و ما قابلت أباطحه<br />
# إن تصمتوا عن دعائهم فلکمیوم وغی لا یجاب صائحه<br />
# فی حیث کبش الرّدی یناطح منأبصر کبش الوری یناطحه<br />
# و فی غد یعرف المخالف منخاسر دین منکم و رابحه<br />
# و بین أیدیکم حریق لظییلفح تلک الوجوه لافحه <br />
# إن عبتموهم بجهلکم سفهاما ضرّ بدر السّماء نائحه<br />
# أو تکتموا الحق فالقرآن مشکلهبفضلهم ناطق و واضحه<br />
# ما أشرق المجد من قبورهمإلّا و سکّانها مصابحه<br />
# قوم ابی حدّ سیف والدهمللدین أو یستقیم جامحه<br />
# و هو الذی استأنس الزّمان بهو الدین مذعورة مسارحه <br />
# حاربه القوم و هو ناصرهقدما و غشّوه و هو ناصحه<br />
# و کم کسی منهم السیوف دمایوم جلاد یطیح طائحه<br />
# ما صفح القوم عندما قدروالمّا جنت فیهم صفائحه<br />
# بل منحوه العناد و اجتهدواأن یمنعوه و اللّه مانحه<br />
# کانوا خفافا إلی أذیّتهو هو ثقیل الوقار راجحه <ref>ادب الطف؛ ج 2، ص 40 و 41.</ref><br />
<br />
==== ترجمه ====<br />
<br />
# آری مصیبت سنگین همین است: صبح آن دردناک است و عصر آن هم.<br />
# هیچ خانه خراب و دیوار شکستهای غمناکتر از آن نیست که مردان خود را هم از دست بدهد.<br />
# مصیبتهای ناگوار که اگر طفل در شکم مادر از آن باخبر شود، مو بر اندامش راست خواهد شد.<br />
# وای بر روزگار، که خاندان رسول را با داس مرگ درو کرد.<br />
# اگر در مصیبت آنان بیندیشی، شرار غم و اندوه به جانت خواهد افتاد.<br />
# برخی در همین دیار به خون غلطیدند و جمعی دورتر به خاک افتادند.<br />
# در کربلا روزگار بر آنان سیاه شد و چون سیاهی و ظلمت فرو نشست، قربانیان معرکه همانها بودند.<br />
# هر روز، باران رحمت، چون سیل، ریزان باد چه صبحگاهان و چه عصرگاه.<br />
# بر مزاری که غریب خاندان رسول در آن آرمیده و اعضایش چاکچاک است.<br />
# حامیانش خوار ماندند و یاورانش کمشمار و دشمن کینهتوزش به منتهای آرزو رسید.<br />
# پردگیانش را در پس محمل چنان دواندند که حتی شتران خسته و وامانده شدند.<br />
# با تهدید آنانرا از نوحه و زاری بر قربانیان خود منع میکردند، ولی فرشتگان عالم بالا نوحهگر بودند.<br />
# مصیبت بر جدّش و پدرش تازه شد، موقعی که با فریاد و صیحه استغاثه میکردند.<br />
# اگر خدا نمیخواست که آنان قربانی و شهید شوند، عرصه را بر دشمنانشان تنگ میساخت.<br />
# او همان خدائی است که قوم ثمود را ریشهکن ساخت، هنگامیکه ناقه او را پی کردند و صالح بدو شکایت برد.<br />
# ای گروه سرگشته و گمراه که در رسوایی غوطهورید.<br />
# به خدای خود خیانت کردید که رسول ناصح او را آزار کردید.<br />
# چهرهی کسی را به خاک کشیدید که قبل از پیامبر، جبریل بر آن بوسه نهاد.<br />
# در مسئولیت به پیشگاه عدالت حق، همهتان یکسانید: آنکسکه او را خوار گذاشته و یاری نکرد، یا کسیکه به دست خود، او را قربان کرد.<br />
# بر آن کسیکه حقّ آنان را پایمال نمود، لعنت خدا باد در صبحگاه و شبانگاه.<br />
# حق او را نشناختید با اینکه کعبه و ریگزار مکّه حق او را میشناسند.<br />
# اگر در ندای غربت و استغاثهی آنان، گوشها را به کری زدید، به کیفر این عمل، روزی گرفتار شوید که هیچکس به فریاد شما نخواهد رسید.<br />
# اینک قوچ وحشی هرکه را ببیند، نامردانه به خون کشد، فرداست که جهان پهلوانش به خاک و خون خواهد کشید.<br />
# فردای قیامت، مخالفین خواهند دانست چهکسی در دین خود زیان برده و چهکس سود.<br />
# روزیکه پیش رویتان شعلههای آتش به آسمان سرکشد، و زبانهی آن چهرهها را بسوزاند.<br />
# اگر در اثر سفاهت و نادانی بر آنان خرده بگیرید، ماه تابان را از بانگ سگ چه باک است.<br />
# اگر حقّ آنان را کتمان کنید، محکمات و متشابهات قرآن یکسر به فضل و بزرگواری آنان گواهی میدهد.<br />
# این مجد و عظمت که در مزار آنان سر به فلک میساید، از مشعل وجود آنان پرتو گرفته است.<br />
# خاندانی که شمشیر پدرشان به خاطر دین در نیام قرار نگرفت، جز اینکه هواپرستان را به جای خود نشاند.<br />
# اوست که چرخ سرکش زمانه به دست او رام شد، بعد از آنکه کشتزار دین بایر و ویران بود.<br />
# قریش با او به جنگ برخاستند، در حالیکه او یاورشان بود؛ بدو خیانت کردند با اینکه خیرخواهشان بود.<br />
# روز نبرد که دست و سرها پرّان میشد، شمشیرهای زیادی را به خونشان رنگین کرد.<br />
# هنگامیکه آنان به قدرت رسیدند، از هیچ جنایتی فروگذار نکردند و همه به خاطر این بود که شمشیر آبدارش، دمار از روزگارشان برآورده بود.<br />
# بلکه جز عناد و کینه با او روا نداشتند، کوشیدند که او را از رسیدن به قدرت مانع گردند، و خداوند یاور او بود.<br />
# چابک و بیدرنگ به آزار او برخاستند در حالیکه او از وقار و ثبات چون کوه پابرجا بود.<br />
<br />
=== در رثای محبت علی بن ابی طالب ===<br />
<br />
==== متن عربی ====<br />
<br />
# زعموا أنّ من أحبّ علیّاظلّ للفقر لابسا جلبابا<br />
# کذبوا من أحبّه من فقیریتحلّی من الغنی أثوابا <br />
# حرّفوا منطق الوصیّ بمعنیخالفوا إذ تأوّلوه الصّوابا<br />
# إنّما قال: ارفضوا عنکم الدنیا إذا کنتم لنا أحبابا <ref>الغدیر؛ ج 4، ص 19.</ref><br />
<br />
==== ترجمه ====<br />
<br />
# تصوّر کردهاند هرکه علی را دوست بدارد، باید جامه فقر درپوشد.<br />
# دروغ بستهاند، هر فقیری که او را دوست بدارد، جامههای عزّت و دولت خواهد پوشید.<br />
# منطق وصیّ پیامبر را تحریف کردند و این خود جنایت دیگری بود که سخن ناحق را صواب شمردند.<br />
# سخن آن سرور این بود: اگر دوست ما هستید، از دنیای پست چشم بپوشید و دوستی دنیا را از دل دور کنید.<br />
<br />
==منابع==<br />
<br />
دانشنامه شعر عاشورایی، [[مرضیه محمدزاده|محمدزاده]]، ج1، ص:150-157.<br />
==پینوشت==<br />
<br />
[[رده:هنر]]<br />
[[رده:ادبیات]]<br />
[[رده:شاعران]]<br />
[[رده:شاعران عرب]]<br />
<references /></div>Agharebhttps://fa.wikihussain.com/index.php?title=%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D9%85%D8%B9%D9%84%D9%85_%D9%88%D8%A7%D8%B3%D8%B7%DB%8C%E2%80%8C&diff=29994ابن معلم واسطی2021-03-14T06:34:54Z<p>Aghareb: افزودن عنوان - فارسی نویسی اعداد</p>
<hr />
<div>{{جعبه زندگینامه<br />
| اندازه جعبه =<br />
| عنوان = ابن معلم واسطی<br />
| نام = نجمالدین محمد بن علی هُرثی واسطی<br />
| زادروز =۲۲ ژانویه، ۱۱۰۸ (میلادی)/ ۷ جمادیالثانی، ۵۰۱ (قمری)<br />
| زادگاه = هرث، استان واسط<br />
| تاریخ مرگ =2 ژوئن، ۱۱۹۶ (میلادی)/ ۴ رجب، ۵۹۲ (قمری)<br />
| مکان مرگ =هرث، استان واسط<br />
| محل زندگی = هرث، استان واسط<br />
| پیشه = شاعر<br />
}}<br />
<br />
'''ابو الغنائم نجم الدّین محمّد بن علی بن فارس جابانی هرثی واسطی'''، معروف به «'''ابن معلم واسطی'''» شاعر مشهور اواخر عصر عباسی در قرن ششم که نمایندهی واقعی شعر عراقی در آن زمان بهشمار میآید.<br />
<br />
== زندگینامه ==<br />
وی در ۴ رجب سال ۵۰۱ ه. ق در روستای هرث<ref>هرث: روستایی در نزدیکی جابان.</ref> به دنیا آمد. اصل او از «جابان»<ref> جابان: از روستاهای واسط که چون بیشتر املاک بدو تعلّق داشت، به او نسبت «جابانی» دادهاند.</ref> است وی در «هرث» پرورش یافت و همانجا نیز درگذشت. از کیفیت تحصیلات و استادان او چیزی دانسته نیست. اما از روابط ادبی وی با ادیبان، دانشمندان و بزرگان آن روزگار گزارشهایی موجود است.<ref>ر. ک به وفیات الاعیان؛ ج ۵، ص ۶. الوافی بالوفیات؛ ج ۴، ص ۱۶۶.</ref><br />
<br />
برخی از منابع متأخر به دو رویداد در زندگی وی اشاره کردهاند: یکی اسارت او در راه موصل و دیگری زندانی شدنش در حلّه و بغداد.<ref>تاریخ الادب العربی؛ ج ۳، ص ۴۰۶ و ۴۰۷.</ref><br />
<br />
== شروع شعر ==<br />
ابن معلّم از اوان جوانی به سرودن شعر پرداخت. [[مداحى|مدایح]] او بخش بزرگی از اشعارش را تشکیل میدهد. مشهورترین مدیحهی وی قصیدهای است در مدح امیر فخر الدّین هند بن ابی الفیاض زهیری از امیران المقتضی خلیفهی عباسی.<br />
<br />
بخش دیگری از اشعار او در وصف عشق عرفانی است و مطلع برخی قصاید حماسی و غزلیات او نیز شامل اندیشهها و مفاهیم صوفیانه است. همین امر باعث شده که صوفیان به خصوص پیروان سهروردی اشعار او را حفظ نموده و در مجالس سماع خود بخوانند. شعر ابن معلم که در اندوهباری، نوحه را میماند، شعری است مطبوع و لطیف با الفاظی ساده، شیوا، روان، پرمغز و استوار. <ref>وفیات الاعیان؛ ج ۵، ص ۵ و ۶.</ref><br />
<br />
ابن معلم هرگز از قالبهای کهن عرب دست برنداشت، اما گاهگاه کوشید مضامین آنها را با الفاظی که در عصر او ظهور مییافت، عرضه کند. سپس پایهی اشعار را بر عشقی نیم جسمانی- نیم روحانی بنا نهاد که به هر حال بسیار دلنشین و تازه مینمود.<br />
تنها اثری که از او برجای مانده، دیوان اوست. دیوان او از آغاز تا مدتی مورد توجه همگان بوده است.<ref>وفیات الاعیان؛ ج ۵؛ ص 9.</ref><br />
<br />
== وفات ==<br />
ابن معلم به سال ۵۹۲ ه. ق در روستای هرث درگذشت. <ref>ادب الطف؛ ج ۳، ص ۲۴۱.</ref><br />
<br />
== بخشی از یک نوشته ==<br />
<br />
# أما أمیر المؤمنین فذکرهفی محکم التنزیل ذکر أرفع<br />
# من قال فیه محمد أقضاکمبعدی و أعلمکم علی الإروع<br />
# حفظوا عهود الغدر فیما بینهمو عهود أحمد یوم خم ضیّعوا<br />
# قتلوا بعرصة کربلا أولادةو لهم بغفران المهیمن مطمع<br />
# منعوا ورود الماء آل محمدو غدت ذئاب البر منه تکرع <br />
# آل الضلال بنو أمیة شرّعفیه و سبط الطهر أحمد یمنع<br />
# لهفی له و الخیل تعلو صدرهو الراس منه علی الاسنة یرفع <ref> ادب الطف؛ ج ۳، ص ۲۳۹ و ۲۴۰.</ref><br />
<br />
'''ترجمه'''<br />
<br />
# نام امیر المؤمنین در قرآن نامی رفیع است.<br />
# کسیکه محمد (ص) دربارهی او گفته است: بهترین قاضی و داناترین عالم و پرهیزگارترین فرد پس از من، اوست.<br />
# آنها پیمانهای مکر را در میان خود حفظ کردند، و عهدهای روز غدیر خم را با پیامبر (ص) تباه کردند.<br />
# در عرصهی [[کربلا]]، اولاد او را کشتند در حالیکه از خدا آمرزش میطلبیدند.<br />
# فرزندان محمّد (ص) را از دستیابی به آب بازداشتند و در همان حال گرگهای بیابان از آن آب سیراب میشدند.<br />
# گروه گمراه بنی امیه [[آب]] مینوشیدند و نوادهی پاک احمد (ص) از آن آب ممنوع بودند.<br />
# دلم بر او میسوزد که اسبها بر سینهی او تاختند و سرش بر نیزه بلند شد.<br />
<br />
==منابع==<br />
<br />
* دانشنامه شعر عاشورایی، [[مرضیه محمدزاده|محمدزاده]]، ج۱، ص:۲۹۲-۲۹۳.<br />
<br />
==پینوشت==<br />
[[رده:هنر]]<br />
[[رده:ادبیات]]<br />
[[رده:شاعران]]<br />
[[رده:شاعران عرب]]<br />
<references /></div>Agharebhttps://fa.wikihussain.com/index.php?title=%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D8%A7%D9%84%D9%88%D8%B1%D8%AF%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%A7%D9%81%D8%B9%DB%8C%E2%80%8C&diff=29993ابن الوردی الشافعی2021-03-14T06:23:32Z<p>Aghareb: </p>
<hr />
<div>{{جعبه زندگینامه<br />
| اندازه جعبه =<br />
| عنوان = ابن الوردی<br />
| نام = عمر بن مُظفّر<br />
| زادروز = ۱۲۹۰ (میلادی)/ ۶۸۹ (قمری)<br />
| زادگاه =معره نعمان<br />
| تاریخ مرگ = مارس ۱۳۴۹ (میلادی)/ ذیالحجّة ۷۴۹ (قمری)<br />
| مکان مرگ = حلب<br />
| محل زندگی = شام<br />
| پیشه = ادیب، شاعر، نویسنده در رشتههای گوناگون<br />
| آثار = تتمة المختصر فی أخبار البشر. خریدة العجائب وفریدة الغرائب.<br />
}}<br />
'''ابو حفص، زین الدّین عمر بن مظفّر بن عمر بکری حلّی معرّی شافعی (ابن الوردی الشافعی)'''، فقیه، شاعر، ادیب و مورّخ صوفی که به سال ۶۹۱ (ه. ق.) در معرّة النعمان به دنیا آمد و نسبش به ابوبکر خلیفه اول میرسد. <ref>تاریخ ابن الوردی؛ ج ۱، ص ۳۹۱.</ref><br />
<br />
== زندگینامه ==<br />
دوران جوانی را در تنگدستی و پریشانی گذراند. اما از تحصیل علم بازنماند. وی در سال ۷۱۵ هجری در دمشق در حضور «ابن تیمیه» مباحثاتی در فقه و تفسیر و نحو داشته که موجب شگفتی شده است و ابن تیمیه تأثیر عمیق بر افکار وی باقی گذاشت. گرایشهای صوفیانهی برخی استادان او از جمله «شرف الدّین بارزی» و «عبس سر جاوی» یکی از زمینههای پیدا شدن اندیشه تصوّف در وی بوده است.<br />
<br />
ابن وردی از آغاز جوانی نبوغ و استعداد خود را در مسایل فقهی و ادبی به ثبوت رسانید و به مقام قضاوت شام برگزیده شد و سپس در شهرهای حلب و دمشق به کار قضا پرداخت. مدتی نیز نیابت «ابن نقیب» قاضی حلب را برعهده داشت. <ref>تاریخ ابن الوردی؛ ج ۲، ص ۹۱.</ref><br />
<br />
== ورود به حیطه شعر ==<br />
تألیفات گوناگون و مجالس درس و شهرت ابن الوردی الشافعی، باعث شد تا به عنوان فقیهی بلندپایه معروف شود. در اشعار او تمایز دو گانهی دنیاگرایی و دنیاگریزی که بین دو مرحله از شعر او به چشم میخورد، نمودار است و دو مرحله از سیر تحوّل فکری او در دوران جوانی را نشان میدهد. شعر او مورد ستایش «سبکی»، «ابن شاکر»، «ابن فضل عمری» و «صفدی» قرار گرفته است. هر چند منتقدان معاصر، شعر ابن وردی را متوسط و مشحون از صنایع بدیعی و بهویژه ایهام و جناس و بر روی هم متکلّف و مصنوع میدانند. نثر وی نیز مسجّع و پر تکلّف است.<br />
<br />
== آثار ابن وردی ==<br />
بیشتر شهرت ابن الوردی، مربوط به کتاب تاریخ او موسوم به «تتمة المختصر فی اخبار البشر» یا «تاریخ ابن الوردی» که خلاصه و ذیلی بر کتاب «المختصر فی اخبار البشر» ابو الفدا است. ابن وردی این کتاب را به یک سوم تقلیل داد و در مقابل نکاتی از نظم و نثر خود و نیز برخی اخبار و روایات تاریخی به آن افزود. در میان اضافات او، اخبار برخی زاهدان و متصوّفان و ذکر اقوال و کرامات ایشان درخور اعتناست. «الفیه فی تعبیر المقامات» یا «الالفیه الوردیة فی تعبیر الرؤیا»، «البهجة الوردیة» که کتابی است منظوم و دارای ۵۰۶۳ بیت میباشد. «التحفة الوردیة فی مشکلات الاعراب» ارجوزهای ۱۵۳ بیتی در نحو.<br />
<br />
«دیوان» که علاوه بر اشعار، رسایل، مقامات و خطبههای او را نیز دربر دارد. «شرح الفیه ابن مالک» و بسیاری آثار دیگر. <ref>المفصّل فی التاریخ الادب العربی؛ ج ۲، ص ۱۹۲.</ref><br />
<br />
== وفات ==<br />
ابن وردی در معرة النعمان مدرسهای ساخت و ماههای پایانی عمر خود را در آن اقامت گزید و سرانجام گرفتار بیماری طاعون شد و در ۲۷ ذیحجه سال ۷۵۹ ه ق درگذشت و صفدی در قطعهای وی را رثا گفت. <ref>مسالک الابصار؛ ج ۱۴، ص ۲۰۶.</ref><br />
<br />
ابن وردی باوجود گردن نهادن به مذهب شافعی، دوستی صحابه و ولایت را به هم آمیخته و در اشعارش بدان اشاره میکند.<br />
{|<br />
|فیا سائلی عن مذهبی إنّ مذهبیولاء به حبّ الصحابة یمزج<br />
|-<br />
|فمن رام تقویمی فإنی مقوّمو من رام تعویجی فإنی معوّج <ref>ادب الطف؛ ج ۴، ص ۲۰۱. دیوان ابن الوردی الشافعی؛ ص ۲۰۶.</ref><br />
|}<br />
'''ترجمه'''<br />
<br />
ای کسیکه دربارهی مذهب من سئوال میکنی مذهب من دوستی صحابه و ولایت است. کسیکه این راه را درست میداند پس من بر همین راه درست هستم و کسیکه این راه را منحرف میداند، پس من بر همین راه باقی میمانم.<br />
<br />
او در عزای حسین (ع) مرثیه میخواند و آن حضرت و خاندانش را ذخیرهی خویش میشمرد.<br />
{|<br />
|أرأس السبط ینقل و السبایایطاف بها و فوق الأرض رأس<br />
|-<br />
|و مالی غیر هذا السبی ذخرو مالی غیر هذا الرأس رأس <ref>ادب الطف؛ ص ۱۹۷.</ref><br />
|}<br />
'''ترجمه'''<br />
<br />
سر سبط پیامبر، امام حسین (ع) روی زمین بهگونهای بود که درندگان دور آن میچرخیدند و مرثیه بر عزای حسین (ع) و خاندانش ذخیرهای برای من هستند.<br />
<br />
==منابع==<br />
<br />
دانشنامهی شعر عاشورایی، [[مرضیه محمدزاده|محمدزاده]]، ج۱، ص:۳۵۷-۳۵۸.<br />
<br />
==پینوشت==<br />
[[رده:هنر]]<br />
[[رده:ادبیات]]<br />
[[رده:شاعران]]<br />
[[رده:شاعران عرب]]<br />
<references /></div>Agharebhttps://fa.wikihussain.com/index.php?title=%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%B3%D9%86_%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C&diff=29992ابوالحسن فراهانی2021-03-14T05:50:40Z<p>Aghareb: </p>
<hr />
<div>وی از شعرا و فضلای نامدار سدۀ یازدهم هجری، از سادات حسینی فراهان و معاصر با امام قلیخان والی فارس بوده است. <br />
<br />
وی در انواع علوم عقلی و نقلی دستی تمام داشت و در فنون ادب نیز، شهرۀ زمان خود بود. وی در اثر سخن چینی و توطئۀ بدخواهان به دستور حاکم فارس به قتل رسید. دیوانی از وی به یادگار مانده است. <br />
<br />
اشعار این دیوان در قالبهای قصاید، مثنوی، رباعی، دوبیتی، قطعههای ادبی و مدایح سروده شده است. در جای جای دیوان، مدح و منقبت پیامبر اکرم (ص) و اهل بیت مکرّم ایشان از جمله، حضرت علی بن موسی الرضا (ع) مشاهده میشود.<br />
<br />
در سراسر دیوان وی، [[مداحى|مدح]] و رثای [[حسین بن على (ع)|حضرت ابا عبدالله الحسین (ع)]] میدرخشد. اشعار منقبتی ابوالحسن در باب آن حضرت، بسیار است.<br />
<br />
==کتاب شناسی==<br />
دیوان میرزا ابوالحسن از شعرای بزرگ صفویه (شهید به سال ۱۴۰۳ هجری قمری)، به تصحیح و اهتمام مجتبی برزآبادی فراهانی، تهران: فردوس، ۱۳۶۷<br />
<br />
[[رده:شاعران]]</div>Agharebhttps://fa.wikihussain.com/index.php?title=%D8%B9%D8%A8%DB%8C%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87_%D8%A8%D9%86_%D8%B2%DB%8C%D8%A7%D8%AF&diff=29991عبید الله بن زیاد2021-03-13T13:12:21Z<p>Aghareb: فارسی نویسی اعداد - اصلاح عبارت ها - افزودن جستارهای وابسته</p>
<hr />
<div>[[رده: تاریخ]]<br />
[[رده: افراد]]<br />
[[رده: قاتلان کربلا]]<br />
[[رده: والی کوفه]]<br />
'''عبیدالله بن زیاد،''' معروف به ابنزیاد حاکم [[بصره]] و خراسان در زمان [[معاویه]] و حاکم عراقین (بصره و کوفه) در زمان [[یزید]] و از والیان اموی و عامل واقعه [[کربلا]] بود.{{جعبه اطلاعات قاتل شهدای کربلا<br />
|اطلاعات قاتل =<br />
| تصویر =<br />
| توضیح تصویر =<br />
| نام کامل =عبیدالله بن زیاد<br />
| کنیه = ابوحفص<br />
| لقب =<br />
| زادروز/زادگاه = <br />
| محل زندگی =<br />
| نسب/قبیله = <br />
| خویشاوندان سرشناس = زیاد ابن ابیه<br />
| نحوه درگذشت=<br />
| مدفن =<br />
| اقدامات = <br />
| انگیزه =<br />
| نقشهای برجسته =حاکم کوفه، بصره و خراسان (۶۷۳–۶۸۳)<br />
| دیگر فعالیتها =<br />
}}<br />
==زندگینامه==<br />
<br />
===پدر===<br />
پدرش زیاد را به جهت ابهام در نسبش به [[زیاد بن ابیه]]، زیاد بن اُمّه، زیاد بن سُمَیه و زیاد بن عُبَید خواندهاند.<ref>ر.ک : انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶– ۲۰۰۰ میلادی.، ج۴، ص۲۱۳؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج۴، ص۱۸۵؛ الاستیعاب فی معرفةالاصحاب، ابنعبدالبر، چاپ علیمحمد بجاوی، بیروت: ۱۴۱۲ قمری / ۱۹۹۲ میلادی.، ج۲، ص۵۲۳.</ref> <br />
<br />
===مادر===<br />
مادر عبیدالله، مرجانه به قولی شاهدختی ایرانی بود<ref>ر.ک : الامامه و السیاسه، ج۲، ص۱۶؛ مختصر تاریخ دمشق، ابن منظور انصاری، محمد بن مکّرم، دمشق: دارالفکر، ۱۴۰۵ قمری.، ج۳۷، ص۴۳۶.</ref> که زیاد وی را به ازدواج شیرویه اسواری درآورد و عبیدالله در خانه شیرویه متولد شد و به همین جهت زیاد او را به مرجانه سپرد، از اینرو عبیدالله در میان اسواران (سپاهیان سواره و آزاده ایرانی) پرورش یافت و عربی را درست ادا نمیکرد.<ref>وقعه الطف، ابومخنف لوط بن یحیی، چاپ محمد هادی یوسفی غروی.، ص۲۶۲؛ مقتل الحسین خوارزمی، خوارزمی، حسین، به کوشش الشیخ محمد السماوی، نجف: مطبعه الزهراء، ۱۳۶۷ قمری.، ج۲، ص۴۲؛ الارشاد فی معرفة حججالله علیالعباد، شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، بیروت: ۱۴۱۴ قمری.، ج۲، ص۴۷۲؛ اللهوف فی قتلی الطفوف (مقتل الحسین)، ابن طاووس، علی بن موسی بن محمد، نجف: الحیدریه، ۱۳۸۵ قمری.، ص۱۹۱.</ref> عبیدالله بن زیاد نیز به طعن گاهی به نام مادرش [[ابن مرجانه]]<ref>وقعه الطف، ابومخنف لوط بن یحیی، چاپ محمد هادی یوسفی غروی.، ص۲۶۲؛ مقتل الحسین خوارزمی، خوارزمی، حسین، به کوشش الشیخ محمد السماوی، نجف: مطبعه الزهراء، ۱۳۶۷ قمری.، ج۲، ص۴۲؛ الارشاد فی معرفة حججالله علیالعباد، شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، بیروت: ۱۴۱۴ قمری.، ج۲، ص۴۷۲؛ اللهوف فی قتلی الطفوف (مقتل الحسین)، ابن طاووس، علی بن موسی بن محمد، نجف: الحیدریه، ۱۳۸۵ قمری.، ص۱۹۱.</ref> و گاهی به نام مادربزرگش ابن سمیه<ref>ر.ک : الامامه و السیاسه، ج۲، ص۶.</ref> خوانده میشد. [[زینب (س)|زینب(س)]] در [[دار الاماره|دارالاماره]] کوفه او را ابن مرجانه خواند<ref>المعارف، ابن قتبیه، عبدالله، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی.، ص۳۴۷؛ انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ میلادی.، ج۵، ص۴۰۱؛ سیر اعلام النبلاء، ذهبی، محمدبن احمد، چاپ شعیب اَرنؤوط و دیگران، بیروت: ۱۴۰۱- ۱۴۰۹ قمری / ۱۹۸۱ – ۱۹۸۸ میلادی.، ج۳، ص۵۴۵؛ مختصر تاریخ دمشق، ابن منظور انصاری، محمد بن مکّرم، دمشق: دارالفکر، ۱۴۰۵ قمری.، ج۳۷، ص۴۳۳.</ref> و با این سخنان تیر خلاصی بر او زد. زینب(س) فخر فروشی قبیلهای او و ریشه تباهِ رسوایش را بر باد داد. [[حسین بن على (ع)|امام حسین(ع)]] نیز در روز عاشورا و در صحرای کربلا او را فرزند زن زناکار نامید: <br />
<br />
«اَلا اِنَّ الدَّعِیَّ بنَ الدَّعِیِّ قَدْ رَکزَ اِثنَتَین بَینَ السِّلَّةِ وَالذِّلَّةِ وَ هَیهاتَ مِنّا الذِّلَة یابِیَ اللهُ ذ'لِکَ لَنا وَ رَسولُهُ وَ الْمُؤْمِنوُنَ وَ حُجوُرٌ طابَتْ وَ طَهُرَت لا وَ اللهِ لا اُعْطیهِم بِیدی اِعْطاءَ الذَّلیلِ وَ لا اَفِّرُ مِنْهُم فِرارَ العَبید»<ref>ر.ک : عیون الاخبار، ابن قتیبه دینوری، ابو محمد عبدالله بن مسلم، قاهره: مکتبه التجاریه، ۱۳۷۲ قمری.، ج۱، ص۲۲۹؛ فتوح البلدان، بلاذری، احمد بن یحیی، به کوشش دخویه، لیدن: ۱۸۶۶ میلادی.، ص۴۱۰؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج۵، ص۲۹۷.</ref> <br />
<br />
«آگاه باشید! آن ناپاک و ناپاکزاده مرا میان شمشیر و پستی و خواری قرار داده است. ولی برای ما تسلیم به ذلت و خواری محال است. خدا و پیامبر (ص) و انسانهای با ایمان و دامنهای پاک و پاکیزه، از پذیرش آن برای ما امتناع میورزند. نه به خدا سوگند، نه دست زبونی به آنان میدهم و نه مانند بردگان از جنگ میگریزم.»<br />
<br />
===کنیه===<br />
کُنیه عبیدالله بن زیاد، ابوحفص بود.<ref>تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ذهبی، محمدبن احمد، چاپ بشار عوّاد معروف، بیروت: ۱۴۲۴ قمری.، حوادث و وفیات ۶۱-۸۰ هجری، ص۱۷۶.</ref><br />
<br />
===تاریخ تولد===<br />
در مورد تاریخ تولد او اختلاف است. چون به روایتی در آخر سال ۵۳ هجری،<ref>انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ میلادی.، ج۲، ص۱۴۸.</ref> او ۲۳ ساله و یا در سال ۶۱ هجری،<ref>ر.ک : المحبّر، ابن حبیب، محمد، به کوشش ایلزه لیشتن اشتتر، حیدر آباد دکن: ۱۳۶۱ قمری/ ۱۹۴۲ میلادی.، ص۴۴۷؛ کتاب نسب قریش، مصعب بن عبدالله زبیری، چاپ لوی پروونسال، قاهره، ۱۹۵۳ میلادی.، ص۱۹۶؛ المعارف، ابن قتبیه، عبدالله، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی.، ص۱۸۸؛ انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۶۶ – ۲۰۰۰ میلادی.، ج۵، ص۲۰۳؛ اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی.، ص۲۹۵.،۲۳۱</ref> ۲۸ ساله بوده پس باید در سالهای ۲۸، ۳۰ و یا ۳۳ هجری متولد شده باشد. او در شهر بصره متولد شد.<ref>ر.ک : تاریخ خلیفة بن خیاط، ص۱۳۵؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج ۵، ص۲۹۶-۲۹۷.</ref><br />
<br />
===همسران===<br />
بحریه دختر منذر بن جارود عبدی، اَروی دختر ابومُعَیط، هند دختر اَسماء بن خارجه فَزاری، اُمّمسکین دختر عاصم نوه [[عمر بن خطاب|عمر بن خطّاب]] که در ابتدا همسر یزید بود و پس از طلاق از او همسر عبیدالله شد.<ref>فتوح البلدان، بلاذری، احمد بن یحیی، به کوشش دخویه، لیدن: ۱۸۶۶ میلادی.، ص۴۱۰.</ref><br />
<br />
==نبرد بخارا==<br />
در آخر سال ۵۳ هجری، معاویه به او حکومت خراسان را داد و به او نصایحی نمود.<ref>ر.ک : ۱۲۹.➞ سیر اعلام النبلاء، ذهبی، محمدبن احمد، چاپ شعیب اَرنؤوط و دیگران، بیروت: ۱۴۰۱- ۱۴۰۹ قمری / ۱۹۸۱ – ۱۹۸۸ میلادی.، ج۳، ص۵۴۵؛ العبر و دیوان المبتدأ و الخبر (تاریخ ابن خلدون)، این خلدون، عبدالرحمن بن محمد، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران: مؤسسه مطالعات فرهنگی و تحقیقات فرهنگی، ۱۳۶۳ شمسی.، ج۳، ص۱۸.</ref> عبیدالله پس از رسیدن به خراسان به سال ۵۴ با لشکری که شمار آن را بیست و چهار هزار تن نوشتهاند،<ref>ر.ک : تاریخ خلیفة بن خیاط، ص۱۳۷؛ تاریخ الیعقوبی، احمدبن اسحاق (ابنواضح)، بیروت: دارصادر، ۱۳۷۹ قمری / ۱۹۶۰ میلادی.، ج۲، ص۲۳۶-۲۳۷؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج ۵، ص۲۹۷-۲۹۸؛ تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ذهبی، محمدبن احمد، چاپ بشار عوّاد معروف، بیروت: ۱۴۲۴ قمری.، حوادث و وفیات ۶۱-۸۰ هجری، ص۱۷۸؛ ۳۵.➞ البدء و التاریخ، مقدسی، مطهربن طاهر، پاریس: چاپ کلمان هوار، ۱۸۹۹ – ۱۹۱۹ میلادی، چاپ افست تهران: ۱۹۶۲ میلادی.، مطهربن طاهر، پاریس: چاپ کلمان هوار، ۱۸۹۹ – ۱۹۱۹ میلادی، چاپ افست تهران: ۱۹۶۲ میلادی.، ج۶، ص۴؛ مختصر تاریخ دمشق، ابن منظور انصاری، محمد بن مکّرم، دمشق: دارالفکر، ۱۴۰۵ قمری.، ج۳۷، ص۴۴۲؛ العبر و دیوان المبتدأ و الخبر (تاریخ ابن خلدون)، این خلدون، عبدالرحمن بن محمد، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران: مؤسسه مطالعات فرهنگی و تحقیقات فرهنگی، ۱۳۶۳ شمسی.، ج۳، ص۱۸.</ref> به طخارستان حمله کرد و از جیحون گذشت و با شتر به سوی کوههای بخارا پیش رفت. او همچنین نهر بلخ را قطع نمود. گویند او نخستین امیر عرب بود که چنین کرد.<ref>تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج ۵، ص۲۹۷-۲۹۸؛ تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ذهبی، محمدبن احمد، چاپ بشار عوّاد معروف، بیروت: ۱۴۲۴ قمری.، حوادث و وفیات ۶۱-۸۰ هجری، ص۱۷۸؛ ۳۵.➞ البدء و التاریخ، مقدسی، مطهربن طاهر، پاریس: چاپ کلمان هوار، ۱۸۹۹ – ۱۹۱۹ میلادی، چاپ افست تهران: ۱۹۶۲ میلادی.، مطهربن طاهر، پاریس: چاپ کلمان هوار، ۱۸۹۹ – ۱۹۱۹ میلادی، چاپ افست تهران: ۱۹۶۲ میلادی.، ج۶، ص۴؛ مختصر تاریخ دمشق، ابن منظور انصاری، محمد بن مکّرم، دمشق: دارالفکر، ۱۴۰۵ قمری.، ج۳۷، ص۴۴۲؛ تاریخ ا بنخلدون، ج۳، ص۱۸.</ref> وی شهرهای رامثین، زامین، نسف و نیمی از بیکند را که از توابع بخارا بودند، فتح نمود.<ref>ر.ک : فتوح البلدان، بلاذری، احمد بن یحیی، به کوشش دخویه، لیدن: ۱۸۶۶ میلادی.، ص۳۷۶؛ معجم البلدان، یاقوت حموی، شهاب الدین ابی عبدالله، بیروت: دار احیاء التراث العربی، ۱۳۹۹ قمری.، ذیل بخاری و بخاریه.</ref> خاتون شهربانوی بخارا از ترکان کمک خواست. با او سخت جنگیدند، اما عبیدالله آنان را شکست داد و سپس دست به تخریب و غارت زد. خاتون با تعهد پرداخت یک میلیون درهم تقاضای صلح نمود و عبیدالله وارد شهر شد<ref>البلدان، ابنفقیه، چاپ یوسف الهادی، بیروت، ۱۴۱۶ قمری / ۱۹۹۶ میلادی. ص۵۷۰.</ref> و گروه بخاریه را که تیراندازان ماهری بودند از بخارا به بصره آورد<ref>ر.ک : تاریخ خلیفة بن خیاط، ص۱۳۷-۱۳۸؛ البلدان، یعقوبی، احمدبن اسحاق (ابنواضح)، بیروت: دارصادر.، ص۲۹۷؛ تاریخ الیعقوبی، احمدبن اسحاق (ابنواضح)، بیروت: دارصادر، ۱۳۷۹ قمری / ۱۹۶۰ میلادی.، ج۲، ص۲۳۷؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۵۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج ۵، ص۲۹۸-۳۰۰، ۳۰۴-۳۰۵.</ref> و آنان را در محلهای که به نام آنان به بخاریه مشهور شد، جای داد و برای آنان خانههایی بنا کرد.<ref>المعارف، ابن قتبیه، عبدالله، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی.، ص۴۱۰؛ الامامه و السیاسه، ج۲، ص۱۶؛ انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ میلادی.، ج۵، ص۱۸۹-۱۹۳، ۴۱۵-۴۱۶؛ اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی.، ص۲۶۹-۲۷۰؛ المنتظم، ج۵، ص۲۹۵-۲۹۶؛ البدایة و النهایة، ابنکثیر دمشقی، عمادالدین اسماعیلبن عمر، قاهره: ۱۹۳۲ میلادی.، ج۸، ص۸۲.</ref> عبیدالله حکومت طبرستان را به [[محمد بن اشعث]]<ref>تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج۵، ص۳۲۲.</ref> و حکومت سیستان را به برادرش عبّاد بن زیاد داد.<ref>ر.ک : انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ میلادی.، ج۵، ص۴۰۵.</ref><br />
<br />
==واگذاری حکومت بصره==<br />
در سال ۵۵ معاویه حکومت بصره را نیز به عبیدالله داد. او پس از آنکه دو سال والی خراسان بود و در آنجا اقامت داشت، در سال ۵۶ و به قولی ۵۷ توسط معاویه بر کنار شد. وی اَسلم بن زُرعه کِلابی را به جای خود گمارد و عازم بصره شد.<ref>۱.➞آینه داران آفتاب، سنگری، محمدرضا، تهران: شرکت چاپ و نشر بینالملل، ۱۳۸۸ شمسی.، ج۱، ص۲۱۱.</ref><br />
<br />
==کشتار خوارج==<br />
عبیدالله در سال ۵۸ نسبت به خوارج شدت عمل به خرج داد و آنان را تعقیب و کشتار کرد و به اتهام خارجیگری مردم را میکشت و زندانها را از آنان پر کرد. او در بصره جنگهای زیادی با خوارج داشت و بسیاری از آنان را در جنگ و یا در حال اسارت و دستبسته کشت. از جمله کشتهشدگان مِرداس بن اُدَیه و عروَة بن اُدَیه بودند.<ref>اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی.، ص۲۸۰؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج۵، ص۳۵۸؛ الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدر آباد دکن: ۱۳۹۵ قمری/ ۱۹۷۵ میلادی.، ج۵، ص۳۷.</ref><br />
<br />
==بیعت با یزید==<br />
عبیدالله به سال ۶۰ با بزرگانی از بصره به شام رفت و در حضور معاویه با یزید به عنوان ولیعهد بیعت کرد<ref>ر.ک : اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی.، ص۲۸۸؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج۵، ص۳۵۸؛ الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدر آباد دکن: ۱۳۹۵ قمری/ ۱۹۷۵ میلادی.، ج۵، ص۳۸-۳۹؛ مقتل الحسین المقرّم، السید عبد الرزاق، بیروت: دارالکتاب اسلامی، ۱۹۷۹ میلادی.، ص۴۱.</ref> و یزید نیز او را در حکومت بصره باقی گذاشت.<ref>اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی.، ص۲۳۱؛ الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدر آباد دکن: ۱۳۹۵ قمری/ ۱۹۷۵ میلادی.، ج۵، ص۳۵.</ref><br />
<br />
==پس از به حکومت رسیدن یزید==<br />
پس از به حکومت رسیدن یزید و هجرت امام حسین (ع) و خاندان و اصحابش به مکه، امام چند ماهی که در مکه حضور داشت دائم در حال گفتوگو و رد و بدل کردن نامه و پیک به مردم شهرهای کوفه و بصره بود. در همان روزهایی که سیل نامه از کوفه به مکه روان شده بود، امام حسین (ع) برای فعال کردن شیعیان در بصره، نامهای به سران پنجگانه بصره به اسامی مالک بن مِسمَع بَکری، اَحنَف بن قیس، یزید بن مسعود نَهشَلی، مُنذر بن جارود عَبدی و مسعود بن عمرو اَزدی نوشت و آنان را به یاری خود خواند. آن حضرت نامه را توسط سلیمان بن رَزین مکنّی به ابورزین غلام خود که همراه کاروان امام از مدینه به مکه آمده و مردی رشید، مبارز، سخنور، ادیب و از دوستداران اهل بیت (ع) و شمشیرزنی ماهر بود، فرستاد.<ref>اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی.، ص۲۳۱-۲۳۲؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج۵، ص۳۵۶-۳۵۷؛ الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدر آباد دکن: ۱۳۹۵ قمری/ ۱۹۷۵ میلادی.، ج۵، ص۳۶-۳۷.</ref><br />
<br />
==دعوت امام حسین (ع) از سران پنجگانه بصره==<br />
سلیمان به خانه ماریه دختر منقذ عبدی از طایفه عبدالقیس که از شیعیان فعال بصره بود، وارد شد. در آستانه قیام امام حسین (ع) خانه وی، محل تجمع دوستداران اهل بیت بود.<ref>اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: 1960 میلادی.، ص231؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 قمری / 1962 – 1967 میلادی.، ج5، ص356-357، 348؛ الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدر آباد دکن: 1395 قمری/ 1975 میلادی.، ج5، ص36-37؛ الارشاد فی معرفة حججالله علیالعباد، شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، بیروت: 1414 قمری.، ج2، ص42-43</ref> یزید بن مسعود از طایفه بنیسعد با شماری از بزرگان قبایل جلسهای گذاشت و نامه را برای قبایل بنیحمیم، بنیحنظله و بنیسعد قرائت نمود و از آنان خواست تا امام حسین (ع) را یاری نمایند. او وقتی از نهفتههای افراد قبیله خود آگاهی یافت، نامهای برای امام نوشت و حمایت خود و قبیلهاش را به اطلاع امام رساند آنگاه خود را آماده حرکت به سوی امام حسین (ع) کرد، ولی قبل از آنکه خود و قبیلهاش از بصره خارج شوند، خبر شهادت امام حسین (ع) به آنان رسید.<ref>ر.ک : انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ میلادی.، ج۲، ص۳۳۵؛ اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی.، ص۲۸۸؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۳ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج۵، ص۳۵۸؛ الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدر آباد دکن: ۱۳۹۵ قمری/ ۱۹۷۵ میلادی.، ج۵، ص۳۸-۳۹؛ مقتل الحسین المقرّم، السید عبد الرزاق، بیروت: دارالکتاب اسلامی، ۱۹۷۹ میلادی.، ص۴۱.</ref> در شهر بصره دیگر سران قبایل، دعوت امام حسین (ع) را اجابت نکردند. منذر بن جارود که دخترش بحرّیه همسر عبیدالله بن زیاد بود، به گمان اینکه سلیمان، قاصد دروغین امام حسین (ع) است و نقشهای طراحی شده از طرف عبیدالله برای امتحان او است، سلیمان را به همراه نامه امام حسین (ع) به عبیدالله بن زیاد تسلیم کرد و باعث قتل سلیمان شد.<ref>انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ میلادی.، ج۲، ص۳۳۵-۳۳۶؛ اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی.، ص۲۳۲؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج۵، ص۳۵۶-۳۵۷، ۳۴۸؛ الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدر آباد دکن: ۱۳۹۵ قمری/ ۱۹۷۵ میلادی.، ج۵، ص۳۶-۳۷؛ مروج الذهب و معادن الجوهر، مسعودی، علی بن الحسین، چاپ باربیه دومنار و پاوه دوکورتی، پاریس: ۱۸۶۱-۱۸۷۷ میلادی.، ج۳، ص۲۵۱؛ الارشاد فی معرفة حججالله علیالعباد، شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، بیروت: ۱۴۱۴ قمری.، ج۲، ص۴۲-۴۳؛ مقاتل الطالبین، اصفهانی، ابوالفرج علی بن حسین، چاپ احمد صفر، قاهره: ۱۳۶۸ قمری/ ۱۹۴۱ میلادی.، ص۹۶.</ref><br />
<br />
==گفتوگوی سلیمان و عبیدالله==<br />
گفتوگویی بین سلیمان بن رزین و عبیدالله بن زیاد صورت گرفت و او در جواب عبیدالله که گفت حسین تو را فرستاد تا در امت تفرقه ایجاد کنی، گفت: امام حسین (ع) مصباح هدایت و کشتی نجات است. او مدار وحدت و قطب آسیای دین است و تو و یزید تفرقهافکن، ننگ امت اسلام و منهدم کننده ارکان دین و فضیلت هستید.<br />
<br />
==نامه یزید==<br />
پیش از آن به دنبال ناآرام شدن شهر کوفه، یزید در پی درخواست طرفداران بنیامیه که طی نامهای اوضاع کوفه را به اطلاعش رسانده و اقدامات [[مسلم بن عقیل]] و ناتوانی نعمان بن بشیر را خبر داده بودند؛<ref>ر.ک : مقاتل الطالبین، اصفهانی، ابوالفرج علی بن حسین، چاپ احمد صفر، قاهره: ۱۳۶۸ قمری/ ۱۹۴۱ میلادی.، ص۹۶-۹۷.</ref> و با صلاحدید مشاور رومی خود سرجون، نعمان بن بشیر را عزل و عبیدالله بن زیاد را که والی بصره بود، همزمان به حکومت کوفه منصوب و او را مأمور ساخت تا مسلم بن عقیل فرستاده امام حسین (ع) را از کوفه بیرون راند یا بکشد.<ref>انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ میلادی.، ج۲، ص۳۳۶؛ اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی.، ص۲۳۳؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج۵، ص۳۶۲؛ مروج الذهب و معادن الجوهر، مسعودی، علی بن الحسین، چاپ باربیه دومنار و پاوه دوکورتی، پاریس: ۱۸۶۱-۱۹۷۷ میلادی.، ج۳، ص۲۵۲؛ الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدر آباد دکن: ۱۳۹۵ قمری/ ۱۹۷۵ میلادی.، ج۵، ص۴۰.</ref> متن نامه یزید چنین است:<br />
<br />
«طرفداران من در کوفه، به من گزارش دادهاند که مسلم بن عقیل در کوفه مردم را گرد آورده و میخواهد وحدت مسلمین را بر هم زند. بنابراین پس از قرائت این نامه به سوی کوفه رهسپار شو و مسلم را به هر حیله که مقدور باشد دستگیر کرده، سپس وی را به بند افکن یا به قتل برسان و یا از کوفه اخراج نما. والسلام»<ref>ر.ک : انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ میلادی.، ج۲، ص۳۳۶؛ اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی.، ص۲۳۳؛ مقاتل الطالبین، اصفهانی، ابوالفرج علی بن حسین، چاپ احمد صفر، قاهره: ۱۳۶۸ قمری/ ۱۹۴۱ میلادی.، ص۹۶-۹۷؛ الفخری فی الأدااب السلطانیه و الدول الاسلامیه، ابن طقطقی، محمد بن علی بن طباطبا، بیروت: دار صادر، ۱۳۸۵ قمری.، ص۱۱۷.</ref><br />
<br />
==جانشینی عثمان در بصره==<br />
عبیدالله پس از کشتن سلیمان، در مسجد بصره سخنرانی تهدیدآمیزی کرد و برادرش عثمان را جانشین خود در بصره قرار داد. سپس همراه خانواده و چند تن از بزرگان بصره (ده تن و اندی) از جمله مسلم بن عمرو باهلی، شریک بن اعور و منذر بن جارود، به سمت کوفه حرکت کرد.<ref>انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ میلادی.، ج۲، ص۳۳۷؛ اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی.، ص۲۳۳-۲۳۴؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج۵، ص۳۶۰.</ref><br />
<br />
==ورود به کوفه==<br />
عبیدالله بن زیاد در حالیکه چهره خود را پوشانده بود، بهطور ناشناس وارد کوفه شد و مردم که چشم انتظار ورود امام حسین (ع) بودند، او را حسین پنداشتند و به او خوشآمد گفتند و بدینگونه توانست بدون مزاحمتی وارد دارالاماره شود.<ref>ر.ک : انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ میلادی.، ج۲، ص۳۳۷؛ اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی.، ص۲۳۴-۲۳۵؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری /۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج۵، ص۳۶۳؛ الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدر آباد دکن: ۱۳۹۵ قمری/ ۱۹۷۵ میلادی.، ج۵، ص۴۲-۴۳. قس الامامه و السیاسه، ج۲، ص۴؛ تاریخ الیعقوبی، احمدبن اسحاق (ابنواضح)، بیروت: دارصادر، ۱۳۷۹ قمری / ۱۹۶۰ میلادی.، ج۲، ص۲۴۳ معتقدند هانی بن عروه بیمار بود و عبیدالله بن زیاد به عیادت او آمده بود.</ref> عبیدالله با ورود به کوفه مردم را مرعوب نمود و از همان روزهای نخست با سخنانی تند و با تهدید و تطمیع ابتدا مردم سرشناس کوفه را با خود همراه کرد و بدینوسیله دیگران را به تمکین واداشت. او معتقد بود صراحت لهجه از تهدیدها بهتر میتواند مردم را به وظیفهشان آشنا سازد.<ref>ر.ک : انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ میلادی.، ج۲، ص۳۳۶-۳۳۷؛ اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی.، ص۲۳۵-۲۳۶؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج۵، ص۳۶۳؛ الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدر آباد دکن: ۱۳۹۵ قمری/ ۱۹۷۵ میلادی.، ج۵، ص۴۲-۴۳؛ الارشاد فی معرفة حججالله علیالعباد، شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، بیروت: ۱۴۱۴ قمری.، ج۲، ص۴۵-۴۶.</ref><br />
<br />
==مخفیگاه مسلم==<br />
مسلم بن عقیل پس از آگاهی از آمدن عبیدالله و سخنان تهدیدآمیز وی، خانه [[مختار ثقفى|مختار]] را ترک گفت و به منزل [[هانی بن عروه|هانی بن عروه]]<nowiki/> مرادی که از بزرگان و چهرههای سرشناس کوفه بود، رفت<ref>تاریخ الیعقوبی، احمدبن اسحاق (ابنواضح)، بیروت: دارصادر، ۱۳۷۹ قمری / ۱۹۶۰میلادی.، ج۲، ص۲۴۳.</ref> و بهطور پنهانی با شیعیانش دیدار کرد و خانه او را مرکز فعالیتهای سیاسی و نظامی خویش قرار داد.<ref>شعار هواداران مسلم بن عقیل در کوفه که شعار مسلمانان در جنگ بدر بود. معنایش این است: ای یاری شده بمیران! این نوعی پیشگویی و فال نیک به مرگ دشمن است. ر.ک : مروج الذهب و معادن الجوهر، مسعودی، علی بن الحسین، چاپ باربیه دومنار و پاوه دوکورتی، پاریس: ۱۸۶۱-۱۸۷۷میلادی.، ج۲، ص۵۸.</ref> دوستان و یاران وی با هوشیاری تمام مراقب اوضاع بودند و تلاششان این بود که عبیدالله به مخفیگاه مسلم پی نبرد. انتخاب خانه هانی شاید به این دلیل بود که او از نظر نفوذ و قدرت اجتماعی توانمندتر از مختار بود.<br />
<br />
==امتناع مسلم از کشتن عبیدالله==<br />
در همان زمان شریک بن اعور که از بزرگان شیعیان بصره بود و همراه عبیدالله بن زیاد از بصره به کوفه آمده بود، بیمار شد و در خانه هانی بن عروه که از دوستانش بود، اقامت گزید.<ref>ر.ک : اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: ۱۹۶۰میلادی.، ص۲۴۲؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج۵، ص۳۸۱؛ مروج الذهب و معادن الجوهر، مسعودی، علی بن الحسین، چاپ باربیه دومنار و پاوه دوکورتی، پاریس: ۱۸۶۱-۱۸۷۷ میلادی.، ج۲، ص۲۵۲؛ الارشاد فی معرفة حججالله علیالعباد، شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، بیروت: ۱۴۱۴ قمری.، ج۲، ص۶۶،۵۲؛ الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۳۰؛ البدایة و النهایة، ابنکثیر دمشقی، عمادالدین اسماعیلبن عمر، قاهره: ۱۹۳۲میلادی. ، ج۸، ص۱۵۸؛ العبر و دیوان المبتدأ و الخبر (تاریخ ابن خلدون)، این خلدون، عبدالرحمن بن محمد، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران: مؤسسه مطالعات فرهنگی و تحقیقات فرهنگی، ۱۳۶۳شمسی.، ج۳، ص۲۹.</ref> هنگامی که عبیدالله بن زیاد برای عیادت شریک به خانه هانی رفت، فرصت مناسبی برای مسلم پیش آمد تا به پیشنهاد شریک بن اعور، عبیدالله را به طور غافلگیرانه بکشد. اما مسلم از انجام چنین عملی امتناع ورزید و آن را با اصول اسلام ناسازگار خواند و بعد از اینکه عبیدالله از خانه هانی رفت، مسلم در جواب شریک که پرسید: چرا این فرصت را از دست دادی؟ پاسخ داد: به دو علت: نخست اینکه هانی مایل نبود مهمان در خانهاش کشته شود و دیگر یادآوری حدیثی از پیامبر (ص) بود که: «اَلایمانُ قَیدُ الفَتْک»: مؤمن کسی را غافلگیرانه نمیکشد.<ref>اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی.، ص۲۳۸؛ الارشاد فی معرفة حججالله علیالعباد، شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، بیروت: ۱۴۱۴ قمری.، ج۲، ص۶۶؛ الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۳۰.</ref> به این ترتیب بزرگترین دشمن مسلم بن عقیل و امام حسین (ع) از مهلکهای که به پای خود به آن وارد شده بود، نجات یافت. تنها به خاطر اینکه مسلمانی پاکدین و پاکاعتقاد که جز به اجرای درست احکام دین به چیزی دیگر نمیاندیشید، نخواست بهخاطر سلامت خود و پیروزی در مأموریتی که به عهده داشت، حکمی از احکام دین را نقض کند، هر چند با رعایت این حکم، آینده او و کسی که او را فرستاده است به خطر افتد. امام و نمایندهاش مسلم بن عقیل به قدرت و پیروزی به هر قیمت و از هر راهی اعتقاد نداشتند.<br />
<br />
==جست و جوی مسلم==<br />
عبیدالله بن زیاد که اکنون مردم کوفه را مرعوب نموده بود، به جستوجوی مسلم پرداخت و توسط یکی از بردگان شامی خود به نام مَعقِل با ترفندی خاص به مخفیگاه او پی برد. او سه هزار درهم به معقل داد و گفت: کوشش کن تا با پیروان مسلم آشنا شوی و چون چنین کسی را یافتی، به او بگو که مردی از شیعیان هستم و میدانم مسلم در چنین روزها به کمک مالی محتاج است. میخواهم این پول را به او بدهم تا آن را در جنگ با دشمن خود مصرف کند. این مأموریت برای جاسوسی خبره چون او چندان دشوار نبود. چند تن از بزرگان شیعه در کوفه مشهور بودند و او برای انجام مأموریت خود، مسلم بن عوسجه را که مردی زاهد و پارسا بود، انتخاب کرد و بدین وسیله توانست مخفیگاه مسلم را بیابد و درخانه هانی بن عروه با مسلم دیدار کند و هر روز پیش از دیگران وارد خانه هانی میشد و پس از همه از آنجا خارج میگشت. بدین ترتیب از کار مسلم و شیعیان و تعداد آنان و تصمیماتی که میگرفتند، اطلاع کامل پیدا میکرد و این خبرها را به عبیدالله میداد.<ref>ر.ک : انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰۰ میلادی.، ج۲، ص۳۳۶-۳۳۸؛ اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی.، ص۲۳۸-۲۳۹؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲– ۱۹۶۷ میلادی.، ج۵، ص۳۴۸-۳۵۰؛ الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدر آباد دکن: ۱۳۹۵ قمری/ ۱۹۷۵ میلادی.، ج۵، ص۴۹-۵۰.</ref> جاسوسی او ضربه بسیار سختی به نهضت مسلم در کوفه زد. پسر زیاد با دانستن مخفیگاه مسلم و اطلاع از سران و یاران و هواداران او به کار پرداخت. هانی بن عروه را که به مسلم پناه داده بود، دستگیر و شکنجه نمود.<ref>تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲– ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲– ۱۹۶۷ میلادی.، ج۵، ص۳۷۲؛ الارشاد فی معرفة حججالله علیالعباد، شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، بیروت: ۱۴۱۴ قمری.، ج۲، ص۵۶؛ الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدر آباد دکن: ۱۳۹۵ قمری/ ۱۹۷۵ میلادی.، ج۵، ص۵۱-۵۲.</ref><br />
<br />
==جنگ مسلم==<br />
با دستگیری هانی، مسلم که به وفاداری و حُسن نیت مردم شک نداشت،<ref>اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی.، ص۲۴۰؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج۵، ص۳۷۵-۳۷۶؛ الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدر آباد دکن: ۱۳۹۵ قمری/ ۱۹۷۵ میلادی.، ج۵، ص۵۴-۵۵.</ref> همینکه خبر دستگیری و زندانی شدن هانی را شنید، دانست که دیگر درنگ جایز نیست و باید از نهانگاه خود بیرون آید و جنگ را آغاز کند. پس در روز هشتم (یا نهم و به قولی سوم) ذیالحجه سال ۶۰ با هواخواهان خود که عده آنان را تا چهار هزار تن نوشتهاند در اطراف خانه هانی و خانههای نزدیک گرد آمدند و با شعار «یا مَنْصورُ اَمِت»<ref>تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲– ۱۳۸۷قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج۵، ص۳۷۶.</ref> قیام کرد.<ref>ر.ک : انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ میلادی.، ج۲، ص۳۳۹-۳۴۰؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج۵، ص۳۷۶-۳۷۷؛ الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدر آباد دکن: ۱۳۹۵ قمری/ ۱۹۷۵ میلادی.، ج۵، ص۵۵-۵۷؛ الارشاد فی معرفة حججالله علیالعباد، شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، بیروت: ۱۴۱۴ قمری.، ج۲، ص۶۱-۶۳؛ مقاتل الطالبین، اصفهانی، ابوالفرج علی بن حسین، چاپ احمد صفر، قاهره: ۱۳۶۸ قمری/ ۱۹۴۱ میلادی.، ص۱۰۸-۱۰۹؛ الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۳۴-۳۶</ref> مسلم ابتدا آنان را به دستههایی تقسیم کرده و برای هر قبیله فرماندهی تعیین نمود<ref>البدایة و النهایة، ابنکثیر دمشقی، عمادالدین اسماعیلبن عمر، قاهره: ۱۹۳۲ میلادی. ، ج۸، ص۱۵۷.</ref> و آنگاه همگی به سمت قصر عبیدالله بن زیاد حرکت کرده و عبیدالله بن زیاد و یارانش را که حدود ۲۰۰ نفر از اشراف کوفه و نگهبانان بودند، در دارالاماره به محاصره درآوردند. اگر مردمی که قصر را محاصره کرده بودند، مردان جنگ و مطیع مسلم بن عقیل بودند و یا اگر از عاقبتاندیشی و تدبیر بهرهای داشتند، همان موقع قصر را میگرفتند و پسر زیاد را از پای در میآوردند.<br />
<br />
==بیوفایی مردم کوفه==<br />
پسر زیاد چون خود را گرفتار دید، از بیست تن بزرگان کوفه که گرد او را گرفته بودند، تنی چند را میان مردم فرستاد تا به وسیله زر و زور و تزویر جمعیت را پراکنده سازند. آنان که مردانی کار آزموده بودند، میدانستند مردم بیتدبیر و آشوبگر را چهگونه میتوان از هیجان باز داشت. به این ترتیب در طی یک روز هجده هزار نفر مردمی که بر سر جان خود با مسلم پیمان بسته بودند، از گرد او پراکنده شدند و هنوز تاریکی شب فرا نرسیده بود که فقط سی نفر با او ماندند و چون نماز شام را خواند یک تن از یاران خود را همراه نداشت.<ref>مقاتل الطالبین، اصفهانی، ابوالفرج علی بن حسین، چاپ احمد صفر، قاهره: ۱۳۶۸ قمری/ ۱۹۴۱ میلادی.، ص۸۶.</ref> از اینجا معلوم میشود که مسلم بن عقیل هرگز کوتاهی نکرد و حزم و دوراندیشی را از دست نداد، اما شکست او به سبب بیوفایی و ناجوانمردی مردم کوفه بود. یکباره اوضاع کوفه دگرگون شد. فعالیتهای توأم با خشم و خشونت بر ضد مسلم کار خود را کرد و وقتی که بحران به منتهای اوج خود رسید، چرخ حوادث به نفع عبیدالله به گردش درآمد. همان شب عبیدالله به منبر رفت و ضمن تهدید و تطمیع حاضران و دشنام به مسلم بن عقیل از اینکه کسی به مسلم پناه دهد، آنان را ترساند و از آنان خواست ملتزم اطاعت و بیعت خویش باشند.<ref>انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶– ۲۰۰۰ میلادی.، ج۲، ص۳۴۱-۳۴۲؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲– ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲– ۱۹۶۷ میلادی.، ج۵، ص۳۸۰.</ref><br />
<br />
==شهادت مسلم==<br />
سرانجام مزدوران عبیدالله بن زیاد با حمله به مخفیگاه [[مسلم بن عقیل|مسلم]]<nowiki/>، بر او دست یافتند و پس از درگیری شدید، او را دستگیر کردند و بر خلاف امانی که داده بودند، تصمیم به قتل او گرفتند. مسلم را که پس از جنگی قهرمانانه دستگیر شده بود، با تنی مجروح و لبی تشنه به قصر عبیدالله بن زیاد آوردند.<ref>ر.ک : انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ میلادی.، ج۲، ص۳۳۹؛ اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی.، ص۲۴۱؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج۵، ص۳۷۶؛ الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدر آباد دکن: ۱۳۹۵ قمری/ ۱۹۷۵میلادی.، ج۵، ص۵۶.</ref> پسر اشعث به عبیدالله بن زیاد گفت: من او را امان دادهام. عبیدالله بن زیاد گفت: تو چه حق داری که به کسی امان بدهی یا ندهی! ما تو را برای دستگیری او فرستاده بودیم، نه امان دادن به وی.<ref>انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ میلادی.، ج۲، ص۳۳۹.</ref> گفتوگوهایی که در آن لحظات و در چنان اجتماع شوم و غیرانسانی بین این مظلوم شرافتمند و آن ستمکار بیشرم رفته است، از یک سو تأثرآور و از سوی دیگر حیرتانگیز است. مسلم هنگام ورود بر عبیدالله سلام نکرد. یکی از ملازمان عبیدالله بن زیاد بانگ بر زد که به امیر سلام کن. مسلم خروش برآورد که: ساکت باش! او امیر من نیست.<br />
<br />
<br />
<br />
- چه سلام کنی و چه از سلام کردن اِبا نمایی، بالاخره کشته خواهی شد.<br />
<br />
- اگر مرا بکشی، مسأله مهمی نیست. افراد پلیدتر از تو، انسانهای ارجمندتر از مرا کشتهاند.<br />
<br />
- خدا مرا بکشد اگر تو را به قتل نرسانم. هر آینه تو را به شیوهای میکشم که تا کنون در اسلام سابقه نداشته است.<br />
<br />
- تو شایستهترین فرد برای بدعتگذاری در اسلام هستی. تو زشتی مثله کردن، پلیدی کشتن به ناحق، ناپاکی نسل و ناروایی چیرگی ظالمانه را بر کسی که از تو سزاوارتر باشد، باقی نخواهی گذاشت و تو بهترین فرد برای انجام این گونه امور هستی.<br />
<br />
- ای مرد نفرین شده! ای مرد جدایی افکن! تو پیوند مسلمانان را از هم گسستی و آشوب بر پا کردی.<br />
<br />
- دروغ میگویی. پیوند امت اسلامی را معاویه و فرزندش یزید از هم گسستند و آشوب را تو و پدرت زیاد بن ابیه بر پا کردی.<br />
<br />
- آرام باش ای مسلم! تو به سوی مردم کوفه آمدی و آنان را که با یکدیگر پیوند داشتند و کارهایشان هماهنگ بود، از یکدیگر دور ساختی و افکارشان را متفرق کردی.<br />
<br />
- چنین نیست و من بدین منظور به کوفه نیامدهام. شما حکمرانان اموی کارهای نادرست را رواج دادید. امر دین را محو کردید. بر مردم بدون رضایتشان حکومت نمودید و به شیوه قیصر و کسری زیستید. ولی ما به میان ایشان آمدیم تا امر به معروف و نهی از منکر نماییم و این مردم را به سوی کتاب خدا و سنت پیامبر (ص) فرا خوانیم. آمدیم تا مردم را امر به عدالت و به حکم قرآن دعوت کنیم. آری ما برای چنینکاری شایستگی داریم. عبیدالله که از عهده جواب به سخنان درست و به حق مسلم برنیامد، بنای دشنام، ناسزا و تهمت را به عقیل، امام علی (ع)، امام حسن (ع) و امام حسین (ع) گذاشت. اما مسلم جواب داد: تو و پدرت برای دشنام سزاوارترید. هر کار که میخواهی انجام بده ای دشمن خدا! عبیدالله بن زیاد که شکست سختی از مسلم خورده بود، به شیوه مردمان پست رو نهاد که چون به منطق در میمانند، به تهمت توسل میجویند. پس گفت: مسلم! مگر تو نبودی که در مدینه شراب میخوردی؟ مسلم به جای اینکه در خشم شود، از این همه بیشرمی در شگفت ماند و گفت: پسر زیاد! من شراب بخورم؟! سزاوارتر از من به شرابخواری کسی است که از نوشیدن خون مسلمانان و کشتن بیگناهان و دستگیری و شکنجه آزادمردان به صرف تهمت و گمان باکی ندارد و نه تنها چنین گناهان بزرگ را مرتکب میشود و پشیمان نمیگردد، بلکه چنان مینمایاند که ابداً کار زشتی نکرده است. پسر زیاد که دید تیر تهمت وی کارگر نیفتاد، دستور قتل مسلم را داد و گفت: او را بر بام قصر برند، سر از بدنش جدا کنند و جسد او را از بالا به پایین بیفکنند.<ref>ر.ک : انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ میلادی.، ج۲، ص۳۳۹-۳۴۲؛ اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی.، ص۲۴۰-۲۴۲؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج۵، ص۳۷۶-۳۸۱؛ مقاتل الطالبین، اصفهانی، ابوالفرج علی بن حسین، چاپ احمد صفر، قاهره: ۱۳۶۸ قمری/ ۱۹۴۱ میلادی.، ص۱۰۳-۱۰۸.</ref> پس از شهادت مسلم، عبیدالله، [[هانی بن عروه|هانی]]<nowiki/> را هم به قتل رساند و دستور داد ریسمان به پای هر دو نعش ببندند و در بازارهای کوفه بگردانند.<ref>ر.ک : تاریخ الیعقوبی، احمدبن اسحاق (ابنواضح)، بیروت: دارصادر، ۱۳۷۹ قمری / ۱۹۶۰ میلادی.، ج۲، ص۲۵۸؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج۵، ص۵۷۰-۵۷۱؛ الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدر آباد دکن: ۱۳۹۵ قمری/ ۱۹۷۵ میلادی.، ج۵، ص۱۴۵؛ امتاع الاسماع، مقریزی، تقیالدین احمدبن علی، قاهره: مطبعة الجنة، ۱۹۴۱ میلادی.، ج۱۱، ص۳۵۰.</ref> آنگاه جسد مطهر این دو شهید را در محله ”[[کناسه|کناسِه]]“<ref>الارشاد فی معرفة حججالله علیالعباد، شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، بیروت: ۱۴۱۴ قمری.، ج۲، ص۷۱؛ انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ میلادی.، ج۳، ص۳۷۸؛ اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی.، ص۳۴۵.</ref> به دار بیاویزند<ref>الارشاد فی معرفة حججالله علیالعباد، شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، بیروت: ۱۴۱۴ قمری.، ج۲، ص۷۱.</ref> سپس سر این دو شهید را توسط [[هانی بن ابی حیه همدانی|هانی بن ابیحیه همدانی]] و [[زبیر بن اروج تمیمی|زبیر بن اَروَج تمیمی]] به نزد یزید فرستاد<ref>وقعه الطف، ابومخنف لوط بن یحیی، چاپ محمد هادی یوسفی غروی.، ص۱۶۰؛ انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ میلادی.، ج۳، ص۳۷۸؛ الارشاد فی معرفة حججالله علیالعباد، شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، بیروت: ۱۴۱۴ قمری.، ج۲، ص۷۱.</ref> و گزارش کار را چنین ارائه نمود: <br />
<br />
«اما بعد، ستایش خدای را که حق امیرالمؤمنین را گرفت و او را از دشمن، آسوده خاطر ساخت. به امیرالمؤمنین خبر میدهم که [[مسلم بن عقیل|مسلم بن عقیل]]<nowiki/> به خانه هانی بن عروه رفت و من با قراردادن مأموران مخفی و خدعه و فریب توانستم آن دو را از خانه بیرون آورده و گردن بزنم و سرهای آنان را بوسیله هانی بن ابیحیه و زبیر بن اروج تمیمی که از سرسپردگان وفادارند، برای تو فرستادم. از این دو نفر درباره مسلم و هانی هرچه میخواهی سؤال کن که هر دو بصیر و راستگو و اهل ورع هستند. والسلام»<ref>وقعه الطف، ابومخنف لوط بن یحیی، چاپ محمد هادی یوسفی غروی.، ص۱۶۰؛ انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ میلادی.، ج۳، ص۳۷۸؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج۵، ص۳۹۵.</ref><br />
<br />
<br />
==نامه یزید به عبیدالله==<br />
یزید سر این دو شهید را بر دروازه دمشق آویخت<ref>ر.ک: انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ میلادی.، ج۳، ص۳۷۸-۳۷۹؛ الاخبارالطوال، ص۳۴۶؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج۵، ص۳۹۴-۳۹۵؛ الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدر آباد دکن: ۱۳۹۵ قمری/ ۱۹۷۵ میلادی.، ج۵، ص۸۲-۸۳؛ الارشاد فی معرفة حججالله علیالعباد، شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، بیروت: ۱۴۱۴ قمری.، ج۲، ص۷۱؛ البدایة و النهایة، ابنکثیر دمشقی، عمادالدین اسماعیلبن عمر، قاهره: ۱۹۳۲ میلادی. ، ج۸، ص۱۶۸.</ref> و از قهر و غلبه عبیدالله، خرسند شد و طی نامهای از او تشکر کرد و او را از تصمیم امام حسین (ع) در حرکت از مکه به عراق آگاه ساخت و از او خواست تا به بهترین وجه در مورد او اقدام کند و به او توصیه کرد به مجرد اتهام، مخالفان را زندانی کن و به محض مشکوک بودن، آنان را بازداشت کن.<ref>تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج۵، ص۳۷۹؛ انصار الحسین، محمدمهدی شمسالدین، ترجمه سیدناصر هاشمزاده، تهران: شرکت چاپ و نشر بینالملل، ۱۳۸۷ شمسی. (ع)، ص۱۳۶.</ref> در همین ایام عبیدالله دستور داد میثم تمّار از اصحاب امام علی (ع) را نیز به دار آویختند و به [[شهادت]] رساندند و [[مختار ثقفى|مختار ثقفی]] را نیز به جرم همکاری با مسلم به زندان انداخت، اما بعد از شهادت امام حسین (ع)، به خواهش عبدالله بن عمر که شوهر خواهر مختار بود، از زندان آزاد و به طائف تبعید شد.<ref>ر.ک : انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ میلادی.، ج۳، ص۱۶۹؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج۵، ص۳۹۷؛ انصار الحسین، محمدمهدی شمسالدین، ترجمه سیدناصر هاشمزاده، تهران: شرکت چاپ و نشر بینالملل، ۱۳۸۷ شمسی. (ع)، ص۱۳۶-۱۳۷.</ref><br />
<br />
==فرستادن حصین بن نمیر به قادسیه==<br />
چون عبیدالله بن زیاد از حرکت امام حسین (ع) به سوی عراق خبر یافت، [[حصین بن نمیر تمیمی|حُصَین بن نُمَیر]] صاحب شرطه (رئیس شهربانی) کوفه را به منطقه [[قادسیه]] فرستاد، تا راه را بر امام ببندد. حُصَین بن نُمَیر در آنجا پُست نظامی نیرومندی بر پا ساخت.<br />
<br />
==نامه امام حسین (ع) به اهل کوفه==<br />
در همین اثنا امام حسین (ع) نامهای برای اهل کوفه و چهرههای سرشناس شهر مانند [[سلیمان بن صرد خزاعی|سلیمان بن صُرَد خُزاعی]]<nowiki/>، [[مسیب بن نجبه فرازى|مُسَیب بن نجبه]]<nowiki/> و رَفاعة بن شَدّاد نوشت و توسط فرستاده دیگری به نام [[قیس بن مسهر صیداوی|قَیس بن مُسَهَّر صَیداوی]] به سوی کوفه ارسال فرمود.<ref>الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدر آباد دکن: ۱۳۹۵ قمری/ ۱۹۷۵ میلادی.، ج۵، ص۴۵.</ref><br />
<br />
==گفتوگوی عبیدالله و قیس==<br />
هنگامی که قیس به قادسیه رسید، توسط حُصَین بن نُمَیر بازداشت شد. حُصَین دستور تفتیش او را صادر نمود.<ref>انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ میلادی.، ج۲، ص۴۷۲؛ اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی.، ص۲۴۹؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج۵، ص۴۰۰؛ الارشاد فی معرفة حججالله علیالعباد، شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، بیروت: ۱۴۱۴ قمری.، ج۲، ص۷۸،۶۹؛ مقتل الحسین خوارزمی، خوارزمی، حسین، به کوشش الشیخ محمد السماوی، نجف: مطبعه الزهراء، ۱۳۶۷ قمری.، ج۱، ص۳۳۰،۳۲۷.</ref> قیس بیدرنگ نامه را درآورد و پارهپاره کرد. حصین او را نزد عبیدالله فرستاد. بین عبیدالله و قیس سؤال و جوابی صورت گرفت که گویای روح پر صلابت قیس است:<br />
<br />
- تو کیستی؟<br />
<br />
- من از شیعیان امام علی (ع) و فرزندش امام حسین (ع) هستم.<br />
<br />
- چرا نامه را پاره کردی؟<br />
<br />
- برای اینکه تو از محتوای آن مطلع نشوی.<br />
<br />
- نامه را به چه کسی نوشته و مخاطب نامه که بوده؟<br />
<br />
- این نامه را امام حسین (ع) برای عدهای از مردم کوفه مرقوم فرموده بود که من اسامی ایشان را نمیدانم.<br />
<br />
عبیدالله بن زیاد خشمگینانه او را تهدید کرد که به خدا قسم هرگز از چنگ من رهایی نخواهی یافت مگر این که نام آن افراد را بگویی و یا آن که بر فراز منبر آشکارا بر حسین و پدر و برادرش دشنام دهی. در غیر این صورت تو را خواهم کشت. قیس که این پیشنهاد را فرصت خوبی برای رساندن پیام امام به کوفیان میدید، بیدرنگ پیشنهاد عبیدالله بن زیاد را پذیرفت. - بر منبر میروم و حسین را تکذیب میکنم.<br />
<br />
==سخنان قیس با مردم کوفه==<br />
بدینگونه قیس بر بالای منبر رفت و پس از حمد و ثنا به درگاه خداوند و درود بر پیامبر (ص) از [[حسین بن علی (ع)|امام حسین (ع)]] و امام علی (ع) به نیکی یاد نمود و بر عبیدالله و پدرش و همه گردنکشان و خودکامگان اموی نفرین فرستاد و گفت: مردم! امام حسین (ع) بهترین خلق خداست و پسر دختر پیامبر (ص) است و من فرستاده اویم. درمنطقه حاجر (حاجز) از او جدا شدم. او را اجابت کنید و به او بپیوندید و ندایش را لبیک گویید.<ref>انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ میلادی.، ج۲، ص۴۷۳؛ اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی.، ص۲۴۹-۲۵۰؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج۵، ص۴۰۰؛ الارشاد فی معرفة حججالله علیالعباد، شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، بیروت: ۱۴۱۴ قمری.، ج۲، ص۸۰؛ مقتل الحسین خوارزمی، خوارزمی، حسین، به کوشش الشیخ محمد السماوی، نجف: مطبعه الزهراء، ۱۳۶۷ قمری.، ج۱، ص۳۳۲.</ref> عبیدالله بن زیاد که خود را باخته بود، بیدرنگ فرمان داد که قیس را از فراز قصر به پایین پرتاب کنند.<ref>ر.ک : انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ میلادی.، ج۳، ص۴۷۲-۴۷۳؛ الاخبارالطوال، ص۲۴۸-۲۵۰؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج5، ص۴۰۰-۴۰۳؛ الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدر آباد دکن: ۱۳۹۵ قمری/ ۱۹۷۵ میلادی.، ج۵، ص۷۶-۷۹؛ الارشاد فی معرفة حججالله علیالعباد، شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، بیروت: ۱۴۱۴ قمری.، ج۲، ص۷۸-۸۰؛ مقاتل الطالبین، اصفهانی، ابوالفرج علی بن حسین، چاپ احمد صفر، قاهره: ۱۳۶۸ قمری/ ۱۹۴۱ میلادی.، ص۱۱۰-۱۱۱.</ref> بدین ترتیب قیس به شهادت رسید.<ref>انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ میلادی.، ج۲، ص۴۷۲-۴۷۳؛ اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی.، ص۲۴۹-۲۵۰؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج۵، ص۴۰۲-۴۰۳؛ الارشاد فی معرفة حججالله علیالعباد، شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، بیروت: ۱۴۱۴ قمری.، ج۲، ص۷۸-۸۰.</ref><br />
<br />
==شهادت عبدالله بن یقطر==<br />
عبیدالله بن زیاد همچنین دستور داد [[عبدالله بن یقطر]] (بقطر)<ref>اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی.، ص۲۵۱؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج۵، ص۴۰۸-۴۰۹؛ الارشاد فی معرفة حججالله علیالعباد، شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، بیروت: ۱۴۱۴ قمری.؛ ج۲، ص۸۱-۸۴؛ مقتل الحسین خوارزمی، خوارزمی، حسین، به کوشش الشیخ محمد السماوی، نجف: مطبعه الزهراء، ۱۳۶۷ قمری.، ج۱، ص۳۳۴.</ref> برادر رضاعی امام حسین (ع) را بکشند. عبدالله از فرستادگان امام حسین (ع) و حامل پیامی برای مسلم بن عقیل به کوفه بود و رهسپار آن دیار شد. اما توسط حصین بن نمیر در نزدیکی قادسیه دستگیر شد. او را نزد عبیدالله بن زیاد بردند و چون اسرار نامه امام را فاش نکرد، عبیدالله نیز دستور داد او را از بالای قصر به زمین افکندند و استخوانهایش خُرد شد. هنوز رمقی در بدن داشت که عبدالملک بن عمیر لخمی با ضربتی او را کشت.<ref>ر.ک : انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ میلادی.، ج۲، ص۴۷۲-۴۷۳؛اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی.، ص۲۵۳؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج۵، ص۴۰۸-۴۰۹؛ الارشاد فی معرفة حججالله علیالعباد، شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، بیروت: ۱۴۱۴ قمری.؛ ج۲، ص۸۴؛ مقتل الحسین خوارزمی، خوارزمی، حسین، به کوشش الشیخ محمد السماوی، نجف: مطبعه الزهراء، ۱۳۶۷ قمری.، ج۱، ص۳۳۴.</ref> برخی نیز نوشتهاند عبدالله سفیر مسلم برای امام حسین (ع) بود تا تحول و انحطاط کوفه را خبر دهد که توسط مالک بن یربوع تمیمی دستگیر و به عبیدالله بن زیاد تحویل داده شد.<ref>انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ میلادی.، ج۲، ص۴۷۷-۴۷۸؛ اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی.، ص۲۵۳.</ref><br />
<br />
==رویارویی سپاه حر با امام حسین (ع)==<br />
حُصَین بن نُمَیر، [[حر بن یزید ریاحی|حُرّ بن یزید ریاحی]] را با هزار سپاهی به منزله مقدمه سپاه از قادسیه به سوی کاروان امام روانه کرد. امام حسین (ع) در روز ۲۶ ذیالحجه نزدیک کوفه در کنار بلندیهای ذوحُسُم (ذوجشم) با حُرّ و سپاهیانش روبهرو شد.<ref>الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدر آباد دکن: ۱۳۹۵ قمری/ ۱۹۷۵ میلادی.، ج۵، ص۶۲؛ الارشاد فی معرفة حججالله علیالعباد، شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، بیروت: ۱۴۱۴ قمری.، ج۲، ص۹۰.</ref> تصریح منابع بر آن است که حُرّ نه برای جنگ بلکه صرفاً برای انتقال امام نزد عبیدالله بن زیاد اعزام شده بود و اینکه به دستور عبیدالله از بازگشت آن حضرت به حجاز جلوگیری کند و از اینرو با سپاهیانش در حالیکه قبضه شمشیرها را در دست داشتند، رو در روی توقفگاه کاروان امام صفآرایی کرد.<ref>ر.ک : اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی.، ص۲۵۵؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج۵، ص۴۱۴؛ الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدر آباد دکن: ۱۳۹۵ قمری/ ۱۹۷۵ میلادی.، ج۵، ص۹۱-۹۲؛ الارشاد فی معرفة حججالله علیالعباد، شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، بیروت: ۱۴۱۴ قمری.، ج۲، ص۸۶-۸۷؛ مقاتل الطالبین، اصفهانی، ابوالفرج علی بن حسین، چاپ احمد صفر، قاهره: ۱۳۶۸ قمری/ ۱۹۴۱ میلادی.، ص۱۱۳-۱۱۴.</ref> امام که امید به حمایت کوفیان داشت، از حُرّ پرسید که به کمک آنان آمده یا بر ضد آنان است؟ حُرّ گفت: بر ضد شما. سپاه، متشکل از هزار نفر سوارهنظام بود. بهرغم این صفآرایی خصمانه، واکنش امام صلحآمیز بود. چنانکه به یارانش دستور داد که سپاهیان حُرّ و اسبانشان را سیراب کنند. آن روز که حُرّ راه را بر امام حسین (ع) گرفت، از قادسیه میآمد و پسر زیاد برای اینکه هر چه زودتر و بهتر به مقصد برسد، به حصین بن نمیر چنین دستوری داده بود. پس از اقامه نماز چون امام با یاران خویش عزم بازگشت نمود، حُرّ ممانعت کرد. امام بهجِد قصد بازگشت به حجاز را نمود و حُرّ مانع شد.<ref>انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ میلادی.، ج۲، ص۴۸۱؛ اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی.، ص۲۵۵.</ref> <br />
<br />
حُرّ گفت: من مأموریت ندارم که با تو بجنگم، بلکه مأموریتم این است که از تو جدا نشوم تا تو را به طرف کوفه راهنمایی کنم و پیشنهاد نمود که امام راهی غیر از راه کوفه و مدینه در پیش گیرد تا وی بتواند از عبیدالله بن زیاد کسب تکلیف کند و گفت امیدوارم خداوند زمینهای فراهم آورد که من به درگیری با شما مبتلا نشوم. آنگاه امام حسین (ع) و یارانش در مسیر عُذَیبُ الهِجانات و قادسیه حرکت کردند و حُرّ نیز همراه آنان بود. <br />
<br />
سرانجام در روز پنجشنبه دوم محرم ۶۱ به سرزمین [[نینوا]] رسیدند. [[مالک بن نسیر کندی|مالک بن نَسرکندی]] نامه عبیدالله بن زیاد را به حُرّ داد مبنی بر آن که بر حسین و یارانش سخت بگیرد و آنان را در زمینی بی آب و علف و بیحصار متوقف کند و نوشت که فرستادهام مأموریت دارد همراه تو باشد تا ببیند که چهگونه فرمان من انجام میشود. به این صورت توافق حُرّ با امام در روز دوم محرم پایان یافت. حُرّ امام را ناگزیر ساخت در جایی به نام کربلا نزدیک فرات پیاده شود و حُرّ برای عبیدالله بن زیاد نامهای نوشت که حسین بن علی و خانواده و یاران او در کربلا فرود آمدهاند.<br />
<br />
==فرستادن عمر بن سعد به کربلا==<br />
یک روز پس از ورود امام، عبیدالله بن زیاد، [[عمر بن سعد]] را که به وی وعده حکومت ری و دَستَبی را داده بود، پیش از عزیمت به محل مأموریتش با چهار هزار سپاهی از کوفه به کربلا فرستاد و دستور داد تا از امام حسین (ع) و یارانش به نام یزید بیعت بگیرد. اما امام به وی پاسخ رد داد. از آن پس تا روز نهم [[محرم]] عبیدالله هر روز سپاهیانی به همراه فرماندهانی به سوی عمر بن سعد روانه میکرد.<br />
<br />
==فرستادن لشکریان برای یاری عمر بن سعد==<br />
عبیدالله بن زیاد کسانی را مأمور کرد تا در کوفه بگردند و مردم را به اطاعت فراخوانند و از عواقب شورش بترسانند و آنان را از یاری امام حسین (ع) باز دارند. شمار لشکریانی که عبیدالله بن زیاد همراه سرداران خود به یاری عمر بن سعد فرستاد و تحت فرماندهی او قرار داد، ۳۰ هزار سوار و پیاده بود.<br />
<br />
==بستن شریعه فرات==<br />
روز هفتم محرم به دستور عبیدالله بن زیاد از دسترسی امام به آب و شریعه فرات جلوگیری کردند.<ref>ر.ک : انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ میلادی.، ج۲، ص۴۸۰، ۴۸۲-۴۸۳؛ اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی.، ص۲۵۳-۲۵۵؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج۵، ص۴۱۴؛ مقاتل الطالبین، اصفهانی، ابوالفرج علی بن حسین، چاپ احمد صفر، قاهره: ۱۳۶۸ قمری/ ۱۹۴۱ میلادی.، ص۱۱۳-۱۱۴.</ref> اگر چه امام حسین (ع)، برادر دلیرش [[عباس ابن علی(ع)|عباس (ع)]] را با گروهی فرستاد و او توانست با عقب راندن دشمن، مشکها را از آب پر کند و باز گردد،<ref>ر.ک : مقاتل الطالبین، اصفهانی، ابوالفرج علی بن حسین، چاپ احمد صفر، قاهره: ۱۳۶۸ قمری/ ۱۹۴۱ میلادی.، ص۱۱۳-۱۱۴؛ ۳۵.➞ البدء و التاریخ، مقدسی، مطهربن طاهر، پاریس: چاپ کلمان هوار، ۱۸۹۹ – ۱۹۱۹ میلادی، چاپ افست تهران: ۱۹۶۲ میلادی.، مطهربن طاهر، پاریس: چاپ کلمان هوار، ۱۸۹۹ – ۱۹۱۹ میلادی، چاپ افست تهران: ۱۹۶۲ میلادی.، ج۶، ص۱۱.</ref> اما از صبح [[عاشورا]] خیمههای امام حسین (ع) آب نداشت.<br />
<br />
==پیشنهاد امام حسین (ع) به عمر بن سعد==<br />
گفته شده امام به عمر بن سعد پیشنهاد کرد تا به مدینه باز گردد. عمر بن سعد که مایل بود کار به صلح بیانجامد، با امام در اینباره توافق کرد، اما عبیدالله بن زیاد به تحریک [[شمر بن ذی الجوشن|شمر بن ذیالجوشن]] پیشنهاد امام را نپذیرفت و به عمر بنسعد دستور داد در صورت امتناع از بیعت به نام یزید، با او بجنگد.<ref>الارشاد فی معرفة حججالله علیالعباد، شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، بیروت: ۱۴۱۴ قمری.، ج۲، ص۱۱۱.</ref> امام فرمود که تسلیم پسر مرجانه نخواهد شد.<ref>ر.ک : کتاب نسب قریش، مصعب بن عبدالله زبیری، چاپ لوی پروونسال، قاهره، ۱۹۵۳ میلادی.، ص۴۰؛ اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی.، ص۲۵۹؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج۵، ص۴۵۶؛ الارشاد فی معرفة حججالله علیالعباد، شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، بیروت: ۱۴۱۴ قمری.، ج۲، ص۱۱۲؛ مقاتل الطالبین، اصفهانی، ابوالفرج علی بن حسین، چاپ احمد صفر، قاهره: ۱۳۶۸ قمری/ ۱۹۴۱ میلادی.، ص۱۱۳-۱۱۴.</ref><br />
<br />
==واقعه کربلا==<br />
به این ترتیب واقعه کربلا به وقوع پیوست و امام حسین (ع) به شهادت رسید. عبیدالله همچنین فرمان داد تا بر اجساد امام و خاندان و یارانش اسب بتارانند.<ref>ر.ک : انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ میلادی.، ج۲، ص۵۰۴؛ اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی.، ص۲۵۹؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۵۷ میلادی.، ج۵، ص۴۴۰، ۴۵۵-۴۵۶. فهرستی از قبایل مختلف و تعداد سرهایی که هر کدام نزد عبیدالله بن زیاد بردند، بهدست دادهاند.</ref> عمر بن سعد همان شب سر امام را توسط [[خولی بن یزید اصبحی|خولی بن یزید]] برای عبیدالله بن زیاد به کوفه فرستاد<ref>اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی.، ص۲۵۹-۲۶۰؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج۵، ص۴۵۶؛ الارشاد فی معرفة حججالله علیالعباد، شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، بیروت: ۱۴۱۴ قمری.، ج۲، ص۱۱۴.</ref> و فردای آن روز نیز سرهای دیگر شهدا را بر سر نیزهها نزد عبیدالله بن زیاد به کوفه بردند. لشکریان عمر بن سعد برای هر سری که به عنوان کشندهِ آن نزد عبیدالله بن زیاد میبردند، جایزهای از او میگرفتند.<ref>۳۵.➞ البدء و التاریخ، مقدسی، مطهربن طاهر، پاریس: چاپ کلمان هوار، ۱۸۹۹ – ۱۹۱۹ میلادی، چاپ افست تهران: ۱۹۶۲ میلادی.، مطهربن طاهر، پاریس: چاپ کلمان هوار، ۱۸۹۹ – ۱۹۱۹ میلادی، چاپ افست تهران: ۱۹۶۲ میلادی.، ج۶، ص۱۱؛ البدایة و النهایة، ابنکثیر دمشقی، عمادالدین اسماعیلبن عمر، قاهره: ۱۹۳۲ میلادی. ، ج۶، ص۲۳۲.</ref><br />
<br />
==عبور سرهای شهیدان و کاروان اسیران از شهرها==<br />
عبیدالله میخواست در روز دوازدهم از فرصت استفاده کرده و به یک نمایش قدرت و جشن پیروزی دست بزند و با عبور سرهای شهیدان و کاروان اسیران از برابر چشمان مردم کوفه به آنان بفهماند که در مقابل حکومت یزید، هیچ قدرتی یارای مقابله ندارد و هیچ فریاد و مقاومتی باقی نمانده است. به همین منظور مسیر عبور کاروان را از مسیر اصلی شهر کوفه تا میدان مرکزی که قصر دارالاماره در آنجا واقع بود، قرار داده و مردم را نیز در طول مسیر جمع کرده بود. مردم کوفه اولاد علی (ع) و خاندان پیامبر (ص) را میشناختند. آنان هنوز خاطرههای حکومت پنج ساله امام علی (ع) در کوفه را در یادها داشتند و به مجرد دیدن خاندان رسالت و سرهای به نیزه رفته، بغضها در گلو شکست و گریه آغاز شد.<br />
<br />
==گفتوگوی حضرت زینب (س) و عبیدالله==<br />
در دارالاماره سر امام حسین (ع) را در طشتی روبهروی عبیدالله بن زیاد قرار دادند و او با چوب بر صورتش میزد که مورد اعتراض صحابی پیامبر (ص)، [[زید بن ارقم]]<ref>تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج۵، ص۴۵۷؛ الارشاد فی معرفة حججالله علیالعباد، شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، بیروت: ۱۴۱۴ قمری.، ج۲، ص۴۷۲؛ اللهوف فی قتلی الطفوف (مقتل الحسین)، ابن طاووس، علی بن موسی بن محمد، نجف: الحیدریه، ۱۳۸۵ قمری.، ص۱۹۱؛ نهایه الارب فی فنون الادب، نویری، شهاب الدین احمد، ترجمه دکتر محمود مهدوی دامغانی، تهران: انتشارات امیر کبیر، ۱۳۶۵ شمسی.، ج۷، ص۲۰۰.</ref> یا انس بن مالک<ref>وقعه الطف، ابومخنف لوط بن یحیی، چاپ محمد هادی یوسفی غروی.، ص۲۶۲؛ مقتل الحسین خوارزمی، خوارزمی، حسین، به کوشش الشیخ محمد السماوی، نجف: مطبعه الزهراء، ۱۳۶۷ قمری.، ج۲، ص۴۲؛ الارشاد فی معرفة حججالله علیالعباد، شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، بیروت: ۱۴۱۴ قمری.، ج۲، ص۴۷۲؛ اللهوف فی قتلی الطفوف (مقتل الحسین)، ابن طاووس، علی بن موسی بن محمد، نجف: الحیدریه، ۱۳۸۵ قمری.، ص۱۹۱.</ref> قرار گرفت. در همان مجلس نیز سخنانی بین [[زینب (س)|حضرت زینب (س)]] و [[زین العابدین «ع»|امام سجاد (ع)]] با عبیدالله بن زیاد رد و بدل شد که باعث خشم و رسوایی عبیدالله بن زیاد گردید. او خطاب به حضرت زینب (س) گفت:<br />
<br />
سپاس خداوندی را که شما را رسوا کرد و کشت و قصه و فتنه شما را دروغ گردانید.<br />
<br />
زینب (س) گویی هیچ اتفاقی رخ نداده و فقط برای یک مناظره علمی به این مجلس آمده، عبیدالله بن زیاد را به چیزی نشمرد و او را پیش روی مردمان تحقیر کرد و فرمود:<br />
<br />
سپاس خداوندی را که ما را به وجود پیامبر (ص) گرامی داشت و ما را پاک و پاکیزه فرمود. نه چنان است که تو میگویی، بلکه تبهکار و رسوا و بدکار تکذیب میشود و آنان ما نیستیم. دیگرانند.<ref>-وقعه الطف، ابومخنف لوط بن یحیی، چاپ محمد هادی یوسفی غروی.، ص۲۶۲؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج۵، ص۴۵۷؛ الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدر آباد دکن: ۱۳۹۵ قمری/ ۱۹۷۵ میلادی.، ج۵، ص۱۲۲-۱۲۳؛ الارشاد فی معرفة حججالله علیالعباد، شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، بیروت: ۱۴۱۴ قمری.، ج۲، ص۴۷۳.</ref><br />
<br />
عبیدالله بن زیاد از این پاسخ حیرت کرد و گفت: کار خدا را با خاندانت چگونه دیدی؟<br />
<br />
- ”ما رَأیتُ اِلاّ جَمیلاً“ جز زیبایی ندیدم. سپس در ادامه سخنان خود، مطمئن، کو بنده و با صلابت فرمود: شهید شدن برای ایشان مقدر شده بود. به سوی مقتل خویش رفتند. به زودی خداوند میان آنان و تو را فراهم میآورد تا در پیشگاه الهی حجت گویید و از او داوری خواهید. نگاه کن که در آن روز، پیروزی و رستگاری از آن کیست؟ مادرت به عزایت بنشیند، ای پسر مرجانه!<ref>-وقعه الطف، ابومخنف لوط بن یحیی، چاپ محمد هادی یوسفی غروی.، ص۲۶۳؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج۵، ص۴۵۸؛ الارشاد فی معرفة حججالله علیالعباد، شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، بیروت: ۱۴۱۴ قمری.، ج۲، ص۴۷۳.</ref><br />
<br />
عبیدالله بن زیاد به شدت خشمگین شد. سخن زینب (س) فخرفروشی قبیلهای او و ریشهی تباهش را بر باد داد.<br />
<br />
عبیدالله بن زیاد خُرد شده بود. او از شنیدن این پاسخ پایمال شد. با درماندگی از آخرین سلاحش که دشنام بود، استفاده کرد. به زینب (س) گفت:<br />
<br />
- سرانجام خداوند دل مرا از سرکش و دیگر سرکشان خاندان تو خنک کرد.<br />
<br />
- ”لعمری لَقَد قَتَلتَ کَهلی وَ قَطَعتَ فَرعی وَ اجتَثَثتَ اَصلی فَاِن کانَ هذا شَفاؤُکَ فَقَد اِشتَفَیتَ“ به جانم سوگند سالار مرا کشتی و شاخههای درخت زندگی مرا بُریدی و ریشهام را برآوردی. اگر اینها دل تو را خنک میکند، خوشدل باش!<br />
<br />
- این زن سخن به سجع میگوید، همانگونه که پدرش سخنان مسجَّع میگفت.<br />
<br />
- مرا با سجع چه کار؟ کلمات همانگونه که از سینهام میجوشد، بر زبانم جاری میشود.<ref>قرآن مجید، سوره زمر، آیه ۴۲.</ref><br />
<br />
==گفتوگوی امام سجاد (ع) و عبیدالله==<br />
عبیدالله بن زیاد درمانده و خُرد، از گفتوگو با زینب (س) صرفنظر کرد. در این هنگام به امام سجاد (ع) نگریست و پرسید: نامت چیست؟<br />
<br />
- من علی پسر حسین (ع) هستم.<br />
<br />
- مگر خداوند علی بن الحسین را نکشت؟<br />
<br />
- برادری داشتم، نام او هم علی بود. مردم او را کشتند.<ref>تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج۵، ص۴۵۸؛ الارشاد فی معرفة حججالله علیالعباد، شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، بیروت: ۱۴۱۴ قمری.، ج۲، ص۴۷۴؛ ترجمة الامام الحسین (ع) من تاریخ دمشق، ابنعساکر، ابوالقاسم علیبن حسن، تحقیق علامه شیخ محمدباقر محمودی، بیروت: مؤسسه المحمودی، ۱۳۹۸ قمری.، ص۷۹.</ref><br />
<br />
- خداوند او را کشت.<br />
<br />
- «اَللهُ یتَوَفَّی الاَنْفُسَ حینَ مَوْتِها»<ref>ر.ک : انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ میلادی.، ج۳، ص۲۰۷؛ الطبقات الکبری، ابن سعد کاتب واقدی، محمد، چاپ احسان عباس، بیروت: دار صادر، ۱۴۰۵ قمری.، ج۵، ص۱۶۳؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷میلادی.، ج۵، ص۴۵۷-۴۵۸؛ اللهوف فی قتلی الطفوف (مقتل الحسین)، ابن طاووس، علی بن موسی بن محمد، نجف: الحیدریه، ۱۳۸۵ قمری.، ص۱۹۳؛ الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۸۱-۸۲؛ نهایه الارب فی فنون الادب، نویری، شهاب الدین احمد، ترجمه دکتر محمود مهدوی دامغانی، تهران: انتشارات امیر کبیر، ۱۳۶۵ شمسی.، ج۷، ص۲۰۱.</ref> خداوند جانها را به هنگام مرگ میمیراند (کنایه از این که قاتل آنان تو هستی).<br />
<br />
عبیدالله بن زیاد خشمگین شده گفت: شگفتا هنوز آن جرأت و توانایی در تو باقی مانده که پاسخ مرا بدهی و گفته مرا زیر پا بیاندازی. سپس به مُرّی بن مَعاذ احمری فرمان داد که امام را به قتل برساند.<ref>مقتل الحسین خوارزمی، خوارزمی، حسین، به کوشش الشیخ محمد السماوی، نجف: مطبعه الزهراء، ۱۳۶۷ قمری.، ج۲، ص۴۲-۴۳.</ref> زینب (س) برادرزاده را در آغوش گرفت و فرمود: از خون ما سیراب نشدهای؟ مگر کسی از ما باقیگذاردهای؟ اگر قصد کشتن او را داری، مرا هم با او بکش! امام سجاد (ع) فرمود: در این صورت مردی پرهیزکار را همراه کاروان بفرست که با آنان رفتاری مسلمانوار داشته باشد. عبیدالله بن زیاد نگاهی به مردم کرد و گفت: شگفتا از پیوند خویشاوندی! به خدا سوگند خیال میکنم دوست دارد که اگر علی را میکشم، او را هم همراهش بکشم. دست از سر این جوان بردارید. سپس خطاب به امام سجاد (ع) گفت: همراه زنان خودت باش.<ref>تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج۵، ص۴۵۷-۴۵۸؛ مقتل الحسین خوارزمی، خوارزمی، حسین، به کوشش الشیخ محمد السماوی، نجف: مطبعه الزهراء، ۱۳۶۷ قمری.، ج۲، ص۴۸.</ref><br />
<br />
بنا به روایت دیگر امام فرمود: عمه جان بگذار من پاسخ گویم. سپس گفت: پسر زیاد مرا از کشته شدن میترسانی؟ نمیدانی که کشته شدن شعار ما و شهادت کرامت ماست؟<ref>تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج۵، ص۴۵۹؛ اللهوف فی قتلی الطفوف (مقتل الحسین)، ابن طاووس، علی بن موسی بن محمد، نجف: الحیدریه، ۱۳۸۵ قمری.، ص۱۹۵؛ الارشاد فی معرفة حججالله علیالعباد، شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، بیروت: ۱۴۱۴ قمری.، ج۲، ص۱۱۷؛ نهایه الارب فی فنون الادب، نویری، شهاب الدین احمد، ترجمه دکتر محمود مهدوی دامغانی، تهران: انتشارات امیر کبیر، ۱۳۶۵ شمسی.، ج۷، ص۲۰۱.</ref><br />
<br />
سخنان زینب (س) و گفتوگوی عبیدالله بن زیاد با امام سجاد (ع)، عبیدالله بن زیاد را از برگزاری چنان مجلسی پشیمان کرد و پیروزی عبیدالله بن زیاد را بر باد داد. او که قصد داشت امام سجاد (ع) را نیز به شهادت برساند، با دخالت حضرت زینب (س) و سخنان امام سجاد (ع) منصرف شد.<ref>اللهوف فی قتلی الطفوف (مقتل الحسین)، ابن طاووس، علی بن موسی بن محمد، نجف: الحیدریه، ۱۳۸۶ قمری.، ص۱۹۶.</ref><br />
<br />
==خطبه عبیدالله در مسجد کوفه==<br />
عبیدالله بن زیاد پس از شکستی که در [[دار الاماره|دارالاماره]] بر اثر سخنان حضرت زینب (س) متقبل شد، ندای نماز جماعت داد، مردم در مسجد جمع شدند. عبیدالله بن زیاد ضمن خطبهای یزید بن معاویه و تبار او را ستود و به امام حسین (ع) و پدرانش دشنام داد که با اعتراض و پاسخ سخت [[عبدالله بن عفیف ازدی|عبدالله بن عفیف ازدی]] روبهرو شد.<ref>منطقه شوره زار را گویند و گویا موضعی در کوفه بوده است. ر.ک : مراصد الاطلاع، بغدادی، عبد المؤمن، تحقیق علی محمد سجادی، قم: دار الکتب العربیه، ۱۳۷۲ قمری.، ج۲، ص۶۸۸.</ref> او برخاست و بر عبیدالله بن زیاد بانگ زد و اهل کوفه را علیه او برانگیخت و گفت: ای پسر مرجانه! دروغگوی پسر دروغگو تو و پدرت هستید و آنکس که تو را امیر کرده است و پدرش. ای پسر مرجانه! پسران پیامبر (ص) را میکشید و سخنی همچون سخن صدیقان میگویید؟<ref>تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج۵، ص۴۵۸-۴۵۹؛ الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدر آباد دکن: ۱۳۹۵ قمری/ ۱۹۷۵ میلادی.، ج۵، ص۱۲۳-۱۲۶؛ الارشاد فی معرفة حججالله علیالعباد، شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، بیروت: ۱۴۱۴ قمری.، ج۲، ص۱۱۷؛ اللهوف فی قتلی الطفوف (مقتل الحسین)، ابن طاووس، علی بن موسی بن محمد، نجف: الحیدریه، ۱۳۸۵ قمری.، ص۱۹۶؛ نهایه الارب فی فنون الادب، نویری، شهاب الدین احمد، ترجمه دکتر محمود مهدوی دامغانی، تهران: انتشارات امیر کبیر، ۱۳۶۵ شمسی.، ج۷، ص۲۰۱.</ref> عبیدالله بن زیاد که سخت سراسیمه شده بود، از ترس شورش مردم فریاد زد او را بگیرید! او را گرفتند. عبدالله بن عفیف شعار قبیله ” اَزد“ را که ”یا مبرور“ بود، سر داد. گروهی از جوانان ازد برجستند و او را از دست نگهبانان بیرون کشیدند و به خانهاش بردند. در مسجد بین یمنیها و ازدیها برخورد شدیدی اتفاق افتاد. سرانجام یمنیها غلبه کردند و در این میان عبدالله بن حوزه والبی و محمد بن حبیب کبیری کشته شدند. پس از آن یمنیها شبانه با عدهای از مأموران عبیدالله بن زیاد به فرماندهی [[محمد بن اشعث]] به خانه عبدالله یورش بردند. او دلاورانه جنگید. دخترش او را در جنگ راهنمایی و یاری میکرد. پس از جنگی سخت او را دستگیر کردند و به نزد عبیدالله بن زیاد به دارالاماره بردند. عبیدالله بن زیاد قصد داشت او را مهدورالدم معرفی کند به همین علت از وی در مورد عثمان سؤال کرد و او گفت: ای پسر مرجانه تو را با عثمان چهکار؟ اگر خوب و روا عمل کرد یا بد و ناروا، اگر صلاح و آباد کرد و اگر تباه و فساد، خداوند بر خلق خویش چیره و آگاه است و میان آنان و عثمان به عدالت و حق داوری خواهد کرد. عبیدالله بن زیاد که خود را در مقابل عالم متبحر و دانشمندی میدید، گفت: طعم تلخ مرگ را به تو خواهم چشاند. [[عبدالله بن عفیف ازدی]] در پاسخ به او گفت: الحمدالله و سپاس و ستایش او راست! ای عبیدالله پیش از تولد تو آرزوی شهادت داشتم و پس از نابینا شدن از شهادت مأیوس شدم. اینک خداوند را سپاسگزارم که دعایم را مستجاب کرد و به آرزویم رساند و اکنون به دست ملعونترین و مغضوبترین افراد به شهادت میرسم. به دستور عبیدالله بن زیاد سر او را از بدن جدا کردند و بدنش را در سبخه<ref>تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج۵، ص۴۶۷؛ الارشاد فی معرفة حججالله علیالعباد، شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، بیروت: ۱۴۱۴ قمری.، ج۲، ص ۱۱۷؛ الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدر آباد دکن: ۱۳۹۵ قمری/ ۱۹۷۵میلادی.، ج۵، ص۲۳۵.</ref> کوفه به دار آویختند.<ref>اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی.، ص۲۶۰؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج۵، ص۴۵۹؛ الارشاد فی معرفة حججالله علیالعباد، شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، بیروت: ۱۴۱۴ قمری.، ج۲، ص۱۱۹.</ref><br />
<br />
==تاثیر سخنان حضرت زینب (س) و امام سجاد (ع)==<br />
عبیدالله همچنین سر امام حسین (ع) را در کوفه به دار آویخت. سر امام مدتی در کوفه در جایی نصب شد و حتی در شهر گردانده میشد.<ref>تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج۵، ص۴۶۵.</ref> عبیدالله اسرا را در زندان نگاه داشت. سپس طی نامهای به شام یزید را از شهادت امام حسین (ع) با خبر ساخت و کسب تکلیف نمود. یزید در جواب آن نامه، به عبیدالله دستور داد که سر امام و سرهای سایر شهدا را به همراه اسیران به شام گسیل دارد. او نیز آنان را به همراه سرهای شهدا توسط شمر بن ذیالجوشن و [[زحر بن قیس جعفی|زحر بن قیس جعفی]] نزد یزید به شام فرستاد؛<ref>ر.ک : انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ میلادی.، ج۳، ص۲۱۱؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج۵، ص۴۶۷؛ البدایة و النهایة، ابنکثیر دمشقی، عمادالدین اسماعیلبن عمر، قاهره: ۱۹۳۲ میلادی. ، ج۸، ص۲۰۸.</ref> همچنین طی نامهای به عمرو بن سعید بن عاص حاکم مدینه او را از واقعه کربلا آگاه ساخت.<ref>اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی.، ص۲۸۴.</ref> <br />
<br />
عبیدالله میخواست مردم کوفه را با نمایش پیروزی مرعوب سازد و خانواده پیامبر (ص) را تحقیر نماید. اما سخنان زینب (س) و امام سجاد (ع) کاملاً صحنه را تغییر داد و پس از اندک آرامشی که از سرکوب و پیروزی نظامی حاصل شده بود، در همان زمان تغییر کرد و مقدمه شکست سپاه پسر سعد آشکار گردید. جوّ شهر کوفه منقلب شد و ندای همدردی با اسیران از گوشه و کنار برخاست و همانها که همسران و پدران و فرزندان خود را به جنگ با نواده پیامبر (ص) فرستاده بودند، عرق شرم و پشیمانی بر جبین خود حس میکردند. عبیدالله پس از آشفته شدن اوضاع کوفه نامهای را که به عمر بن سعد نوشته بود و دستور قتل امام را صادر کرده بود، از عمر بن سعد درخواست نمود، اما عمر بن سعد از دادن آن خودداری کرد.<ref>اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی.، ص۲۶۱.</ref><br />
<br />
عبیدالله بن زیاد هیچگاه از کشته شدن امام حسین (ع) اظهار ندامت نکرد و خود را مجری فرمان یزید میدانست.<ref>مروج الذهب و معادن الجوهر، مسعودی، علی بن الحسین، چاپ باربیه دومنار و پاوه دوکورتی، پاریس: ۱۸۶۱ -۱۸۷۷ میلادی.، ج۳، ص۲۶۴-۲۶۵.</ref> یزید نیز پس از رسوایی که بر اثر سخنان امام سجاد (ع) و حضرت زینب (س) در شام پیش آمد، بر او لعنت فرستاد و او را به نام ابن مرجانه خواند<ref>تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج۵، ص۴۸۲؛ الفخری فی الأدااب السلطانیه و الدول الاسلامیه، ابن طقطقی، محمد بن علی بن طباطبا، بیروت: دار صادر، ۱۳۸۵ قمری.، ص۱۱۶.</ref> اما به نظر میآید که این ظاهر امر باشد زیرا عبیدالله تا پایان حکومت یزید در سمت خود باقی ماند و نزد او مقام برتر و والاتری یافت و با یزید شراب مینوشید.<ref>انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ میلادی.، ج۶، ص۲۹-۳۰؛ ۳۵.➞ البدء و التاریخ، مقدسی، مطهربن طاهر، پاریس: چاپ کلمان هوار، ۱۸۹۹ – ۱۹۱۹ میلادی، چاپ افست تهران: ۱۹۶۲ میلادی.، مطهربن طاهر، پاریس: چاپ کلمان هوار، ۱۸۹۹ – ۱۹۱۹ میلادی، چاپ افست تهران: ۱۹۶۲ میلادی.، ج۶، ص۱۸.</ref> دو سال پس از واقعه عاشورا، چون خبر شورش مردم مدینه به دمشق رسید، یزید تصمیم گرفت برای سرکوب شورش، لشکری تجهیز کند. او از عبیدالله بن زیاد خواست تا کار مدینه و مکه و فرو نشاندن قیام عبدالله بن زبیر را بر عهده گیرد اما عبیدالله نپذیرفت و گفت: به خاطر این فاسق نمیتوانم قتل حسین و شکستن حرمت مدینه و کعبه را به گردن بگیرم.<ref>ر.ک : انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ میلادی.، ج۶، ص۲۹-۳۰؛ اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی.، ص۲۸۲؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج۵، ص۵۰۳-۵۰۷؛ ۳۵.➞ البدء و التاریخ، مقدسی، مطهربن طاهر، پاریس: چاپ کلمان هوار، ۱۸۹۹ – ۱۹۱۹ میلادی، چاپ افست تهران: ۱۹۶۲ میلادی.، مطهربن طاهر، پاریس: چاپ کلمان هوار، ۱۸۹۹ – ۱۹۱۹ میلادی، چاپ افست تهران: ۱۹۶۲ میلادی.، ج۶، ص۱۸؛ قس ا بن قتیبه در الامامه و السیاسه ج۲، ص۱۶ معتقد است مردم بصره هیچگاه با عبیدالله بن زیاد بیعت نکردند و حتی او را با سنگ زدند و دشنام دادند.</ref><br />
<br />
==پس از مرگ یزید==<br />
پس از مرگ یزید درسال ۶۴ و جانشینی پسرش معاویة بن یزید، عبیدالله پس از سخنانی مردم بصره را با خود همراه ساخت و آنان او را به امارت پذیرفتند و از او خواستند تا خوارج را از زندان آزاد کند. عبیدالله بن زیاد آنان را رها کرد اما آنان به سرکشی پرداختند.<ref>ر.ک : الامامه و السیاسه ج۲، ص۱۶-۱۷؛ انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ میلادی.، ج۶، ص۷-۸، ۱۲-۱۶، ۲۹-۳۰؛ اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی.، ص ۲۸۲-۲۸۴؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج۵، ص۵۰۳، ۵۰۷-۵۱۳؛ مروج الذهب و معادن الجوهر، مسعودی، علی بن الحسین، چاپ باربیه دومنار و پاوه دوکورتی، پاریس: ۱۸۶۱-۱۸۷۷ میلادی.، ج۳، ص۲۸۳؛ ۳۵.➞ البدء و التاریخ، مقدسی، مطهربن طاهر، پاریس: چاپ کلمان هوار، ۱۸۹۹ – ۱۹۱۹ میلادی، چاپ افست تهران: ۱۹۶۲ میلادی.، مطهربن طاهر، پاریس: چاپ کلمان هوار، ۱۸۹۹ – ۱۹۱۹ میلادی، چاپ افست تهران: ۱۹۶۲ میلادی.، ج۶، ص۱۸.</ref> پس از چندی مردم بصره از اطاعت امویان سرپیچیدند و شوریدند و عبیدالله بن زیاد را هنگام سخنرانی با سنگ زدند و دشنام دادند و به نام عبدالله بن زبیر بیعت کردند.<ref>اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی.، ص۲۸۱.</ref> عبیدالله بر جان خویش ترسید و توسط حارث بن قیس که از دوستدارانش بود، شبانه از بصره با لباس زنانه فرار کرد و به سوی مسعود بن عمرو رئیس قبیله ازد رفت و چون مسعود کشته شد، به شام گریخت.<ref>الطبقات الکبری، ابن سعد کاتب واقدی، محمد، چاپ احسان عباس، بیروت: دار صادر، ۱۴۰۵ قمری.، ج۵، ص۳۰؛ انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ میلادی.، ج۶، ص۲۶۴؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج۵، ص۵۳۱.</ref> گویند چون یزید مُرد، برادرزادهاش حارث بن عبّاد بن زیاد برای او این اشعار را نوشت: ای عبیدالله! آگاه باش، یزید که به نیروی او مالک رقاب مردم شدی، مُرد. آیا میتوانی در برابر مردمی که داغدارشان کردهای، پایداری کنی؟ این از رأی پسندیده به دور است، برای تو راهی و پناهی جز قبیله ازد نیست که پدرت را به هنگام شورش آن سرزمینها پناه دادند.<ref>الطبقات الکبری، ابن سعد کاتب واقدی، محمد، چاپ احسان عباس، بیروت: دار صادر، ۱۴۰۵ قمری.، ج۵، ص۴۰؛ تاریخ خلیفة بن خیاط، ص۱۶۱؛ انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ میلادی.، ج۶، ص۲۶۳؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج۵، ص۵۳۱، ۵۴۰-۵۴۱؛ الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۱۵۱؛ تجارب الامم و تعاقب الهمم، مسکویه الرازی، ابوعلی، چاپ ابوالقاسم امامی، تهران: دارسروش للطباعة و النشر، ۱۳۶۶ شمسی.، ج۲، ص۱۰۱؛ البدایة و النهایة، ابنکثیر دمشقی، عمادالدین اسماعیلبن عمر، قاهره: ۱۹۳۲ میلادی. ، ج۸، ص۲۴۱.</ref><br />
<br />
==بیعت با مروان==<br />
هنگام ورود عبیدالله به دمشق، ضحاک بن قیس فهری به نام عبدالله بن زبیر بر آنجا مسلط شده بود<ref>ر.ک : انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ میلادی.، ج۶، ص۲۷۶،۲۷۲؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج۵، ص ۵۴۱.، ۵۳۹ ،۵۳۷ ،۵۳۴.</ref> و مروان بن حکم نیز قصد داشت در مکه به فرزند زبیر بپیوندد، اما عبیدالله بن زیاد که دل با مروان داشت، او را از این کار بازداشت و از او خواست تا خود حاکم شود و خود با مروان به خلافت بیعت کرد<ref>تاریخ خلیفة بن خیاط، ص۱۶۳؛ انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ میلادی.، ج۶، ص۳۶۳.</ref> و در جنگ ” مَرجراهط“ با ضحاک بن قیس که به پیروزی مروان و قتل ضحاک و تعداد زیادی از شامیان انجامید، از طرف مروان سالار سواران بود.<ref>تاریخ الیعقوبی، احمدبن اسحاق (ابنواضح)، بیروت: دارصادر، ۱۳۷۹ قمری / ۱۹۶۰ میلادی.، ج۲، ص۲۵۷؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج۵، ص۳۸؛ التنبیه و الاشراف، مسعودی، علیبن الحسین، تصحیح عبدالله اسماعیل الصاوی، قاهره.، ص۳۱۱.</ref> عبیدالله بن زیاد سپس با فرمان مروان به سوی جزیره رفت و یکسال با مخالفان مروان جنگید. سپس در سال ۶۵ مروان او را با سپاهی به سوی موصل عراق فرستاد.<ref>الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۱۸۲.</ref> مروان به او گفته بود که در صورت پیروزی در عراق حاکم آنجا خواهد بود.<ref>ر.ک : تاریخ الیعقوبی، احمدبن اسحاق (ابنواضح)، بیروت: دارصادر، ۱۳۷۹ قمری / ۱۹۶۰ میلادی.، ج۲، ص۲۵۷؛ انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ میلادی.، ج۶، ص۳۶۳-۳۷۱؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج۵، ص۵۸۳-۵۸۹؛ مروج الذهب و معادن الجوهر، مسعودی، علی بن الحسین، چاپ باربیه دومنار و پاوه دوکورتی، پاریس: ۱۸۶۱-۱۸۷۷ میلادی.، ج۳، ص۲۹۳-۲۹۶؛ الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدر آباد دکن: ۱۳۹۵ قمری/ ۱۹۷۵ میلادی.، ج۳، ص۲۴۷-۲۴۸؛ تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ذهبی، محمدبن احمد، چاپ بشار عوّاد معروف، بیروت: ۱۴۲۴ قمری.، حوادث و وفیات ۶۱-۸۰ هجری، ص۴۸؛ البدایة و النهایة، ابنکثیر دمشقی، عمادالدین اسماعیلبن عمر، قاهره: ۱۹۳۲ میلادی. ، ج۸، ص۲۵۷.</ref><br />
<br />
==قیام توابین==<br />
در همین زمان توّابین برای گرفتن انتقام از قاتلان امام حسین (ع) به رهبری سلیمان بن صُرَد خُزاعی با چهار هزار سپاهی دست به قیام زدند و عبیدالله با سی هزار شامی به جنگ آنان رفت. در جمادی الاولی ۶۵ در عینالورده (رأسالعین) در ناحیه جزیره نبردی سخت در گرفت. سلیمان از سپاه اموی خواست تا عبدالملک بن مروان را خلع کنند و عبیدالله بن زیاد را به توابین بسپارند و آنگاه هر دو سپاه، زبیریان را از عراق بیرون رانند و حکومت را به یکی از اهل بیت پیامبر (ع)، یعنی امام امام سجاد (ع) بسپارند.<ref>التنبیه والاشراف، ص۲۶۹؛ ۳۵.➞ البدء و التاریخ، مقدسی، مطهربن طاهر، پاریس: چاپ کلمان هوار، ۱۸۹۹ – ۱۹۱۹ میلادی، چاپ افست تهران: ۱۹۶۲ میلادی.، مطهربن طاهر، پاریس: چاپ کلمان هوار، ۱۸۹۹ – ۱۹۱۹ میلادی، چاپ افست تهران: ۱۹۶۲ میلادی.، ج۶، ص۱۹.</ref> جنگ سه روز به درازا کشید و توابین با شمار اندک خود جنگیدند و رهبران آنان یکی پس از دیگری به شهادت رسیدند و عاقبت رفاعة بن شدّاد با گروهی اندک از توابین شبانگاه عقب نشینی کردند.<ref>تاریخ الیعقوبی، احمدبن اسحاق (ابنواضح)، بیروت: دارصادر، ۱۳۷۹ قمری / ۱۹۶۰ میلادی.، ج۲، ص۲۵۹.</ref> شکست توابین در عینالورده توان تجدید سازماندهی را از ایشان گرفته بود. بنابراین بازماندگان این واقعه و شیعیان به مختار بن ابی عبیده ثقفی متمایل شدند و به نهضت او پیوستند.<ref>ر.ک : التاریخ الصغیر، بخاری، محمدبن اسماعیل، چاپ محمود ابراهیم زاید، بیروت: ۱۴۰۶ قمری / ۱۹۸۶ میلادی.، ص۱۵۵؛ تاریخ خلیفة بن خیاط، ص۱۶۳؛ مختصر تاریخ دمشق، ابن منظور انصاری، محمد بن مکّرم، دمشق: دارالفکر، ۱۴۰۵ قمری.، ج۳۷، ص۴۳۶؛ الوافی بالوفیات، صفدی، خلیل بن ابیک، به کوشش احسان عباس، بیروت: دار صادر، ۱۴۱۱ قمری.، ج۱۹، ص۳۷۱.</ref> عبیدالله بن زیاد پس از آن به موصل حمله کرد و با عبدالرحمن بن سعید بن قَیس هَمدانی که از طرف مختار ثقفی عامل آنجا بود، جنگید.<ref>ر.ک : المعارف، ابن قتبیه، عبدالله، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی.، ص۳۴۷؛ انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ میلادی.، ج۶، ص۴۲۳-۴۲۶؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج۶، ص۸۸،۸۶؛ شذرات الذهب فی اخبار من الذهب، ابنعماد حنبلی، ابوالفلاح عبدالحیبن احمد، بیروت: دارالحیاء التراث العربی، ۱۴۰۶ قمری. ، ج۱، ص۷۴؛ تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ذهبی، محمدبن احمد، چاپ بشار عوّاد معروف، بیروت: ۱۴۲۴ قمری.، حوادث و وفیات ۶۱-۸۰ هجری، ص۱۷۹؛ البدایة و النهایة، ابنکثیر دمشقی، عمادالدین اسماعیلبن عمر، قاهره: ۱۹۳۲ میلادی. ، ج۸، ص۲۸۲.</ref><br />
<br />
==قیام مختار==<br />
عبیدالله بن زیاد پس از نبرد عینالورده در اندیشه تسلط مجدد بر عراق بود. در پی آن، مختار، ابراهیم بن مالک اشتر نخعی یکی از دلاورترین شیعیان کوفه را با دوازده یا بیست هزار سپاهی به مقابله او فرستاد و در جنگ ”خازر“ در نهری نزدیک زاب از اراضی موصل لشکر عبیدالله بن زیاد از ابراهیم بن مالک اشتر نخعی شکست سختی خورد.<br />
<br />
===جنگاوری ابراهیم===<br />
ابراهیم بن مالک اشتر نخعی چنان قهرمانانه میجنگید و ارتش عراق را رهبری میکرد که در مدت کوتاهی لشکر عظیم شام را که بیش از هشتاد هزار سواره و پیاده بودند، در مقابل کمتر از بیست هزار نفر که نیمی از آنان سواره اما با روحیه شهادتطلبی میجنگیدند، شکست دادند. این جنگ روز عاشورای سال ۶۶ هجری<ref>ر.ک : اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی.، ص۲۹۵؛ تاریخ الیعقوبی، احمدبن اسحاق (ابنواضح)، بیروت: دارصادر، ۱۳۷۹ قمری / ۱۹۶۰ میلادی.، ج۲، ص۲۵۹.</ref> و به روایتی سال ۶۷ هجری<ref>ر.ک : اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی.، ص۳۰۶؛ تاریخ الیعقوبی، احمدبن اسحاق (ابنواضح)، بیروت: دارصادر، ۱۳۷۹ قمری / ۱۹۶۰ میلادی.، ج۲، ص۲۵۹؛ مروج الذهب و معادن الجوهر، مسعودی، علی بن الحسین، چاپ باربیه دومنار و پاوه دوکورتی، پاریس: ۱۸۶۱-۱۸۷۷ میلادی.، ج۳، ص۲۹۸؛ مقتل الحسین خوارزمی، خوارزمی، حسین، به کوشش الشیخ محمد السماوی، نجف: مطبعه الزهراء، ۱۳۶۷ قمری.، ج۲، ص۲۶۵.</ref> روی داد و هدف ابراهیم این بود که عبیدالله بن زیاد از معرکه سالم نگریزد، بنابراین لشکر خود را تا خیمه عبیدالله بن زیاد و مقر فرماندهی او هدایت کرد. ابراهیم همچنان عبیدالله بن زیاد را تعقیب میکرد تا در اوج درگیری در ساحل نهر خازر ناگهان با او مواجه شد و آنچنان ضربتی بر پیکر او وارد آورد که از وسط کمر به دو نیم شد. عبیدالله به دست ابراهیم بن مالک اشتر نخعی کشته شد. دیگر فرماندهان شام کشته شدند.<ref>ر.ک : تاریخ خلیفة بن خیاط، ص۶۴؛ المعارف، ابن قتبیه، عبدالله، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی.، ص۳۴۷؛ انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ میلادی.، ج۶، ص۴۲۳-۴۲۶؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج۶، ص۸۶-۹۰؛ مروج الذهب و معادن الجوهر، مسعودی، علی بن الحسین، چاپ باربیه دومنار و پاوه دوکورتی، پاریس: ۱۸۶۱-۱۸۷۷ میلادی.، ج۳، ص۲۹۸؛ الوافی بالوفیات، صفدی، خلیل بن ابیک، به کوشش احسان عباس، بیروت: دار صادر، ۱۴۱۱ قمری.، ج۱۹، ص۳۷۱.</ref> ابراهیم، سر عبیدالله و جمعی از فرماندهان از جمله حُصین بن نمیر فرمانده شامیان در واقعه تلخ حمله به خانه خدا و آتش زدن کعبه،<ref>ر.ک : الطبقات الکبری، ابن سعد کاتب واقدی، محمد، چاپ احسان عباس، بیروت: دار صادر، ۱۴۰۵ قمری.، ج۵، ص۱۰۰؛ تاریخ الیعقوبی، احمدبن اسحاق (ابنواضح)، بیروت: دارصادر، ۱۳۷۹ قمری / ۱۹۶۰ میلادی.، ج۲، ص۲۵۹؛ قس دینوری، اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی.، ص۲۹۵ و ا بن اعثم کوفی، الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدر آباد دکن: ۱۳۹۵ قمری/ ۱۹۷۵ میلادی.، ج۶، ص۲۸۲-۲۸۳؛ مقدسی، ۳۵.➞ البدء و التاریخ، مقدسی، مطهربن طاهر، پاریس: چاپ کلمان هوار، ۱۸۹۹ – ۱۹۱۹ میلادی، چاپ افست تهران: ۱۹۶۲ میلادی.، مطهربن طاهر، پاریس: چاپ کلمان هوار، ۱۸۹۹ – ۱۹۱۹ میلادی، چاپ افست تهران: ۱۹۶۲ میلادی.، ج۶، ص۲۲؛ نزد محمد بن حنفیه. مسعودی، مروج الذهب و معادن الجوهر، مسعودی، علی بن الحسین، چاپ باربیه دومنار و پاوه دوکورتی، پاریس: ۱۸۶۱-۱۸۷۷ میلادی.، ج۳، ص۲۹۸؛ نزد عبدالله بن زبیر به مکه.</ref> شرحبیل بن ذیالکلاع، ا بنحوشب؛ غالب باهلی، ابواشرس و تعدادی دیگر را از تن جدا کرد و به سوی مختار به کوفه فرستاد و بدن آنان را سوزاند.<ref>الطبقات الکبری، ابن سعد کاتب واقدی، محمد، چاپ احسان عباس، بیروت: دار صادر، ۱۴۰۵ قمری.، ج۵، ص۱۰۰؛ تاریخ الیعقوبی، احمدبن اسحاق (ابنواضح)، بیروت: دارصادر، ۱۳۷۹ قمری / ۱۹۶۰ میلادی.، ج۲، ص۲۵۹؛ العقد الفرید، ابن عبدربه، احمد بن محمد، چاپ علی شیری، بیرون: داراحیاء التراث العربی، ۱۴۰۹ قمری.، ج۴، ص۳۷۷.</ref> آتش جنگ با هزیمت کامل ارتش شام و پیروزی چشمگیر یاران مختار، فروکش نمود. ارتش شام با تلفات بسیار سنگین عقب نشست.<br />
<br />
==فرستادن سر عبیدالله نزد امام سجاد (ع)==<br />
مختار سر عبیدالله را توسط فرستادهای نزد امام سجاد (ع)، محمد بن حنفیه و سایر بنیهاشم به مدینه فرستاد<ref>تاریخ الیعقوبی، احمدبن اسحاق (ابنواضح)، بیروت: دارصادر، ۱۳۷۹ قمری / ۱۹۶۰ میلادی.، ج۲، ص۲۵۹.</ref> و به فرستادهاش گفته بود هنگامی که امام با مردم مشغول خوردن غذا بود، وارد شود و او چنین کرد. امام سجاد (ع) که کسی او را بعد از شهادت پدرش خندان ندیده بود، خندید و فرمود: دوزخ جای او باد. زمانی که سر پدرم را نزد عبیدالله بردند، او مشغول خوردن بود. همچنین امام سجاد (ع) دستور داد که در میان مردم میوه پخش کنند.<br />
<br />
== جستارهای وابسته ==<br />
<br />
* [[حسین بن على (ع)|حسین بن علی (ع)]]<br />
* [[زین العابدین «ع»|زین العابدین (ع)]]<br />
* [[زینب (س)]]<br />
* [[مسلم بن عقیل]]<br />
* [[حر بن یزید ریاحی]]<br />
* [[مختار ثقفى|مختار ثقفی]]<br />
* [[توابین|قیام توابین]]<br />
* [[یزید]]<br />
<br />
==منبع==<br />
<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=2960823&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author مرضیه محمدزاده، دوزخیان جاوید، نشر بصیرت، ص ۸۱-۱۱۰.]<br />
<br />
==پینوشت==<br />
<references /><br /><br />
[[en:Obayd-Allah Ibn Ziad]]</div>Agharebhttps://fa.wikihussain.com/index.php?title=%D8%B9%D8%A8%DB%8C%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87_%D8%A8%D9%86_%D8%B2%DB%8C%D8%A7%D8%AF&diff=29972عبید الله بن زیاد2021-03-13T08:46:55Z<p>Aghareb: </p>
<hr />
<div>[[رده: تاریخ]]<br />
[[رده: افراد]]<br />
[[رده: قاتلان کربلا]]<br />
[[رده: والی کوفه]]<br />
'''عبیدالله بن زیاد،''' معروف به ابنزیاد حاکم [[بصره]] و خراسان در زمان [[معاویه]] و حاکم عراقین (بصره و کوفه) در زمان [[یزید]] و از والیان اموی و عامل واقعه [[کربلا]] بود.{{جعبه اطلاعات قاتل شهدای کربلا<br />
|اطلاعات قاتل =<br />
| تصویر =<br />
| توضیح تصویر =<br />
| نام کامل =عبیدالله بن زیاد<br />
| کنیه = ابوحفص<br />
| لقب =<br />
| زادروز/زادگاه = <br />
| محل زندگی =<br />
| نسب/قبیله = <br />
| خویشاوندان سرشناس = زیاد ابن ابیه<br />
| نحوه درگذشت=<br />
| مدفن =<br />
| اقدامات = <br />
| انگیزه =<br />
| نقشهای برجسته =حاکم کوفه، بصره و خراسان (۶۷۳–۶۸۳)<br />
| دیگر فعالیتها =<br />
}}<br />
==زندگینامه==<br />
<br />
===پدر===<br />
پدرش زیاد را به جهت ابهام در نسبش به [[زیاد بن ابیه]]، زیاد بن اُمّه، زیاد بن سُمَیه و زیاد بن عُبَید خواندهاند.<ref>ر.ک : انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶– ۲۰۰۰ میلادی.، ج۴، ص۲۱۳؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج۴، ص۱۸۵؛ الاستیعاب فی معرفةالاصحاب، ابنعبدالبر، چاپ علیمحمد بجاوی، بیروت: ۱۴۱۲ قمری / ۱۹۹۲ میلادی.، ج۲، ص۵۲۳.</ref> <br />
<br />
=== مادر ===<br />
مادر عبیدالله، مرجانه به قولی شاهدختی ایرانی بود<ref>ر.ک : الامامه و السیاسه، ج۲، ص۱۶؛ مختصر تاریخ دمشق، ابن منظور انصاری، محمد بن مکّرم، دمشق: دارالفکر، ۱۴۰۵ قمری.، ج۳۷، ص۴۳۶.</ref> که زیاد وی را به ازدواج شیرویه اسواری درآورد و عبیدالله در خانه شیرویه متولد شد و به همین جهت زیاد او را به مرجانه سپرد، از اینرو عبیدالله در میان اسواران (سپاهیان سواره و آزاده ایرانی) پرورش یافت و عربی را درست ادا نمیکرد.<ref>وقعه الطف، ابومخنف لوط بن یحیی، چاپ محمد هادی یوسفی غروی.، ص۲۶۲؛ مقتل الحسین خوارزمی، خوارزمی، حسین، به کوشش الشیخ محمد السماوی، نجف: مطبعه الزهراء، ۱۳۶۷ قمری.، ج۲، ص۴۲؛ الارشاد فی معرفة حججالله علیالعباد، شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، بیروت: ۱۴۱۴ قمری.، ج۲، ص۴۷۲؛ اللهوف فی قتلی الطفوف (مقتل الحسین)، ابن طاووس، علی بن موسی بن محمد، نجف: الحیدریه، ۱۳۸۵ قمری.، ص۱۹۱.</ref> عبیدالله بن زیاد نیز به طعن گاهی به نام مادرش [[ابن مرجانه]]<ref>وقعه الطف، ابومخنف لوط بن یحیی، چاپ محمد هادی یوسفی غروی.، ص۲۶۲؛ مقتل الحسین خوارزمی، خوارزمی، حسین، به کوشش الشیخ محمد السماوی، نجف: مطبعه الزهراء، ۱۳۶۷ قمری.، ج۲، ص۴۲؛ الارشاد فی معرفة حججالله علیالعباد، شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، بیروت: ۱۴۱۴ قمری.، ج۲، ص۴۷۲؛ اللهوف فی قتلی الطفوف (مقتل الحسین)، ابن طاووس، علی بن موسی بن محمد، نجف: الحیدریه، ۱۳۸۵ قمری.، ص۱۹۱.</ref> و گاهی به نام مادربزرگش ابن سمیه<ref>ر.ک : الامامه و السیاسه، ج2، ص6.</ref> خوانده میشد. [[زینب (س)|زینب(س)]] در [[دار الاماره|دارالاماره]] کوفه او را ابن مرجانه خواند<ref>المعارف، ابن قتبیه، عبدالله، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی.، ص۳۴۷؛ انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ میلادی.، ج۵، ص۴۰۱؛ سیر اعلام النبلاء، ذهبی، محمدبن احمد، چاپ شعیب اَرنؤوط و دیگران، بیروت: ۱۴۰۱- ۱۴۰۹ قمری / ۱۹۸۱ – ۱۹۸۸ میلادی.، ج۳، ص۵۴۵؛ مختصر تاریخ دمشق، ابن منظور انصاری، محمد بن مکّرم، دمشق: دارالفکر، ۱۴۰۵ قمری.، ج۳۷، ص۴۳۳.</ref> و با این سخنان تیر خلاصی بر او زد. زینب(س) فخر فروشی قبیلهای او و ریشه تباهِ رسوایش را بر باد داد. [[حسین بن على (ع)|امام حسین(ع)]] نیز در روز عاشورا و در صحرای کربلا او را فرزند زن زناکار نامید: <br />
<br />
«اَلا اِنَّ الدَّعِیَّ بنَ الدَّعِیِّ قَدْ رَکزَ اِثنَتَین بَینَ السِّلَّةِ وَالذِّلَّةِ وَ هَیهاتَ مِنّا الذِّلَة یابِیَ اللهُ ذ'لِکَ لَنا وَ رَسولُهُ وَ الْمُؤْمِنوُنَ وَ حُجوُرٌ طابَتْ وَ طَهُرَت لا وَ اللهِ لا اُعْطیهِم بِیدی اِعْطاءَ الذَّلیلِ وَ لا اَفِّرُ مِنْهُم فِرارَ العَبید»<ref>ر.ک : عیون الاخبار، ابن قتیبه دینوری، ابو محمد عبدالله بن مسلم، قاهره: مکتبه التجاریه، 1372 قمری.، ج1، ص229؛ فتوح البلدان، بلاذری، احمد بن یحیی، به کوشش دخویه، لیدن: 1866میلادی.، ص410؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 قمری / 1962 – 1967 میلادی.، ج5، ص297.</ref> <br />
<br />
«آگاه باشید! آن ناپاک و ناپاکزاده مرا میان شمشیر و پستی و خواری قرار داده است. ولی برای ما تسلیم به ذلت و خواری محال است. خدا و پیامبر (ص) و انسانهای با ایمان و دامنهای پاک و پاکیزه، از پذیرش آن برای ما امتناع میورزند. نه به خدا سوگند، نه دست زبونی به آنان میدهم و نه مانند بردگان از جنگ میگریزم.»<br />
<br />
===کنیه===<br />
کُنیه عبیدالله بن زیاد، ابوحفص بود.<ref>تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ذهبی، محمدبن احمد، چاپ بشار عوّاد معروف، بیروت: 1424 قمری.، حوادث و وفیات 61-80 هجری، ص176</ref><br />
<br />
===تاریخ تولد===<br />
در مورد تاریخ تولد او اختلاف است. چون به روایتی در آخر سال 53 هجری،<ref>انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ میلادی.، ج۲، ص۱۴۸.</ref> او 23 ساله و یا در سال 61 هجری،<ref>ر.ک : المحبّر، ابن حبیب، محمد، به کوشش ایلزه لیشتن اشتتر، حیدر آباد دکن: ۱۳۶۱ قمری/ ۱۹۴۲ میلادی.، ص۴۴۷؛ کتاب نسب قریش، مصعب بن عبدالله زبیری، چاپ لوی پروونسال، قاهره، ۱۹۵۳ میلادی.، ص۱۹۶؛ المعارف، ابن قتبیه، عبدالله، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی.، ص۱۸۸؛ انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۶۶ – ۲۰۰۰ میلادی.، ج۵، ص۲۰۳؛ اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی.، ص۲۹۵.،۲۳۱</ref> 28 ساله بوده پس باید در سالهای 28، 30 و یا 33 هجری متولد شده باشد. او در شهر بصره متولد شد.<ref>ر.ک : تاریخ خلیفة بن خیاط، ص۱۳۵؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج ۵، ص۲۹۶-۲۹۷.</ref><br />
<br />
===همسران===<br />
بحریه دختر منذر بن جارود عبدی، اَروی دختر ابومُعَیط، هند دختر اَسماء بن خارجه فَزاری، اُمّمسکین دختر عاصم نوه [[عمر بن خطاب|عمر بن خطّاب]] که در ابتدا همسر یزید بود و پس از طلاق از او همسر عبیدالله شد.<ref>فتوح البلدان، بلاذری، احمد بن یحیی، به کوشش دخویه، لیدن: ۱۸۶۶ میلادی.، ص۴۱۰.</ref><br />
<br />
==نبرد بخارا==<br />
در آخر سال 53 هجری، معاویه به او حکومت خراسان را داد و به او نصایحی نمود.<ref>ر.ک : ۱۲۹.➞ سیر اعلام النبلاء، ذهبی، محمدبن احمد، چاپ شعیب اَرنؤوط و دیگران، بیروت: ۱۴۰۱- ۱۴۰۹ قمری / ۱۹۸۱ – ۱۹۸۸ میلادی.، ج۳، ص۵۴۵؛ العبر و دیوان المبتدأ و الخبر (تاریخ ابن خلدون)، این خلدون، عبدالرحمن بن محمد، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران: مؤسسه مطالعات فرهنگی و تحقیقات فرهنگی، ۱۳۶۳ شمسی.، ج۳، ص۱۸.</ref> عبیدالله پس از رسیدن به خراسان به سال 54 با لشکری که شمار آن را بیست و چهار هزار تن نوشتهاند،<ref>ر.ک : تاریخ خلیفة بن خیاط، ص۱۳۷؛ تاریخ الیعقوبی، احمدبن اسحاق (ابنواضح)، بیروت: دارصادر، ۱۳۷۹ قمری / ۱۹۶۰ میلادی.، ج۲، ص۲۳۶-۲۳۷؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج ۵، ص۲۹۷-۲۹۸؛ تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ذهبی، محمدبن احمد، چاپ بشار عوّاد معروف، بیروت: ۱۴۲۴ قمری.، حوادث و وفیات ۶۱-۸۰ هجری، ص۱۷۸؛ ۳۵.➞ البدء و التاریخ، مقدسی، مطهربن طاهر، پاریس: چاپ کلمان هوار، ۱۸۹۹ – ۱۹۱۹ میلادی، چاپ افست تهران: ۱۹۶۲ میلادی.، مطهربن طاهر، پاریس: چاپ کلمان هوار، ۱۸۹۹ – ۱۹۱۹ میلادی، چاپ افست تهران: ۱۹۶۲ میلادی.، ج۶، ص۴؛ مختصر تاریخ دمشق، ابن منظور انصاری، محمد بن مکّرم، دمشق: دارالفکر، ۱۴۰۵ قمری.، ج۳۷، ص۴۴۲؛ العبر و دیوان المبتدأ و الخبر (تاریخ ابن خلدون)، این خلدون، عبدالرحمن بن محمد، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران: مؤسسه مطالعات فرهنگی و تحقیقات فرهنگی، ۱۳۶۳ شمسی.، ج۳، ص۱۸.</ref> به طخارستان حمله کرد و از جیحون گذشت و با شتر به سوی کوههای بخارا پیش رفت. او همچنین نهر بلخ را قطع نمود. گویند او نخستین امیر عرب بود که چنین کرد.<ref>تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 قمری / 1962 – 1967 میلادی.، ج 5، ص297-298؛ تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ذهبی، محمدبن احمد، چاپ بشار عوّاد معروف، بیروت: 1424 قمری.، حوادث و وفیات 61-80 هجری، ص178؛ 35.➞ البدء و التاریخ، مقدسی، مطهربن طاهر، پاریس: چاپ کلمان هوار، 1899 – 1919 میلادی، چاپ افست تهران: 1962 میلادی.، مطهربن طاهر، پاریس: چاپ کلمان هوار، 1899 – 1919 میلادی، چاپ افست تهران: 1962 میلادی.، ج6، ص4؛ مختصر تاریخ دمشق، ابن منظور انصاری، محمد بن مکّرم، دمشق: دارالفکر، 1405 قمری.، ج37، ص442؛ تاریخ ا بنخلدون، ج3، ص18.</ref> وی شهرهای رامثین، زامین، نسف و نیمی از بیکند را که از توابع بخارا بودند، فتح نمود.<ref>ر.ک : فتوح البلدان، بلاذری، احمد بن یحیی، به کوشش دخویه، لیدن: ۱۸۶۶ میلادی.، ص۳۷۶؛ معجم البلدان، یاقوت حموی، شهاب الدین ابی عبدالله، بیروت: دار احیاء التراث العربی، ۱۳۹۹ قمری.، ذیل بخاری و بخاریه.</ref> خاتون شهربانوی بخارا از ترکان کمک خواست. با او سخت جنگیدند، اما عبیدالله آنان را شکست داد و سپس دست به تخریب و غارت زد. خاتون با تعهد پرداخت یک میلیون درهم تقاضای صلح نمود و عبیدالله وارد شهر شد<ref>البلدان، ابنفقیه، چاپ یوسف الهادی، بیروت، ۱۴۱۶ قمری / ۱۹۹۶ میلادی. ص۵۷۰.</ref> و گروه بخاریه را که تیراندازان ماهری بودند از بخارا به بصره آورد<ref>ر.ک : تاریخ خلیفة بن خیاط، ص۱۳۷-۱۳۸؛ البلدان، یعقوبی، احمدبن اسحاق (ابنواضح)، بیروت: دارصادر.، ص۲۹۷؛ تاریخ الیعقوبی، احمدبن اسحاق (ابنواضح)، بیروت: دارصادر، ۱۳۷۹ قمری / ۱۹۶۰ میلادی.، ج۲، ص۲۳۷؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۵۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج ۵، ص۲۹۸-۳۰۰، ۳۰۴-۳۰۵.</ref> و آنان را در محلهای که به نام آنان به بخاریه مشهور شد، جای داد و برای آنان خانههایی بنا کرد.<ref>المعارف، ابن قتبیه، عبدالله، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی.، ص۴۱۰؛ الامامه و السیاسه، ج۲، ص۱۶؛ انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ میلادی.، ج۵، ص۱۸۹-۱۹۳، ۴۱۵-۴۱۶؛ اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی.، ص۲۶۹-۲۷۰؛ المنتظم، ج۵، ص۲۹۵-۲۹۶؛ البدایة و النهایة، ابنکثیر دمشقی، عمادالدین اسماعیلبن عمر، قاهره: ۱۹۳۲ میلادی.، ج۸، ص۸۲.</ref> عبیدالله حکومت طبرستان را به [[محمد بن اشعث]]<ref>تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج۵، ص۳۲۲.</ref> و حکومت سیستان را به برادرش عبّاد بن زیاد داد.<ref>ر.ک : انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ میلادی.، ج۵، ص۴۰۵.</ref><br />
<br />
==واگذاری حکومت بصره==<br />
در سال 55 معاویه حکومت بصره را نیز به عبیدالله داد. او پس از آنکه دو سال والی خراسان بود و در آنجا اقامت داشت، در سال 56 و به قولی 57 توسط معاویه بر کنار شد. وی اَسلم بن زُرعه کِلابی را به جای خود گمارد و عازم بصره شد.<ref>۱.➞آینه داران آفتاب، سنگری، محمدرضا، تهران: شرکت چاپ و نشر بینالملل، ۱۳۸۸ شمسی.، ج۱، ص۲۱۱.</ref><br />
<br />
==کشتار خوارج==<br />
عبیدالله در سال 58 نسبت به خوارج شدت عمل به خرج داد و آنان را تعقیب و کشتار کرد و به اتهام خارجیگری مردم را میکشت و زندانها را از آنان پر کرد. او در بصره جنگهای زیادی با خوارج داشت و بسیاری از آنان را در جنگ و یا در حال اسارت و دستبسته کشت. از جمله کشتهشدگان مِرداس بن اُدَیه و عروَة بن اُدَیه بودند.<ref>اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی.، ص۲۸۰؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج۵، ص۳۵۸؛ الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدر آباد دکن: ۱۳۹۵ قمری/ ۱۹۷۵ میلادی.، ج۵، ص۳۷.</ref><br />
<br />
==بیعت با یزید==<br />
عبیدالله به سال 60 با بزرگانی از بصره به شام رفت و در حضور معاویه با یزید به عنوان ولیعهد بیعت کرد<ref>ر.ک : اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی.، ص۲۸۸؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج۵، ص۳۵۸؛ الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدر آباد دکن: ۱۳۹۵ قمری/ ۱۹۷۵ میلادی.، ج۵، ص۳۸-۳۹؛ مقتل الحسین المقرّم، السید عبد الرزاق، بیروت: دارالکتاب اسلامی، ۱۹۷۹ میلادی.، ص۴۱.</ref> و یزید نیز او را در حکومت بصره باقی گذاشت.<ref>اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی.، ص۲۳۱؛ الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدر آباد دکن: ۱۳۹۵ قمری/ ۱۹۷۵ میلادی.، ج۵، ص۳۵.</ref><br />
<br />
==پس از به حکومت رسیدن یزید==<br />
پس از به حکومت رسیدن یزید و هجرت امام حسین (ع) و خاندان و اصحابش به مکه، امام چند ماهی که در مکه حضور داشت دائم در حال گفتوگو و رد و بدل کردن نامه و پیک به مردم شهرهای کوفه و بصره بود. در همان روزهایی که سیل نامه از کوفه به مکه روان شده بود، امام حسین (ع) برای فعال کردن شیعیان در بصره، نامهای به سران پنجگانه بصره به اسامی مالک بن مِسمَع بَکری، اَحنَف بن قیس، یزید بن مسعود نَهشَلی، مُنذر بن جارود عَبدی و مسعود بن عمرو اَزدی نوشت و آنان را به یاری خود خواند. آن حضرت نامه را توسط سلیمان بن رَزین مکنّی به ابورزین غلام خود که همراه کاروان امام از مدینه به مکه آمده و مردی رشید، مبارز، سخنور، ادیب و از دوستداران اهل بیت (ع) و شمشیرزنی ماهر بود، فرستاد.<ref>اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی.، ص۲۳۱-۲۳۲؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج۵، ص۳۵۶-۳۵۷؛ الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدر آباد دکن: ۱۳۹۵ قمری/ ۱۹۷۵ میلادی.، ج۵، ص۳۶-۳۷.</ref><br />
<br />
==دعوت امام حسین (ع) از سران پنجگانه بصره==<br />
سلیمان به خانه ماریه دختر منقذ عبدی از طایفه عبدالقیس که از شیعیان فعال بصره بود، وارد شد. در آستانه قیام امام حسین (ع) خانه وی، محل تجمع دوستداران اهل بیت بود.<ref>اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: 1960 میلادی.، ص231؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 قمری / 1962 – 1967 میلادی.، ج5، ص356-357، 348؛ الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدر آباد دکن: 1395 قمری/ 1975 میلادی.، ج5، ص36-37؛ الارشاد فی معرفة حججالله علیالعباد، شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، بیروت: 1414 قمری.، ج2، ص42-43</ref> یزید بن مسعود از طایفه بنیسعد با شماری از بزرگان قبایل جلسهای گذاشت و نامه را برای قبایل بنیحمیم، بنیحنظله و بنیسعد قرائت نمود و از آنان خواست تا امام حسین (ع) را یاری نمایند. او وقتی از نهفتههای افراد قبیله خود آگاهی یافت، نامهای برای امام نوشت و حمایت خود و قبیلهاش را به اطلاع امام رساند آنگاه خود را آماده حرکت به سوی امام حسین (ع) کرد، ولی قبل از آنکه خود و قبیلهاش از بصره خارج شوند، خبر شهادت امام حسین (ع) به آنان رسید.<ref>ر.ک : انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ میلادی.، ج۲، ص۳۳۵؛ اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی.، ص۲۸۸؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۳ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج۵، ص۳۵۸؛ الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدر آباد دکن: ۱۳۹۵ قمری/ ۱۹۷۵ میلادی.، ج۵، ص۳۸-۳۹؛ مقتل الحسین المقرّم، السید عبد الرزاق، بیروت: دارالکتاب اسلامی، ۱۹۷۹ میلادی.، ص۴۱.</ref> در شهر بصره دیگر سران قبایل، دعوت امام حسین (ع) را اجابت نکردند. منذر بن جارود که دخترش بحرّیه همسر عبیدالله بن زیاد بود، به گمان اینکه سلیمان، قاصد دروغین امام حسین (ع) است و نقشهای طراحی شده از طرف عبیدالله برای امتحان او است، سلیمان را به همراه نامه امام حسین (ع) به عبیدالله بن زیاد تسلیم کرد و باعث قتل سلیمان شد.<ref>انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ میلادی.، ج۲، ص۳۳۵-۳۳۶؛ اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی.، ص۲۳۲؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج۵، ص۳۵۶-۳۵۷، ۳۴۸؛ الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدر آباد دکن: ۱۳۹۵ قمری/ ۱۹۷۵ میلادی.، ج۵، ص۳۶-۳۷؛ مروج الذهب و معادن الجوهر، مسعودی، علی بن الحسین، چاپ باربیه دومنار و پاوه دوکورتی، پاریس: ۱۸۶۱-۱۸۷۷ میلادی.، ج۳، ص۲۵۱؛ الارشاد فی معرفة حججالله علیالعباد، شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، بیروت: ۱۴۱۴ قمری.، ج۲، ص۴۲-۴۳؛ مقاتل الطالبین، اصفهانی، ابوالفرج علی بن حسین، چاپ احمد صفر، قاهره: ۱۳۶۸ قمری/ ۱۹۴۱ میلادی.، ص۹۶.</ref><br />
<br />
==گفتوگوی سلیمان و عبیدالله==<br />
گفتوگویی بین سلیمان بن رزین و عبیدالله بن زیاد صورت گرفت و او در جواب عبیدالله که گفت حسین تو را فرستاد تا در امت تفرقه ایجاد کنی، گفت: امام حسین (ع) مصباح هدایت و کشتی نجات است. او مدار وحدت و قطب آسیای دین است و تو و یزید تفرقهافکن، ننگ امت اسلام و منهدم کننده ارکان دین و فضیلت هستید.<br />
<br />
==نامه یزید==<br />
پیش از آن به دنبال ناآرام شدن شهر کوفه، یزید در پی درخواست طرفداران بنیامیه که طی نامهای اوضاع کوفه را به اطلاعش رسانده و اقدامات [[مسلم بن عقیل]] و ناتوانی نعمان بن بشیر را خبر داده بودند؛<ref>ر.ک : مقاتل الطالبین، اصفهانی، ابوالفرج علی بن حسین، چاپ احمد صفر، قاهره: ۱۳۶۸ قمری/ ۱۹۴۱ میلادی.، ص۹۶-۹۷.</ref> و با صلاحدید مشاور رومی خود سرجون، نعمان بن بشیر را عزل و عبیدالله بن زیاد را که والی بصره بود، همزمان به حکومت کوفه منصوب و او را مأمور ساخت تا مسلم بن عقیل فرستاده امام حسین (ع) را از کوفه بیرون راند یا بکشد.<ref>انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ میلادی.، ج۲، ص۳۳۶؛ اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی.، ص۲۳۳؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج۵، ص۳۶۲؛ مروج الذهب و معادن الجوهر، مسعودی، علی بن الحسین، چاپ باربیه دومنار و پاوه دوکورتی، پاریس: ۱۸۶۱-۱۹۷۷ میلادی.، ج۳، ص۲۵۲؛ الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدر آباد دکن: ۱۳۹۵ قمری/ ۱۹۷۵ میلادی.، ج۵، ص۴۰.</ref> متن نامه یزید چنین است:<br />
<br />
«طرفداران من در کوفه، به من گزارش دادهاند که مسلم بن عقیل در کوفه مردم را گرد آورده و میخواهد وحدت مسلمین را بر هم زند. بنابراین پس از قرائت این نامه به سوی کوفه رهسپار شو و مسلم را به هر حیله که مقدور باشد دستگیر کرده، سپس وی را به بند افکن یا به قتل برسان و یا از کوفه اخراج نما. والسلام»<ref>ر.ک : انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ میلادی.، ج۲، ص۳۳۶؛ اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی.، ص۲۳۳؛ مقاتل الطالبین، اصفهانی، ابوالفرج علی بن حسین، چاپ احمد صفر، قاهره: ۱۳۶۸ قمری/ ۱۹۴۱ میلادی.، ص۹۶-۹۷؛ الفخری فی الأدااب السلطانیه و الدول الاسلامیه، ابن طقطقی، محمد بن علی بن طباطبا، بیروت: دار صادر، ۱۳۸۵ قمری.، ص۱۱۷.</ref><br />
<br />
==جانشینی عثمان در بصره==<br />
عبیدالله پس از کشتن سلیمان، در مسجد بصره سخنرانی تهدیدآمیزی کرد و برادرش عثمان را جانشین خود در بصره قرار داد. سپس همراه خانواده و چند تن از بزرگان بصره (ده تن و اندی) از جمله مسلم بن عمرو باهلی، شریک بن اعور و منذر بن جارود، به سمت کوفه حرکت کرد.<ref>انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ میلادی.، ج۲، ص۳۳۷؛ اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی.، ص۲۳۳-۲۳۴؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج۵، ص۳۶۰.</ref><br />
<br />
==ورود به کوفه==<br />
عبیدالله بن زیاد در حالیکه چهره خود را پوشانده بود، بهطور ناشناس وارد کوفه شد و مردم که چشم انتظار ورود امام حسین (ع) بودند، او را حسین پنداشتند و به او خوشآمد گفتند و بدینگونه توانست بدون مزاحمتی وارد دارالاماره شود.<ref>ر.ک : انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ میلادی.، ج۲، ص۳۳۷؛ اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی.، ص۲۳۴-۲۳۵؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری /۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج۵، ص۳۶۳؛ الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدر آباد دکن: ۱۳۹۵ قمری/ ۱۹۷۵ میلادی.، ج۵، ص۴۲-۴۳. قس الامامه و السیاسه، ج۲، ص۴؛ تاریخ الیعقوبی، احمدبن اسحاق (ابنواضح)، بیروت: دارصادر، ۱۳۷۹ قمری / ۱۹۶۰ میلادی.، ج۲، ص۲۴۳ معتقدند هانی بن عروه بیمار بود و عبیدالله بن زیاد به عیادت او آمده بود.</ref> عبیدالله با ورود به کوفه مردم را مرعوب نمود و از همان روزهای نخست با سخنانی تند و با تهدید و تطمیع ابتدا مردم سرشناس کوفه را با خود همراه کرد و بدینوسیله دیگران را به تمکین واداشت. او معتقد بود صراحت لهجه از تهدیدها بهتر میتواند مردم را به وظیفهشان آشنا سازد.<ref>ر.ک : انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ میلادی.، ج۲، ص۳۳۶-۳۳۷؛ اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی.، ص۲۳۵-۲۳۶؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج۵، ص۳۶۳؛ الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدر آباد دکن: ۱۳۹۵ قمری/ ۱۹۷۵ میلادی.، ج۵، ص۴۲-۴۳؛ الارشاد فی معرفة حججالله علیالعباد، شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، بیروت: ۱۴۱۴ قمری.، ج۲، ص۴۵-۴۶.</ref><br />
<br />
==مخفیگاه مسلم==<br />
مسلم بن عقیل پس از آگاهی از آمدن عبیدالله و سخنان تهدیدآمیز وی، خانه [[مختار ثقفى|مختار]] را ترک گفت و به منزل [[هانی بن عروه|هانی بن عروه]]<nowiki/> مرادی که از بزرگان و چهرههای سرشناس کوفه بود، رفت<ref>تاریخ الیعقوبی، احمدبن اسحاق (ابنواضح)، بیروت: دارصادر، ۱۳۷۹ قمری / ۱۹۶۰میلادی.، ج۲، ص۲۴۳.</ref> و بهطور پنهانی با شیعیانش دیدار کرد و خانه او را مرکز فعالیتهای سیاسی و نظامی خویش قرار داد.<ref>شعار هواداران مسلم بن عقیل در کوفه که شعار مسلمانان در جنگ بدر بود. معنایش این است: ای یاری شده بمیران! این نوعی پیشگویی و فال نیک به مرگ دشمن است. ر.ک : مروج الذهب و معادن الجوهر، مسعودی، علی بن الحسین، چاپ باربیه دومنار و پاوه دوکورتی، پاریس: ۱۸۶۱-۱۸۷۷میلادی.، ج۲، ص۵۸.</ref> دوستان و یاران وی با هوشیاری تمام مراقب اوضاع بودند و تلاششان این بود که عبیدالله به مخفیگاه مسلم پی نبرد. انتخاب خانه هانی شاید به این دلیل بود که او از نظر نفوذ و قدرت اجتماعی توانمندتر از مختار بود.<br />
<br />
==امتناع مسلم از کشتن عبیدالله==<br />
در همان زمان شریک بن اعور که از بزرگان شیعیان بصره بود و همراه عبیدالله بن زیاد از بصره به کوفه آمده بود، بیمار شد و در خانه هانی بن عروه که از دوستانش بود، اقامت گزید.<ref>ر.ک : اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: ۱۹۶۰میلادی.، ص۲۴۲؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی.، ج۵، ص۳۸۱؛ مروج الذهب و معادن الجوهر، مسعودی، علی بن الحسین، چاپ باربیه دومنار و پاوه دوکورتی، پاریس: ۱۸۶۱-۱۸۷۷ میلادی.، ج۲، ص۲۵۲؛ الارشاد فی معرفة حججالله علیالعباد، شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، بیروت: ۱۴۱۴ قمری.، ج۲، ص۶۶،۵۲؛ الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۳۰؛ البدایة و النهایة، ابنکثیر دمشقی، عمادالدین اسماعیلبن عمر، قاهره: ۱۹۳۲میلادی. ، ج۸، ص۱۵۸؛ العبر و دیوان المبتدأ و الخبر (تاریخ ابن خلدون)، این خلدون، عبدالرحمن بن محمد، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران: مؤسسه مطالعات فرهنگی و تحقیقات فرهنگی، ۱۳۶۳شمسی.، ج۳، ص۲۹.</ref> هنگامی که عبیدالله بن زیاد برای عیادت شریک به خانه هانی رفت، فرصت مناسبی برای مسلم پیش آمد تا به پیشنهاد شریک بن اعور، عبیدالله را به طور غافلگیرانه بکشد. اما مسلم از انجام چنین عملی امتناع ورزید و آن را با اصول اسلام ناسازگار خواند و بعد از اینکه عبیدالله از خانه هانی رفت، مسلم در جواب شریک که پرسید: چرا این فرصت را از دست دادی؟ پاسخ داد: به دو علت: نخست اینکه هانی مایل نبود مهمان در خانهاش کشته شود و دیگر یادآوری حدیثی از پیامبر (ص) بود که: «اَلایمانُ قَیدُ الفَتْک»: مؤمن کسی را غافلگیرانه نمیکشد.<ref>اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی.، ص۲۳۸؛ الارشاد فی معرفة حججالله علیالعباد، شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، بیروت: ۱۴۱۴ قمری.، ج۲، ص۶۶؛ الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۳۰.</ref> به این ترتیب بزرگترین دشمن مسلم بن عقیل و امام حسین (ع) از مهلکهای که به پای خود به آن وارد شده بود، نجات یافت. تنها به خاطر اینکه مسلمانی پاکدین و پاکاعتقاد که جز به اجرای درست احکام دین به چیزی دیگر نمیاندیشید، نخواست بهخاطر سلامت خود و پیروزی در مأموریتی که به عهده داشت، حکمی از احکام دین را نقض کند، هر چند با رعایت این حکم، آینده او و کسی که او را فرستاده است به خطر افتد. امام و نمایندهاش مسلم بن عقیل به قدرت و پیروزی به هر قیمت و از هر راهی اعتقاد نداشتند.<br />
<br />
==جست و جوی مسلم==<br />
عبیدالله بن زیاد که اکنون مردم کوفه را مرعوب نموده بود، به جستوجوی مسلم پرداخت و توسط یکی از بردگان شامی خود به نام مَعقِل با ترفندی خاص به مخفیگاه او پی برد. او سه هزار درهم به معقل داد و گفت: کوشش کن تا با پیروان مسلم آشنا شوی و چون چنین کسی را یافتی، به او بگو که مردی از شیعیان هستم و میدانم مسلم در چنین روزها به کمک مالی محتاج است. میخواهم این پول را به او بدهم تا آن را در جنگ با دشمن خود مصرف کند. این مأموریت برای جاسوسی خبره چون او چندان دشوار نبود. چند تن از بزرگان شیعه در کوفه مشهور بودند و او برای انجام مأموریت خود، مسلم بن عوسجه را که مردی زاهد و پارسا بود، انتخاب کرد و بدین وسیله توانست مخفیگاه مسلم را بیابد و درخانه هانی بن عروه با مسلم دیدار کند و هر روز پیش از دیگران وارد خانه هانی میشد و پس از همه از آنجا خارج میگشت. بدین ترتیب از کار مسلم و شیعیان و تعداد آنان و تصمیماتی که میگرفتند، اطلاع کامل پیدا میکرد و این خبرها را به عبیدالله میداد.<ref>ر.ک : انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰۰ میلادی.، ج۲، ص۳۳۶-۳۳۸؛ اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی.، ص۲۳۸-۲۳۹؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲– ۱۹۶۷ میلادی.، ج۵، ص۳۴۸-۳۵۰؛ الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدر آباد دکن: ۱۳۹۵ قمری/ ۱۹۷۵ میلادی.، ج۵، ص۴۹-۵۰.</ref> جاسوسی او ضربه بسیار سختی به نهضت مسلم در کوفه زد. پسر زیاد با دانستن مخفیگاه مسلم و اطلاع از سران و یاران و هواداران او به کار پرداخت. هانی بن عروه را که به مسلم پناه داده بود، دستگیر و شکنجه نمود.<ref>تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 قمری / 1962 – 1967 میلادی.، ج5، ص372؛ الارشاد فی معرفة حججالله علیالعباد، شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، بیروت: 1414 قمری.، ج2، ص56؛ الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدر آباد دکن: 1395 قمری/ 1975 میلادی.، ج5، ص51-52</ref><br />
<br />
==جنگ مسلم==<br />
با دستگیری هانی، مسلم که به وفاداری و حُسن نیت مردم شک نداشت،<ref>اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: 1960 میلادی.، ص240؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 قمری / 1962 – 1967 میلادی.، ج5، ص375-376؛ الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدر آباد دکن: 1395 قمری/ 1975 میلادی.، ج5، ص54-55</ref> همینکه خبر دستگیری و زندانی شدن هانی را شنید، دانست که دیگر درنگ جایز نیست و باید از نهانگاه خود بیرون آید و جنگ را آغاز کند. پس در روز هشتم (یا نهم و به قولی سوم) ذیالحجه سال 60 با هواخواهان خود که عده آنان را تا چهار هزار تن نوشتهاند در اطراف خانه هانی و خانههای نزدیک گرد آمدند و با شعار ”یا مَنْصورُ اَمِت“<ref>تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 قمری / 1962 – 1967 میلادی.، ج5، ص376.</ref> قیام کرد.<ref>ر.ک : انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: 1996 – 2000 میلادی.، ج2، ص339-340؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 قمری / 1962 – 1967 میلادی.، ج5، ص376-377؛ الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدر آباد دکن: 1395 قمری/ 1975 میلادی.، ج5، ص55-57؛ الارشاد فی معرفة حججالله علیالعباد، شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، بیروت: 1414 قمری.، ج2، ص61-63؛ مقاتل الطالبین، اصفهانی، ابوالفرج علی بن حسین، چاپ احمد صفر، قاهره: 1368 قمری/ 1941 میلادی.، ص108-109؛ الکامل فی التاریخ، ج4، ص34-36</ref> مسلم ابتدا آنان را به دستههایی تقسیم کرده و برای هر قبیله فرماندهی تعیین نمود<ref>↑ - البدایة و النهایة، ابنکثیر دمشقی، عمادالدین اسماعیلبن عمر، قاهره: 1932 میلادی. ، ج8، ص157.</ref> و آنگاه همگی به سمت قصر عبیدالله بن زیاد حرکت کرده و عبیدالله بن زیاد و یارانش را که حدود 200 نفر از اشراف کوفه و نگهبانان بودند، در دارالاماره به محاصره درآوردند. اگر مردمی که قصر را محاصره کرده بودند، مردان جنگ و مطیع مسلم بن عقیل بودند و یا اگر از عاقبتاندیشی و تدبیر بهرهای داشتند، همان موقع قصر را میگرفتند و پسر زیاد را از پای در میآوردند.<br />
<br />
==بیوفایی مردم کوفه==<br />
پسر زیاد چون خود را گرفتار دید، از بیست تن بزرگان کوفه که گرد او را گرفته بودند، تنی چند را میان مردم فرستاد تا به وسیله زر و زور و تزویر جمعیت را پراکنده سازند. آنان که مردانی کار آزموده بودند، میدانستند مردم بیتدبیر و آشوبگر را چهگونه میتوان از هیجان باز داشت. به این ترتیب در طی یک روز هجده هزار نفر مردمی که بر سر جان خود با مسلم پیمان بسته بودند، از گرد او پراکنده شدند و هنوز تاریکی شب فرا نرسیده بود که فقط سی نفر با او ماندند و چون نماز شام را خواند یک تن از یاران خود را همراه نداشت.<ref>مقاتل الطالبین، اصفهانی، ابوالفرج علی بن حسین، چاپ احمد صفر، قاهره: 1368 قمری/ 1941 میلادی.، ص86</ref> از اینجا معلوم میشود که مسلم بن عقیل هرگز کوتاهی نکرد و حزم و دوراندیشی را از دست نداد، اما شکست او به سبب بیوفایی و ناجوانمردی مردم کوفه بود. یکباره اوضاع کوفه دگرگون شد. فعالیتهای توأم با خشم و خشونت بر ضد مسلم کار خود را کرد و وقتی که بحران به منتهای اوج خود رسید، چرخ حوادث به نفع عبیدالله به گردش درآمد. همان شب عبیدالله به منبر رفت و ضمن تهدید و تطمیع حاضران و دشنام به مسلم بن عقیل از اینکه کسی به مسلم پناه دهد، آنان را ترساند و از آنان خواست ملتزم اطاعت و بیعت خویش باشند.<ref>انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: 1996 – 2000 میلادی.، ج2، ص341-342؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 قمری / 1962 – 1967 میلادی.، ج5، ص380.</ref><br />
<br />
==شهادت مسلم==<br />
سرانجام مزدوران عبیدالله بن زیاد با حمله به مخفیگاه [[مسلم بن عقیل|مسلم]]<nowiki/>، بر او دست یافتند و پس از درگیری شدید، او را دستگیر کردند و بر خلاف امانی که داده بودند، تصمیم به قتل او گرفتند. مسلم را که پس از جنگی قهرمانانه دستگیر شده بود، با تنی مجروح و لبی تشنه به قصر عبیدالله بن زیاد آوردند.<ref>ر.ک : انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: 1996 – 2000 میلادی.، ج2، ص339؛ اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: 1960 میلادی.، ص241؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 قمری / 1962 – 1967 میلادی.، ج5، ص376؛ الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدر آباد دکن: 1395 قمری/ 1975 میلادی.، ج5، ص56.</ref> پسر اشعث به عبیدالله بن زیاد گفت: من او را امان دادهام. عبیدالله بن زیاد گفت: تو چه حق داری که به کسی امان بدهی یا ندهی! ما تو را برای دستگیری او فرستاده بودیم، نه امان دادن به وی. <ref>انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: 1996 – 2000 میلادی.، ج2، ص339</ref>گفتوگوهایی که در آن لحظات و در چنان اجتماع شوم و غیرانسانی بین این مظلوم شرافتمند و آن ستمکار بیشرم رفته است، از یک سو تأثرآور و از سوی دیگر حیرتانگیز است. مسلم هنگام ورود بر عبیدالله سلام نکرد. یکی از ملازمان عبیدالله بن زیاد بانگ بر زد که به امیر سلام کن. مسلم خروش برآورد که: ساکت باش! او امیر من نیست.<br />
<br />
- چه سلام کنی و چه از سلام کردن اِبا نمایی، بالاخره کشته خواهی شد.<br />
<br />
- اگر مرا بکشی، مسأله مهمی نیست. افراد پلیدتر از تو، انسانهای ارجمندتر از مرا کشتهاند.<br />
<br />
- خدا مرا بکشد اگر تو را به قتل نرسانم. هر آینه تو را به شیوهای میکشم که تا کنون در اسلام سابقه نداشته است.<br />
<br />
- تو شایستهترین فرد برای بدعتگذاری در اسلام هستی. تو زشتی مثله کردن، پلیدی کشتن به ناحق، ناپاکی نسل و ناروایی چیرگی ظالمانه را بر کسی که از تو سزاوارتر باشد، باقی نخواهی گذاشت و تو بهترین فرد برای انجام این گونه امور هستی.<br />
<br />
- ای مرد نفرین شده! ای مرد جدایی افکن! تو پیوند مسلمانان را از هم گسستی و آشوب بر پا کردی.<br />
<br />
- دروغ میگویی. پیوند امت اسلامی را معاویه و فرزندش یزید از هم گسستند و آشوب را تو و پدرت زیاد بن ابیه بر پا کردی.<br />
<br />
- آرام باش ای مسلم! تو به سوی مردم کوفه آمدی و آنان را که با یکدیگر پیوند داشتند و کارهایشان هماهنگ بود، از یکدیگر دور ساختی و افکارشان را متفرق کردی.<br />
<br />
- چنین نیست و من بدین منظور به کوفه نیامدهام. شما حکمرانان اموی کارهای نادرست را رواج دادید. امر دین را محو کردید. بر مردم بدون رضایتشان حکومت نمودید و به شیوه قیصر و کسری زیستید. ولی ما به میان ایشان آمدیم تا امر به معروف و نهی از منکر نماییم و این مردم را به سوی کتاب خدا و سنت پیامبر (ص) فرا خوانیم. آمدیم تا مردم را امر به عدالت و به حکم قرآن دعوت کنیم. آری ما برای چنینکاری شایستگی داریم. عبیدالله که از عهده جواب به سخنان درست و به حق مسلم برنیامد، بنای دشنام، ناسزا و تهمت را به عقیل، امام علی (ع)، امام حسن (ع) و امام حسین (ع) گذاشت. اما مسلم جواب داد: تو و پدرت برای دشنام سزاوارترید. هر کار که میخواهی انجام بده ای دشمن خدا! عبیدالله بن زیاد که شکست سختی از مسلم خورده بود، به شیوه مردمان پست رو نهاد که چون به منطق در میمانند، به تهمت توسل میجویند. پس گفت: مسلم! مگر تو نبودی که در مدینه شراب میخوردی؟ مسلم به جای اینکه در خشم شود، از این همه بیشرمی در شگفت ماند و گفت: پسر زیاد! من شراب بخورم؟! سزاوارتر از من به شرابخواری کسی است که از نوشیدن خون مسلمانان و کشتن بیگناهان و دستگیری و شکنجه آزادمردان به صرف تهمت و گمان باکی ندارد و نه تنها چنین گناهان بزرگ را مرتکب میشود و پشیمان نمیگردد، بلکه چنان مینمایاند که ابداً کار زشتی نکرده است. پسر زیاد که دید تیر تهمت وی کارگر نیفتاد، دستور قتل مسلم را داد و گفت: او را بر بام قصر برند، سر از بدنش جدا کنند و جسد او را از بالا به پایین بیفکنند.<ref>ر.ک : انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: 1996 – 2000 میلادی.، ج2، ص339-342؛ اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: 1960 میلادی.، ص240-242؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 قمری / 1962 – 1967 میلادی.، ج5، ص376-381؛ مقاتل الطالبین، اصفهانی، ابوالفرج علی بن حسین، چاپ احمد صفر، قاهره: 1368 قمری/ 1941 میلادی.، ص103-108</ref> پس از شهادت مسلم، عبیدالله، [[هانی بن عروه|هانی]]<nowiki/> را هم به قتل رساند و دستور داد ریسمان به پای هر دو نعش ببندند و در بازارهای کوفه بگردانند.<ref>.ک : تاریخ الیعقوبی، احمدبن اسحاق (ابنواضح)، بیروت: دارصادر، 1379 قمری / 1960 میلادی.، ج2، ص258؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 قمری / 1962 – 1967 میلادی.، ج5، ص570-571؛ الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدر آباد دکن: 1395 قمری/ 1975 میلادی.، ج5، ص145؛ امتاع الاسماع، مقریزی، تقیالدین احمدبن علی، قاهره: مطبعة الجنة، 1941 میلادی.، ج11، ص350.</ref> آنگاه جسد مطهر این دو شهید را در محله ”کناسِه“<ref>الارشاد فی معرفة حججالله علیالعباد، شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، بیروت: 1414 قمری.، ج2، ص71؛ انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: 1996 – 2000 میلادی.، ج3، ص378؛ اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: 1960 میلادی.، ص245.</ref> به دار بیاویزند<ref>الارشاد فی معرفة حججالله علیالعباد، شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، بیروت: 1414 قمری.، ج2، ص71</ref> سپس سر این دو شهید را توسط [[هانی بن ابی حیه همدانی|هانی بن ابیحیه همدانی]] و [[زبیر بن اروج تمیمی|زبیر بن اَروَج تمیمی]] به نزد یزید فرستاد<ref>وقعه الطف، ابومخنف لوط بن یحیی، چاپ محمد هادی یوسفی غروی.، ص160؛ انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: 1996 – 2000 میلادی.، ج3، ص378؛ الارشاد فی معرفة حججالله علیالعباد، شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، بیروت: 1414 قمری.، ج2، ص71.</ref> و گزارش کار را چنین ارائه نمود: ” اما بعد، ستایش خدای را که حق امیرالمؤمنین را گرفت و او را از دشمن، آسوده خاطر ساخت. به امیرالمؤمنین خبر میدهم که مسلم بن عقیل به خانه هانی بن عروه رفت و من با قراردادن مأموران مخفی و خدعه و فریب توانستم آن دو را از خانه بیرون آورده و گردن بزنم و سرهای آنان را بوسیله هانی بن ابیحیه و زبیر بن اروج تمیمی که از سرسپردگان وفادارند، برای تو فرستادم. از این دو نفر درباره مسلم و هانی هرچه میخواهی سؤال کن که هر دو بصیر و راستگو و اهل ورع هستند. والسلام“<ref>-وقعه الطف، ابومخنف لوط بن یحیی، چاپ محمد هادی یوسفی غروی.، ص160؛ انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: 1996 – 2000 میلادی.، ج3، ص378؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 قمری / 1962 – 1967 میلادی.، ج5، ص395</ref><br />
<br />
==نامه یزید به عبیدالله==<br />
یزید سر این دو شهید را بر دروازه دمشق آویخت<ref>ر.ک : انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: 1996 – 2000 میلادی.، ج3، ص378-379؛ الاخبارالطوال، ص346؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 قمری / 1962 – 1967 میلادی.، ج5، ص394-395؛ الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدر آباد دکن: 1395 قمری/ 1975 میلادی.، ج5، ص82-83؛ الارشاد فی معرفة حججالله علیالعباد، شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، بیروت: 1414 قمری.، ج2، ص71؛ البدایة و النهایة، ابنکثیر دمشقی، عمادالدین اسماعیلبن عمر، قاهره: 1932 میلادی. ، ج8، ص168</ref> و از قهر و غلبه عبیدالله، خرسند شد و طی نامهای از او تشکر کرد و او را از تصمیم امام حسین (ع) در حرکت از مکه به عراق آگاه ساخت و از او خواست تا به بهترین وجه در مورد او اقدام کند و به او توصیه کرد به مجرد اتهام، مخالفان را زندانی کن و به محض مشکوک بودن، آنان را بازداشت کن.<ref>تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 قمری / 1962 – 1967 میلادی.، ج5، ص379؛ انصار الحسین، محمدمهدی شمسالدین، ترجمه سیدناصر هاشمزاده، تهران: شرکت چاپ و نشر بینالملل، 1387 شمسی. (ع)، ص136.</ref> در همین ایام عبیدالله دستور داد میثم تمّار از اصحاب امام علی (ع) را نیز به دار آویختند و به [[شهادت]] رساندند و [[مختار ثقفى|مختار ثقفی]] را نیز به جرم همکاری با مسلم به زندان انداخت، اما بعد از شهادت امام حسین (ع)، به خواهش عبدالله بن عمر که شوهر خواهر مختار بود، از زندان آزاد و به طائف تبعید شد.<ref>ر.ک : انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: 1996 – 2000 میلادی.، ج3، ص169؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 قمری / 1962 – 1967 میلادی.، ج5، ص397؛ انصار الحسین، محمدمهدی شمسالدین، ترجمه سیدناصر هاشمزاده، تهران: شرکت چاپ و نشر بینالملل، 1387 شمسی. (ع)، ص136-137</ref><br />
<br />
==فرستادن حصین بن نمیر به قادسیه==<br />
چون عبیدالله بن زیاد از حرکت امام حسین (ع) به سوی عراق خبر یافت، [[حصین بن نمیر تمیمی|حُصَین بن نُمَیر]] صاحب شرطه (رئیس شهربانی) کوفه را به منطقه [[قادسیه]] فرستاد، تا راه را بر امام ببندد. حُصَین بن نُمَیر در آنجا پُست نظامی نیرومندی بر پا ساخت.<br />
<br />
==نامه امام حسین (ع) به اهل کوفه==<br />
در همین اثنا امام حسین (ع) نامهای برای اهل کوفه و چهرههای سرشناس شهر مانند [[سلیمان بن صرد خزاعی|سلیمان بن صُرَد خُزاعی]]<nowiki/>، [[مسیب بن نجبه فرازى|مُسَیب بن نجبه]]<nowiki/> و رَفاعة بن شَدّاد نوشت و توسط فرستاده دیگری به نام [[قیس بن مسهر صیداوی|قَیس بن مُسَهَّر صَیداوی]] به سوی کوفه ارسال فرمود.<ref>الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدر آباد دکن: 1395 قمری/ 1975 میلادی.، ج5، ص45.</ref><br />
<br />
==گفتوگوی عبیدالله و قیس==<br />
هنگامی که قیس به قادسیه رسید، توسط حُصَین بن نُمَیر بازداشت شد. حُصَین دستور تفتیش او را صادر نمود.<ref>انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: 1996 – 2000 میلادی.، ج2، ص472؛ اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: 1960 میلادی.، ص249؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 قمری / 1962 – 1967 میلادی.، ج5، ص400؛ الارشاد فی معرفة حججالله علیالعباد، شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، بیروت: 1414 قمری.، ج2، ص78،69؛ مقتل الحسین خوارزمی، خوارزمی، حسین، به کوشش الشیخ محمد السماوی، نجف: مطبعه الزهراء، 1367 قمری.، ج1، ص330،327.</ref> قیس بیدرنگ نامه را درآورد و پارهپاره کرد. حصین او را نزد عبیدالله فرستاد. بین عبیدالله و قیس سؤال و جوابی صورت گرفت که گویای روح پر صلابت قیس است:<br />
<br />
- تو کیستی؟<br />
<br />
- من از شیعیان امام علی (ع) و فرزندش امام حسین (ع) هستم.<br />
<br />
- چرا نامه را پاره کردی؟<br />
<br />
- برای اینکه تو از محتوای آن مطلع نشوی.<br />
<br />
- نامه را به چه کسی نوشته و مخاطب نامه که بوده؟<br />
<br />
- این نامه را امام حسین (ع) برای عدهای از مردم کوفه مرقوم فرموده بود که من اسامی ایشان را نمیدانم.<br />
<br />
عبیدالله بن زیاد خشمگینانه او را تهدید کرد که به خدا قسم هرگز از چنگ من رهایی نخواهی یافت مگر این که نام آن افراد را بگویی و یا آن که بر فراز منبر آشکارا بر حسین و پدر و برادرش دشنام دهی. در غیر این صورت تو را خواهم کشت. قیس که این پیشنهاد را فرصت خوبی برای رساندن پیام امام به کوفیان میدید، بیدرنگ پیشنهاد عبیدالله بن زیاد را پذیرفت. - بر منبر میروم و حسین را تکذیب میکنم.<br />
<br />
==سخنان قیس با مردم کوفه==<br />
بدینگونه قیس بر بالای منبر رفت و پس از حمد و ثنا به درگاه خداوند و درود بر پیامبر (ص) از [[حسین بن علی (ع)|امام حسین (ع)]] و امام علی (ع) به نیکی یاد نمود و بر عبیدالله و پدرش و همه گردنکشان و خودکامگان اموی نفرین فرستاد و گفت: مردم! امام حسین (ع) بهترین خلق خداست و پسر دختر پیامبر (ص) است و من فرستاده اویم. درمنطقه حاجر (حاجز) از او جدا شدم. او را اجابت کنید و به او بپیوندید و ندایش را لبیک گویید.<ref>انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: 1996 – 2000 میلادی.، ج2، ص473؛ اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: 1960 میلادی.، ص249-250؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 قمری / 1962 – 1967 میلادی.، ج5، ص400؛ الارشاد فی معرفة حججالله علیالعباد، شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، بیروت: 1414 قمری.، ج2، ص80؛ مقتل الحسین خوارزمی، خوارزمی، حسین، به کوشش الشیخ محمد السماوی، نجف: مطبعه الزهراء، 1367 قمری.، ج1، ص332</ref> عبیدالله بن زیاد که خود را باخته بود، بیدرنگ فرمان داد که قیس را از فراز قصر به پایین پرتاب کنند.<ref>ر.ک : انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: 1996 – 2000 میلادی.، ج3، ص472-473؛ الاخبارالطوال، ص248-250؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 قمری / 1962 – 1967 میلادی.، ج5، ص400-403؛ الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدر آباد دکن: 1395 قمری/ 1975 میلادی.، ج5، ص76-79؛ الارشاد فی معرفة حججالله علیالعباد، شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، بیروت: 1414 قمری.، ج2، ص78-80؛ مقاتل الطالبین، اصفهانی، ابوالفرج علی بن حسین، چاپ احمد صفر، قاهره: 1368 قمری/ 1941 میلادی.، ص110-111</ref> بدین ترتیب قیس به شهادت رسید.<ref>انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: 1996 – 2000 میلادی.، ج2، ص472-473؛ اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: 1960 میلادی.، ص249-250؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 قمری / 1962 – 1967 میلادی.، ج5، ص402-403؛ الارشاد فی معرفة حججالله علیالعباد، شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، بیروت: 1414 قمری.، ج2، ص78-80</ref><br />
<br />
==شهادت عبدالله بن یقطر==<br />
عبیدالله بن زیاد همچنین دستور داد [[عبدالله بن یقطر]] (بقطر)<ref>اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: 1960 میلادی.، ص251؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 قمری / 1962 – 1967 میلادی.، ج5، ص408-409؛ الارشاد فی معرفة حججالله علیالعباد، شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، بیروت: 1414 قمری.؛ ج2، ص81-84؛ مقتل الحسین خوارزمی، خوارزمی، حسین، به کوشش الشیخ محمد السماوی، نجف: مطبعه الزهراء، 1367 قمری.، ج1، ص334</ref> برادر رضاعی امام حسین (ع) را بکشند. عبدالله از فرستادگان امام حسین (ع) و حامل پیامی برای مسلم بن عقیل به کوفه بود و رهسپار آن دیار شد. اما توسط حصین بن نمیر در نزدیکی قادسیه دستگیر شد. او را نزد عبیدالله بن زیاد بردند و چون اسرار نامه امام را فاش نکرد، عبیدالله نیز دستور داد او را از بالای قصر به زمین افکندند و استخوانهایش خُرد شد. هنوز رمقی در بدن داشت که عبدالملک بن عمیر لخمی با ضربتی او را کشت.<ref>ر.ک : انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: 1996 – 2000 میلادی.، ج2، ص472-473؛اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: 1960 میلادی.، ص253؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 قمری / 1962 – 1967 میلادی.، ج5، ص408-409؛ الارشاد فی معرفة حججالله علیالعباد، شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، بیروت: 1414 قمری.؛ ج2، ص84؛ مقتل الحسین خوارزمی، خوارزمی، حسین، به کوشش الشیخ محمد السماوی، نجف: مطبعه الزهراء، 1367 قمری.، ج1، ص334</ref> برخی نیز نوشتهاند عبدالله سفیر مسلم برای امام حسین (ع) بود تا تحول و انحطاط کوفه را خبر دهد که توسط مالک بن یربوع تمیمی دستگیر و به عبیدالله بن زیاد تحویل داده شد.<ref>انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: 1996 – 2000 میلادی.، ج2، ص477-478؛ اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: 1960 میلادی.، ص253.</ref><br />
<br />
==رویارویی سپاه حر با امام حسین (ع)==<br />
حُصَین بن نُمَیر، [[حر بن یزید ریاحی|حُرّ بن یزید ریاحی]] را با هزار سپاهی به منزله مقدمه سپاه از قادسیه به سوی کاروان امام روانه کرد. امام حسین (ع) در روز 26 ذیالحجه نزدیک کوفه در کنار بلندیهای ذوحُسُم (ذوجشم) با حُرّ و سپاهیانش روبهرو شد.<ref>الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدر آباد دکن: 1395 قمری/ 1975 میلادی.، ج5، ص62؛ الارشاد فی معرفة حججالله علیالعباد، شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، بیروت: 1414 قمری.، ج2، ص90</ref> تصریح منابع بر آن است که حُرّ نه برای جنگ بلکه صرفاً برای انتقال امام نزد عبیدالله بن زیاد اعزام شده بود و اینکه به دستور عبیدالله از بازگشت آن حضرت به حجاز جلوگیری کند و از اینرو با سپاهیانش در حالیکه قبضه شمشیرها را در دست داشتند، رو در روی توقفگاه کاروان امام صفآرایی کرد.<ref>ر.ک : اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: 1960 میلادی.، ص255؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 قمری / 1962 – 1967 میلادی.، ج5، ص414؛ الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدر آباد دکن: 1395 قمری/ 1975 میلادی.، ج5، ص91-92؛ الارشاد فی معرفة حججالله علیالعباد، شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، بیروت: 1414 قمری.، ج2، ص86-87؛ مقاتل الطالبین، اصفهانی، ابوالفرج علی بن حسین، چاپ احمد صفر، قاهره: 1368 قمری/ 1941 میلادی.، ص113-114.</ref> امام که امید به حمایت کوفیان داشت، از حُرّ پرسید که به کمک آنان آمده یا بر ضد آنان است؟ حُرّ گفت: بر ضد شما. سپاه، متشکل از هزار نفر سوارهنظام بود. بهرغم این صفآرایی خصمانه، واکنش امام صلحآمیز بود. چنانکه به یارانش دستور داد که سپاهیان حُرّ و اسبانشان را سیراب کنند. آن روز که حُرّ راه را بر امام حسین (ع) گرفت، از قادسیه میآمد و پسر زیاد برای اینکه هر چه زودتر و بهتر به مقصد برسد، به حصین بن نمیر چنین دستوری داده بود. پس از اقامه نماز چون امام با یاران خویش عزم بازگشت نمود، حُرّ ممانعت کرد. امام بهجِد قصد بازگشت به حجاز را نمود و حُرّ مانع شد.<ref>انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: 1996 – 2000 میلادی.، ج2، ص481؛ اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: 1960 میلادی.، ص255</ref> حُرّ گفت: من مأموریت ندارم که با تو بجنگم، بلکه مأموریتم این است که از تو جدا نشوم تا تو را به طرف کوفه راهنمایی کنم و پیشنهاد نمود که امام راهی غیر از راه کوفه و مدینه در پیش گیرد تا وی بتواند از عبیدالله بن زیاد کسب تکلیف کند و گفت امیدوارم خداوند زمینهای فراهم آورد که من به درگیری با شما مبتلا نشوم. آنگاه امام حسین (ع) و یارانش در مسیر عُذَیبُ الهِجانات و قادسیه حرکت کردند و حُرّ نیز همراه آنان بود. سرانجام در روز پنجشنبه دوم محرم 61 به سرزمین [[نینوا]] رسیدند. [[مالک بن نسیر کندی|مالک بن نَسرکندی]] نامه عبیدالله بن زیاد را به حُرّ داد مبنی بر آن که بر حسین و یارانش سخت بگیرد و آنان را در زمینی بی آب و علف و بیحصار متوقف کند و نوشت که فرستادهام مأموریت دارد همراه تو باشد تا ببیند که چهگونه فرمان من انجام میشود. به این صورت توافق حُرّ با امام در روز دوم محرم پایان یافت. حُرّ امام را ناگزیر ساخت در جایی به نام کربلا نزدیک فرات پیاده شود و حُرّ برای عبیدالله بن زیاد نامهای نوشت که حسین بن علی و خانواده و یاران او در کربلا فرود آمدهاند.<br />
<br />
==فرستادن عمر بن سعد به کربلا==<br />
یک روز پس از ورود امام، عبیدالله بن زیاد، [[عمر بن سعد]] را که به وی وعده حکومت ری و دَستَبی را داده بود، پیش از عزیمت به محل مأموریتش با چهار هزار سپاهی از کوفه به کربلا فرستاد و دستور داد تا از امام حسین (ع) و یارانش به نام یزید بیعت بگیرد. اما امام به وی پاسخ رد داد. از آن پس تا روز نهم [[محرم]] عبیدالله هر روز سپاهیانی به همراه فرماندهانی به سوی عمر بن سعد روانه میکرد.<br />
<br />
==فرستادن لشکریان برای یاری عمر بن سعد==<br />
عبیدالله بن زیاد کسانی را مأمور کرد تا در کوفه بگردند و مردم را به اطاعت فراخوانند و از عواقب شورش بترسانند و آنان را از یاری امام حسین (ع) باز دارند. شمار لشکریانی که عبیدالله بن زیاد همراه سرداران خود به یاری عمر بن سعد فرستاد و تحت فرماندهی او قرار داد، 30 هزار سوار و پیاده بود.<br />
<br />
==بستن شریعه فرات==<br />
روز هفتم محرم به دستور عبیدالله بن زیاد از دسترسی امام به آب و شریعه فرات جلوگیری کردند.<ref>ر.ک : انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: 1996 – 2000 میلادی.، ج2، ص480، 482-483؛ اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: 1960 میلادی.، ص253-255؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 قمری / 1962 – 1967 میلادی.، ج5، ص414؛ مقاتل الطالبین، اصفهانی، ابوالفرج علی بن حسین، چاپ احمد صفر، قاهره: 1368 قمری/ 1941 میلادی.، ص113-114</ref> اگر چه امام حسین (ع)، برادر دلیرش [[عباس ابن علی(ع)|عباس (ع)]] را با گروهی فرستاد و او توانست با عقب راندن دشمن، مشکها را از آب پر کند و باز گردد،<ref>ر.ک : مقاتل الطالبین، اصفهانی، ابوالفرج علی بن حسین، چاپ احمد صفر، قاهره: 1368 قمری/ 1941 میلادی.، ص113-114؛ 35.➞ البدء و التاریخ، مقدسی، مطهربن طاهر، پاریس: چاپ کلمان هوار، 1899 – 1919 میلادی، چاپ افست تهران: 1962 میلادی.، مطهربن طاهر، پاریس: چاپ کلمان هوار، 1899 – 1919 میلادی، چاپ افست تهران: 1962 میلادی.، ج6، ص11.</ref> اما از صبح [[عاشورا]] خیمههای امام حسین (ع) آب نداشت.<br />
<br />
==پیشنهاد امام حسین (ع) به عمر بن سعد==<br />
گفته شده امام به عمر بن سعد پیشنهاد کرد تا به مدینه باز گردد. عمر بن سعد که مایل بود کار به صلح بیانجامد، با امام در اینباره توافق کرد، اما عبیدالله بن زیاد به تحریک [[شمر بن ذی الجوشن|شمر بن ذیالجوشن]] پیشنهاد امام را نپذیرفت و به عمر بنسعد دستور داد در صورت امتناع از بیعت به نام یزید، با او بجنگد.<ref>الارشاد فی معرفة حججالله علیالعباد، شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، بیروت: 1414 قمری.، ج2، ص111.</ref> امام فرمود که تسلیم پسر مرجانه نخواهد شد.<ref>- ر.ک : کتاب نسب قریش، مصعب بن عبدالله زبیری، چاپ لوی پروونسال، قاهره، 1953 میلادی.، ص40؛ اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: 1960 میلادی.، ص259؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 قمری / 1962 – 1967 میلادی.، ج5، ص456؛ الارشاد فی معرفة حججالله علیالعباد، شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، بیروت: 1414 قمری.، ج2، ص112؛ مقاتل الطالبین، اصفهانی، ابوالفرج علی بن حسین، چاپ احمد صفر، قاهره: 1368 قمری/ 1941 میلادی.، ص113-114</ref><br />
<br />
==واقعه کربلا==<br />
به این ترتیب واقعه کربلا به وقوع پیوست و امام حسین (ع) به شهادت رسید. عبیدالله همچنین فرمان داد تا بر اجساد امام و خاندان و یارانش اسب بتارانند.<ref>ر.ک : انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: 1996 – 2000 میلادی.، ج2، ص504؛ اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: 1960 میلادی.، ص259؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 قمری / 1962 – 1967 میلادی.، ج5، ص440، 455-456. فهرستی از قبایل مختلف و تعداد سرهایی که هر کدام نزد عبیدالله بن زیاد بردند، بهدست دادهاند</ref> عمر بن سعد همان شب سر امام را توسط [[خولی بن یزید اصبحی|خولی بن یزید]] برای عبیدالله بن زیاد به کوفه فرستاد<ref>اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: 1960 میلادی.، ص259-260؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 قمری / 1962 – 1967 میلادی.، ج5، ص456؛ الارشاد فی معرفة حججالله علیالعباد، شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، بیروت: 1414 قمری.، ج2، ص114</ref> و فردای آن روز نیز سرهای دیگر شهدا را بر سر نیزهها نزد عبیدالله بن زیاد به کوفه بردند. لشکریان عمر بن سعد برای هر سری که به عنوان کشندهِ آن نزد عبیدالله بن زیاد میبردند، جایزهای از او میگرفتند.<ref>35.➞ البدء و التاریخ، مقدسی، مطهربن طاهر، پاریس: چاپ کلمان هوار، 1899 – 1919 میلادی، چاپ افست تهران: 1962 میلادی.، مطهربن طاهر، پاریس: چاپ کلمان هوار، 1899 – 1919 میلادی، چاپ افست تهران: 1962 میلادی.، ج6، ص11؛ البدایة و النهایة، ابنکثیر دمشقی، عمادالدین اسماعیلبن عمر، قاهره: 1932 میلادی. ، ج6، ص232.</ref><br />
<br />
==عبور سرهای شهیدان و کاروان اسیران از شهرها==<br />
عبیدالله میخواست در روز دوازدهم از فرصت استفاده کرده و به یک نمایش قدرت و جشن پیروزی دست بزند و با عبور سرهای شهیدان و کاروان اسیران از برابر چشمان مردم کوفه به آنان بفهماند که در مقابل حکومت یزید، هیچ قدرتی یارای مقابله ندارد و هیچ فریاد و مقاومتی باقی نمانده است. به همین منظور مسیر عبور کاروان را از مسیر اصلی شهر کوفه تا میدان مرکزی که قصر دارالاماره در آنجا واقع بود، قرار داده و مردم را نیز در طول مسیر جمع کرده بود. مردم کوفه اولاد علی (ع) و خاندان پیامبر (ص) را میشناختند. آنان هنوز خاطرههای حکومت پنج ساله امام علی (ع) در کوفه را در یادها داشتند و به مجرد دیدن خاندان رسالت و سرهای به نیزه رفته، بغضها در گلو شکست و گریه آغاز شد.<br />
<br />
==گفتوگوی حضرت زینب (س) و عبیدالله==<br />
در دارالاماره سر امام حسین (ع) را در طشتی روبهروی عبیدالله بن زیاد قرار دادند و او با چوب بر صورتش میزد که مورد اعتراض صحابی پیامبر (ص)، [[زید بن ارقم]]<ref>تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 قمری / 1962 – 1967 میلادی.، ج5، ص457؛ الارشاد فی معرفة حججالله علیالعباد، شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، بیروت: 1414 قمری.، ج2، ص472؛ اللهوف فی قتلی الطفوف (مقتل الحسین)، ابن طاووس، علی بن موسی بن محمد، نجف: الحیدریه، 1385 قمری.، ص191؛ نهایه الارب فی فنون الادب، نویری، شهاب الدین احمد، ترجمه دکتر محمود مهدوی دامغانی، تهران: انتشارات امیر کبیر، 1365 شمسی.، ج7، ص200.</ref> یا انس بن مالک<ref>-وقعه الطف، ابومخنف لوط بن یحیی، چاپ محمد هادی یوسفی غروی.، ص262؛ مقتل الحسین خوارزمی، خوارزمی، حسین، به کوشش الشیخ محمد السماوی، نجف: مطبعه الزهراء، 1367 قمری.، ج2، ص42؛ الارشاد فی معرفة حججالله علیالعباد، شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، بیروت: 1414 قمری.، ج2، ص472؛ اللهوف فی قتلی الطفوف (مقتل الحسین)، ابن طاووس، علی بن موسی بن محمد، نجف: الحیدریه، 1385 قمری.، ص191</ref> قرار گرفت. در همان مجلس نیز سخنانی بین [[زینب (س)|حضرت زینب (س)]] و [[زین العابدین «ع»|امام سجاد (ع)]] با عبیدالله بن زیاد رد و بدل شد که باعث خشم و رسوایی عبیدالله بن زیاد گردید. او خطاب به حضرت زینب (س) گفت:<br />
<br />
سپاس خداوندی را که شما را رسوا کرد و کشت و قصه و فتنه شما را دروغ گردانید.<br />
<br />
زینب (س) گویی هیچ اتفاقی رخ نداده و فقط برای یک مناظره علمی به این مجلس آمده، عبیدالله بن زیاد را به چیزی نشمرد و او را پیش روی مردمان تحقیر کرد و فرمود:<br />
<br />
سپاس خداوندی را که ما را به وجود پیامبر (ص) گرامی داشت و ما را پاک و پاکیزه فرمود. نه چنان است که تو میگویی، بلکه تبهکار و رسوا و بدکار تکذیب میشود و آنان ما نیستیم. دیگرانند.<ref>-وقعه الطف، ابومخنف لوط بن یحیی، چاپ محمد هادی یوسفی غروی.، ص262؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 قمری / 1962 – 1967 میلادی.، ج5، ص457؛ الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدر آباد دکن: 1395 قمری/ 1975 میلادی.، ج5، ص122-123؛ الارشاد فی معرفة حججالله علیالعباد، شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، بیروت: 1414 قمری.، ج2، ص473</ref><br />
<br />
عبیدالله بن زیاد از این پاسخ حیرت کرد و گفت: کار خدا را با خاندانت چگونه دیدی؟<br />
<br />
- ”ما رَأیتُ اِلاّ جَمیلاً“ جز زیبایی ندیدم. سپس در ادامه سخنان خود، مطمئن، کو بنده و با صلابت فرمود: شهید شدن برای ایشان مقدر شده بود. به سوی مقتل خویش رفتند. به زودی خداوند میان آنان و تو را فراهم میآورد تا در پیشگاه الهی حجت گویید و از او داوری خواهید. نگاه کن که در آن روز، پیروزی و رستگاری از آن کیست؟ مادرت به عزایت بنشیند، ای پسر مرجانه!<ref>-وقعه الطف، ابومخنف لوط بن یحیی، چاپ محمد هادی یوسفی غروی.، ص263؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 قمری / 1962 – 1967 میلادی.، ج5، ص458؛ الارشاد فی معرفة حججالله علیالعباد، شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، بیروت: 1414 قمری.، ج2، ص473.</ref><br />
<br />
عبیدالله بن زیاد به شدت خشمگین شد. سخن زینب (س) فخرفروشی قبیلهای او و ریشهی تباهش را بر باد داد.<br />
<br />
عبیدالله بن زیاد خُرد شده بود. او از شنیدن این پاسخ پایمال شد. با درماندگی از آخرین سلاحش که دشنام بود، استفاده کرد. به زینب (س) گفت:<br />
<br />
- سرانجام خداوند دل مرا از سرکش و دیگر سرکشان خاندان تو خنک کرد.<br />
<br />
- ”لعمری لَقَد قَتَلتَ کَهلی وَ قَطَعتَ فَرعی وَ اجتَثَثتَ اَصلی فَاِن کانَ هذا شَفاؤُکَ فَقَد اِشتَفَیتَ“ به جانم سوگند سالار مرا کشتی و شاخههای درخت زندگی مرا بُریدی و ریشهام را برآوردی. اگر اینها دل تو را خنک میکند، خوشدل باش!<br />
<br />
- این زن سخن به سجع میگوید، همانگونه که پدرش سخنان مسجَّع میگفت.<br />
<br />
- مرا با سجع چه کار؟ کلمات همانگونه که از سینهام میجوشد، بر زبانم جاری میشود.<ref>قرآن مجید، سوره زمر، آیه 42.</ref><br />
<br />
==گفتوگوی امام سجاد (ع) و عبیدالله==<br />
عبیدالله بن زیاد درمانده و خُرد، از گفتوگو با زینب (س) صرفنظر کرد. در این هنگام به امام سجاد (ع) نگریست و پرسید: نامت چیست؟<br />
<br />
- من علی پسر حسین (ع) هستم.<br />
<br />
- مگر خداوند علی بن الحسین را نکشت؟<br />
<br />
- برادری داشتم، نام او هم علی بود. مردم او را کشتند.<ref>تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 قمری / 1962 – 1967 میلادی.، ج5، ص458؛ الارشاد فی معرفة حججالله علیالعباد، شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، بیروت: 1414 قمری.، ج2، ص474؛ ترجمة الامام الحسین (ع) من تاریخ دمشق، ابنعساکر، ابوالقاسم علیبن حسن، تحقیق علامه شیخ محمدباقر محمودی، بیروت: مؤسسه المحمودی، 1398 قمری.، ص79</ref><br />
<br />
- خداوند او را کشت.<br />
<br />
- ”اَللهُ یتَوَفَّی الاَنْفُسَ حینَ مَوْتِها“<ref>ر.ک : انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: 1996 – 2000 میلادی.، ج3، ص207؛ الطبقات الکبری، ابن سعد کاتب واقدی، محمد، چاپ احسان عباس، بیروت: دار صادر، 1405 قمری.، ج5، ص163؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 قمری / 1962 – 1967 میلادی.، ج5، ص457-458؛ اللهوف فی قتلی الطفوف (مقتل الحسین)، ابن طاووس، علی بن موسی بن محمد، نجف: الحیدریه، 1385 قمری.، ص193؛ الکامل فی التاریخ، ج4، ص81-82؛ نهایه الارب فی فنون الادب، نویری، شهاب الدین احمد، ترجمه دکتر محمود مهدوی دامغانی، تهران: انتشارات امیر کبیر، 1365 شمسی.، ج7، ص201</ref> خداوند جانها را به هنگام مرگ میمیراند (کنایه از این که قاتل آنان تو هستی).<br />
<br />
عبیدالله بن زیاد خشمگین شده گفت: شگفتا هنوز آن جرأت و توانایی در تو باقی مانده که پاسخ مرا بدهی و گفته مرا زیر پا بیاندازی. سپس به مُرّی بن مَعاذ احمری فرمان داد که امام را به قتل برساند.<ref>- مقتل الحسین خوارزمی، خوارزمی، حسین، به کوشش الشیخ محمد السماوی، نجف: مطبعه الزهراء، 1367 قمری.، ج2، ص42-43</ref> زینب (س) برادرزاده را در آغوش گرفت و فرمود: از خون ما سیراب نشدهای؟ مگر کسی از ما باقیگذاردهای؟ اگر قصد کشتن او را داری، مرا هم با او بکش! امام سجاد (ع) فرمود: در این صورت مردی پرهیزکار را همراه کاروان بفرست که با آنان رفتاری مسلمانوار داشته باشد. عبیدالله بن زیاد نگاهی به مردم کرد و گفت: شگفتا از پیوند خویشاوندی! به خدا سوگند خیال میکنم دوست دارد که اگر علی را میکشم، او را هم همراهش بکشم. دست از سر این جوان بردارید. سپس خطاب به امام سجاد (ع) گفت: همراه زنان خودت باش.<ref>تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 قمری / 1962 – 1967 میلادی.، ج5، ص457-458؛ مقتل الحسین خوارزمی، خوارزمی، حسین، به کوشش الشیخ محمد السماوی، نجف: مطبعه الزهراء، 1367 قمری.، ج2، ص48.</ref><br />
<br />
بنا به روایت دیگر امام فرمود: عمه جان بگذار من پاسخ گویم. سپس گفت: پسر زیاد مرا از کشته شدن میترسانی؟ نمیدانی که کشته شدن شعار ما و شهادت کرامت ماست؟<ref>تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 قمری / 1962 – 1967 میلادی.، ج5، ص459؛ اللهوف فی قتلی الطفوف (مقتل الحسین)، ابن طاووس، علی بن موسی بن محمد، نجف: الحیدریه، 1385 قمری.، ص195؛ الارشاد فی معرفة حججالله علیالعباد، شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، بیروت: 1414 قمری.، ج2، ص117؛ نهایه الارب فی فنون الادب، نویری، شهاب الدین احمد، ترجمه دکتر محمود مهدوی دامغانی، تهران: انتشارات امیر کبیر، 1365 شمسی.، ج7، ص201.</ref><br />
<br />
سخنان زینب (س) و گفتوگوی عبیدالله بن زیاد با امام سجاد (ع)، عبیدالله بن زیاد را از برگزاری چنان مجلسی پشیمان کرد و پیروزی عبیدالله بن زیاد را بر باد داد. او که قصد داشت امام سجاد (ع) را نیز به شهادت برساند، با دخالت حضرت زینب (س) و سخنان امام سجاد (ع) منصرف شد.<ref>اللهوف فی قتلی الطفوف (مقتل الحسین)، ابن طاووس، علی بن موسی بن محمد، نجف: الحیدریه، 1385 قمری.، ص196.</ref><br />
<br />
==خطبه عبیدالله در مسجد کوفه==<br />
عبیدالله بن زیاد پس از شکستی که در [[دار الاماره|دارالاماره]] بر اثر سخنان حضرت زینب (س) متقبل شد، ندای نماز جماعت داد، مردم در مسجد جمع شدند. عبیدالله بن زیاد ضمن خطبهای یزید بن معاویه و تبار او را ستود و به امام حسین (ع) و پدرانش دشنام داد که با اعتراض و پاسخ سخت [[عبدالله بن عفیف ازدی|عبدالله بن عفیف ازدی]] روبهرو شد.<ref>- منطقه شوره زار را گویند و گویا موضعی در کوفه بوده است. ر.ک : مراصد الاطلاع، بغدادی، عبد المؤمن، تحقیق علی محمد سجادی، قم: دار الکتب العربیه، 1372 قمری.، ج2، ص688</ref> او برخاست و بر عبیدالله بن زیاد بانگ زد و اهل کوفه را علیه او برانگیخت و گفت: ای پسر مرجانه! دروغگوی پسر دروغگو تو و پدرت هستید و آنکس که تو را امیر کرده است و پدرش. ای پسر مرجانه! پسران پیامبر (ص) را میکشید و سخنی همچون سخن صدیقان میگویید؟<ref>تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 قمری / 1962 – 1967 میلادی.، ج5، ص458-459؛ الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدر آباد دکن: 1395 قمری/ 1975 میلادی.، ج5، ص123-126؛ الارشاد فی معرفة حججالله علیالعباد، شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، بیروت: 1414 قمری.، ج2، ص117؛ اللهوف فی قتلی الطفوف (مقتل الحسین)، ابن طاووس، علی بن موسی بن محمد، نجف: الحیدریه، 1385 قمری.، ص196؛ نهایه الارب فی فنون الادب، نویری، شهاب الدین احمد، ترجمه دکتر محمود مهدوی دامغانی، تهران: انتشارات امیر کبیر، 1365 شمسی.، ج7، ص201</ref> عبیدالله بن زیاد که سخت سراسیمه شده بود، از ترس شورش مردم فریاد زد او را بگیرید! او را گرفتند. عبدالله بن عفیف شعار قبیله ” اَزد“ را که ”یا مبرور“ بود، سر داد. گروهی از جوانان ازد برجستند و او را از دست نگهبانان بیرون کشیدند و به خانهاش بردند. در مسجد بین یمنیها و ازدیها برخورد شدیدی اتفاق افتاد. سرانجام یمنیها غلبه کردند و در این میان عبدالله بن حوزه والبی و محمد بن حبیب کبیری کشته شدند. پس از آن یمنیها شبانه با عدهای از مأموران عبیدالله بن زیاد به فرماندهی [[محمد بن اشعث]] به خانه عبدالله یورش بردند. او دلاورانه جنگید. دخترش او را در جنگ راهنمایی و یاری میکرد. پس از جنگی سخت او را دستگیر کردند و به نزد عبیدالله بن زیاد به دارالاماره بردند. عبیدالله بن زیاد قصد داشت او را مهدورالدم معرفی کند به همین علت از وی در مورد عثمان سؤال کرد و او گفت: ای پسر مرجانه تو را با عثمان چهکار؟ اگر خوب و روا عمل کرد یا بد و ناروا، اگر صلاح و آباد کرد و اگر تباه و فساد، خداوند بر خلق خویش چیره و آگاه است و میان آنان و عثمان به عدالت و حق داوری خواهد کرد. عبیدالله بن زیاد که خود را در مقابل عالم متبحر و دانشمندی میدید، گفت: طعم تلخ مرگ را به تو خواهم چشاند. عبدالله بن عفیف ازدی در پاسخ به او گفت: الحمدالله و سپاس و ستایش او راست! ای عبیدالله پیش از تولد تو آرزوی شهادت داشتم و پس از نابینا شدن از شهادت مأیوس شدم. اینک خداوند را سپاسگزارم که دعایم را مستجاب کرد و به آرزویم رساند و اکنون به دست ملعونترین و مغضوبترین افراد به شهادت میرسم. به دستور عبیدالله بن زیاد سر او را از بدن جدا کردند و بدنش را در سبخه<ref>تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 قمری / 1962 – 1967 میلادی.، ج5، ص467؛ الارشاد فی معرفة حججالله علیالعباد، شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، بیروت: 1414 قمری.، ج2، ص 117؛ الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدر آباد دکن: 1395 قمری/ 1975 میلادی.، ج5، ص235</ref> کوفه به دار آویختند.<ref>- اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: 1960 میلادی.، ص260؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 قمری / 1962 – 1967 میلادی.، ج5، ص459؛ الارشاد فی معرفة حججالله علیالعباد، شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، بیروت: 1414 قمری.، ج2، ص119</ref><br />
<br />
==تأثیر سخنان حضرت زینب (س) و امام سجاد (ع)==<br />
عبیدالله همچنین سر امام حسین (ع) را در کوفه به دار آویخت. سر امام مدتی در کوفه در جایی نصب شد و حتی در شهر گردانده میشد.<ref>تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 قمری / 1962 – 1967 میلادی.، ج5، ص465</ref> عبیدالله اسرا را در زندان نگاه داشت. سپس طی نامهای به شام یزید را از شهادت امام حسین (ع) با خبر ساخت و کسب تکلیف نمود. یزید در جواب آن نامه، به عبیدالله دستور داد که سر امام و سرهای سایر شهدا را به همراه اسیران به شام گسیل دارد. او نیز آنان را به همراه سرهای شهدا توسط شمر بن ذیالجوشن و [[زحر بن قیس جعفی|زحر بن قیس جعفی]] نزد یزید به شام فرستاد؛<ref>ر.ک : انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: 1996 – 2000 میلادی.، ج3، ص211؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 قمری / 1962 – 1967 میلادی.، ج5، ص467؛ البدایة و النهایة، ابنکثیر دمشقی، عمادالدین اسماعیلبن عمر، قاهره: 1932 میلادی. ، ج8، ص208</ref>همچنین طی نامهای به عمرو بن سعید بن عاص حاکم مدینه او را از واقعه کربلا آگاه ساخت.<ref>اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: 1960 میلادی.، ص284.</ref> عبیدالله میخواست مردم کوفه را با نمایش پیروزی مرعوب سازد و خانواده پیامبر (ص) را تحقیر نماید. اما سخنان زینب (س) و امام سجاد (ع) کاملاً صحنه را تغییر داد و پس از اندک آرامشی که از سرکوب و پیروزی نظامی حاصل شده بود، در همان زمان تغییر کرد و مقدمه شکست سپاه پسر سعد آشکار گردید. جوّ شهر کوفه منقلب شد و ندای همدردی با اسیران از گوشه و کنار برخاست و همانها که همسران و پدران و فرزندان خود را به جنگ با نواده پیامبر (ص) فرستاده بودند، عرق شرم و پشیمانی بر جبین خود حس میکردند. عبیدالله پس از آشفته شدن اوضاع کوفه نامهای را که به عمر بن سعد نوشته بود و دستور قتل امام را صادر کرده بود، از عمر بن سعد درخواست نمود، اما عمر بن سعد از دادن آن خودداری کرد.<ref>همان، ص261.</ref> عبیدالله بن زیاد هیچگاه از کشته شدن امام حسین (ع) اظهار ندامت نکرد و خود را مجری فرمان یزید میدانست.<ref>مروج الذهب و معادن الجوهر، مسعودی، علی بن الحسین، چاپ باربیه دومنار و پاوه دوکورتی، پاریس: 1861-1877 میلادی.، ج3، ص264-265</ref> یزید نیز پس از رسوایی که بر اثر سخنان امام سجاد (ع) و حضرت زینب (س) در شام پیش آمد، بر او لعنت فرستاد و او را به نام ابن مرجانه خواند<ref>تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 قمری / 1962 – 1967 میلادی.، ج5، ص482؛ الفخری فی الأدااب السلطانیه و الدول الاسلامیه، ابن طقطقی، محمد بن علی بن طباطبا، بیروت: دار صادر، 1385 قمری.، ص116.</ref> اما به نظر میآید که این ظاهر امر باشد زیرا عبیدالله تا پایان حکومت یزید در سمت خود باقی ماند و نزد او مقام برتر و والاتری یافت و با یزید شراب مینوشید.<ref>- انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: 1996 – 2000 میلادی.، ج6، ص29-30؛ 35.➞ البدء و التاریخ، مقدسی، مطهربن طاهر، پاریس: چاپ کلمان هوار، 1899 – 1919 میلادی، چاپ افست تهران: 1962 میلادی.، مطهربن طاهر، پاریس: چاپ کلمان هوار، 1899 – 1919 میلادی، چاپ افست تهران: 1962 میلادی.، ج6، ص18.</ref> دو سال پس از واقعه عاشورا، چون خبر شورش مردم مدینه به دمشق رسید، یزید تصمیم گرفت برای سرکوب شورش، لشکری تجهیز کند. او از عبیدالله بن زیاد خواست تا کار مدینه و مکه و فرو نشاندن قیام عبدالله بن زبیر را بر عهده گیرد اما عبیدالله نپذیرفت و گفت: به خاطر این فاسق نمیتوانم قتل حسین و شکستن حرمت مدینه و کعبه را به گردن بگیرم.<ref>- ر.ک : انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: 1996 – 2000 میلادی.، ج6، ص29-30؛ اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: 1960 میلادی.، ص282؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 قمری / 1962 – 1967 میلادی.، ج5، ص503-507؛ 35.➞ البدء و التاریخ، مقدسی، مطهربن طاهر، پاریس: چاپ کلمان هوار، 1899 – 1919 میلادی، چاپ افست تهران: 1962 میلادی.، مطهربن طاهر، پاریس: چاپ کلمان هوار، 1899 – 1919 میلادی، چاپ افست تهران: 1962 میلادی.، ج6، ص18؛ قس ا بن قتیبه در الامامه و السیاسه ج2، ص16 معتقد است مردم بصره هیچگاه با عبیدالله بن زیاد بیعت نکردند و حتی او را با سنگ زدند و دشنام دادند</ref><br />
<br />
==پس از مرگ یزید==<br />
پس از مرگ یزید درسال 64 و جانشینی پسرش معاویة بن یزید، عبیدالله پس از سخنانی مردم بصره را با خود همراه ساخت و آنان او را به امارت پذیرفتند و از او خواستند تا خوارج را از زندان آزاد کند. عبیدالله بن زیاد آنان را رها کرد اما آنان به سرکشی پرداختند.<ref>- ر.ک : الامامه و السیاسه ج2، ص16-17؛ انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: 1996 – 2000 میلادی.، ج6، ص7-8، 12-16، 29-30؛ اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: 1960 میلادی.، ص 282-284؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 قمری / 1962 – 1967 میلادی.، ج5، ص503، 507-513؛ مروج الذهب و معادن الجوهر، مسعودی، علی بن الحسین، چاپ باربیه دومنار و پاوه دوکورتی، پاریس: 1861-1877 میلادی.، ج3، ص283؛ 35.➞ البدء و التاریخ، مقدسی، مطهربن طاهر، پاریس: چاپ کلمان هوار، 1899 – 1919 میلادی، چاپ افست تهران: 1962 میلادی.، مطهربن طاهر، پاریس: چاپ کلمان هوار، 1899 – 1919 میلادی، چاپ افست تهران: 1962 میلادی.، ج6، ص18</ref> پس از چندی مردم بصره از اطاعت امویان سرپیچیدند و شوریدند و عبیدالله بن زیاد را هنگام سخنرانی با سنگ زدند و دشنام دادند و به نام عبدالله بن زبیر بیعت کردند.<ref>اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: 1960 میلادی.، ص281.</ref> عبیدالله بر جان خویش ترسید و توسط حارث بن قیس که از دوستدارانش بود، شبانه از بصره با لباس زنانه فرار کرد و به سوی مسعود بن عمرو رئیس قبیله ازد رفت و چون مسعود کشته شد، به شام گریخت.<ref>- الطبقات الکبری، ابن سعد کاتب واقدی، محمد، چاپ احسان عباس، بیروت: دار صادر، 1405 قمری.، ج5، ص30؛ انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: 1996 – 2000 میلادی.، ج6، ص264؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 قمری / 1962 – 1967 میلادی.، ج5، ص531</ref> گویند چون یزید مُرد، برادرزادهاش حارث بن عبّاد بن زیاد برای او این اشعار را نوشت: ای عبیدالله! آگاه باش، یزید که به نیروی او مالک رقاب مردم شدی، مُرد. آیا میتوانی در برابر مردمی که داغدارشان کردهای، پایداری کنی؟ این از رأی پسندیده به دور است، برای تو راهی و پناهی جز قبیله ازد نیست که پدرت را به هنگام شورش آن سرزمینها پناه دادند.<ref>- الطبقات الکبری، ابن سعد کاتب واقدی، محمد، چاپ احسان عباس، بیروت: دار صادر، 1405 قمری.، ج5، ص40؛ تاریخ خلیفة بن خیاط، ص161؛ انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: 1996 – 2000 میلادی.، ج6، ص263؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 قمری / 1962 – 1967 میلادی.، ج5، ص531، 540-541؛ الکامل فی التاریخ، ج4، ص151؛ تجارب الامم و تعاقب الهمم، مسکویه الرازی، ابوعلی، چاپ ابوالقاسم امامی، تهران: دارسروش للطباعة و النشر، 1366 شمسی.، ج2، ص101؛ البدایة و النهایة، ابنکثیر دمشقی، عمادالدین اسماعیلبن عمر، قاهره: 1932 میلادی. ، ج8، ص241</ref><br />
<br />
==بیعت با مروان==<br />
هنگام ورود عبیدالله به دمشق، ضحاک بن قیس فهری به نام عبدالله بن زبیر بر آنجا مسلط شده بود<ref>ر.ک : انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: 1996 – 2000 میلادی.، ج6، ص276،272؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 قمری / 1962 – 1967 میلادی.، ج5، ص541،539،537،534</ref> و مروان بن حکم نیز قصد داشت در مکه به فرزند زبیر بپیوندد، اما عبیدالله بن زیاد که دل با مروان داشت، او را از این کار بازداشت و از او خواست تا خود حاکم شود و خود با مروان به خلافت بیعت کرد<ref>تاریخ خلیفة بن خیاط، ص163؛ انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: 1996 – 2000 میلادی.، ج6، ص363.</ref> و در جنگ ” مَرجراهط“ با ضحاک بن قیس که به پیروزی مروان و قتل ضحاک و تعداد زیادی از شامیان انجامید، از طرف مروان سالار سواران بود.<ref>تاریخ الیعقوبی، احمدبن اسحاق (ابنواضح)، بیروت: دارصادر، 1379 قمری / 1960 میلادی.، ج2، ص257؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 قمری / 1962 – 1967 میلادی.، ج5، ص38؛ التنبیه و الاشراف، مسعودی، علیبن الحسین، تصحیح عبدالله اسماعیل الصاوی، قاهره.، ص311</ref> عبیدالله بن زیاد سپس با فرمان مروان به سوی جزیره رفت و یکسال با مخالفان مروان جنگید. سپس در سال 65 مروان او را با سپاهی به سوی موصل عراق فرستاد.<ref>الکامل فی التاریخ، ج4، ص182.</ref> مروان به او گفته بود که در صورت پیروزی در عراق حاکم آنجا خواهد بود.<ref>ر.ک : تاریخ الیعقوبی، احمدبن اسحاق (ابنواضح)، بیروت: دارصادر، 1379 قمری / 1960 میلادی.، ج2، ص257؛ انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: 1996 – 2000 میلادی.، ج6، ص363-371؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 قمری / 1962 – 1967 میلادی.، ج5، ص583-589؛ مروج الذهب و معادن الجوهر، مسعودی، علی بن الحسین، چاپ باربیه دومنار و پاوه دوکورتی، پاریس: 1861-1877 میلادی.، ج3، ص293-296؛ الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدر آباد دکن: 1395 قمری/ 1975 میلادی.، ج3، ص247-248؛ تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ذهبی، محمدبن احمد، چاپ بشار عوّاد معروف، بیروت: 1424 قمری.، حوادث و وفیات 61-80 هجری، ص48؛ البدایة و النهایة، ابنکثیر دمشقی، عمادالدین اسماعیلبن عمر، قاهره: 1932 میلادی. ، ج8، ص257.</ref><br />
<br />
==قیام توابین==<br />
در همین زمان توّابین برای گرفتن انتقام از قاتلان امام حسین (ع) به رهبری سلیمان بن صُرَد خُزاعی با چهار هزار سپاهی دست به قیام زدند و عبیدالله با سی هزار شامی به جنگ آنان رفت. در جمادی الاولی 65 در عینالورده (رأسالعین) در ناحیه جزیره نبردی سخت در گرفت. سلیمان از سپاه اموی خواست تا عبدالملک بن مروان را خلع کنند و عبیدالله بن زیاد را به توابین بسپارند و آنگاه هر دو سپاه، زبیریان را از عراق بیرون رانند و حکومت را به یکی از اهل بیت پیامبر (ع)، یعنی امام امام سجاد (ع) بسپارند.<ref>التنبیه والاشراف، ص269؛ 35.➞ البدء و التاریخ، مقدسی، مطهربن طاهر، پاریس: چاپ کلمان هوار، 1899 – 1919 میلادی، چاپ افست تهران: 1962 میلادی.، مطهربن طاهر، پاریس: چاپ کلمان هوار، 1899 – 1919 میلادی، چاپ افست تهران: 1962 میلادی.، ج6، ص19</ref> جنگ سه روز به درازا کشید و توابین با شمار اندک خود جنگیدند و رهبران آنان یکی پس از دیگری به شهادت رسیدند و عاقبت رفاعة بن شدّاد با گروهی اندک از توابین شبانگاه عقب نشینی کردند.<ref>- تاریخ الیعقوبی، احمدبن اسحاق (ابنواضح)، بیروت: دارصادر، 1379 قمری / 1960 میلادی.، ج2، ص259.</ref> شکست توابین در عینالورده توان تجدید سازماندهی را از ایشان گرفته بود. بنابراین بازماندگان این واقعه و شیعیان به مختار بن ابی عبیده ثقفی متمایل شدند و به نهضت او پیوستند.<ref>ر.ک : التاریخ الصغیر، بخاری، محمدبن اسماعیل، چاپ محمود ابراهیم زاید، بیروت: 1406 قمری / 1986 میلادی.، ص155؛ تاریخ خلیفة بن خیاط، ص163؛ مختصر تاریخ دمشق، ابن منظور انصاری، محمد بن مکّرم، دمشق: دارالفکر، 1405 قمری.، ج37، ص436؛ الوافی بالوفیات، صفدی، خلیل بن ابیک، به کوشش احسان عباس، بیروت: دار صادر، 1411 قمری.، ج19، ص371.</ref> عبیدالله بن زیاد پس از آن به موصل حمله کرد و با عبدالرحمن بن سعید بن قَیس هَمدانی که از طرف مختار ثقفی عامل آنجا بود، جنگید.<ref>ر.ک : المعارف، ابن قتبیه، عبدالله، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره: 1960 میلادی.، ص347؛ انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: 1996 – 2000 میلادی.، ج6، ص423-426؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 قمری / 1962 – 1967 میلادی.، ج6، ص88،86؛ شذرات الذهب فی اخبار من الذهب، ابنعماد حنبلی، ابوالفلاح عبدالحیبن احمد، بیروت: دارالحیاء التراث العربی، 1406 قمری. ، ج1، ص74؛ تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ذهبی، محمدبن احمد، چاپ بشار عوّاد معروف، بیروت: 1424 قمری.، حوادث و وفیات 61-80 هجری، ص179؛ البدایة و النهایة، ابنکثیر دمشقی، عمادالدین اسماعیلبن عمر، قاهره: 1932 میلادی. ، ج8، ص282.</ref><br />
<br />
==قیام مختار==<br />
عبیدالله بن زیاد پس از نبرد عینالورده در اندیشه تسلط مجدد بر عراق بود. در پی آن، مختار، ابراهیم بن مالک اشتر نخعی یکی از دلاورترین شیعیان کوفه را با دوازده یا بیست هزار سپاهی به مقابله او فرستاد و در جنگ ”خازر“ در نهری نزدیک زاب از اراضی موصل لشکر عبیدالله بن زیاد از ابراهیم بن مالک اشتر نخعی شکست سختی خورد.<br />
<br />
===جنگاوری ابراهیم===<br />
ابراهیم بن مالک اشتر نخعی چنان قهرمانانه میجنگید و ارتش عراق را رهبری میکرد که در مدت کوتاهی لشکر عظیم شام را که بیش از هشتاد هزار سواره و پیاده بودند، در مقابل کمتر از بیست هزار نفر که نیمی از آنان سواره اما با روحیه شهادتطلبی میجنگیدند، شکست دادند. این جنگ روز عاشورای سال 66 هجری<ref>ر.ک : اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: 1960 میلادی.، ص295؛ تاریخ الیعقوبی، احمدبن اسحاق (ابنواضح)، بیروت: دارصادر، 1379 قمری / 1960 میلادی.، ج2، ص259.</ref> و به روایتی سال 67 هجری<ref>ر.ک : اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: 1960 میلادی.، ص306؛ تاریخ الیعقوبی، احمدبن اسحاق (ابنواضح)، بیروت: دارصادر، 1379 قمری / 1960 میلادی.، ج2، ص259؛ مروج الذهب و معادن الجوهر، مسعودی، علی بن الحسین، چاپ باربیه دومنار و پاوه دوکورتی، پاریس: 1861-1877 میلادی.، ج3، ص298؛ مقتل الحسین خوارزمی، خوارزمی، حسین، به کوشش الشیخ محمد السماوی، نجف: مطبعه الزهراء، 1367 قمری.، ج2، ص265.</ref> روی داد و هدف ابراهیم این بود که عبیدالله بن زیاد از معرکه سالم نگریزد، بنابراین لشکر خود را تا خیمه عبیدالله بن زیاد و مقر فرماندهی او هدایت کرد. ابراهیم همچنان عبیدالله بن زیاد را تعقیب میکرد تا در اوج درگیری در ساحل نهر خازر ناگهان با او مواجه شد و آنچنان ضربتی بر پیکر او وارد آورد که از وسط کمر به دو نیم شد. عبیدالله به دست ابراهیم بن مالک اشتر نخعی کشته شد. دیگر فرماندهان شام کشته شدند.<ref>ر.ک : تاریخ خلیفة بن خیاط، ص64؛ المعارف، ابن قتبیه، عبدالله، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره: 1960 میلادی.، ص347؛ انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: 1996 – 2000 میلادی.، ج6، ص423-426؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 قمری / 1962 – 1967 میلادی.، ج6، ص86-90؛ مروج الذهب و معادن الجوهر، مسعودی، علی بن الحسین، چاپ باربیه دومنار و پاوه دوکورتی، پاریس: 1861-1877 میلادی.، ج3، ص298؛ الوافی بالوفیات، صفدی، خلیل بن ابیک، به کوشش احسان عباس، بیروت: دار صادر، 1411 قمری.، ج19، ص371.</ref> ابراهیم، سر عبیدالله و جمعی از فرماندهان از جمله حُصین بن نمیر فرمانده شامیان در واقعه تلخ حمله به خانه خدا و آتش زدن کعبه،<ref>ر.ک : الطبقات الکبری، ابن سعد کاتب واقدی، محمد، چاپ احسان عباس، بیروت: دار صادر، 1405 قمری.، ج5، ص100؛ تاریخ الیعقوبی، احمدبن اسحاق (ابنواضح)، بیروت: دارصادر، 1379 قمری / 1960 میلادی.، ج2، ص259؛ قس دینوری، اخبارالطول، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: 1960 میلادی.، ص295 و ا بن اعثم کوفی، الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدر آباد دکن: 1395 قمری/ 1975 میلادی.، ج6، ص282-283؛ مقدسی، 35.➞ البدء و التاریخ، مقدسی، مطهربن طاهر، پاریس: چاپ کلمان هوار، 1899 – 1919 میلادی، چاپ افست تهران: 1962 میلادی.، مطهربن طاهر، پاریس: چاپ کلمان هوار، 1899 – 1919 میلادی، چاپ افست تهران: 1962 میلادی.، ج6، ص22؛ نزد محمد بن حنفیه. مسعودی، مروج الذهب و معادن الجوهر، مسعودی، علی بن الحسین، چاپ باربیه دومنار و پاوه دوکورتی، پاریس: 1861-1877 میلادی.، ج3، ص298؛ نزد عبدالله بن زبیر به مکه.</ref> شرحبیل بن ذیالکلاع، ا بنحوشب؛ غالب باهلی، ابواشرس و تعدادی دیگر را از تن جدا کرد و به سوی مختار به کوفه فرستاد و بدن آنان را سوزاند.<ref>- الطبقات الکبری، ابن سعد کاتب واقدی، محمد، چاپ احسان عباس، بیروت: دار صادر، 1405 قمری.، ج5، ص100؛ تاریخ الیعقوبی، احمدبن اسحاق (ابنواضح)، بیروت: دارصادر، 1379 قمری / 1960 میلادی.، ج2، ص259؛ العقد الفرید، ابن عبدربه، احمد بن محمد، چاپ علی شیری، بیرون: داراحیاء التراث العربی، 1409 قمری.، ج4، ص377</ref> آتش جنگ با هزیمت کامل ارتش شام و پیروزی چشمگیر یاران مختار، فروکش نمود. ارتش شام با تلفات بسیار سنگین عقب نشست.<br />
<br />
==فرستادن سر عبیدالله نزد امام سجاد (ع)==<br />
مختار سر عبیدالله را توسط فرستادهای نزد امام سجاد (ع)، محمد بن حنفیه و سایر بنیهاشم به مدینه فرستاد<ref>تاریخ الیعقوبی، احمدبن اسحاق (ابنواضح)، بیروت: دارصادر، 1379 قمری / 1960 میلادی.، ج2، ص259.</ref> و به فرستادهاش گفته بود هنگامی که امام با مردم مشغول خوردن غذا بود، وارد شود و او چنین کرد. امام سجاد (ع) که کسی او را بعد از شهادت پدرش خندان ندیده بود، خندید و فرمود: دوزخ جای او باد. زمانی که سر پدرم را نزد عبیدالله بردند، او مشغول خوردن بود. همچنین امام سجاد (ع) دستور داد که در میان مردم میوه پخش کنند.<br />
<br />
==منبع==<br />
<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=2960823&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author مرضیه محمدزاده، دوزخیان جاوید، نشر بصیرت، ص 81-110.]<br />
<br />
== پینوشت ==<br />
<references /><br /><br />
[[en:Obayd-Allah Ibn Ziad]]</div>Agharebhttps://fa.wikihussain.com/index.php?title=%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87_%D8%A8%D9%86_%DB%8C%D9%82%D8%B7%D8%B1&diff=29977عبدالله بن یقطر2021-03-13T06:51:16Z<p>Aghareb: </p>
<hr />
<div>'''عبدالله بن یقطر،''' از اصحاب [[امام حسین(ع)]] بود که در [[کوفه]] به دلیل حمایت از [[مسلم بن عقیل]] به [[شهادت]] رسید.{{جعبه اطلاعات اصحاب امام حسین (ع)<br />
| عنوان =<br />
| تصویر =مزار یاران امام حسین(ع).jpg<br />
| اندازه تصویر =<br />
|توضیح تصویر =<br />
| نام کامل =عبدالله بن یقطر<br />
| لقب =<br />
| نسب =<br />
| خویشاوندان سرشناس =پدرش بقطر خادم پیامبر (ص) و مادرش میمونه<br />
| تاریخ تولد =<br />
| شهر تولد =<br />
| کشور تولد =<br />
| محل زندگی =<br />
| تاریخ وفات/شهادت =<br />
| شهر وفات/شهادت =<br />
| نحوه وفات/شهادت =<br />
| مدفن =<br />
| از یاران =<br />
| فعالیتهای اجتماعی =<br />
| مشایخ =<br />
| شاگردان =<br />
| آثار =<br />
| نقش های برجسته =از فرستادگان امام حسین (ع) و حامل پیامی برای مسلم بن عقیل<br />
}}<br />
==تبارشناسی==<br />
عبدالله بن یقطر از قبیله حمیر، یمنی الاصل و ساکن مدینه بود. پدر عبدالله، بقطر خادم پیامبر(ص) بود و به همراه همسرش میمونه در خانه امام علی(ع) زندگی میکردند. بنا به نقلی عبدالله سه روز قبل از امام حسین(ع) متولد شد. مادرش دایه امام حسین(ع) بود. به همین دلیل عبدالله را برادر رضاعی آن حضرت نامیدهاند.<ref>تاریخ الطبری، ج۵، ص۳۷۹؛ انصار الحسین(ع)، ص۱۳۶.</ref> اگر چه بنا به نقلی امام حسین(ع) جز از مادرش از شخص دیگری شیر نخورده است. عبدالله یکی از فرستادگان امام حسین(ع) به کوفه بود.<br />
==شهادت==<br />
عبدالله همراه با امام حسین(ع) از مدینه به مکه و از آنجا نیز همراه کاروان امام حسین(ع) به سمت [[کوفه]] حرکت کرد. او از فرستادگان امام حسین (ع) و حامل پیامی برای [[مسلم بن عقیل|مسلم بن عقیل]] به کوفه بود و رهسپار آن دیار شد. اما توسط [[حصین بن نمیر تمیمی|حصین بن نمیر]] در نزدیکی [[قادسیه]] دستگیر شد. او را نزد [[عبید الله بن زیاد|عبیدالله بن زیاد]] بردند و چون اسرار نامه امام حسین(ع) را فاش نکرد، عبیدالله نیز دستور داد او را از بالای قصر به زمین افکندند و استخوانهایش خُرد شد. هنوز رمقی در بدن داشت که عبدالملک بن عمیر لخمی با ضربتی او را کشت.<ref>ر.ک : انساب الاشراف، بلاذری، ج۳، ص۱۶۹؛ تاریخ الطبری، ج۵، ص۳۹۷؛ انصار الحسین (ع)، ص۱۳۶-۱۳۷.</ref> <br />
<br />
برخی نیز نوشتهاند عبدالله سفیر مسلم برای امام حسین(ع) بود تا تحول و انحطاط کوفه را خبر دهد که توسط [[مالک بن یربوع تمیمی]]<nowiki/> دستگیر و به عبیدالله بن زیاد تحویل داده شد. در کوفه وی را از بالای قصر [[دار الاماره]]<nowiki/> به پایین پرتاب کردند.<br />
<br />
وقتی بالای قصر رسید، از همان جا بر عبیدالله بن زیاد و پدرش لعنت کرد. پس از آنکه او را پایین انداختند، هنوز رمقی در تنش مانده بود که توسط عبدالملک بن عمیر لخمی، سر از تنش جدا شد.<ref>الفتوح، ج۵، ص۴۵.</ref> <br />
<br />
==نام در زیارتنامه==<br />
در [[زیارت رجبیه]] به وی سلام داده شده است: «السَّلامُ عَلَی عَبدِاللهِ بنِ یقطُر رَضیعِ الحُسین عَلیهِ السَّلام»<br />
<br />
عدهای نیز [[قیس بن مسهر صیداوی]] و عبدالله بن یقطر را که سرگذشتی مشابه دارند، یک فرد میدانند. زیرا هر دو سفیر امام حسین (ع) برای مسلم بن عقیل بودند و طریقه شهادت هر دو نیز یکسان بود.<br />
<br />
==دعای امام حسین (ع)==<br />
در منزل [[زباله]]<nowiki/> خبر شهادت [[قیس بن مسهر صیداوی]] و عبدالله بن یقطر به امام حسین (ع) رسید.<ref>تاریخ الطبری، ج۵، ص ۳۹۸-۳۹۹؛ ارشاد القلوب، ج۲، ص۷۰-۷۱.</ref> امام حسین(ع) آیه [[استرجاع]] را خواند و اشک ریخت. سپس این آیه را تلاوت فرمود: «فَمِنْهُم مَن قَضی نَحْبَه وَ مِنْهُم مَنْ ینْتَظِر وَ ما بَدَّلُوا تَبْدیلا» از آنان کسانی هستند که به پیمان خود وفا کردند و برخی دیگر درانتظار وفای به عهد خود هستند و هرگز تبدیلی را در پیمان روا نمیدارند. آنگاه فرمود:<br />
<br />
«خداوند بهشت را پاداش آنان قرار دهد. بارالها برای ما و شیعیان ما جایگاه والایی قرار ده و ما را با ایشان در قرارگاهی از رحمت خود گرد آور و پاداش بسیار خودت را بر ما ارزانی دار که تو بر هر کاری توانایی.»<ref>البدایه و النهایه، ج۸، ص۲۶۸؛ با اشاره به آیه ۲۳ سوره احزاب.۸.</ref><br />
==منبع==<br />
<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=2588126&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author مرضیه محمدزاده، شهیدان جاوید، نشر بصیرت، ص ۲۶۹-۲۷۰.]<br />
<br />
==پینوشت==<br />
[[رده: تاریخ]]<br />
[[رده: افراد]]<br />
[[رده: شهیدان قبل از عاشورا]]<br />
<references /><br />
[[en:Abd Allah b. Yaqtar]]</div>Agharebhttps://fa.wikihussain.com/index.php?title=%D8%B9%D8%A8%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D9%85%DB%8C%D8%B1_%DA%A9%D9%84%D8%A8%D9%89&diff=29976عبد الله بن عمیر کلبى2021-03-13T06:45:18Z<p>Aghareb: </p>
<hr />
<div>{{جعبه اطلاعات اصحاب امام حسین (ع)<br />
| عنوان =<br />
| تصویر =مزار یاران امام حسین(ع).jpg<br />
| اندازه تصویر =<br />
|توضیح تصویر =<br />
| نام کامل =عبدالله بن عمیر بن عباس بن قیس بن عُلیم بن جناب کلبی عُلیمی<br />
| لقب =<br />
| نسب =<br />
| خویشاوندان سرشناس =<br />
| تاریخ تولد =<br />
| شهر تولد =<br />
| کشور تولد =<br />
| محل زندگی =<br />
| تاریخ وفات/شهادت =<br />
| شهر وفات/شهادت =<br />
| نحوه وفات/شهادت =<br />
| مدفن =<br />
| از یاران =<br />
| فعالیتهای اجتماعی =<br />
| مشایخ =<br />
| شاگردان =<br />
| آثار =<br />
| نقش های برجسته =از یاران امام حسین (ع)<br />
}}'''عبدالله بن عمیر'''، با نام کامل: عبدالله بن عمیر بن عباس بن قیس بن عُلیم بن جناب کلبی عُلیمی، همسر [[ام وهب|ام وهب(هانیه)]]، از شهدای [[کربلا]] است.<br />
==زندگینامه==<br />
عبدالله بن عمیر، ملقب به «ابو وهب»، از خاندان عُلَیم و تیرهای از بنیکلب است. بعضی او را وهب بن عبدالله دانستهاند و برخی نیز آنها را دو نفر میدانند. همسر او، «ام وهب»، دختر عبد از تیره نمر بن قاسط و مادرش «ام عبدالله» است.<br />
<br />
عبدالله بن عمیر و همسرش، کنار چاه جُعد، در محله بنیهمدان [[کوفه]] زندگی میکردند. به گفته تاریخ، ابو وهب، از اصحاب حضرت علی(ع)<ref>ارشاد، ج۲، ص۲۳۶.</ref>، زمانی که دید عدهای آماده جنگ با [[حسین|حسین(ع)]] میشوند، گفت: «من علاقهمند [[جهاد]] علیه مشرکین بودم، اما اکنون احساس میکنم نبرد با کسانی که به جنگ با فرزند فاطمه(س) میروند، اولی است.» و بعد از آن، برای یاری امام حسین(ع)، از کوفه خارج شد.<br />
<br />
==همراهی امام حسین(ع)==<br />
به خاطر شرایط نظامی حاکم در آن زمان، راه کربلا تا کوفه، کاملا مسدود بود و یاری [[حسین بن علی (ع)]] برای اکثر شیعیان، غیر ممکن بود. عبدالله بن عمیر کلبی، جزء معدود افرادی بود که در روزهای آخر به امام پیوست. برخی نیز نوشتهاند وی همراه همسر و مادرش<ref>تاریخ طبری، ج۲، ص۴۲۹.</ref> در هشتم [[محرم]] به امام میرسند یا شاید حدود ۲۵ الی ۲۹ ذی الحجه پیوسته باشند.<br />
<br />
==شهادت==<br />
برخی وی را اولین شهید نبرد تن به تن میدانند. [[یسار غلام زیاد بن ابیسفیان|یسار]] غلام آزاد شده زیاد به میدان آمد و هماورد خواست، عبدالله بن عُمَیر کلبی به جنگ او آمد. یسار گفت: «من تو را نمیشناسم، [[زهیر بن قین|زهیر]] یا [[حبیب بن مظاهر|حبیب]] و یا بُرَیر که از زمامداراناند، به جنگ من آیند.<ref>الکامل فی التاریخ، ابن اثیر، عزّالدین علی بن احمد بن ابی الکرم، تحقیق مکتبة اتراث، بیروت: ۱۳۸۵- ۱۳۸۶ ه ق.، ج۴، ص۶۵؛ نهایة الارب، ج۲۰، ص۴۴۶.</ref> اما امام حسین (ع) به آنان اجازه نداد و یسار نیز به دست عبدالله کشته شد.<ref>ارشاد القلوب، دیلمی، ابوم محمد حسن بن ابی الحسن، تهران: مرکز نشر کتاب، ۱۳۷۵ ﻫ ق.، ص۴۵۴.</ref><br />
<br />
او پس از کشتن دو تن از سپاه [[عمر بن سعد]]، [[سالم غلام عبیدالله بن زیاد]] و [[یسار غلام زیاد بن عبید]] و قطع شدن انگشتان دست چپ، خدمت امام رسید و رجزخوان، به میدان بازگشت و پس از کشتن دو تن دیگر، با ضربه [[رستم غلام شمر بن ذی الجوشن]]، به [[شهادت]] رسید.<ref>ارشاد، ج، ص۲۳۶؛ فرهنگ جامع سخنان امام حسین(ع)، ص۴۸۸-۴۸۹.</ref><br />
<br />
در تاریخ داریم، همسر او، یعنی ام وهب، به میدان رفت تا از همسرش دفاع کند، امام به او فرمود: «جُزیتُمْ مِنْ اءَهْلِ بَیْتی خَیْرا، إِرْجِعی رَحَمُکِ اللّهُ إِلَی النِّساءِ، فَاجلِسی مَعَهُنَّ فَانَّه لَیْسَ عَلَی النِّساءِ قِتالٌ.» در راه حمایت از اهل بیت (ع) به پاداش نیک از طرف اهل بیت نائل شوید! خدا رحمتت کند! برگرد به سوی آنها و با آنها بنشین! به راستی بر زنان جهاد واجب نیست.<br />
<br />
در نهایت ام وهب، به دست [[رستم غلام شمر بن ذی الجوشن|رستم]]، غلام شمر، به شهادت میرسد. عبدالله هنگام شهادت ۳۰ سال و همسرش ۲۰ ساله بودهاست.<br />
<br />
غلام شمر، [[رستم غلام شمر بن ذی الجوشن|رستم]] سر عبدالله را از تن جدا کرد و به سوی خیمهها انداخت. مادرش سر را برداشت، پاک کرد و بوسید. آنگاه سر را به طرف میدان پرتاب کرد و گفت: «ما چیزی را که در راه خدا دادهایم، پس نمیگیریم.» سپس عمودی به دست گرفت و به سوی دشمن حرکت کرد. امام حسین (ع) دستور داد تا او را به خیمهها برگردانند و خطاب به او فرمود: «در راه حمایت از [[اهل بیت (ع)|اهل بیت(ع)]] من به پاداش نیک نائل شوید. خداوند رحمتت کند. به سوی خیمهها بازگرد که جهاد از تو برداشته شدهاست.»<br />
<br />
او بازگشت در حالی که زیر لب زمزمه میکرد: «خدایا! ناامیدم مگردان» و امام حسین (ع) فرمود: «خداوند هرگز ناامیدت نسازد.» <ref>فرهنگ عاشورا، موسوی گرمارودی، سید محمد صادق و دیگران، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۸۴ ش.، ص۲۶۸.</ref><br />
==رجزخوانی ابو وهب==<br />
<br />
{| style="margin: 0 auto; "<br />
| class="b" |<span class="beyt"> انْ تُنْکُرونی فَأنَا ابْنُ الکلبِّ</span><br />
| style="width:2em;" |<br />
| class="b" |<span class="beyt">حَسْبی ببَیْتی فِی عَلیم حَسَبی</span><br />
|-<br />
| class="b" |انّی امْرؤٌ ذُوَمّرةٍ وَ غَصَب<br />
| style="width:2em;" |<br />
| class="b" |وَ لَسْتُ بِالخَوارِ عِنْدَ النَّکْبِ<br />
|-<br />
| class="b" |إِنّی زَعیمٌ لکِ امّ وهبٍ<br />
| style="width:2em;" |<br />
| class="b" |بِالطَّعن فِیِهمْ مُقَدِماً و الضَرْبِ<br />
|-<br />
| colspan="3" class="b" |ضَرْبَ غُلامٍ مُوقِنٍ بالرَّبِّ<br />
|}<br />
اگر مرا نمیشناسید، بدانید منم فرزند کلب. مرا این سرافرازی بس که خاندانم از قبیله عُلَیم است. من مردی هستم توانا و قدرتمند و رزمدیده که هنگام مصیبت و سختی، عجز و لابه نمیکنم و ناتوانی و زبونی نمیشناسم. ای ام وهب، به تو قول میدهم در ضربت زدن از آنان پیش دستی کنم. ضرباتی توسط جوانی، مومن به خدا.<br />
<br />
==نام عبدالله در زیارتنامهها==<br />
نام عبدالله در زیارت رجبیه و زیارت ناحیه مقدسه آنگونه آمدهاست: «السَّلامُ عَلَی عَبدِاللهِ بنِ عُمَیْرِ الکَلبی»<ref>برای تفصیل بیشتر ر.ک: انساب الاشراف، ج۳، ص۱۹۴؛ تاریخ طبری؛ ج۵، ص۴۴۳-۴۴۶؛ ارشاد، ج۲، ص۲۳۶؛ الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۱۳-۶۸ و ۶۵-۶۹؛ البدایة و النهایة، ج۸، ص۱۸۱-۱۸۲؛ نهایة الارب، ج۷، ص۱۸۷؛ تنقیح المقال، ج۲، ص۲۰۱؛ اعلام النساء، ج۵، ص۲۹۲؛ بحار الانوار، ج۴۴، ص۳۲۰، ج۴۵، ص۱۷؛ انصارالحسین(ع)، ص۸۴؛ مقتل الحسین خوارزمی، ج۲، ص۱۶؛ رجال طوسی، ص۱۰۴؛ نقدالرجال، ص۲۰۴؛ مناقب آل ابیطالب، ج۴، ص۱۱۳؛ بحار الانوار، ج۴۵، ص۷۱،۱۶،۱۲؛ اقبال الاعمال، ج۳، ص۷۸؛ منتهی الآمال، ج۱، ص۳۵۳؛ الحدائق الوردیة، ص۱۲۲؛ ذخیرة الدارین، ص۲۲؛ ابصار العین فی انصار الحسین(ع)، ص۱۹۹؛ انصار الحسین(ع)، ص۱۲۰.</ref><br />
<br />
==جستار وابسته==<br />
- [[ام وهب همسر عبدالله بن عمیر کلبی|ام وهب]]<br />
<br />
==منبع==<br />
<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=2588126&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author مرضیه محمدزاده، شهیدان جاوید، ص۳۰۷-۳۱۰.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=1085101&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author محمدرضا سنگری، آینه داران آفتاب، ج۱، ص۴۱۵-۴۱۶.]<br />
<br />
==پی نوشت==<br />
<br />
[[رده:افراد]]<br />
[[رده:شهیدان کربلا]]<br />
[[رده:شهیدان عاشورا]]<br />
<references /><br />
[[en:Abd Allah b. 'Umayr al-Kalbi]]</div>Agharebhttps://fa.wikihussain.com/index.php?title=%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D8%B1%D8%AD%D9%85%D9%86%E2%80%8C_%D8%A8%D9%86%E2%80%8C_%D8%B9%D9%82%DB%8C%D9%84%E2%80%8C_%D8%A8%D9%86%E2%80%8C_%D8%A7%D8%A8%DB%8C%E2%80%8C_%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%A8_(%D8%B9%E2%80%8C)&diff=29975عبدالرحمن بن عقیل بن ابی طالب (ع)2021-03-13T06:35:06Z<p>Aghareb: </p>
<hr />
<div>{{جعبه اطلاعات اصحاب امام حسین (ع)<br />
| عنوان =<br />
| تصویر =مزار یاران امام حسین(ع).jpg<br />
| اندازه تصویر =<br />
|توضیح تصویر =<br />
| نام کامل =عبدالرحمن بن عقیل<br />
| لقب =<br />
| نسب =<br />
| خویشاوندان سرشناس =پدرش عقیل بن ابی طالب (ع) و مادرش ام ولد<br />
| تاریخ تولد =<br />
| شهر تولد =<br />
| کشور تولد =<br />
| محل زندگی =<br />
| تاریخ وفات/شهادت =<br />
| شهر وفات/شهادت =<br />
| نحوه وفات/شهادت =<br />
| مدفن =<br />
| از یاران =<br />
| فعالیتهای اجتماعی =<br />
| مشایخ =<br />
| شاگردان =<br />
| آثار =<br />
| نقش های برجسته = از اصحاب امام حسین (ع) <br />
}}'''عبدالرحمن بن عقیل،''' از شهدای بنی هاشم در نبرد [[کربلا]] بود. <br />
<br />
==زندگینامه==<br />
عبدالرحمن بن عقیل پسر عموی [[امام حسین (ع)]] و از اصحاب ایشان بود. مادر وی ام ولد نام داشت.<ref>ابصار العین فی انصار الحسین (ع)، سماوی، محمد بن طاهر، تحقیق محمد جعفر طبنسی، مرکز الدراسات الاسلامیه لحرس الثوره.، ص۹۱؛ انصار الحسین (ع)، محمد مهدی شمس الدین، ترجمه سید ناصر هاشم زاده، تهران: شرکت چاپ و نشر بین الملل، ۱۳۸۷ ش. ص۱۵۰.</ref> عبدالرحمن با خدیجه (فاخته) مکنی به ام هانی دختر امام علی (ع) ازدواج کرد و از او صاحب دو فرزند به نامهای سعید و عقیل شد. <br />
<br />
==نقش در واقعه کربلا==<br />
عبدالرحمن با همسر و فرزندانش همراه دیگر برادرانش از مدینه همراه امام حسین (ع) بود. او مردی شجاع، رشید، رزمنده و دلاور و خوش قد و قامت بود که به او رُمح یا نیزه عقیلی میگفتند.<br />
<br />
پس از شهادت برادرش [[جعفر بن عقیل|جعفر]] با اذن امام حسین (ع)، به نبرد پرداخت و در حالی که این چنین رجز میخواند، میجنگید: <br />
{{شعر}}<br />
{{م| اَبی عَقیلٌ فَاعرِفوا مَکانی }}<br />
<br />
{{م| کُهولُ صِدقٍ سادَةُ الاَقرانی }}<br />
<br />
{{م| وَ سَیدُ الشَّیبِ مَعَ الشُّبانِ }}<br />
<br />
{{م| مِن هاشِمٍ وَ هاشِمٌ اِخوانی }}<br />
<br />
{{م| هذا حُسَینٌ شامِخُ البُنیانِ }}<br />
<br />
{{م| وَ سَیدُ الشَّبانِ فِی الجِنانِ }}<br />
{{پایان شعر}}<br />
<br />
پدرم عقیل است پس نسبت مرا با هاشم بدانید و نیز برادرانم از قبیله بنی هاشم هستند. آنان پیران و جوانمردان راستکردارند و سروران همانند؛ و این حسین بلند مرتبه است. او سرور پیران و نیز جوانان است و او آقای جوانان اهل بهشت است.<br />
===شهادت===<br />
عبدالرحمن پس از کشتن و مجروح کردن تنی چند به محاصره سپاه [[کوفه]] در آمد و توسط [[عثمان بن خالد جهنی|عثمان بن خالد جهنی]] و [[بشر بن حویط قانصی|بشیر (بشر) بن حوط قایضی]] به [[شهادت]]<nowiki/> رسید.<ref> مناقب آل ابی طالب، ابن شهرآشوب مازندرانی، ابوجعفر رشیدالدین محمدبن علی، قم: انتشارات علامه. ، ابن شهرآشوب مازندرانی، ابوجعفر رشیدالدین محمدبن علی، قم: انتشارات علامه. ج۴، ص۱۰۵؛ انصار الحسین، ص۱۵۰. </ref><br />
<br />
<br />
<br />
امام حسین (ع) فرزندان عقیل را دعا و کشندگان آنان را لعن کرد و [[آل عقیل|آل عقیل]]<nowiki/> را به مقاومت دعوت نمود و به بهشت مژده داد: اَللّهُمَ اقْتُلْ قاتِلَ آل عقیل . . . صبراً آل عقیل اِنَّ مَوْعِدَکمُ الْجَنَّة <ref>مقاتل الطالبیین، اصفهانی، ابوالفرج علی بن حسین، ترجمۀ هاشم رسولی محلاتی، تهران: کتابفروشی صدوق، ص۶۱. </ref><br />
<br />
در [[زیارت رجبیه]] از او نام برده شده و در [[زیارت ناحیه مقدسه]] به وی سلام داده شده است: ”السَّلامُ عَلَی عَبدِالرَّحمَنِ بنِ عَقیلٍ لَعَنَ اللهُ قاتِلَهُ وَ رامِیهُ عُمَرَ بنَ خالِدِ بنِ اَسَدِ الجُهَنِی“ <ref>برای تفصیل بیشتر ر.ک : الاخبار الطول، دینوری، ابو حنیفه احمد بن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره : ۱۹۶۰ م.، ص۲۵۷؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ ﻫ ق / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ م.، ج۵، ص۴۴۷؛ ارشاد القلوب، دیلمی، ابوم محمد حسن بن ابی الحسن، تهران: مرکز نشر کتاب، ۱۳۷۵ ﻫ ق.، ج۲، ص۱۰۷؛ مقاتل الطالبیین، اصفهانی، ابوالفرج علی بن حسین، ترجمۀ هاشم رسولی محلاتی، تهران: کتابفروشی صدوق، ص۶۱؛ مناقب آل ابی طالب، ابن شهرآشوب مازندرانی، ابوجعفر رشیدالدین محمدبن علی، قم: انتشارات علامه. ، ابن شهرآشوب مازندرانی، ابوجعفر رشیدالدین محمدبن علی، قم: انتشارات علامه. ج۴، ص۱۰۵؛ مقتل الحسین خوارزمی، خوارزمی، حسین، به کوشش الشیخ محمد السماوی، نجف: مطبعه الزهراء، ۱۳۹۷ ﻫ ق. ، ج۲، ص۲۶؛ ابصار العین فی انصار الحسین (ع)، سماوی، محمد بن طاهر، تحقیق محمد جعفر طبنسی، مرکز الدراسات الاسلامیه لحرس الثوره.، ص۹۱-۹۲؛ بحار الانوار الجامعه لدرر الائمه الاطهار (ع)، مجلسی، ملا محمد باقر، تهران: مکتبه الاسلامیه، ۱۳۶۲ ش.، ج۱۰۱، ص۲۷۱؛ انصار الحسین (ع)، ص۱۵۰؛ اکلیل المصائب فی مصائب الاطائب، تنکابنی، محمد، تصحیح و تحقیق محمد رضا افتخارزاده، قم: دفتر نشر معارف اسلامی، ۱۳۷۳ ش.، ص۱۸۴؛ قاموس الرجال، طوسی التستری، محمدتقی، تهران: مرکز نشر کتاب،۱۳۷۹ ه ق.، ج۶، ص۱۰۳؛ اقبال بالاعمال الحسنه فیما یعمل مره فی السنه، سید بن طاووس، علی۳، ص۷۶؛ المجدی فی انساب الطالبیین، عمری، علی بن محمد، چاپ احمد مهدوی دامغانی، قم: ۱۴۰۹ ﻫ ق. ، ص۳۰۷؛ معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواه، خویی، سید ابوالقاسم، نشر توحید، ۱۴۱۳ ﻫ ق. ، ج۹، ص۳۳۹.</ref><br />
<br />
به نقل طبری، مختار قاتلان او را در بیابانی دستگیر کرد و بعد از آنکه گردنشان را زد، آنان را سوزاند. <ref>تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ ﻫ ق / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ م.، ج۵، ص۴۴۷. </ref><br />
==منبع==<br />
<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=2588126&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author مرضیه محمدزاده، شهیدان جاوید، نشر بصیرت، ص ۴۲۹-۴۳۰.]<br />
<br />
==پینوشت==<br />
[[رده: تاریخ]]<br />
[[رده: افراد]]<br />
[[رده: شهیدان کربلا]]<br />
[[رده: شهدای بنیهاشم]]<br />
<references /><br />
[[en:Abd al-Rahman ibn Aqil]]</div>Agharebhttps://fa.wikihussain.com/index.php?title=%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D8%B1%D8%AD%D9%85%D9%86%E2%80%8C_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D8%A8%D8%AF_%D8%B1%D8%A8%D9%87_%D8%A7%D9%86%D8%B5%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D8%AE%D8%B2%D8%B1%D8%AC%DB%8C&diff=29974عبدالرحمن بن عبد ربه انصاری خزرجی2021-03-13T06:25:56Z<p>Aghareb: </p>
<hr />
<div>'''عبدالرحمن بن عبد ربّه انصاری خزرجی،''' از اصحاب پیامبر(ص)، امام علی(ع) و [[حسین بن على (ع)|امام حسین(ع)]] بود. <br />
<br />
{{جعبه اطلاعات اصحاب امام حسین (ع)<br />
| عنوان =<br />
| تصویر =مزار یاران امام حسین(ع).jpg<br />
| اندازه تصویر =<br />
|توضیح تصویر =<br />
| نام کامل =عبدالرحمن بن عبد ربّه انصاری خزرجی<br />
| لقب =<br />
| نسب =<br />
| خویشاوندان سرشناس =<br />
| تاریخ تولد =<br />
| شهر تولد =<br />
| کشور تولد =<br />
| محل زندگی =کوفه<br />
| تاریخ وفات/شهادت =<br />
| شهر وفات/شهادت =<br />
| نحوه وفات/شهادت =<br />
| مدفن =<br />
| از یاران =<br />
| فعالیتهای اجتماعی =<br />
| مشایخ =<br />
| شاگردان =<br />
| آثار =<br />
| نقش های برجسته = در کوفه برای امام حسین (ع) بیعت میگرفت، صبح عاشورا و در حمله اول به شهادت رسید<br />
}}<br />
==زندگینامه==<br />
آیتالله خویی در کتاب خود متذکر شده است که شیخ طوسی در رجال خویش یک بار او را از اصحاب امام علی(ع) و یک بار نیز از اصحاب [[امام حسین (ع)|امام حسین(ع)]] شمرده است.<ref>معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواه، ج۹، ص۳۴۷.</ref><br />
<br />
عبدالرحمن از قبیله خزرج که در مدینه زندگی میکردند و بعدها ساکن [[کوفه]] شدند.<ref> رجال طوسی، ص۷۷. </ref> وی فردی شجاع، فداکار، قاری و مفسر قرآن و از دوستداران [[اهل بیت (ع)|اهل بیت(ع)]] بود. ابن حجر عسقلانی او را در شمار صحابه یاد کرده و به نقل از کتاب الموالات حدیثی از اَصبَغ بن نُباتَه آورده است که وقتی امام علی(ع) در رَحبَه مسجد کوفه فرمود: «هر کدام از شما که سخنان پیامبر(ص) در غدیرخم را شنیده، به پا خیزد و گواهی دهد.» آنگاه عدهای برخاستند و گواهی دادند.<br />
<br />
از جمله آنان عبدالرحمن بود که گفت: <br />
<br />
من از پیامبر(ص) شنیدم که فرمود: «خداوند ولی من است و من ولی مومنانم. پس هر کس من مولای او هستم، این علی مولای اوست.»<ref>الاصابه فی تمییز الصحابه، ج۲، ص۴۰۸.</ref><br />
==نقش در واقعه کربلا==<br />
عبدالرحمن در کوفه برای امام حسین(ع) بیعت میگرفت. او به مکه آمد و به امام حسین(ع) پیوست و او را تا [[کربلا]] همراهی کرد. شب [[عاشورا]]، [[بریر بن خضیر همدانی|بریر بن خضیر همدانی]] در صبحت با وی مزاح میکرد.<ref>تاریخ الطبری، ج۵، ص۴۲۴؛ ارشاد القلوب، دیلمی، ص۴۴۶؛ البدایه و النهایه، ج۸، ص۱۷۷-۱۷۸.</ref><br />
<br />
صبح عاشورا و در حمله اول به [[شهادت]] رسید. اگر چه بنا به نقل ابن شهر آشوب او در جنگ تن به تن کشته شد.<ref>ر.ک : الاصابه فی تمییز الصحابه، ج۲، ص۴۰۸. </ref> اما قول اول از اعتبار بیشتر برخوردار است. او به هنگام شهادت 70 سال سن داشت.<ref>برای تفصیل بیشتر ر.ک : تاریخ الطبری، ج۵، ص۴۲۳-۴۲۴؛ اللهوف فی قتلی الطفوف (مقتل الحسین)، ص۲۰؛ رجال طوسی، ص۷۷؛ اسد الغابه فی معرفه الصحابه، ج۵، ص۳۳۴؛ الاصابه فی تمییز الصحابه، ج۲، ص۴۰۸؛ تنقیح المقال فی احوال الرجال، ج۲، ص۱۴۵؛ ابصار العین فی انصار الحسین (ع)، ص؛ ۱۲۱-۱۲۲، ۱۵۷-۱۵۸، ۲۱۷؛ بحار الانوار الجامعه لدرر الائمه الاطهار (ع)، ج۴۵، ص۱؛ اقبال بالاعمال الحسنه فیما یعمل مره فی السنه، ج۳، ص۷۹؛ قاموس الرجال، ج۸، ص۷؛ الکامل فی التاریخ، ابن اثیر، ج۴، ص۶۰؛ جامع الرواه، اردبیلی غروری حائری، ج۱، ص۴۵۱؛ انصار الحسین(ع)، ص۱۰۸-۱۰۹؛ معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواه، ج۹، ص۳۴۷؛ الحدائق الوردیه، ص۱۰۲؛ مثیر الاحزان، ص۱۵۴؛ الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، ج۱، ص۴۹؛ فرسان الهیجاء، ج۱، ص۱۸۴.</ref><br />
<br />
در زیارت نامهها نام وی ذکر نشده است.<br />
==منبع==<br />
<br />
*[[مرضیه محمدزاده|مرضیه محمدزاده، شهیدان جاوید، نشر بصیرت، ص ۲۹۳-۲۹۴.]]<br />
<br />
==پینوشت==<br />
[[رده: تاریخ]]<br />
[[رده: افراد]]<br />
[[رده: شهیدان کربلا]]<br />
[[رده: شهیدان عاشورا]]<br />
<references /><br />
[[en:Abd al-Rahman b. Abd Rabb al-Ansari al-Khazraji]]</div>Agharebhttps://fa.wikihussain.com/index.php?title=%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D8%B1%D8%AD%D9%85%D9%86%E2%80%8C_%D8%A8%D9%86%E2%80%8C_%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87_%D8%A7%D8%B1%D8%AD%D8%A8%DB%8C%E2%80%8C&diff=29973عبدالرحمن بن عبدالله ارحبی2021-03-13T06:14:05Z<p>Aghareb: </p>
<hr />
<div>{{جعبه اطلاعات اصحاب امام حسین (ع)<br />
| عنوان =<br />
| تصویر =مزار یاران امام حسین(ع).jpg<br />
| اندازه تصویر =<br />
|توضیح تصویر =<br />
| نام کامل =عبدالرحمن بن عبدالله بن کدن بن ارحب بن دعام بن مالک بن معاویه بن صعب بن رومان بن بکیر ارحبی همدانی<br />
| لقب =<br />
| نسب =<br />
| خویشاوندان سرشناس =<br />
| تاریخ تولد =<br />
| شهر تولد =<br />
| کشور تولد =<br />
| محل زندگی = کوفه <br />
| تاریخ وفات/شهادت =<br />
| شهر وفات/شهادت =<br />
| نحوه وفات/شهادت =<br />
| مدفن =<br />
| از یاران =<br />
| فعالیتهای اجتماعی =<br />
| مشایخ =<br />
| شاگردان =<br />
| آثار =<br />
| نقش های برجسته = از یاران امام حسین (ع) و شهدای کربلا <br />
}}'''عبدالرحمن بن عبدالله ارحبی،''' از اصحاب [[حسین|امام حسین(ع)]] که در [[کربلا]] در روز [[عاشورا]] به [[شهادت]] رسید. <br />
<br />
==تبارشناسی==<br />
عبدالرحمن بن عبدالله بن کدن بن ارحب بن دعام بن مالک بن معاویه بن صعب بن رومان بن بکیر ارحبی همدانی، از تیره بنی ارحب از قبیله همدان و از اهالی [[کوفه]] بود. پدرش عبدالله از اصحاب پیامبر (ص) بود. <br />
<br />
==همراهی امام حسین(ع)==<br />
عبدالرحمن به همراه [[قیس بن مسهر صیداوى|قیس بن مسهّر صیداوی]] و [[عماره بن عبدالله سلولى|عمارة بن عبدالله سلولی]] که اعضای دومین دسته از فرستادگان کوفیان به سوی [[امام حسین(ع)]] بودند، در مکه به [[ابا عبدالله (ع)|اباعبدالله(ع)]] پیوستند. <br />
<br />
==نقش در واقعه کربلا==<br />
عبدالرحمان از مکه تا کربلا همراه امام حسین(ع) بود. در روز عاشورا پس از اذن امام به میدان رفت و مبارزه کرد و چنین رجز خواند: <ref>ابصار العین فی انصار الحسین (ع)، محمد مهدی شمس الدین، ترجمه سید ناصر هاشم زاده، تهران: شرکت چاپ و نشر بین الملل، ۱۳۸۷ش، محمد مهدی شمس الدین، ترجمه سید ناصر هاشم زاده، تهران: شرکت چاپ و نشر بین الملل، ۱۳۸۷ ش.، سماوی، محمد بن طاهر، تحقیق محمد جعفر طبنسی، مرکز الدراسات الاسلامیه لحرس الثوره.، ص۷۷.</ref><br />
{{شعر}}<br />
{{م| صَبْراً عَلَی الاَسیافِ و الاَسِنَّه }}<br />
<br />
{{م| صَبراً عَلَیها لِدُخُولِ الجَنَّه }}<br />
{{پایان شعر}}<br />
<br />
بر شمشیرها و نیزهها صبر میکنیم و این تحمل و شکیبایی به جهت وارد شدن به بهشت است. <br />
<br />
عبدالرحمن پس از نبردی سخت در سن ۵۰ سالگی به [[شهادت]] رسید.<ref>برای تفصیل بیشتر رک : الاخبار الطول، دینوری، ابو حنیفه احمد بن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره : ۱۹۶۰ م. الطوال، ص۲۲۹؛ انساب الاشراف، بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن محمد، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ م.، ج۳، ص۱۵۹؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ ﻫ ق / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ م.، ج۵، ص۳۵۲.</ref> <br />
<br />
در [[زیارت رجبیه]] و [[زیارت ناحیه مقدسه]] به وی سلام چنین داده شده است: «السَّلامُ عَلَی عَبدالرَّحمنِ بنِ عَبدِ اللهِ بنِ الکدن الارحبی» <br />
==منبع==<br />
<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=2588126&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author مرضیه محمدزاده، شهیدان جاوید، نشر بصیرت، ص ۳۶۵-۳۶۶.]<br />
<br />
==پینوشت==<br />
[[رده: تاریخ]]<br />
[[رده: افراد]]<br />
[[رده: شهیدان کربلا]]<br />
[[رده: شهدای صبح عاشورا]]<br />
<references /><br />
[[en:Abd al-Rahman b. Abd Allah al-Arhabi]]</div>Agharebhttps://fa.wikihussain.com/index.php?title=%D9%82%D8%AA%DB%8C%D9%84_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D8%AA&diff=29955قتیل العبرات2021-03-10T09:34:19Z<p>Aghareb: </p>
<hr />
<div>'''قتیل العبرات''' از القاب [[حسین بن علی (ع)|امام حسین (ع)]] و به معنی کشته اشکها میباشد.<br />
<br />
==لقب [[حسین بن على (ع)|سیدالشهدا(ع)]]==<br />
شهیدى که هم یادش گریهآور است و هم اشک ریختن در سوک او ثواب دارد و موجب احیاى [[عاشورا]] است.<br />
<br />
امامان نیز توصیه فراوان بر عزادارى و گریستن بر مصائب آن حضرت داشتهاند. روایت از امام حسین(ع) است که: «انا قتیل العبرات»<ref>منتهى الامال، محدث قمى(چاپ هجرت)، ج ۱، ص ۵۳۸، اثبات الهداة، ج ۵، ص ۱۹۸، (عبارت آن قتیل العبرة است).</ref> من کشته اشکهایم.<br />
<br />
در حدیث دیگرى فرموده است: «انا قتیل العبرة، لا یذکرنى مؤمن الاّ استعبر»<ref>امالى، صدوق، ص ۱۱۸، مناقب، ابن شهر آشوب، ج۴، ص ۸۷.</ref> من کشته اشکم. هیچ مؤمنى مرا یاد نمىکند، مگر آنکه اشک در چشمانش مىآید.<br />
<br />
این صفت، در زیارتنامهها هم براى آن شهید [[کربلا]] آمده است، از جمله: «و صلّ على الحسین المظلوم، الشهید الرّشید، قتیل العبرات و اسیر الکربات...». <ref>مفاتیح الجنان، ص ۴۶۰ (زیارت مخصوص اوّل).</ref><br />
<br />
==منبع==<br />
<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=559291&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author جواد محدثی، فرهنگ عاشورا، قم، معارف، ج۱، ص ۳۵۳-۳۵۴.]<br />
<br />
==پینوشت==<br />
<references /><br />
[[رده:مفاهیم]]<br />
[[رده:مفاهیم اسلامی]]</div>Agharebhttps://fa.wikihussain.com/index.php?title=%D9%88%D8%AF%D8%A7%D8%B9&diff=29923وداع2021-03-10T06:56:32Z<p>Aghareb: فارسی نویسی اعداد - افزودن ترجمه عبارت های عربی</p>
<hr />
<div>'''الوداع'''، بدرود گفتن، خدا حافظى کردن، نیایشى که در هنگام مسافرت و مفارقت از یکدیگر بر زبان مىآورند، به معناى «خدا نگهدار».<ref>لغتنامه،دهخدا''.''</ref><br />
<br />
در حادثۀ نهضت عاشورا، وداع در مواردى دیده مىشود. [[امام حسین (ع)|امام حسین(ع)]] هنگامى که پس از مرگ [[معاویه]] و اصرار والى مدینه براى بیعت گرفتن از او، مىخواهد از مدینه خارج شود، به زیارت قبر پیامبر رفته و با او خداحافظى مىکند و عازم مکّه مىشود، وداعى آمیخته با اشک و اندوه فراق، که در همانجا به خواب مىرود و رسول خدا را در خواب مىبیند. با قبر مادرش و برادرش هم وداع مىکند.<ref>حیاة الامام الحسین، ج ۲، ص ۲۵۹ و ۲۶۱.</ref> وداع دیگر در روز عاشورا و کربلاست.<br />
<br />
===وداع در روز عاشورا===<br />
فرزندان اهل بیت (ع) نیز در آخرین بارى که از امام و خیمهگاه خداحافظى مىکنند، سلام آخر را مىدهند. وداع واپسین، همراه با سلامى خاصّ است.<br />
<br />
سید الشهدا (ع) روز عاشورا چندین بار وداع کرد.<br />
<br />
وداع اوّل، آنگاه بود که به خیمهها آمد و از خواهرش زینب، پیراهنى کهنه طلبید تا از زیر لباس بپوشد و در این وداع بود که [[علی اصغر (ع)|على اصغر(ع)]] را به آغوش گرفت تا با او نیز وداع کند، تیرى گلوى او را از هم درید.<br />
<br />
وداع دیگر با فرزندش [[زین العابدین «ع»|امام سجاد (ع)]] بود که درون خیمه انجام گرفت.<br />
<br />
وداعى هم با دخترش [[سکینه|سکینه (س)]] داشت که بسى جانسوز بود و این در همان وداع آخر بود که حضرت با زخمهایى که از آنها خون مىآمد براى خدا حافظى به میان اهل بیت (ع) آمد و فرمود:<br />
<br />
«''استعدّوا للبلاء و اعلموا انّ اللّه تعالى حامیکم و حافظکم...''» مهیا و آماده تحمل سختیها باشید و بدانید خداوند شما را حفظ و حمایت میکند<ref>مقتل الحسین، مقرّم، ص ۳۳۷.</ref> <br />
<br />
و چون خواست براى کارزار نهایى به میدان رود، همه را اینگونه خطاب کرد:<br />
<br />
«''یا سکینة یا فاطمة یا زینب و یا امّ کلثوم! علیکنّ منّى السّلام...''»<ref>معالى السبطین، ج ۲، ص ۲۵.</ref> ای سکینه، ای فاطمه، ای زینب و ای ام کلثوم، از من به شما سلام! <br />
<br />
این عبارت نشان دیدار آخر بود. اهل بیت (ع) چون یقین کردند که دیگر او را نخواهند دید، به شدّت گریستند.<br />
<br />
آمدن [[زینب (ع)]] از پى برادر و بوسیدن زیر گلوى او و نیز صدا کردن [[سکینه]]، پدر را و در خواست اینکه مرا بر دامن بنشان و... از جزئیات همین وداع است.<br />
<br />
===روضه وداع===<br />
[[روضه]] وداع از سوزناکترین مرثیههاى حادثۀ [[عاشورا]] است، و نیز وداع [[امام حسین (ع)]] با [[علی اکبر (ع)|على اکبر (ع)]]، آنگاه که عازم میدان بود. هنگام میدان رفتن یکایک اصحاب، با آن حضرت وداع مىکردند وداعشان با سلام کردن بود که اذن میدان هم حساب مىشد.<br />
<br />
{{شعر}}<br />
{{ب|بگذار تا بگرییم چون ابر در بهاران | کز سنگ ناله خیزد روز وداع یاران }}<br />
<br />
{{ب|هر کو شراب فُرقت روزى چشیده باشد| داند که سخت باشد قطع امیدواران}} <br />
<br />
{{ب|با ساربان بگویید احوال آب چشمم |تا بر شتر نبندد محمل به روز باران <ref>''سعدى.''</ref>}}<br />
{{پایان شعر}}<br />
==منابع==<br />
<br />
*''[[فرهنگ عاشورا|فرهنگ عاشورا، جواد محدثی، قم، معارف، ج1، ص 54-55.]]''<br />
<br />
==پینوشت==<br />
<br />
[[رده:مفاهیم]]<br />
<references /></div>Agharebhttps://fa.wikihussain.com/index.php?title=%D8%B3%D9%81%DB%8C%D8%A7%D9%86_%D8%A8%D9%86_%D9%85%D8%B5%D8%B9%D8%A8_%D8%B9%D8%A8%D8%AF%DB%8C_%DA%A9%D9%88%D9%81%DB%8C%E2%80%8C&diff=29928سفیان بن مصعب عبدی کوفی2021-03-10T06:36:39Z<p>Aghareb: فارسی نویسی اعداد - اصلاح پاراگراف ها</p>
<hr />
<div>'''سفیان بن مصعب عبدی کوفی''' از اصحاب امام صادق(ع) و از شاعران شیعی بود.{{جعبه اطلاعات شاعر و نویسنده<br />
| نام = سفیان بن مصعب عبدی کوفی<br />
| تصویر = <br />
| توضیح تصویر = <br />
| نام اصلی = <br />
| زمینه فعالیت = <br />
| ملیت = <br />
| تاریخ تولد = ۱۰۴ ه. ق.<br />
| محل تولد = <br />
| والدین = <br />
| تاریخ مرگ = سال ۱۷۸ هجری <br />
| محل مرگ = کوفه<br />
| علت مرگ = <br />
| محل زندگی = <br />
| مختصات محل زندگی = <br />
| مدفن = <br />
|مذهب = شیعه<br />
|در زمان حکومت = بنی عباس<br />
|اتفاقات مهم = <br />
| نام دیگر = <br />
|لقب = <br />
|بنیانگذار = <br />
| پیشه = شاعر<br />
| سالهای نویسندگی = <br />
|سبک نوشتاری = <br />
|کتابها = <br />
|مقالهها = <br />
|نمایشنامهها = <br />
|فیلمنامهها = <br />
|دیوان اشعار = <br />
|تخلص = <br />
|فیلم ساخته بر اساس اثر= <br />
| همسر = <br />
| شریک زندگی = <br />
| فرزندان = <br />
|تحصیلات = <br />
|دانشگاه = <br />
|حوزه = <br />
|شاگرد = <br />
|استاد = <br />
|علت شهرت = <br />
| تأثیرگذاشته بر = <br />
| تأثیرپذیرفته از = <br />
| وبگاه = <br />
|گفتاورد = <br />
|امضا = <br />
}}<br />
<br />
==زندگینامه==<br />
ابو محمد سفیان بن مصعب به سال ۱۰۴ ه. ق. متولد شد. او با شعر خود به [[اهل بیت (ع)|اهل بیت]] تقرب جست. شعر او متضمن بسیاری از مناقب مشهور امیر مؤمنان علی(ع) و ستایش فراوان ایشان و خاندان پاک اوست. شیوه کارش این بود که از امام صادق(ع) حدیثی را در مناقب عترت طاهره فرامیگرفت و آن را به نظم درمیآورد و بر امام(ع) عرضه میکرد. <br />
<br />
مرحوم کلینی نیز به سند خود روایت کرده که هنگامی که عبدی در خانه امام صادق (ع) اشعار خود را در مرثیهی [[حسین|سیّد الشّهداء]] میخواند، آنچنان شیونی برپا شد که مردم بر درب خانهی امام جمع شدند و امام(ع) به خاطر جلوگیری از هجوم مأموران عباسی فرمودند: «کودکی از ما بیهوش شده بود و زنان بدان خاطر شیون کردند.» <ref> روضه کافی؛ حدیث ۲۶۳.</ref><br />
<br />
عبدی کوفی در سال ۱۷۸ هجری در کوفه از دنیا رفت. <ref> ادب الطف؛ ج ۱، ص ۱۷۰ و ۱۷۱. الغدیر؛ ج ۲، ص ۲۹۴- ۲۹۷.</ref><br />
<br />
مرحوم علامه امینی، سفیان بن مصعب را از شعرای غدیر شمرده و قسمتی از ابیات بلند او را در اینباره و سایر فضایل علی(ع) و خاندان پیامبر(ص) نقل کرده است و نیز راجعبه صحت مذهب و حسن عقیدهی او استدلال و تاکید نموده است.<ref> الغدیر؛ ج ۲، ص ۲۹۴.</ref> <br />
<br />
شیخ کشی روایت کرده که امام صادق (ع) به سفیان بن مصعب فرمودند: «شعری بسرای که زنان به خواندنش نوحهگری کنند.» همچنین از سماعه روایت آورده که امام (ع) فرمودند: «ای شیعیان! شعر عبدی را به فرزندان خود بیاموزید که او بر دین خدا است»<ref>اختیار معرفة الرجال؛ ج ۲، ص ۷۰۴.</ref> . <br />
<br />
==نمونه اشعار==<br />
<br />
=== نمونه یک ===<br />
۱- لقد هدّ رکنی رزء آل محمّدو تلک الرزایا و الخطوب عظام<br />
<br />
۲- و ابکت جفونی بالفرات مصارعلآل النّبی المصطفی و عظام<br />
<br />
۳- عظام باکناف الفرات زکیّةبهنّ علینا حرمة و ذمام<br />
<br />
۴- فکم حرّة مسبیة و یتیمةو کم من کریم قد علاه حسام<br />
<br />
۵- لآل رسول اللّه صلّت علیهمملائکة بیض الوجوه کرام<br />
<br />
۶- افاطم اشجانی بذوک ذو و العلیفشبت و إنی صادق لغلام<br />
<br />
۷- و أضحیت لا ألتذّ طیب معیشتیکأنّ علیّ الطیبات حرام<br />
<br />
۸- و لا البارد العذب الفرات اسیغهو لا ظلّ یهنینی الغداة طعام<br />
<br />
۹- یقولون لی صبرا جمیلا و سلوةو ما لی الی الصبر الجمیل مرام<br />
<br />
۱۰- فکیف اصطباری بعد آل محمّدو فی القلب منی لوعة و ضرام <ref>ادب الطف؛ ج ۱، ص ۱۶۹.</ref><br />
<br />
'''ترجمه:'''<br />
<br />
۱- مصیبت خاندان پیامبر وجودم را به لرزه درآورد، و این مصیبتها بسیار بزرگ و عظیم است.<br />
<br />
۲- چشمهای من در کنار فرات برای جسمهای به خون غلتیده گریان شد. برای خاندان بزرگ پیامبر برگزیده.<br />
<br />
۳- بزرگانی که بسیار پاک و منزه هستند، در کنار فرات (کشته شدند). که این بزرگان نزد ما دارای حرمت و کرامت هستند.<br />
<br />
۴- چه زنان پاک و آزادهای و چه یتیمانی که آواره شدند و چه بزرگوارانی که بر آنها شمشیر فرود آمد.<br />
<br />
۵- بر خاندان رسول اللّه (ص) فرشتگانی درود فرستادند. فرشتگانی که خوشسیما و بزرگوارند.<br />
<br />
۶- ای فاطمه (س)! فرزندان بزرگوار تو مرا متألّم کردند، و آن تألّم در وجود من شعلهور گشت و من فرد صادقی هستم.<br />
<br />
۷- و روزگار خود را طوری سپری میکنم، که زندگی برای من لذّتی نداشته باشد، که گویا چیزهای گوارا و لذیذ بر من حرام است.<br />
<br />
۸- و آب شیرین و گوارا مرا سیراب نمیکند و هیچ سایه و غذایی برای من گوارا نیست.<br />
<br />
۹- به من میگویند که صبر جمیل و آسایش پیشه کن در حالیکه هیچ راهی برای رسیدن به صبر جمیل وجود ندارد.<br />
<br />
۱۰- چگونه صبر پیشه کنم بعد از این همه مصیبت که بر آل محمد(ص) وارد شد، در حالی که در دل من درد و رنج میباشد.<br />
<br />
=== نمونه دو ===<br />
۱- و زوج بضعته الزّهراء یکنفهادون الوری و أبو أبنائها النجب<br />
<br />
۲- من کل مجتهد فی اللّه معتضدباللّه معتقد للّه محتسب<br />
<br />
۳- هادین للرشد إن لیل الضلال دجاکانوا لطارقهم أهدی من الشهب<br />
<br />
۴- لقّبت بالرفض لما أن منحتهمودّی و أحسن ما أدعی به لقبی<br />
<br />
۵- صلاة ذی العرش تتری کل آونةعلی ابن فاطمة الکشّاف للکرب<br />
<br />
۶- و أبنیه من هالک بالسمّ محترمو من معفّر خدّ فی الثری ترب<br />
<br />
۷- و العابد الزاهد السجّاد یتبعهو باقر العلم دانی غایة الطلب<br />
<br />
۸- و جعفر و ابنه موسی و یتبعه البرّ الرضا و الجواد العابد الدئب<br />
<br />
۹- و العسکریین و المهدی قائمهمذو الأمر لابس أثواب الهدی القشب<br />
<br />
۱۰- من یملأ الأرض عدلا بعد ما ملئتجورا و یقمع أهل الزیغ و الشغب <br />
<br />
۱۱- یا صاحب الکوثر الرقراق زاخرةذود النواصب عن سلساله الخصب<br />
<br />
۱۲- حتی لقد و سمت کلما جباههمخواطری بمضاء الشعر و الخطب <ref> ادب الطف؛ ج ۱، ص ۱۷۸ و ۱۷۹.</ref><br />
<br />
'''ترجمه:'''<br />
<br />
۱- علی (ع)! تو همسر پارهی تن پیامبر و تنها نگهبان زهرا(س) و پدر فرزندان نجیب اویی!<br />
<br />
۲- فرزندانی که در راه خدا پر جد و جهدند و از او یاری میجویند و به وی معتقدند و برای او کار میکنند.<br />
<br />
۳- و چنان راهنمایانی هستند که اگر شب تاریک گمراهی، سایه بر سرها گسترد شبروان را بهتر از هر کوکب و شهابی، رهبری میکنند.<br />
<br />
۴- از آن روز که مهر خود را به پای آنان ریختم، مرا رافضی خواندند و این لقب بهترین نام من است.<br />
<br />
۵- در راه خدای ذو العرش، پیوسته و همیشه بر روان فرزندان غمگسار فاطمه باد!<br />
<br />
۶- آن دو فرزند که یکی به سم کشنده مسموم شد و دیگری با گونهی خاکآلود، در خاک آرمید.<br />
<br />
۷- و پس از وی، عابد زاهد، امام سجاد(ع) است و آنگاه باقر العلمی که به غایت طلب نزدیک است.<br />
<br />
۸- و جعفر صادق(ع) و فرزندش موسی(ع) و پس از آن امام نیکوکاری چون حضرت رضا(ع) و امام جواد(ع)، عابد و کوشا.<br />
<br />
۹- و امام عسکری و مهدی که قائم آنان و صاحب امری است که تشریف نظیف و سپید هدایت بر تن دارد.<br />
<br />
۱۰- و زمین را پس از آنکه از ستم پر شده باشد از عدل و داد پر میکند و گمراهان و بدکاران را برمیاندازد.<br />
<br />
۱۲ و ۱۱- ای علی! من در راه عشق تو، گروهی از دشمنان بیباکت را با بیرون ریختن اندیشه و گفتار تدریجی خویش، کوبیدم تا اندیشههای من با شمشیر برّان شعر و سخن، داغ ننگ بر جبین آنها زد.<br />
<br />
=== نمونه سه ===<br />
۱- آل النّبیّ محمّدأهل الفضایل و المناقب<br />
<br />
۲- ألمرشدون من العمیو المنقذون من اللوازب<br />
<br />
۳- ألصّادقون النّاطقونالسّابقون إلی الرغائب<br />
<br />
۴- فولاهم فرض من الرّحمن فی القرآن واجب<br />
<br />
۵- و هم الصراط فمستقیمفوقه ناج و ناکب <ref> الغدیر؛ ج ۲، ص ۳۰۵.</ref><br />
<br />
'''ترجمه:'''<br />
<br />
۱- دودمان محمّد نبی(ص)، اهل فضیلت و منقبت هستند.<br />
<br />
۲- اینان روشنیبخش کوردلان و دستگیر درماندگانند.<br />
<br />
۳- آنان راستگویان پیشگام در کارهای پسندیده میباشند.<br />
<br />
۴- و ولای آنان از جانب خدای رحمان، در قرآن فرض و واجب گردیده است.<br />
<br />
۵- ایشان صراط مستقیمند که گروهی از مردم در این راه رستگار و عدهای از راه آنان منحرف میشوند.<br />
<br />
=== نمونه چهار ===<br />
۱- یا سادتی یا بنی علیّیا آل طه و آل صاد<br />
<br />
۲- من ذا یوازیکم و أنتمخلایف اللّه فی البلاد<br />
<br />
۳- انتم نجوم الهدی اللواتییهدی بها اللّه کلّ هاد<br />
<br />
۴- لو لا هداکم إذا ضللناو التبس الغیّ بالرّشاد<br />
<br />
۵- لا زلت فی حبّکم اوالیعمری و فی بغضکم اعادی<br />
<br />
۶- و ما تزوّدت غیر حبّیإیّاکم و هو خیر زاد <ref>الغدیر، ج۲، ص۱۷۳.</ref><br />
<br />
'''ترجمه:'''<br />
<br />
۱- ای سروران من و ای فرزندان علی! ای آل طه و ای خاندان رسول خدا (ص)!<br />
<br />
۲- کیست که با شما برابری کند؟ چه شما بندگان خدا در روی زمین هستید.<br />
<br />
۳- شمایید آن ستارگان هدایتی که خداوند رهسپاران این راه را به شما رهبری میکند.<br />
<br />
۴- اگر رهبری شما نبود، ما به ضلالت میافتادیم و گمراهی با هدایت مشتبه میشد.<br />
<br />
۵- توشهای جز مهر شما ندارم و آن بهترین زاد و ذخیره و پشتوانهی من در پهنهی حشر است.<br />
<br />
۶- دوستی شما و بیزاری از بدگویانتان، اعتقاد من است.<br />
<br />
==منابع==<br />
<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=700738&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author دانشنامهی شعر عاشورایی، محمد زاده، ج۱، ص:۶۷-۷۰.]<br />
<br />
==پینوشت==<br />
<references /><br />
[[رده:افراد]]<br />
[[رده:شاعران]]<br />
[[رده:شاعران عرب]]</div>Agharebhttps://fa.wikihussain.com/index.php?title=%D8%B3%DA%A9%DB%8C%D9%86%D9%87&diff=29855سکینه2021-03-08T12:24:45Z<p>Aghareb: </p>
<hr />
<div>دختر بزرگوار [[حسین بن على (ع)|سیدالشهدا(ع)]]، که در علم، معرفت، ادب، توجّه به حقّ و جذبه پروردگار، کم نظیر و مورد توجه خاص پدرش [[حسین بن على (ع)|اباعبد اللهالحسین(ع)]] بود. {{جعبه اطلاعات اصحاب امام حسین (ع)<br />
| عنوان =<br />
| تصویر =کلثوم.jpg<br />
| اندازه تصویر =<br />
|توضیح تصویر =<br />
| نام کاملالزیارات، ابن قولویه قمی، جعفر بن محمد، نجف: مطبعة المرتضویه، 1356 ه ق. =<br />
| لقب =سکینه <br />
| نسب =<br />
| خویشاوندان سرشناس =پدرش حسین بن علی (ع) و مادرش رباب<br />
| تاریخ تولد =<br />
| شهر تولد =<br />
| کشور تولد =<br />
| محل زندگی =مدینه<br />
| تاریخ وفات/شهادت =سال ۱۱۷ هجری قمری<br />
| شهر وفات/شهادت =<br />
| نحوه وفات/شهادت =<br />
| مدفن =سوریه قبرستان باب الصغیر<br />
| از یاران =<br />
| فعالیتهای اجتماعی =<br />
| مشایخ =<br />
| شاگردان =<br />
| آثار =<br />
| نقش های برجسته = <br />
}}<br />
<br />
==زندگینامه==<br />
نام اصلى او را آمنه، امینه، امیمه یا امامه هم نوشتهاند. لقب سکینه(یا سکینه) از طرف مادرش «[[رباب]]»به او داده شد. او که خواهر «[[علی اصغر (ع)|على اصغر]]» هم بود، در کربلا حضور داشت و در عاشورا، سنّ او حدودا ده تا سیزده سال بوده است. این را از آنجا گفتهاند که امام حسین(ع) روز [[عاشورا]] به او لقب «خیرة النّسوان» (برگزیده زنان) داده است و این با کودک بودنش نمىسازد. <br />
<br />
===وداع با پدر===<br />
شرح آنچه به مصیبتهاى او در حادثه [[کربلا]] مربوط مىشود،در کتابهاى مقتل (از جمله در نفس المهموم) آمده است.روز عاشورا،چون سید الشهدا(ع)هنگام وداع با اطفال و زنان،دید که دخترش سکینه از زنان کنار گرفته و در حال گریستن است، به او فرمود:<br /><br />
{|<br />
|سیطول بعدى یا سکینة فاعلمى<br />
|<br />
|منک البکاء اذا الحمام دهانى<br />
|-<br />
|لا تحرقى قلبى بدمعک حسرة<br />
|<br />
|مادام منّى الرّوح فى جسمانى<br />
|-<br />
|فاذا قتلت فانت اولى بالّذى<br />
|<br />
|تأتینه یا خیرة النسوان <ref>شام سرزمین خاطرهها،ص ۱۰۶ به نقل از «سکینه»، مقرّم، ص ۲۶۶.</ref><br />
|}<br />
این دختر بزرگوار،که به تعبیر شیخ عباس قمى «زنى با حصافت عقل و اصابت راى و افصح و اعلم مردمان به زبان عرب و شعر و فضل و ادب»بوده است،<ref>منتهى الآمال، ج ۱، ص ۴۶۳.</ref> پس از بازگشت از سفر کوفه و شام، در خانۀ پدر خود،تحت کفایت امام سجّاد(ع) قرار گرفت. وى، محضر سه امام (امام حسین، امام سجاد و امام باقر(ع)) را درک کرد. نوشتهاند: خانهاش مرکز تجمّع شعرا و محلّ مناقشه و بحث و نقد ادبى بود. به شاعران بزرگ همچون فرزدق و جریر، صله عطا مىکرد.<br />
<br />
سکینه به زنى [[مصعب بن زبیر]] در آمد و پس از قتل او، زوجۀ عبدالله بن عثمان گردید و پس از مرگ او، زید بن عمر با وى ازدواج کرد، ولى زید، به توصیه سلیمان بن عبد الملک او را طلاق گفت.<ref>فرهنگ فارسى، معین، ج ۵، ص ۷۷۶.</ref> سکینه همچنان در مدینه مىزیست، تا آنکه در پنجم ربیع الاول سال ۱۱۷ هجرى در زمان هشام بن عبدالملک پس از هفتاد سال، در مدینه در گذشت.<ref>تهذیب الأسماء،نووى،ج ۱،ص ۱۶۳،سفینة البحار،ج۱،ص ۶۳۸.</ref> قبر او نیز در مدینه است.<br />
<br />
==منبع==<br />
<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=559291&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author جواد محدثی، فرهنگ عاشورا، قم، معارف، ج۱، ص ۲۲۷-۲۲۸.]<br />
<br />
==پینوشت==<br />
<references /><br />
[[رده:افراد]]</div>Agharebhttps://fa.wikihussain.com/index.php?title=%D9%85%D8%B5%D8%A8%D8%A7%D8%AD_%D9%87%D8%AF%D8%A7%DB%8C%D8%AA&diff=29854مصباح هدایت2021-03-08T12:21:29Z<p>Aghareb: اعراب گذاری</p>
<hr />
<div>از القاب [[حسین بن على (ع)|امام حسین(ع)]] '''مصباح الهدى''' است.<br />
<br />
==معنا و مفهوم==<br />
بیش از چهل لقب براى [[حسین بن على (ع)|سیدالشهدا(ع)]] نقل شدهاست.<ref>مناقب،ابن شهر آشوب،ج ۴،ص ۷۸.</ref> که یکى از آنها مصباح هدایت و کشتى نجات است. در حدیث است از رسول خدا(ص) که در سمت راست عرش الهى نوشتهاست: «اِنَّ الحُسَیْنَ مِصْباحُ الهُدَى وَ سَفینَةُ النَّجاةِ».<ref>سفینة البحار،ج۱، ص ۲۵۷، ناسخ التواریخ، ص ۵۷.</ref> غیر از مقام امامت آن حجّت الهى، در شیوۀ زندگى و الهامبخشى راه و رسم جهاد و شهادت نیز، آن حضرت راهنماى بشر است و در غرقاب هستى و طوفانهاى اجتماعى، کشتى نجاتبخشى است که هر کس به ولاى او چنگ زند، از امواج بىدینى و ذلت نجات یافته به ساحل عزّت و کرامت مىرسد. چراغ حسینى در شب تاریک تاریخ، همواره درخشان بوده و «راه» نشان داده است.<br />
<br />
==منبع==<br />
<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=654837&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author جواد محدثی، فرهنگ عاشورا، قم، معارف، ج۱، ص۴۲۶.]<br />
<br />
==پینوشت==<br />
<references /><br />
[[رده:مفاهیم]]<br />
[[رده:مفاهیم اسلامی]]</div>Agharebhttps://fa.wikihussain.com/index.php?title=%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%A8&diff=29852رباب2021-03-08T12:16:50Z<p>Aghareb: </p>
<hr />
<div>{{جعبه اطلاعات امامزاده<br />
| نام = رباب<br />
| تصویر = <br />
| اندازه تصویر = <br />
| عنوان تصویر = <br />
| نقش =<br />
| کنیه = <br />
| لقب = <br />
| زادروز = <br />
| زادگاه = <br />
| درگذشت = ۶۲ ه.ق<br />
| علت مرگ = <br />
| قاتل =<br />
| مدفن = <br />
| محل زندگی =<br />
| پدر = امر القیس بن عدی<br />
| مادر = <br />
| همسران = امام حسین(ع)<br />
| فرزندان =علی اصغر(ع) و سکینه <br />
| طول عمر =<br />
}}'''رَباب بِنت إمر القَیس بن عدی'''، همسر [[امام حسین]](ع) و مادر [[سکینه دختر امام حسین (ع)|سکینه(س)]] و [[علی اصغر (ع)|علی اصغر(ع)]] است. رباب در واقعه [[کربلا]] حضور داشت و همراه اسیران به [[شام]] رفت. وفات وی را نیز پس از واقعه عاشورا و از شدت غصه و اندوه ذکر کردهاند.<br />
<br />
==نسب==<br />
رباب دختر امرؤالقیس بن عدی، است. پدرش از اعراب [[شام]] و نصرانی بود و در دوران [[عمر بن خطاب|عمر]] مسلمان شد. از مادر رباب هم با نام هند الهنود دختر ربیع بن مسعود بن مصاد بن حصن بن کعب یاد شده است.<ref name=":0">اعیان الشیعة، ج۶، ص۴۴۹.</ref><br />
<br />
==ویژگیهای شخصیتی و اخلاقی==<br />
سید محسن امین میگوید: در کتاب الاغانی از قول هشام کلبی نقل شده است که رباب از بهترین زنان و افضل آنان در جمال، ادب و عقل بود.<ref name=":0" /><br />
<br />
==ازدواج با حسین بن علی(ع)==<br />
شیخ مفید در ذکر اولاد [[امام حسین(ع)]]، رباب را جزو همسران امام میشمارد.<ref>الارشاد، ج۲، ص۱۳۵.</ref> بنابر نقلی امرؤالقیس سه فرزند خود را از فرط علاقه و ارادت به حضرت علی(ع) به عقد ازدواج امیرالمؤمنین(ع) و امام حسن(ع) و [[امام حسین]](ع) درآورد.<ref>انساب الاشراف، ج۲، ص۱۹۵؛ تاریخ مدینه دمشق، ج۶۹، ص۱۱۹.</ref><br />
<br />
امام حسین(ع) رباب را بسیار دوست میداشت<ref>البدایة و النهایة، ج۸، ص۲۲۸.</ref> و درباره وی شعر هم میسرود. در شعری که به [[حسین|امام حسین]] منسوب است، امام(ع) بیان میدارد خانهای که در آن رباب و سکینه باشد، دوست دارم.<ref>اعیانالشیعة، ج۶، ص۴۴۹.</ref> اشعار دیگری نیز درباره رباب به امام حسین(ع) منسوب است.<ref>برای نمونه ر.ک به تاج العروس، ج۲، ص۱۰. انساب الاشراف، ج۲، ص۱۹۶.</ref><br />
<br />
==فرزندان==<br />
رباب دو فرزند از [[حسین بن على (ع)|امام حسین(ع)]] داشت، یکی [[سکینه]] و دیگری [[علی اصغر (ع)|عبداللّه]]. عبداللّه (علی اصغر) در روز [[عاشورا]] در حالی که کودکی بیش نبود، در آغوش پدرش به [[شهادت]] رسید.<ref>الارشاد، ج۲، ص۱۳۵.</ref><br />
<br />
==حضور در کربلا==<br />
بر اساس شواهدی که نقل شده است، رباب در [[کربلا]] حضور داشت و همراه اسیران به شام رفت. گفته شده که او شهادت [[علی اصغر]](ع) در آغوش پدر را نظارهگر بود.<ref>اعیانالشیعة، ج۶، ص۴۴۹.</ref> ابن کثیر دمشقی میگوید: او در کربلا همراه [[حسین|حسین(ع)]] بود و هنگامی که حسین شهید شد، بسیار بیتابی میکرد.<ref>البدایة و النهایة، ج۸، ص۲۲۹.</ref> او پس از شهادت امام حسین(ع) چنین سروده است:<br />
{{شعر}}<br />
{{ب|انّ الّذی کان نورا یستضاء به|بکربلاء قتیل غیر مدفون}}<br />
{{ب|سبط النّبی جزاک اللّه صالحة|عنّا و جنّبت خسران الموازین}}<br />
{{ب|قد کنت لی جبلا صعبا ألوذ به|و کنت تصحبنا بالرّحم و الدّین}}<br />
{{ب|من للیتامی و من للسّائلین و من|یغنی و یأوی إلیه کلّ مسکین}}<br />
{{ب|و اللّه لا أبتغی صهرا بصهرکم|حتّی اغیب بین الرّمل و الطّین}}{{پایان شعر}}<br />
ترجمه:<br />
{{شعر}}<br />
{{ب|آن که نوری پرتوافشان بوده است|اکنون، کشته دفن ناشده کربلاست}}<br />
{{ب|نواده پیامبر! خدا تو را از سوی ما جزای نیکو دهد|[تو] از زیان وزن اعمال [در قیامت]، دور گشتهای.}}<br />
{{ب|تو برای من کوهی سخت بودی که به آن پناه میبردم|و تو با رحمت و دینداری، با ما مصاحبت میکردی.}}<br />
{{ب|[پس از تو] چه کسی برای یتیمان باشد و چه کسی برای درخواست کنندگان|و چه کسی نیاز را برطرف کند و مسکینان، به او پناه برند؟}}<br />
{{ب|به خدا سوگند، پس از تو با هیچکس دیگری ازدواج نخواهم کرد|تا آن که میان شن و گِل، مدفون و ناپیدا شوم.<ref>''دانشنامه امام حسین (ع)''، ج1، ص292-293.</ref>}}{{پایان شعر}}<br />
<br />
همچنین نقل شده است که رباب در مجلس [[ابن زیاد]]، سَرِ حسین بن علی(ع) را در آغوش گرفت و آن را بوسید و چنین سرود:<br />
{{شعر}}<br />
{{ب|وا حُسینَا فَلا نسیتُ حسینا|اقصَدَتْهُ اسِنَةُ الاعداء}}<br />
{{ب|غادَروُهُ بِکربلاء صریعا|لا سقی اللّه ُ جانبی کربلاء}}<br />
{{پایان شعر}}<br />
ترجمه:<br />
{{شعر}}<br />
{{ب|وا حسینا! [هیچ گاه] حسین را از یاد نخواهم برد|که نیزههای دشمنان، بدن او را چاک چاک کرده است.}}<br />
{{ب|در [[کربلا]] به نیرنگ، او را بر زمین زدند|خداوند، کران تا کران کربلا را سیراب نکند!<ref>دانشنامه امام حسین (ع)، ج1، ص292-293؛ تذکرةالخواص، ص234.</ref>}}{{پایان شعر}}<br />
<br />
==پس از واقعه کربلا==<br />
بنا بر برخی نقلها رباب یک سال نزد قبر حسین(ع) در کربلا ماند و سپس به مدینه باز گشت. اما شهید قاضی طباطبایی قائل است که رباب، عزا را در مدینه برپا کرده است نه در کربلا و میگوید: افزون بر این که [[امام سجاد (ع)|امام سجاد(ع)]] مانع میشد، همسر امام حسین(ع) خود نیز تا یک سال در بیابان کربلا تنها نمیماند و این مطلب را از شخصیت او بعید دانسته است. وی همچنین میگوید: هیچکس به طور قطع نگفته که بانوی معظمه، رباب، تمام یک سال را در کنار قبر مطهر مانده است، ابن اثیر هم برای این قول، قائلی ذکر نکرده است؛ پس خبر اول که بر ماندن یک سال در کنار قبر مطهر و اقامه عزا دلالت دارد که پس از آن از دنیا رفته است؛ گرفتار ضعف میگردد.<ref> تحقیق درباره اول اربعین حضرت سید الشهدا علیهالسلام، ص۱۹۸ - ۲۰۰.</ref><br />
<br />
ابن کثیر شعری را نیز از زبان او آورده است:<br />
{{شعر}}<br />
{{ب|اِلی الحول ثمَ اَسْمُ السلامَ علیکما|وَ مَنْ یبْک حَوْلاً کامِلاً فَقَد اعْتَذَر}}<br />
{{پایان شعر}}<br />
<br />
«تا یک سال، پس از آن بر شما درود میفرستم و [وداع میکنم] کسی که یک سال کامل بگرید پس از آن معذور است.»<ref>البدایة و النهایة، ج۸، ص۲۲۹.</ref><br />
<br />
وی همچنین در مدینه، خواستگارانی از اشراف و بزرگان قریش را رد کرد و حاضر نشد با کسی ازدواج کند. او میگفت: من پس از پیامبر(ص) پدر شوهری نمیخواهم.<ref>الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۸۸.</ref><br />
<br />
روایتی را مصقلة الطحان از امام صادق(ع) نقل کرده است که شنیدم امام صادق(ع) فرمود: چون حسین(ع) کشته شد، همسر کلابیه آن حضرت برایش سوگواری به پا کرد و خود گریست و زنان و خدمتگذاران او هم گریستند تا اشک چشمانش خشک شد و تمام گشت. آن هنگام یکی از کنیزانش را دید که میگرید و اشک چشمش جاری است، او را طلبید و گفت: چرا در میان ما تنها اشک تو جاری است؟! او گفت: من شربت سویق میآشامم. او هم دستور داد سویق تهیه کنند و از آن نوشیدند. بعد اظهار داشت میخواهم با این عمل برای گریستن بر حسین(ع) نیرو پیدا کنم.<ref>کافی، ج۱، ص۴۶۶.</ref><br />
<br />
==وفات==<br />
ابن اثیر مینویسد: رباب پس از آن واقعه یک سال بیشتر زنده نماند و در این یک سال زیر سایه ننشست و از شدت غصه و اندوه درگذشت.<ref>الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۸۸.</ref> سید محسن امین سال وفات رباب را ۶۲ هجری(یعنی یک سال پس از [[عاشورا]]) ذکر میکند.<ref>اعیانالشیعة، ج۶، ص۴۴۹.</ref><br />
<br />
==منبع==<br />
<br />
*[http://fa.wikishia.net/view/%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%A8_%D8%AF%D8%AE%D8%AA%D8%B1_%D8%A7%D9%85%D8%B1%D8%A4_%D8%A7%D9%84%D9%82%DB%8C%D8%B3 دانشنامه مجازی مکتب اهل بیت(ع)]<br />
<br />
==پینوشت==<br />
[[رده:همراهان قافله کربلا]]<br />
[[رده:اسیران کربلا]]<br />
<references /></div>Agharebhttps://fa.wikihussain.com/index.php?title=%D9%85%D8%B3%D9%84%D9%85_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D9%82%DB%8C%D9%84&diff=29849مسلم بن عقیل2021-03-08T12:11:17Z<p>Aghareb: فارسی نویسی اعداد - افزودن رده</p>
<hr />
<div>'''مسلم بن عقیل'''، از قبیله قریش و از تیره بنی هاشم، پسر عمو و سفیر [[حسین بن علی|امام حسین(ع)]] در کوفه و از مشاهیر [[بنیهاشم|بنی هاشم]] است. پدرش عقیل برادر علی(ع)<ref>انساب الاشراف، ج۱، ص۳۲۷.</ref> از نسب شناسان بزرگ و از آگاهان به وقایع عصر جاهلیت عرب بود.<ref>شرح نهج البلاغه ابن ابیالحدید، ج۱۱، ص۲۵۰.</ref><br />
<br />
{{جعبه اطلاعات اصحاب امام حسین (ع)<br />
| عنوان =<br />
| تصویر = مسلم بن عقیل.jpg<br />
| اندازه تصویر =<br />
|توضیح تصویر = مرقد مسلم بن عقیل، بیرون ضلع شرقی مسجد کوفه<br />
| نام کامل = مسلم بن عقیل بن ابیطالب<br />
| لقب =<br />
| نسب =بنی هاشم<br />
| خویشاوندان سرشناس =پدرش عقیل برادر حضرت علی(ع)<br />
| تاریخ تولد = مورد اختلاف است (۲۰-۲۵ هجری)<br />
| شهر تولد =<br />
| کشور تولد =<br />
| محل زندگی =<br />
| تاریخ وفات/شهادت =چهارشنبه نهم ذیالحجه ۶۰ هجری<br />
| شهر وفات/شهادت =<br />
| نحوه وفات/شهادت =مسلم را با “خدائین“ گردن زدند، به گونهای که سرش در میدان افتاد و پس از آن پیکرش را از بام، پایین افکندند.<br />
| مدفن =کنار دارالاماره کوفه به خاک سپردند. (مسجد کوفه فعلی)<br />
| از یاران = امام حسین(ع)<br />
| فعالیتهای اجتماعی =<br />
| مشایخ =<br />
| شاگردان =<br />
| آثار =<br />
| نقش های برجسته =پسر عمو و سفیر امام حسین(ع) در کوفه<br />
}}<br />
<br />
==شخصیتشناسی==<br />
===زندگینامه===<br />
عقیل از اشخاص مورد عنایت پیامبر(ص) بود که در همان اوایل بعثت اسلام آورده بود و همین اسلام و تسلیم او در برابر حق بود که سبب محبت رسول الله(ص) به وی گردید.<br />
<br />
در مورد مادرش مورخین دو قول را نقل کردهاند: بنا به نقلی او زنی آزاده به نام خلیله از آل فهریدی<ref>المحبّر، ص۴۰۲؛ المنمق، ص۵۰۵-۵۰۶.</ref> یا از قبیله نبطیه و از آل فرزندا<ref>المعارف، ص۲۰۴.</ref> بود.<br />
<br />
بنا به قول دیگر مادر او کنیزی بود که عقیل از شام خریداری نمود<ref>کتاب نسب قریش، ص۸۴، مقاتل الطالبیین، ص۸۶.</ref> و نامش علیه<ref> کتاب نسب قریش، ص۸۴</ref>، حلیه<ref>انساب الاشراف، ج۲، ص۳۲۷؛ مقاتل الطالبیین، ص۸۶.</ref>، حلبة<ref>تاریخ خلیفه بن خیاط، ص۱۴۵.</ref> یا خلیله<ref>الطبقات الکبری، ج۴، ص۴۲.</ref>، بود. مسلم با برادران و خواهرانش عبدالله اصغر، عبیدالله، محمد، امعبدالله و رمله از یک مادر بودند؛<ref>انساب الاشراف، ج۲، ص۳۲۷.</ref> اگر چه ابوالفرج اصفهانی معتقد است که حلیه فرزندی جز او نداشت.<ref>مقاتل الطالبیین، ص۸۶.</ref><br />
<br />
====تولد====<br />
مسلم بن عقیل، در خاندان بنی هاشم پرورش یافت. در مورد سال تولد او اختلاف است.<br />
گفته شده مسلمانان در زمان خلیفه دوم عمر بن خطاب، بعد از محاصره شدید، شهر «البهنسا» واقع در غرب رود نیل (منطقه صعید) را فتح کرده و وارد شهر شدند. مسلم نیز که همراه دیگر جوانان به ارتش اسلام پیوسته بود، در این جنگ حضور داشت. او پس از مجروح شدن دو برادرش [[جعفر بن عقیل بن ابی طالب (ع)|جعفر]] و علی، حماسهسرایی کرد و در حالی که چنین رجز میخواند، به همراه هاشمیان وارد شهر شد:<ref>فتوح الشام، ج۲، ص۲۸۴-۲۹۵.</ref><br />
<br />
«با از دست دادن یاران مخلص و با فضیلتم، غم و اندوه فراوان بر من سایه افکند. انتقام جعفر و علی شیران کارزار و فرزندان بنی عقیل را خواهم گرفت و با شمشیر بران هر ناسزاگوی را خواهم کشت. شاید با این انتقام سوزش اندوه را فرونشانم.»<br />
<br />
همچنین گفته شده که او در جنگ صفین شرکت داشت و حضرت علی(ع) میمنه پیادگان لشکر خود را به او و عبدالله بن جعفر طیار سپرد.<ref>الفتوح، ج۳، ص۲۴.</ref><br />
<br />
اگر مسلم در این دو واقعه حضور داشته است، پس تولد او در دهه دوم هجری بوده و این سخن که عقیل در زمان معاویه از شام کنیزی خریداری نمود،<ref> کتاب نسب قریش، ص۸۴؛ مقاتل الطالبین، ص۸۶؛ شرح نهج البلاغه ابن ابیالحدید، ج۱۱، ص۲۵۱-۲۵۲.</ref> نمیتواند صحت داشته باشد و او در هنگام [[شهادت]] به سال ۶۰ هجری باید حدود ۴۰ سال داشته باشد.<br />
اگر چه در مورد او سن ۳۵ سال<ref>لباب الانساب و الالقاب و الاعقاب، بیهقی، ج۱، ص۴۰۲.</ref> و ۲۸ سال<ref>تنقیح المقال فی احوال الرجال، ج۳، ص۱۸۷.</ref> نیز گفته شده است. عبدالرزاق مقرم در تحلیلی او را به هنگام شهادت ۵۰ ساله میداند.<ref>ر.ک: مسلم بن عقیل، ص۳۴۲-۳۴۴.</ref> <br />
<br />
پس سن مسلم در هنگام شهادت بین ۳۵-۴۰ سال بوده و او در سالهای ۲۰-۲۵ هجری متولد شده است.<br />
<br />
===خصوصیات===<br />
به گفته تاریخ، مسلم بن عقیل، مردی شجاع،<ref>انساب الاشراف، ج۲، ص۳۳۴؛ المعارف، ص۲۰۴؛ الاعلام، ج۷، ص۲۲۷.</ref> عالم و اهل رای،<ref>الاعلام، ج۷، ص۲۲۷.</ref> که امام حسین(ع) او را اعلم ناس میدانست.<ref>الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۴۳.</ref><br />
<br />
===فرزندان===<br />
در شمار و نام فرزندان مسلم بن عقیل، اختلاف است: خلیفه بن خیاط، ذهبی و ابن عماد حنبلی از دو پسر با نامهای [[عبدالله بن مسلم بن عقیل|عبدالله]] و [[محمد بن مسلم بن عقیل|عبدالرحمن]] نام میبرند که هر دو در [[کربلا]] به [[شهادت]] رسیدند.<ref> تاریخ خلیفه بن خیاط، ص۱۴۵؛ تاریخ الاسلام، ص۲۱؛ شذرات الذهب، ج۱، ص۲۷۳.</ref><br />
<br />
ابن قتیبه و بلاذری از چهار پسر با نامهای عبدالله، علی، مسلم و عبدالعزیز نام میبرند. عبدالله و علی که مادرشان رقیه دختر علی(ع) بود، در کربلا به شهادت رسیدند.<ref>المعارف، ص۲۰۴؛ انساب الاشراف، ج۲، ص۳۲۸.</ref><br />
<br />
طبری نیز از سه فرزند با نامهای عبدالله، علی و زینب صغری نام میبرد.<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۴۶۹.</ref><br />
<br />
مقرم شمار فرزندان مسلم را، پنج پسر و یک دختر به نامهای عبدالله، علی، محمد، عبدالرحمن، عبدالعزیز و حمیده میداند و مینویسد: دو تن از آنان در کربلا به شهادت رسیدند و دو تن در کوفه شهید شدند و از سرنوشت فرزند پنجم او اثری بر جای نمانده است.<ref>مقتل الحسین المقرم، ص۵۱۱.</ref> دختر مسلم نیز با پسر عمویش عبدالله بن محمد بن عقیل ازدواج کرد.<ref>ر.ک: الطبقات الکبری، ج۵، ص۳۹۲؛ تاریخ الطبری، ج۵، ص۴۶۹؛ مقتل الحسین المقرم، همان.</ref> <br />
<br />
در اینکه عبدالله در کربلا به شهادت رسید، شکی نیست.<ref> تاریخ خلیفه بن خیاط، ص۱۴۵؛ المعارف، ص۲۰۴؛ تاریخ الطبری، ج۵، ص۴۶۹؛ تاریخ الاسلام، ص۲۱؛ شذرات الذهب، ج۱، ص۲۷۳؛ مقاتل الطالبیین، ص۹۷.</ref> اما در اسم فرزند دوم او که در کربلا به شهادت رسید، اختلاف است و بنا به نقلی علی،<ref>المعارف، ص۲۰۴؛ انساب الاشراف، ج۲، ص۳۲۸.</ref> محمد<ref>مقاتل الطالبیین، ص۹۷.</ref> یا عبدالرحمن<ref>تاریخ خلیفه بن خیاط، ص۱۴۵؛ تاریخ اسلام، ص۲۱؛ شذرات الذهب، ج۱، ص۲۷۳.</ref> است که به احتمال قوی نام او محمد است.<ref>ر.ک: بخش چهارم، شهدای بنی هاشم، دو فرزند مسلم بن عقیل، مقرم، سید عبدالرزاق: محمد و عبدالله.</ref> از مسلم نسلی باقی نماندهاست.<br />
<br />
==قبل از واقعه کربلا==<br />
از زندگانی مسلم بن عقیل، تا واقعه کربلا اطلاعات چندانی در دست نیست، اما نقش او در حوادث کوفه، قبل از واقعه کربلا چشمگیر است.<br />
زمانی که امام حسین(ع) قصد هجرت به سوی مکه را داشت، مسلم به او پیشنهاد کرد از بیراهه به مکه روند که هرگاه سپاهیان [[ولید بن عتبه|ولید بن عتبه بن ابی سفیان]] والی مدینه درصدد تعقیب برآمدند، به آنان دسترسی پیدا نکنند. اما امام نپذیرفت و از جاده اصلی به سوی مکه حرکت کرد و فرمود: از راه اصلی خارج نمیشوم تا آنچه را خداوند مقدر فرموده، عملی سازد.<ref>الفتوح، ج۵، ص۲۲.</ref><br />
<br />
پس از اینکه مردم کوفه از امام حسین(ع) دعوت کردند تا رهبری آنان را در مبارزه با امویان برعهده گیرد و دعوت نامههای بسیاری که شمار آنها را تا دوازده هزار تخمین زدهاند،<ref>ر.ک: انساب الاشراف، ج۲، ص۴۶۲-۴۶۳؛ تاریخ الطبری، ج۵، ص۳۴۷؛ الفتوح، ج۵، ص۲۷-۳۰.</ref> به سوی امام حسین(ع) فرستادند و همین سبب شد تا امام به سمت کوفه حرکت کند.<br />
<br />
===رفتن به کوفه===<br />
امام حسین(ع) از مخالفت با [[یزید]]، اصل دین را میخواست. شکایتش در دوران [[معاویه]] این بود که سنتهای الهی مُرده و بدعت زنده شده است. اکنون که برای او یاور پیدا شده، باید سنت الهی را زنده سازد. پایان کار چه باشد، با خداست. با همه این احوال، برای اطمینان از تصمیم شیعیان کوفه و روشن ساختن وضع آنان به مسلم مأموریت داد تا به کوفه رود و اوضاع آنجا و کمیت و کیفیت نیروهای مردمی را بررسی کرده و به اطلاعش برساند.<ref>ر.ک: انساب الاشراف، بلاذری، ج۲، ص۴۶۳؛ الاخبار الطوال، ص۲۳۰؛ تاریخ الطبری، ج۵، ص۳۴؛ الفتوح، ج۵، ص۳۰-۳۱.</ref> <br />
<br />
همچنین امام حسین(ع) در نامهای برای مردم کوفه او را برادر خود نامید و ذکر کرد که او شخص مورد اعتمادش است و او را وصی خود قرار داده است.<ref>الاخبار الطوال، ص۲۳۰؛ مقاتل الطالبیین، ص۹۹.</ref><br />
<br />
===نامه امام حسین(ع) به مردم کوفه===<br />
متن [[نامه]] امام حسین(ع) که حاوی مطالب پرارزشی است، چنین است:<br />
<br />
«بسم الله الرحمن الرحیم . این نامهای است از حسین بن علی به گروه انبوه مسلمانان مومن. آخرین نمایندگان شما -[[هانی بن عروه|هانی]] و سعید- با نامههای شما نزد من آمدند. از محتوای نامههای شما آنچه را که بیان کردهاید، دریافتم و دانستم که شما از من میخواهید که به سوی شما بیایم تا به لطف خداوندی، همگان بر محور حق گرد آیید. اینک من برادر و پسر عمو و شخصیت مورد اطمنیان خود مسلم بن عقیل، را به جانب شما میفرستم تا درباره امور شما به من گزارش کند. اگر او در گزارش خود برای من بنویسد که خردمندان و صاحبنظران و عموم مردم بر آنچه در نامهها نوشته شده، اتفاق نظر دارند، من به زودی به شما خواهم پیوست. انشاءالله. به جان خودم سوگند، امام نیست مگر آن کسی که در میان مردم بر اساس کتاب خدا داوری کند. دادگر باشد. از راه مستقیم دیانت منحرف نگردد و خود را وقف خدمت در راه خدا نماید. و السلام.» <ref>الاخبار الطوال، ص۲۳۰؛ تاریخ الطبری، ج۵، ص۳۵۳؛ ارشاد القلوب، ج۲، ص۳۸۰؛ الفتوح، ج۵، ص۳۱؛ مقاتل الطالبیین، ص۹۹.</ref><br />
<br />
===برنامه امام حسین(ع)===<br />
امام حسین(ع)، برنامه مسلم را براساس سه مطلب: «امرَهُ بِالتَّقْوی وَ کتْمانِ امرِهِ وَ اللُطفِ» تقوا، پنهان داشتن هدف، لطف و محبت، تنظیم نمود. سه اصل انسانی و عقلپسند.<br />
همچنین به مسلم گفت: <br />
«اگر همه سیاستمداران خردمند، متفق هستند که نیروهای کوفه آماده حمایت از من هستند و مردم را یک رای و هماهنگ یافتی، به سرعت گزارش کن تا به کوفه بیایم و اگر آنان به گونه دیگری بودند، شتابان برگرد.»<ref>ر.ک: الاخبار الطوال، ص۲۳۰.</ref> آنگاه فرمود: «خداوند آنگونه که دوست دارد، کار و ماموریت تو را مقدر نماید.»<br />
<br />
===حرکت از مکه===<br />
مسلم بن عقیل، به همراه [[قیس بن مسهر صیداوى|قیس بن مسهر صیداوی]] از مکه خارج شد.<ref> مروج الذهب و معادن الجوهر، ج۳، ص۲۴۸.</ref> او ابتدا به مدینه رفت و پس از زیارت مرقد پیامبر(ص)<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۳۵۳؛ الفتوح، ج۳، ص۳۲؛ الکامل فی التاریخ، ابن اثیر، ج۴، ص۲۱.</ref> و وداع با خاندانش،<ref>الاخبار الطوال، ص۲۳۰؛تاریخ الطبری، ج۵، ص۳۵۳؛ الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۲.</ref> به همراه دو راهنما از قبیله قیس بن مسهر صیداوی به سمت کوفه حرکت کرد<ref>الاخبار الطوال، ص۲۳۰.</ref> و چون شبانه راه افتادند، راه را گم کردند. چنانکه مورخان نوشتهاند فشار تشنگی و گرسنگی باعث شد تا دو راهنمای او فوت کنند.<ref>الاخبار الطوال، ص۲۳۰.؛ تاریخ الطبری، ج۵، ص۳۵۳.</ref> اما مسلم توانست خود را به تنگه دره خبیت<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۳۵۳.</ref> یا مضیق برساند<ref>الفتوح، ج۵، ص۳۱.</ref> و نجات پیدا کند.<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۳۵۳؛ الفتوح، ج۵، ص۳۱.</ref> او این پیشامد را به فال بد گرفت و از آنجا نامهای برای امام حسین(ع) نوشت و اخبار را به ایشان اطلاع داد و کسب تکلیف نمود.<ref>الاخبار الطوال، ص۲۳۰.</ref><br />
<br />
متن نامه مسلم چنین است: <br />
<br />
«بعد از حمد و درود! من از مدینه با دو راهنما حرکت کردم. این دو راهنما راه را گم کردند و تشنگی ما شدید شد و طولی نکشید که آن دو نفر فوت شدند. ما به حرکت خود ادامه دادیم تا به آب رسیدیم و توانستیم خود را نجات دهیم و این آب در مکانی است که «مضیق نامیده» میشود که در تنگه دره خبیت واقع شده است و من از این پیشامد فال بد زدم. اکنون اگر موافقت فرمایید، مرا معاف دارید و دیگری را به جای من بفرستید. والسلام.»<br />
<br />
امام بار دیگر تاکید کرد که به سمت کوفه حرکت نماید و در اجرای دستور کوتاهی نکند و نوشت:<br />
<br />
«ما اهل بیت به فال اعتقادی نداریم.»<ref>الاخبار الطوال، ص۲۳۰؛ تاریخ الطبری، ج۵، ص۳۵۳؛ ارشاد القلوب، ج۲، ص۳.</ref><br />
<br />
===ورود به کوفه===<br />
مسلم بن عقیل، در پنجم شوال سال ۶۰ وارد کوفه شد<ref>مروج الذهب و معادن الجوهر، ج۳، ص۲۴۸.</ref> و در خانه [[مختار ثقفى|مختار]] بن ابی عبیده ثقفی اقامت گزید.<ref>الاخبار الطوال، ص۲۳۱؛ تاریخ الطبری، ج۵، ص۳۵۵؛ الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۲۲.</ref> بنا به نقلی امام حسین(ع) از او خواسته بود تا بر [[هانی بن عروه|هانی بن عروه]] وارد شود.<ref>ترجمة الامام الحسین (ع)، ص۶۴.</ref> براساس برخی اخبار ابتدا نزد هانی آمد. اما اخبار دیگری اشاره دارد که بر مختار وارد شد.<ref>الاخبار الطوال، ص۲۳۱؛ تاریخ الطبری، ج۵، ص۳۵۵؛ الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۲۲.</ref> خبر دیگر حکایت دارد که بر [[مسلم بن عوسجه|مسلم بن عوسجه]] وارد گردید.<ref>انساب الاشراف، ج۲، ص۴۶۳؛ ارشاد القلوب، ج۲، ص۳۸۲؛ الفتوح، ج۵، ص۳۴.</ref> قاعدتا برای اینکه محل وی چندان مشخص نباشد، ممکن است چندین خانه را به عنوان محل استقرار خود معین کرده باشد.<br />
به محض ورود مسلم، جلسهای در منزل [[سلیمان بن صرد خزاعى|سلیمان بن صرد خزاعی]] برگزار شد که به خاطر سری بودن مذاکرات در این مرحله، تنها رهبران نهضت در آن حضور یافتند و در پاسخ به نامه امام حسین(ع) که در برابر حاضرین قرائت شد، رهبران شیعیان چون [[عابس بن ابی شبیب شاکری|عابس بن ابی شبیب شاکری]]، [[حبیب بن مظاهر|حبیب بن مظاهر اسدی]] و [[سعید بن عبدالله حنفی|سعید بن عبدالله]]، سخنان شورانگیزی ایراد کردند و از صمیم قلب، حمایت خود را تا آخرین نفس، نسبت به امام حسین(ع) اعلام داشتند.<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۳۵۵؛ الفتوح، ج۵، ص۳۵؛ البدایه و النهایه، ج۸، ص۱۵۲.</ref><br />
<br />
===بیعت مردم کوفه===<br />
پس از آن شیعیان در خانه مختار با او دیدار میکردند و هر بار که اجتماعی در آنجا فراهم میشد، مسلم بن عقیل، نامه امام را برای آنان قرائت میکرد و پس از خواندن نامه، مردم با او به عنوان نماینده امام حسین (ع) بیعت میکردند.<ref>انساب الاشراف، بلاذری، ج۲، ص۳۴۴؛ الاخبار الطوال، ص۲۳۱؛ تاریخ الطبری، ج۵، ص۳۵۵؛ الفتوح، ج۵، ص۳۴.</ref> تاریخ نویسان نص بیعت مسلم بن عقیل را با مردم کوفه ثبت نکردهاند، اما گفته شده مسلم بن عقیل، هدف خود را از بستن پیمان با مردم بیان داشت و مبنای بیعت را، عمل به کتاب خدا، سنت رسول خدا، مبارزه با ستمگران، دفاع از مستضعفان و تقسیم غنایم بهطور عادلانه قرار داد.<br />
<br />
[[نعمان بن بشیر]] حاکم کوفه که دوستدار عافیت بود، مزاحمتی برای او ایجاد نکرد و مسلم بن عقیل، توانست از هجده هزار نفر از اهالی کوفه بیعت بگیرد.<ref>انساب الاشراف، ج۲، ص۳۳۸؛ الاخبار الطوال، ص۲۳۵؛ تاریخ الطبری، ج۵، ص۳۶۸؛ الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۳۰؛ امتاع الاسماع، ج۵، ص۳۶۳؛ تاریخ ابن خلدون، ج۳، ص۲۹؛ قس المنتظم فی التاریخ الملوک و الامم، ج۵، ص۳۲۶؛ الاصابه فی تمییز الصحابه، ج۲، ص۶۹؛ دوازده هزار نفر. الامامه و السیاسه، ج۲، ص۴، سی هزار نفر.</ref> نهضت به سرعت همهگیر گردید و مسلم بن عقیل، قادر شد تا ریاست جلسات عمومی را از منبر مسجد کوفه نیز بر عهده گیرد.<br />
<br />
===نامه به امام حسین (ع)===<br />
مسلم بن عقیل، گمان نمیکرد که مسلمانی پیمان ببندد و وفا نکند. به همین سبب وقتی استقبال مردم شهر را دید، طی نامهای که توسط یکی از رهبران مورد اعتماد شیعیان کوفه یعنی [[عابس بن ابی شبیب شاکری|عابس بن ابی شبیب شاکری]] به امام حسین(ع) فرستاد، امام را به کوفه فراخواند<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۳۷۵؛ ابصار العین فی انصار الحسین، ج۱، ص۸۰؛ شهداء اهل البیت(ع)، ص۱۵.</ref> و از هماهنگی آنان برای ورود امام حسین(ع) نوشت.<ref>انساب الاشراف، ج۲، ص۳۴۲؛ تاریخ الطبری، ج۵، ص۳۴۷-۳۴۸؛ مروج الذهب و معادن الجوهر، ج۳، ۲۴۸.</ref> متن نامه مسلم بن عقیل چنین است: <br />
<br />
«هیچگاه نماینده یک گروه به همراهان خودش دروغ نمیگوید. تمام مردم کوفه با شمایند و تاکنون هجده هزار نفر از آنان با من دست بیعت فشردهاند. به محض اینکه نامه من را دریافت داشتید، با شتاب تمام به سوی کوفه حرکت کنید.»<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۳۷۵.</ref><br />
<br />
مسلم روز پانزدهم ماه رمضان عازم کوفه شد و روز پنجم شوال وارد کوفه گشت و یک ماه و هفت روز وقت صرف کرد و پس از بررسیهای طولانی و همه جانبه در دوازدهم ذیالقعده یعنی ۲۷ روز قبل از شهادتش به امام حسین(ع) نامه نوشت. نامه در روز هشتم ذیحجه به دست آن حضرت رسید و امام که از احساسات عمیق کوفیان مطمئن شده بود، تصمیم به حرکت به سوی عراق گرفت. طبیعی است که امام به گزارش مامور مورد اعتمادش اطمینان کند.<br />
<br />
===نامه یزید به عبیدالله بن زیاد===<br />
نعمان بن بشیر حاکم کوفه گفت:<br />
<br />
«من جز با کسی که با من پیکار کند، جنگ نخواهم کرد و جز بر کسی که بر من حمله کند، حمله نخواهم کرد و کسی را به تهمت و سوءظنی نمیگیرم، ولی هر کس بیعت خود را بشکند و آشکارا رویاروی من قرار گیرد، تا هنگامی که دسته شمشیرم در دستم باشد، با او جنگ خواهم کرد، هر چند تنها باشم. او همچنین مردم را از آشوب و فتنه برحذر داشت.»<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۳۵۶؛ الفتوح، ج۵، ص۳۵.</ref><br />
<br />
طرفداران بنی امیه مانند [[عمر بن سعد]]، [[محمد بن اشعث|محمد بن اشعث]]، عبدالله بن مسلم بن سعید حضرمی طی نامهای اوضاع کوفه را به اطلاع [[یزید]] رساندند و اقدامات مسلم و ناتوانی نعمان بن بشیر را خبر دادند.<ref>الاخبار الطوال، ص۲۳۱؛ الفتوح، ج۵، ص۳۵</ref> یزید نیز در پی درخواست طرفداران بنی امیه و شامیان<ref>الامامه و السیاسه، ج۲، ص۴.</ref> و نیز صلاحدید مشاور رومی خود سرجون، نعمان بن بشیر را عزل و عبیدالله بن زیاد را که والی بصره بود، همزمان به حکومت کوفه منصوب و او را مامور ساخت تا مسلم را از کوفه بیرون راند یا بکشد.<ref>الاخبار الطوال، ص۲۳۱-۲۳۲؛ تاریخ الطبری، ج۵، ص۳۵۶-۳۵۷؛ الفتوح، ج۵، ص۳۶-۳۷.</ref> متن نامه یزید چنین است: <br />
<br />
«طرفداران من در کوفه، به من گزارش دادهاند که مسلم بن عقیل، در کوفه مردم را گرد آورده و میخواهد پیوند وحدت مسلمین را برهم زند. بنابراین پس از قرائت این نامه به سوی کوفه رهسپار شو و مسلم را به هر حیله که مقدور باشد دستگیر کرده، سپس وی را به بند افکن یا به قتل برسان و یا از کوفه اخراج نما. والسلام.»<ref>الاخبار الطوال، ص۲۳۱؛ تاریخ الطبری، ج۵، ص۳۵۶-۳۵۷، ۳۴۸؛ الفتوح، ج۵، ص۳۶-۳۷؛ ارشاد القلوب، ج۲، ص۴۲-۴۳.</ref><br />
<br />
===ورود عبیدالله بن زیاد به کوفه===<br />
عبیدالله بن زیاد در حالیکه چهره خود را پوشانده بود، بهطور ناشناس وارد کوفه شد و مردم که چشم انتظار ورود امام حسین(ع) بودند، او را امام حسین(ع) پنداشتند و به او خوشآمد گفتند و بدینگونه توانست بدون مزاحمتی وارد دارالاماره شود.<ref>انساب الاشراف، ج۲، ص۳۳۵-۳۳۶؛ الاخبار الطوال، ص۲۳۲؛ تاریخ الطبری، ج۵، ص۳۵۶-۳۵۷، ۳۴۸؛ الفتوح، ج۵، ص۳۶-۳۷؛ مروج الذهب و معادن الجوهر، ج۳، ص۲۵۱؛ ارشاد القلوب، ج۲، ص۴۲-۴۳؛ مقاتل الطالبیین، ص۹۶.</ref> <br />
<br />
عبیدالله بن زیاد با ورود به کوفه مردم را مرعوب نمود و از همان روزهای نخست با سخنان تهدید و تطمیع ابتدا مردم سرشناس کوفه را با خود همراه کرد و بدین وسیله دیگران را سر جای خود نشاند. او معتقد بود صراحت لهجه از تهدیدها بهتر میتواند مردم را به وظیفهشان آشنا سازد.<ref>ر.ک: مقاتل الطالبیین، ص۹۶-۹۷.</ref><br />
<br />
===رفتن به خانه هانی بن عروه===<br />
مسلم بن عقیل، پس از آگاهی از آمدن عبیدالله بن زیاد و سخنان تهدید آمیز وی، خانه مختار را ترک گفت و به منزل هانی بن عروه مرادی که از بزرگان و چهرههای سرشناس کوفه بود، رفت<ref>انساب الاشراف، ج۲، ص۳۳۶؛ الاخبار الطوال، ص۲۳۳؛ تاریخ الطبری، ج۵، ص۳۶۲؛ مروج الذهب و معادن الجوهر، ج۳، ص۲۵۲؛ الفتوح، ج۵، ص۴۰.</ref> و بهطور پنهانی با شیعیانش دیدار کرد.<ref>انساب الاشراف، ج۲، ص۳۳۶؛ الاخبار الطوال، ص۲۳۳؛ الفخری، ص۱۱۷.</ref> و خانه او را مرکز فعالیتهای سیاسی و نظامی خویش قرار داد.<ref>مقاتل الطالبیین، ص۹۶-۹۷.</ref> دوستان و یاران وی با هوشیاری تمام تلاششان این بود که عبیدالله به مخفیگاه مسلم پی نبرد. انتخاب خانه هانی شاید به این دلیل بود که او از نظر نفوذ و قدرت اجتماعی توانمندتر از مختار بود.<br />
<br />
===عیادت عبیدالله بن زیاد از شریک بن اعور===<br />
در همان زمان شریک بن اعور که از بزرگان شیعیان بصره بود و همراه عبیدالله بن زیاد از بصره به کوفه آمده بود، بیمار شد و در خانه هانی بن عروه که از دوستانش بود، اقامت گزید.<ref>انساب الاشراف، ج۲، ص۳۳۷؛ الاخبار الطوال، ص۲۳۳-۲۳۴؛ تاریخ الطبری، ج۵، ص۳۶۰.</ref> هنگامی که عبیدالله بن زیاد برای عیادت شریک به خانه هانی رفت، فرصت مناسبی برای مسلم پیش آمد تا به پیشنهاد شریک بن اعور، عبیدالله را به طور غافلگیرانه بکشد. اما مسلم از انجام چنین عملی امتناع ورزید و آن را با اصول اسلام ناسازگار خواند و بعد از اینکه عبیدالله بن زیاد از خانه هانی رفت، مسلم در جواب شریک که پرسید: «چرا این فرصت را از دست دادی؟» پاسخ داد:<br />
<br />
«به دو علت: نخست اینکه هانی مایل نبود مهمانش در خانهاش کشته شود و دیگر یادآوری حدیثی از پیامبر (ص) که: اَلایمانُ قَیدُ الفَتْک، مومن کسی را غافلگیرانه نمیکشد.»<ref>ر.ک : انساب الاشراف، ج۲، ص۳۳۷؛ الاخبار الطوال، ص۲۳۴-۲۳۵؛ تاریخ الطبری، ج۵، ص۳۶۳؛ ج۵، ص۴۲-۴۳. قس الامامه و السیاسه، ج۲، ص۴؛ تاریخ الیعقوبی، ج۲، ص۲۴۳ معتقدند هانی بن عروه بیمار بود و عبیدالله بن زیاد به عیادت او آمده بود.</ref> <br />
<br />
به این ترتیب بزرگترین دشمن مسلم بن عقیل، و امام حسین(ع) از چنان مهلکهای که به پای خود به آنجا آمده بود، بیرون جست. تنها به خاطر اینکه مسلمانی پاک دین و پاک اعتقاد که جز به اجرای درست احکام دین به چیزی دیگر نمیاندیشید، نخواست به خاطر سلامت خود و پیروزی در مأموریتی که به عهده داشت، حکمی از احکام دین را نقض کند، هر چند با رعایت این حکم، آینده او و کسی که او را فرستاده است به خطر افتد. امام و نمایندهاش مسلم بن عقیل، به قدرت و پیروزی به هر قیمت و از هر راهی اعتقاد نداشتند.<br />
<br />
===افشای مخفیگاه===<br />
عبیدالله بن زیاد که اکنون مردم کوفه را مرعوب نموده بود، به جستوجوی مسلم پرداخت و توسط یکی از بردگان شامی خود به نام مَعقِل با ترفندی خاص به مخفیگاه او پی برد. او سه هزار درهم به معقل داد و گفت: <br />
<br />
«کوشش کن تا با پیروان مسلم آشنا شوی و چون چنین کسی را یافتی، به او بگو که مردی از شیعیان هستم و میدانم مسلم در چنین روزها به کمک مالی محتاج است. میخواهم این پول را به او بدهم تا آن را در جنگ با دشمن خود مصرف کند.»<br />
<br />
این ماموریت برای چنان جاسوسی چندان دشوار نبود. چند تن از بزرگان شیعه در کوفه مشهور بودند و او برای انجام ماموریت خود، مسلم بن عوسجه را که مردی زاهد و پارسا بود، انتخاب کرد و بدین وسیله توانست مخفیگاه مسلم بن عقیل، را بداند و درخانه هانی بن عروه با مسلم دیدار کند و هر روز پیش از دیگران وارد خانه هانی میشد و پس از همه از آنجا خارج میگشت. بدین ترتیب از کار مسلم بن عقیل، و شیعیان و تعداد آنان و تصمیماتی که میگرفتند، اطلاع کامل پیدا میکرد و این خبرها را به عبیدالله بن زیاد میداد.<ref>ر.ک: انساب الاشراف، ج۲، ص۳۳۶-۳۳۷؛ الاخبار الطوال، ص۲۳۵-۲۳۶؛ تاریخ الطبری، ج۵، ص۳۶۳؛ الفتوح، ج۵، ص۴۲-۴۳؛ ارشاد القلوب، ج۲، ص۴۵-۴۶.</ref> <br />
<br />
جاسوسی او ضربه بسیار سختی به نهضت مسلم بن عقیل، در کوفه زد. عبیدالله بن زیاد با دانستن مخفیگاه مسلم بن عقیل، و اطلاع از سران و یاران و هواداران او به کار پرداخت. هانی بن عروه را که به مسلم بن عقیل، پناه داده بود، دستگیر و شکنجه نمود.<ref>انساب الاشراف، ج۲، ص۳۳۷؛ الاخبار الطوال، ص۲۳۷-۲۳۸؛ مروج الذهب و معادن الجوهر، ج۲، ص۲۵۲؛ الفتوح، ج۵، ص۴۶؛ مقاتل الطالبیین، ص۱۰۲.</ref><br />
<br />
==آغاز نبرد==<br />
مسلم که به وفاداری و حُسن نیت مردم شک نداشت،<ref>تاریخ الیعقوبی، ج۲، ص۲۴۳.</ref> همینکه خبر دستگیری و زندانی شدن هانی را شنید، دانست که دیگر درنگ جایز نیست و باید از نهانگاه خود بیرون آید و جنگ را آغاز کند. پس جارچیان خود را فرستاد تا مردم را آگاه سازند. نوشتهاند از هجده هزار نفری که با او بیعت کرده بودند، تنها چهار هزار تن در اطراف خانه هانی و خانههای نزدیک گرد آمدند و در روز هشتم یا نهم و به قولی سوم ذیحجه با شعار «یا مَنْصورُ امت»<ref>شعار هواداران مسلم بن عقیل، در کوفه که شعار مسلمانان در جنگ بدر بود. معنایش این است: «ای یاری شده بمیران! این نوعی پیشگویی و فال نیک به مرگ دشمن است. ر.ک: مروج الذهب و معادن الجوهر، ج۲، ص۵۸.</ref> قیام کرد.<ref>ر.ک: الاخبار الطوال، ص۲۴۲؛ تاریخ الطبری، ج۵، ص۳۸؛ مروج الذهب و معادن الجوهر، ج۲، ص۲۵۲؛ ارشاد القلوب، ج۲، ص۶۶،۵۲؛ الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۳۰؛ البدایه و النهایه، ج۸، ص۱۵۸؛ تاریخ ابن خلدون، ج۳، ص۲۹.</ref> روز هشتم از اعتبار بیشتری برخوردار است. <br />
<br />
مسلم ابتدا آنان را به دستههایی تقسیم کرده و برای هر قبیله فرماندهی تعیین نمود<ref>الاخبار الطوال، ص۲۳۸؛ ارشاد القلوب، ج۲، ص۶۶؛ الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۳۰.</ref> و آنگاه همگی به سمت قصر ابن زیاد حرکت کرده و عبیدالله بن زیاد و یارانش را که حدود ۲۰۰ نفر از اشراف کوفه و نگهبانان بودند، در دارالاماره به محاصره درآوردند. اگر این مردمی که قصر را محاصره کرده بودند، مردان جنگ و مطیع مسلم بن عقیل، بودند یا اگر از عاقبتاندیشی و تدبیر بهرهای داشتند، همان موقع قصر را میگرفتند و پسر زیاد را از پای در میآوردند.<br />
<br />
===پیمانشکنی مردم کوفه===<br />
پسر زیاد چون خود را گرفتار دید، از بیست تن بزرگان کوفه که گرد او را گرفته بودند، چند نفر را میان مردم فرستاد تا به وسیله زر و زور و تزویر جمعیت را پراکنده سازند. آنان که مردانی کار آزموده بودند، میدانستند مردم بیتدبیر و آشوبگر را چگونه میتوان از هیجان باز داشت.<br />
<br />
پنج نفر از افراد سرشناس کوفه از قبیل [[کثیر بن شهاب بن حصین مذحجی|کثیر بن شهاب]]، [[قعقاع بن شور ذهلی|قعقاع بن شور]]، [[حجار بن ابجر عجلی|حجار بن ابجر]]، [[محمد بن اشعث]] و [[شمر بن ذی الجوشن]] از قصر خارج شدند و هر یک عدهای از مردم را که مطیع آنان بودند، گرد آوردند و هر کدام از آنان در یک نقطه از شهر متمرکز شدند و در پناه قدرت جمعیت، پرچمهای امان را برافراشتند و ضمن سخنرانیهای خود به مردم گوشزد کردند که هر کس میخواهد از مجازات حکومت در امان باشد، زیر یکی از این پرچمها وارد شود. <br />
<br />
بدینگونه مردم برای نجات از انتقام حکومت به این پرچمها ملحق شدند.<ref>الاخبار الطوال، ص۲۳۸-۲۳۹؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۵، ص۳۴۸-۳۵۰؛ مروج الذهب و معادن الجوهر، ج۲، ص۲۵۲.</ref> شمر بن ذیالجوشن در سخنانش، مسلم را فتنهگر نامید و کوفیان را از سپاه شام ترساند.<ref>ر.ک: وقعة الطف، ص۱۲۳-۱۲۴؛ الاخبار الطوال، ص۲۳۸-۲۳۹؛ تاریخ الطبری، ج۵، ص۳۴۸-۳۵۰؛ الفتوح، ج۵، ص۴۹-۵۰؛ الکامل فی التاریخ، ابن اثیر، ج۴، ص۳۰-۳۱؛ مقتل الحسین خوارزمی، ج۱، ص۲۴۵.</ref><br />
<br />
کثیر بن شهاب که از سران قبیله مذحج بود، به داخل شهر کوفه رفت و از طایفه مذحج عدهای را که مطیع او بودند، گرد آورد و در پناه نیروی جمعیت خویش در کوچهها و خیابانهای کوفه گردش کرد و با سخنرانی و تبلیغات زبانی مردم را از کمک کردن به مسلم بن عقیل، بر حذر داشت و از مخالفت با حکومت و جنگ با نیروهای دولتی ترساند.<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۳۴۸؛ ارشاد القلوب، ج۲، ص۵۲-۵۵.</ref> به این ترتیب در طی یک روز هجده هزار نفر مردمی که بر سر جان خود با مسلم بن عقیل، پیمان بسته بودند، از گرد او پراکنده شدند و هنوز تاریکی شب فرا نرسیده بود که فقط سی نفر با او ماندند و چون نماز شام را خواند یک تن از یاران خود را همراه نداشت.<ref>ر.ک : انساب الاشراف، ج۲، ص۳۳۶-۳۳۸؛ الاخبار الطوال، ص۲۳۸-۲۳۹؛تاریخ الطبری، ج۵، ص۳۴۸-۳۵۰؛ الفتوح، ج۵، ص۴۹-۵۰.</ref><br />
<br />
همان شب عبیدالله به منبر رفت و ضمن تهدید و تطمیع حاضران و دشنام به مسلم بن عقیل، از اینکه کسی به مسلم پناه دهد، آنان را ترساند و از آنان خواست ملتزم اطاعت و بیعت خویش باشند.<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۳۷۲؛ ارشاد القلوب، ج۲، ص۵۶؛ الفتوح، ج۵، ص۵۱-۵۲.</ref> <br />
<br />
مسلم بن عقیل، دیگر یاوری نداشت. وارد محله قبیله کنده شد و در کنار خانه پیر زنی بنام طَوْعَه<ref>الفتوح، ج۵، ص۵۰؛ مقاتل الطالبیین، ص۱۰۴.</ref> از موالی اشعث بن قیس کندی نشست.<ref>الفتوح، ج۵، ص۵۰؛ تاریخ ابن خلدون، ج۳، ص۲۹.</ref> پیر زن پسری به نام بلال داشت و اکنون در آن لحظات چشم به راه آمدن او بود. مسلم بن عقیل، بر وی سلام کرد و از او آب خواست. پیر زن فورا به او آب داد. اما دید که این مرد همچنان نشسته و گویی قصد رفتن ندارد. به او گفت: چرا به سوی خانوادهات نمیروی؟ مسلم سکوت کرد و پس از دو بار پرسیدن، جواب داد: ای بانو! من در این شهر سرپناهی ندارم و راه به جایی نمیبرم. آیا ممکن است به من پناهی بدهی؟ زن از او پرسید: تو مسلم هستی؟ گفت: آری! زن، مسلم را به درون خانه برد و اطاقی در اختیار او گذاشت و به مسلم پناه داد.<ref>الاخبار الطوال، ص۲۴۰.</ref> بلال که به خانه آمد، متوجه شد مادرش به اطاق دیگر رفت و آمد دارد. بر خاطرش گذشت که مطلب تازهای است و بالاخره مادرش به وی آمدن مسلم را اطلاع داد. او پس از با خبر شدن از پنهان شدن مسلم در خانهشان جریان را به عبدالرحمن پسر محمد بن اشعث بن قیس کندی خبر داد. بلال با خانواده اشعث ارتباط نزدیک داشت. عبدالرحمن نیز به پدرش اطلاع داد و به این ترتیب عبیدالله به مخفیگاه مسلم پی برد.<ref>همان.</ref><br />
<br />
===دستگیری===<br />
بامداد آن شب هفتاد نفر از گماشتگان خود را به همراهی محمد بن اشعث برای دستگیری مسلم بن عقیل، به طرف خانه طوعه فرستاد.<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۳۷۲-۳۷۳؛ الفتوح، ج۵، ص۵۳.</ref> مسلم بن عقیل، در خانه طوعه بود که صدای سُم اسبان را شنید و دانست برای دستگیری او آمدهاند. در چنان موقعیت وظیفه داشت که نخست صاحبخانه را از گزند هجومآوران برکنار دارد. به این دلیل فوری برخاست و با شمشیر کشیده بر آنان تاخت و آنان را از خانه طوعه بیرون ریخت. سربازان پسر زیاد، به بامها رفتند و با سنگپرانی و آتشریزی وی را خسته کردند. با این همه مسلم بن عقیل، تسلیم نشد.<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۳۷۲-۳۷۳؛ الفتوح، ج۵، ص۵۳.</ref> مسلم بن عقیل، در آن نبرد سخت تعدادی را کشت. در این لحظه بین او و [[بکیر بن حمران احمری|بَکر بن حُمران]] نبردی سخت درگرفت. بکر زخمی شدید بر مسلم وارد آورد و لب بالایی او را شکافت. مسلم بن عقیل، نیز بر سر وی ضربهای زد و فریاد برآورد: <br />
<br />
«آیا این هنگامه عظیم برای کشتن فرزند عقیل است؟ پس ای نفس به سوی مرگ بشتاب که از وی گریزی نیست!»<br />
<br />
سپس مسلم از خانه خارج شد و بر سکوی خانه ایستاد. پسر اشعث که فرمانده سپاه عبیدالله بن زیاد بود، گفت: <br />
<br />
«مسلم خودت را به کشتن مده! تو در امانی و کسی با تو کاری ندارد.»<br />
<br />
مسلم در حالی که رجز میخواند، میجنگید:<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۳۷۴؛ مروج الذهب و معادن الجوهر، ج۳، ص۲۵۳-۲۵۴؛ مناقب آل ابی طالب، ج۵، ص۹۳.</ref>{{شعر}}<br />
{{ب| اَقْسَمْتُ لا اُقْتَلُ اِلاّ حُرّا | اَکرَهُ اَنْ اُخْدَعَ اَوْ اُغَرّا}}<br />
<br />
{{ب| اَضرِبُکمْ وَ لا' اَخافُ ضُرّا | وَ اِنْ رَاَیتُ الْمَوْتَ شَیئاً نُکرا}}<br />
<br />
{{ب| کلُّ امرِیءٍ یوْماً یلاقی شَرّا | ضَرْبَ غُلامٍ قَطُّ لَمْ یفِرّا}}<br />
{{پایان شعر}}<br />
{| style="margin: 0 auto; "<br />
| class="b" |<span class="beyt"> اَقْسَمْتُ لا اُقْتَلُ اِلاّ حُرّا </span><br />
| style="width:2em;" |<br />
| class="b" |<span class="beyt"> اَکرَهُ اَنْ اُخْدَعَ اَوْ اُغَرّا</span><br />
|-<br />
| class="b" |<span class="beyt"> اَضرِبُکمْ وَ لا' اَخافُ ضُرّا </span><br />
| style="width:2em;" |<br />
| class="b" |<span class="beyt"> وَ اِنْ رَاَیتُ الْمَوْتَ شَیئاً نُکرا</span><br />
|-<br />
| class="b" |<span class="beyt"> کلُّ امرِیءٍ یوْماً یلاقی شَرّا </span><br />
| style="width:2em;" |<br />
| class="b" |<span class="beyt"> ضَرْبَ غُلامٍ قَطُّ لَمْ یفِرّا</span><br />
|}<br />
من سوگند یاد کردهام که جز آزادانه و شرافتمندانه کشته نشوم، گرچه مرگ را بسیار ناگوار میدانم.<br />
<br />
<br />
من بیم دارم که شما به من دروغ بگویید و مرا فریب دهید. هر انسانی روزی ناگزیر، ناگواریهای زندگی را خواهد چشید.<br />
<br />
شمشیر میزنم و با شما میستیزم و از هیچ زیانی باک ندارم. منم آن شمشیرزنی که هرگز فرار نکند. <br />
<br />
و در رجز دیگری چنین خواند:{{شعر}}<br />
{{ب| هُوَ الْمَوْتُ فَاصْنَعْ وَیکَ ما اَنْتَ صانِع | فَصَبْراً لامرِاللهِ جَلَّ جَلالُهُ}}<br />
<br />
{{ب| فَاَنْتَ بِکاسِ الْمَوْتِ لاشَکَّ جارِعُ| فَحُکمُ قَضاءِ اللهِ فِی الْخَلْقِ ذایعُ}}<br />
{{پایان شعر}}<br />
{| style="margin: 0 auto; "<br />
| class="b" |<span class="beyt"> هُوَ الْمَوْتُ فَاصْنَعْ وَیکَ ما اَنْتَ صانِع </span><br />
| style="width:2em;" |<br />
| class="b" |<span class="beyt"> فَصَبْراً لامرِاللهِ جَلَّ جَلالُهُ</span><br />
|-<br />
| class="b" |<span class="beyt"> فَاَنْتَ بِکاسِ الْمَوْتِ لاشَکَّ جارِعُ</span><br />
| style="width:2em;" |<br />
| class="b" |<span class="beyt"> فَحُکمُ قَضاءِ اللهِ فِی الْخَلْقِ ذایعُ</span><br />
|}<br />
مرگ فرا میرسد. وای بر تو! پس هر آنچه میخواهی انجام بده، زیرا که جام مرگ را بدون تردید خواهی نوشید.<br />
<br />
ولی در برابر مشیت الهی و سرنوشتی که خداوند رقم میزند، شکیبا باش که حکم خداوندی در میان خلق ساری و جاری است.<br />
<br />
یاران محمد بن اشعث که یارای مقابله رویاروی با مسلم را نداشتند، بر بالای بام رفته و از آنجا سنگ و آتش بر سر و روی مسلم ریختند. چون مسلم این حال را مشاهده کرد، گفت: چرا همانند کفار مرا سنگ باران میکنید، در صورتی که من از اهل بیت پیامبرم؟! اگر شما از مسلمانی بهرهای داشتید، چنین نمیکردید.<ref> مروج الذهب و معادن الجوهر، ج۳، ص۲۵۳-۲۵۴، الفتوح، ج۵، ص۵۵.</ref><br />
<br />
تاریخنگاران نوشتهاند که دشمن آنقدر به مسلم جراحت وارد کرده بود که توان حرکت نداشت. در این هنگام نامردی از پشت سر تیری به سوی او پرتاب کرد و مسلم بر زمین افتاد. آنگاه او را دستگیر کرده و بر استری سوار نمودند و ابن اشعث شمشیر از دست وی گرفت و گفت تو در امانی!<ref>انساب الاشراف، ج۲، ص۲۳۹؛ تاریخ الطبری، ج۵، ص۳۷۴؛ مروج الذهب و معادن الجوهر، ج۳، ص۲۵۳-۲۵۴.</ref> مسلم فرمود: «لعنت بر تو و امان تو باد ای گروه فاسق.» محمد بن اشعث گفت: «خودت را به کشتن مده. به خدا تو در امانی. آنان دروغ نمیگویند و فریبت نمیدهند. این قوم پسر عموهای تو هستند و تو را نمیکشند.»<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۳۷۴.</ref> سرانجام مزدوران عبیدالله بن زیاد بر او دست یافتند.<br />
<br />
===درخواست مسلم از محمد بن اشعث===<br />
مسلم که پس از جنگی قهرمانانه دستگیر شد، دیگر امیدی به حیات خود نداشت، اشک دیدگانش را پرکرد و گریست. برخی میپنداشتند که او به خاطر خود میگرید. به او گفتند: <br />
<br />
«مسلم! کسی که به طلب حکومت برمیخیزد، اگر با چنین پایانی روبهرو شود، نباید گریه کند.» مسلم گفت: «به خدا سوگند گریه من برای خودم نیست. برای آنان میگریم که با خواندن نامه من به وعده یاری این مردم دلگرم شدهاند و هم اکنون در راه عراق هستند.»<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۲۵۴.</ref> <br />
<br />
سپس به محمد بن اشعث گفت: «بنده خدا میدانم که تو از عهده امانی که به من دادهای بر نخواهی آمد، ولی از تو میخواهم نامهای به امام حسین(ع) بنویسی و او را از آنچه بر سر من آمده، آگاه سازی! به او بنویس فریب مردم عراق را مخور! اینان همان مردمند که پدرت را چندان آزردند که از دست آنان آرزوی مرگ میکرد.» پس از همانجا که نامه را میگیری برگرد و خودت را به خطر میفکن!<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۳۷۵؛ ارشاد القلوب، ج۲، ص۶۰.</ref> اما محمد بن اشعث چنین نامهای را ننوشت، چرا که او با خانواده علی(ع) میانه خوبی نداشت. داستان نفاق پدر وی را با امام علی(ع) در جنگ صفین میدانیم و به احتمال قوی در توطئه قتل امام دخالت داشت. خود محمد بن اشعث نیز بدون کسب اجازه از پسر زیاد نامهای نمینوشت.<br />
<br />
==گفتوگوی مسلم بن عقیل و عبیدالله بن زیاد==<br />
مسلم هنگام ورود بر عبیدالله سلام نکرد. یکی از ملازمان ابن زیاد بانگ بر زد که به امیر سلام کن. مسلم خروش برآورد که: «ساکت باش! او امیر من نیست.» <br />
<br />
عبیدالله گفت: «چه سلام کنی و چه از سلام کردن اِبا نمایی، بالاخره کشته خواهی شد.» <br />
<br />
مسلم گفت: اگر مرا بکشی، مسأله مهمی نیست. افراد پلیدتر از تو، انسانهای ارجمندتر از مرا کشتهاند.»<br />
<br />
ابن زیاد به خشم آمد و گفت: «خدا مرا بکشد اگر تو را به قتل نرسانم! هر آینه تو را به شیوهای میکشم که تا کنون در اسلام سابقه نداشته است.»<br />
<br />
مسلم گفت: «تو شایستهترین فرد برای بدعتگذاری در اسلام هستی. تو زشتی مثله کردن، پلیدی کشتن به ناحق، ناپاکی نسل و ناروایی چیرگی ظالمانه را بر کسی که از تو سزاوارتر باشد، باقی نخواهی گذاشت و تو بهترین فرد برای انجام اینگونه امور هستی.»<br />
<br />
ابن زیاد گفت: «ای مرد نفرین شده! ای مرد جدایی افکن! تو پیوند مسلمانان را از هم گسستی و آشوب بر پا کردی! اما مسلم پاسخ داد: دروغ میگویی. پیوند امت اسلامی را معاویه و فرزندش یزید از هم گسستند و آشوب را تو و پدرت زیاد بن ابیه بر پا کردی.»<br />
<br />
ابن زیاد گفت: «آرام باش ای مسلم! تو به سوی مردم کوفه آمدی و آنان را که با یکدیگر پیوند داشتند و کارهایشان هماهنگ بود، از یکدیگر دور ساختی و افکارشان را متفرق کردی! مسلم فرمود: چنین نیست و من بدین منظور به کوفه نیامدهام. شما حکمرانان اموی کارهای نادرست را رواج دادید. امر دین را محو کردید. بر مردم بدون رضایتشان حکومت نمودید و به شیوه قیصر و کسری زیستید. ولی ما به میان ایشان آمدیم تا امر به معروف و نهی از منکر نماییم و این مردم را به سوی کتاب خدا وسنت پیامبر(ص) فراخوانیم. آمدیم تا مردم را امر به عدالت و به حکم قرآن دعوت کنیم. آری ما برای چنینکاری شایستگی داریم! از سخن مسلم چنین برمیآید که او مأموریت داشته تا در صورت امکان نیرویی آماده کند که در پرتو آن قدرتِ خلافت اسلامی، به امام برگردد تا براساس عدالتِ در زمین بین مردم حکم شود و احکام قرآن زنده گردد.»<br />
<br />
عبیدالله شروع به دشنام، ناسزا و تهمت به مسلم، امام علی(ع)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع) کرد. اما مسلم جواب داد: «تو و پدرت برای دشنام سزاوارترید. هر کار که میخواهی انجام بده ای دشمن خدا!»<br />
<br />
ابن زیاد گفت: «مسلم! مگر تو نبودی که در مدینه شراب میخوردی؟» <br />
<br />
مسلم گفت: «پسر زیاد! من شراب بخورم؟! سزاوارتر از من به شرابخواری کسی است که از نوشیدن خون مسلمانان و کشتن بیگناهان و دستگیری و شکنجه آزادمردان به صرف تهمت و گمان باکی ندارد و نه تنها چنین گناهان بزرگ را مرتکب میشود و پشیمان نمیگردد، بلکه چنان مینمایاند که ابداً کار زشتی نکرده است.»<br />
<br />
==وصیت==<br />
پسر زیاد صحبتهای بینتیجه با مسلم، دستور قتل وی را داد و گفت: «او را بر بام قصر برند، سر از بدنش جدا کنند و جسد او را از بالا به پایین بیفکنند.»<ref>ر.ک : انساب الاشراف، ج۲، ص۳۳۹-۳۴۰؛ تاریخ الطبری، ج۵، ص۳۷۶-۳۷۷؛ الفتوح، ج۵، ص۵۵-۵۷؛ ارشاد القلوب، ج۲، ص۶۱-۶۳؛ مقاتل الطالبیین، ص۱۰۸-۱۰۹؛ الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۳۴-۳۶.</ref> <br />
<br />
مسلم بن عقیل، که مرگ خود را نزدیک دید تصمیم به وصیت گرفت، ولی از میان آن جمع، حتی یک نفر هم، حاضر به پذیرفتن مسلم نبود. بنابراین مسلم، به ناچار خود در حاضران نگریست تا یکی را برگزیند. اما کسی را معتمد پیدا نکرد.<br />
<br />
در این هنگام، مسلم، عمر بن سعد را مخاطب ساخت و گفت ما و تو خویشاوندیم. بیا و وصیت مرا بشنو! عمر نپذیرفت و برای خوش خدمتی به پسر زیاد درخواست او را نشنیده گرفت. تا اینکه عبیدالله بن زیاد به او رخصت داد. <br />
<br />
مسلم او را به گوشهای برد و نخست درباره وام خود وصیت کرد که هفتصد درهم در کوفه مقروضم. آنچه دارم بفروش و این وام را بپرداز! دوم اینکه تن مرا در گوشهای به خاک بسپار! سوم اینکه قاصدی به سوی امام حسین(ع) بفرستد و چگونگی سرانجام او را به اطلاع امام برساند.<ref>ر.ک: انساب الاشراف، ج۲، ص۳۳۹؛ الاخبار الطوال، ص۲۴۱؛ تاریخ الطبری، ج۵، ص۳۷۶؛ الفتوح، ج۵، ص۵۶.</ref><br />
<br />
این سه مطلب موضوع سیاسی نبود اما عمر سعد تا از نزد مسلم برگشت، همه را به عبیدالله بن زیاد گفت.<ref>الاخبار الطوال، ص۲۴۱.</ref> عبیدالله بن زیاد پاسخ داد: گاهی مردم خیانتکاری را امین میپندارند و او را وصی خود میسازند!<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۳۷۷.</ref> با این گفته، عبیدالله بن زیاد میخواست عمر بن سعد را در آن مجلس و در پیش روی حاضران، رسوا سازد و درهم کوبد.<ref>قیام امام حسین (ع)، شهیدی، سیدجعفر، ص۱۴۲.</ref><br />
<br />
==به شهادت رسیدن==<br />
به دستور ابن زیاد، مسلم بن عقیل، را به بالای کاخ دارالاماره بردند. او به هنگام شهادت بر پیامبر(ص) درود میفرستاد و میگفت: خداوندا! بین ما و قوم گمراه و فریبخورده داور باش. مسلم بن عقیل، را مشرف به «خدائین»<ref>ارشاد القلوب، ج۲، ص۶۲؛ تاریخ کوفه، ص۳۰۱.</ref> گردن زدند. به گونهای که سرش در میدان افتاد و پس از آن پیکرش را از بام، پایین افکندند.<ref>الاخبار الطوال، ص۲۴۱؛ ارشاد القلوب، ج۲، ص۶۲.</ref> <br />
<br />
[[بکیر بن حمران احمری|بُکیر بن حُمران احمری]]<ref>انساب الاشراف، ج۲، ص۳۴۰؛ تاریخ الطبری، ج۵، ص۳۷۷؛ مقاتل الطالبیین، ص۱۰۹؛ البدایه و النهایه، ج۸، ص۱۵۷.</ref>، از طرف عبیدالله بن زیاد مامور قتل مسلم بن عقیل شد. او سر مسلم را از تن جدا کرد و به نزد عبیدالله بن زیاد برد. <br />
<br />
پس از شهادت مسلم بن عقیل، هانی بن عروه را هم به قتل رساند و دستور داد ریسمان به پای هر دو نعش ببندند و در بازارهای کوفه بگردانند.<ref>البدایه و النهایه، ج۸، ص۱۵۷.</ref> آنگاه جسد مطهر این دو شهید را در محله [[کناسه|کناسِه]] به دار بیاویزند و او نخستین هاشمی بود که به دار آویخته شد.<ref>تاریخ ابن خلدون، ج۳، ص۲۹.</ref> و نخستین شهید از خاندان امام حسین(ع) در نهضت کربلا بود.<ref>مقاتل الطالبیین، ص۸۶.</ref> <br />
<br />
سپس سر این دو شهید را توسط [[هانی بن ابی حیه|هانی بن ابی حیه همدانی]] و [[زبیر بن اروج تمیمی|زبیر بن اَروَج تمیمی]] به نزد یزید فرستاد<ref>انساب الاشراف، ج۲، ص۳۴۱-۳۴۲؛تاریخ الطبری، ج۵، ص۳۸۰.</ref> و گزارش کار را چنین ارائه نمود: <br />
<br />
«اما بعد، ستایش خدای را که حق امیوالمومنین را گرفت و او را از دشمن، آسوده خاطر ساخت. به امیرالمومنین خبر میدهم که مسلم بن عقیل، به خانه هانی بن عروه رفت و من با قراردادن ماموران مخفی و خدعه و فریب توانستم آن دو را از خانه بیرون آورده و گردن بزنم و سرهای آنان را به وسیله هانی بن ابی حیه و زبیر بن اروج تمیمی که از سرسپردگان وفادارند، برای تو فرستادم. از این دو نفر درباره مسلم بن عقیل و هانی بن عروه هرچه میخواهی سوال کن که هر دو بصیر و راستگو و اهل ورع هستند. والسلام»<ref>ر.ک: انساب الاشراف، ج۲، ص۳۳۹؛ الاخبار الطوال، ص۲۴۱؛ تاریخ الطبری، ج۵، ص۳۷۶؛ الفتوح، ج۵، ص۵۶.</ref> <br />
<br />
یزید سر این دو شهید را بر دروازه دمشق آویخت<ref>انساب الاشراف، ج۲، ص۳۳۹.</ref> و از قهر و غلبه عبیدالله، خرسند شد و در نامهای از او سپاسگزاری نمود.<ref>ر.ک: انساب الاشراف، ج۲، ص۳۳۹-۳۴۲؛ الاخبار الطوال، ص۲۴۱-۲۴۲؛ تاریخ الطبری، ج۵، ص۳۷۶-۳۸۱؛ مقاتل الطالبیین، ص۱۰۳-۱۰۸.</ref> <br />
<br />
کشته شدن مسلم بن عقیل، در روز سه شنبه سوم ذیحجه<ref>الاخبار الطوال، ص۲۴۲؛ اللهوف، ص۳۲.</ref> یا هشتم ذیالحجه<ref>تذکره الخواص فی خصائص الائمه، ص۱۳۹.</ref> یا روز نهم ذیالحجه<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۳۸۱؛ مروج الذهب و معادن الجوهر، ج۳، ص۲۵۶.</ref> اتفاق افتاد و امام حسین(ع) در همان روز از مکه بیرون آمد. به نظر میرسد تاریخ دقیق شهادت، روز چهارشنبه نهم ذیالحجه باشد. <br />
<br />
پس از شهادت مسلم بن عقیل و هانی بن عروه مشخص شد همه کسانی که امام حسین(ع) را به کوفه دعوت کردند و سپس آن هجده هزار نفری که با فرستادهاش مسلم بن عقیل، بیعت نمودند، احساس مذهبی نداشتند، بلکه به دلایل سیاسی، هوادار خاندان پیامبر(ص) بودند. <br />
===مهمترین خبر منفی و ناگوار از وضعیت کوفه===<br />
خبر شهادت مسلم بن عقیل و هانی بن عروه، مهمترین خبر منفی و ناگوار از وضعیت کوفه بود. این خبر تلخ و تکاندهنده میتوانست سرنوشت سفر را عوض کند. امام حسین(ع) در میانه راه کوفه در منزلی به نام [[ثعلبیه]]،<ref>الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۴۲.</ref> [[زباله|زباله]]،<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۳۹۵.</ref> [[قادسیه]]<ref> مروج الذهب و معادن الجوهر، ج۳، ص۲۵۶.</ref> یا [[قطقطانیه|قطقطانه]]<ref>تاریخ الیعقوبی، ج۲، ص۲۴۳.</ref> از شهادت آنان و وضعیت کوفه باخبر شد. گویند مردی از بنی اسد<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۳۹۸.</ref> و یا [[حر بن یزید ریاحى|حُرّ بن یزید ریاحی]]<ref> مروج الذهب و معادن الجوهر، ج۴، ص۲۵۶.</ref> به او خبر داد.<br />
<br />
==آگاه شدن امام حسین(ع) از خبر شهادت==<br />
امام حسین (ع) سخت ناراحت و غمگین شد. به قدری از این خبر شکننده ناراحت شد که [[استرجاع|استرجاع]] کرد و چندین بار فرمود: «اِنّا للهِ وَ اِنّا اِلَیهِ راجِعوُنَ وَ رَحْمَةُ اللهِ عَلَیهِما؛ ما از خدا هستیم و به سوی او باز میگردیم. خداوند آن دو را رحمت کند.» امام مرگش را فجیع خواند و ذکر کرد که زندگی بعد از او ارزشی ندارد.<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۳۹۸.</ref> امام حسین(ع) در شهادت مسلم بن عقیل، به فضایل و جایگاه او و تکالیف خود و دیگر اصحاب در پیشگاه الهی اشاره کرده و فرمود: آنچه بر او بود، به عمل آورد و آنچه بر ماست، مانده است<ref>منتهی الآمال، ص۳۸۲ با اشاره به آیه ۱۵۶ سوره بقره.</ref>.<br />
<br />
امام حسین (ع) آن شب را در آنجا ماندند و به یاد مسلم اشک ریختند و این اشعار را زمزمه میکردند:<ref>الفتوح، ج۵، ص۷۲.</ref>{{شعر}}<br />
{{ب| وَ اِنْ یکن اْلاَبدانُ لِلْمَوْتِ اُنْشِأَت | فَقَتْلُ امرِیءٍ بِالسَّیفِ فِی اللهِ اَفْضَل}}<br />
{{پایان شعر}}<br />
{| style="margin: 0 auto; "<br />
| class="b" |<span class="beyt"> وَ اِنْ یکن اْلاَبدانُ لِلْمَوْتِ اُنْشِأَت </span><br />
| style="width:2em;" |<br />
| class="b" |<span class="beyt"> فَقَتْلُ امرِیءٍ بِالسَّیفِ فِی اللهِ اَفْضَل</span><br />
|}<br />
اگر پیکر انسانها، برای مرگ آفریده شده است، پس کشته شدن در راه خدا به وسیله شمشیر ترجیح دارد.<br />
<br />
<br />
شیخ طوسی، او را از اصحاب امام حسن(ع) و امام حسین(ع) میداند.<ref>رجال ابن داوود، ص۳۴۵.</ref><br />
<br />
==مدفن==<br />
او را در کنار دارالاماره کوفه به خاک سپردند.<ref>تاریخ الکوفه، ص۳۰۲.</ref> اکنون مزارش به مسجد معروف کوفه متصل است و در زاویه شرقی آن قرار دارد. آستانه مسلم بن عقیل، هم اکنون یکی از مراکز مهم و زیارتگاههای شیعیان جهان است.<br />
===زیارتنامه===<br />
برای مسلم بن عقیل، زیارتنامهای است که اینگونه آغاز میشود: <br />
<br />
«اَلحَمدُلِلّهِ المَلِکِ الحَقِّ المُبینِ المُتَصاغِرِ لِعَظَمَتِهِ جَبابِرَةُ الطّاغینَ المُعتَرِفِ بِرُبُوبِیتِهِ جَمیعُ اَهلِ السَّمواتِ وَ الاَرَضینَ المُقِرِّ بِتَوحیدِهِ سائِرُ الخَلقِ اَجمَعینَ وَ صَلَّی اللهُ عَلی سَیدِ الاَنام وَ اَهلِ بَیتِهِ الکِرام صَلوةً تَقَرُّ بِها اَعینُهُم وَ یرغَمُ بِها اَنفُ شانِئِهِم مِنَ الجِنِّ وَ الاِنسِ اَجمَعینَ...<br />
<br />
ستایش مخصوص خدایی است که فرمانروای برحق و آشکاراست. همان که در برابر بزرگیاش، گردنکشان و متجاوزان، کوچک شوند و همه اهل آسمانها و زمین به مقام پروردگاریاش اعتراف کنند و دیگر آفریدهها، همگی به یگانگیاش اقرار کنند. درود خدا بر سرور همه مردم و خاندان گرامیاش باد. درودی که با آن دیدههایشان روشن گردد و بینی تمام بدخواهانشان به خاک مالیده شود.<br />
<br />
ای مسلم بن عقیل، مقرم بن ابی طالب درود و رحمت و برکات خداوند والای بزرگ و درود فرشتگان مقرب او و پیامبران رهاییبخش او و امامان برگزیده او و بندگان شایسته او و تمام شهیدان و صدیقان در هر بامداد و عصر بر تو باد.<br />
<br />
گواهی میدهم به اینکه تو نماز را برپا داشتی و زکات را ادا کردی و امر به معروف و نهی از منکر را به پا داشتی و در راه خدا آنگونه که حق اوست، تلاش کردی و به شیوه تلاشگران در راهش کشته شدی تا اینکه خدای عزیز و بزرگ را در حالی که از تو خشنود بود، ملاقات کردی و گواهی میدهم به اینکه تو به پیمان خدا وفا کردی و جانت را در راه یاری حجت خدا و فرزند حجت او تقدیم کردی تا اینکه به مرتبه یقین رسیدی.<br />
<br />
گواهی میدهم که تو در برابر جانشین پیامبر رهاییبخش و نواده برگزیده و راهنمای دانا و وصی پیامرسان و ستمدیده سختی کشیده، تسلیم بودی و به او وفادار ماندی و برایش خیرخواهی کردی. پس خدا از جانب رسولش و امام علی(ع) و امام حسن(ع) و امام حسین(ع) بهترین پاداشها را به تو عطا کند و به خاطر آنکه صبر کردی و درد کشیدی و فقط خدا را برای خود کافی دانستی؛ و چه خوب و نیکوست جایگاه ابدی تو.<br />
<br />
خداوند آنکه تو را کشت و آنکه به کشتن تو فرمان داد و آنکه به تو ستم روا داشت و آنکه به تو دروغ بست و آنکه حق تو را نشناخت و حرمت تو را سبک شمرد و آنکه با تو بیعت کرد و بعد خیانت کرد و یاریات نکرد و تو را تسلیم دشمن کرد و آنکه مردم را علیه تو آماده ساخت و یاریات نکرد، لعنت کند؛ و سپاس خدایی را که آتش را جایگاه آنان قرار داد و چه بد جایگاهی است برای واردشوندگان در آن. <br />
<br />
گواهی میدهم که تو مظلومانه کشته شدی و همانا خداوند به آنچه به شما وعده داده است، وفا کند. من در حالی که حقتان را شناختهام و تسلیمتان گشتهام و پیرو آیین شمایم و آماده یاریتان هستم، به زیارت شما آمدهام تا خداوند که بهترین داوران است، در گفتههای من داوری کند. پس من همراه شما هستم نه با دشمنان شما؛ و درودهای خدا بر شما و روانهایتان و پیکرهایتان و شاهدتان و غایبتان باد.<br />
<br />
درود و رحمت و برکات خدا بر شما باد. خداوند امتی که شما را با دستها و زبانها کشتند، بکشد. درود بر تو ای بنده شایسته که از خدا و رسولش و امام علی (ع) و امام حسن (ع) و امام حسین(ع) فرمان بردی. ستایش مخصوص خداست و درود بر بندگان برگزیدهاش –پیامبر(ص) و خاندانش– و درود و رحمت و برکات و آمرزش خدا بر شما و بر روح و بدن تو باد. گواهی میدهم به اینکه تو بر همان راهی رفتی که اصحاب بدر، همان مجاهدان در راه خدا و تلاشگران در نبرد با دشمنان او و یاری دوستانش، در آن راه قدم نهادند. پس خدا بهترین و زیادترین پاداش و وافرترین جزا را که به بندگان متعهدش و کسانی که دستورات اولیای حق را اطاعت کردند، عطا کرد، به تو عطا کند. <br />
<br />
گواهی میدهم که تو در خیرخواهی کوشیدی و نهایت تلاش را مصروف داشتی تا آنکه خداوند تو را در زمره شهیدان برانگیخت و روح تو را با ارواح سعادتمندان قرار داد و به تو از وسیعترین منازل بهشت و بهترین غرفههای آن عطا کرد و یادت را در جایگاههای رفیع بالا برد و تو را با پیامبران و صدیقین و شهدا و صالحین محشور گردانید و آنان چه یاران نیکو و خوبی هستند و<br />
<br />
گواهی میدهم به اینکه تو سستی نکردی و رو برنتافتی و همانا تو با آگاهی از کار خود و با پیروی از صالحین و پیامبران قدم در این راه نهادی. پس خداوند ما و تو و رسولش و اولیایش را در منازل دلدادگانِ به حق دور هم گرد آورد که او ارحم الراحمین است.<ref>ر.ک: کلیات مفاتیح الجنان، زیارت نامه مسلم بن عقیل.</ref><br />
==جستارهای وابسته==<br />
[[جعفر بن عقیل بن ابی طالب (ع)|جعفر بن عقیل بن ابی طالب(ع)]]<br />
<br />
[[طفلان مسلم]]<br />
<br />
[[ابراهیم بن مسلم بن عقیل]]<br />
<br />
[[عبدالله بن مسلم بن عقیل]]<br />
<br />
[[عبیدالله بن عبدالله بن جعفر طیار]]<br />
<br />
[[هانی بن عروه]]<br />
==منبع==<br />
<br />
*[[شهیدان جاوید پژوهشی تاریخی درباره شهدای نهضت امام حسین (ع)|مرضیه محمدزاده، شهیدان جاوید، نشر بصیرت، ص۲۲۸-۲۵۴.]]<br />
<br />
==پینوشت==<br />
[[رده: افراد]]<br />
[[رده: شهیدان قبل از عاشورا]]<br />
[[en:Muslim b. Aqil b. Abi Talib]]<br />
<references /><br />
[[رده:شهدای بنیهاشم]]<br />
[[رده:شهیدان کربلا]]</div>Agharebhttps://fa.wikihussain.com/index.php?title=%D8%A7%D9%87%D9%84_%D8%A8%DB%8C%D8%AA_(%D8%B9)&diff=29850اهل بیت (ع)2021-03-08T08:54:14Z<p>Aghareb: ویاریش ساختاری</p>
<hr />
<div>'''اهل بیت (ع)''' خاندان و دودمان آل محمد و عترت، منظور، دودمان پاک رسول خدا(ص) و اصحاب کساء و ذریه مطهر پیامبر اسلام(ص) است. <br />
<br />
==اهل بیت در عاشورا==<br />
در [[عاشورا|حادثه عاشورا]]، امام حسین(ع) و برادران و خواهران و فرزندان و بستگانش که از نسل پیامبر اکرم(ص) در [[کربلا]] حضور داشتند اهل بیت محسوب مىشوند که در پى [[شهادت]] آن امام، به [[اسارت]] رفتند. <br />
<br />
==محبت اهل بیت(ع)==<br />
محبت ورزیدن به اهل بیت پیامبر(ص)، سفارش خدا و رسول است. در قرآن کریم، اجر رسالت پیامبر، مودت با اهل بیت دانسته شده است: <br />
<br />
«قُلْ لاٰ أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلاَ الْمَوَدَةَ فِی الْقُرْبىٰ».<ref>شورى، آیه ۲۳.</ref><br />
<br />
و جایگاهشان در هدایت امت و نجات پیروان ،چون کشتى نوح به حساب آمدهاست. <br />
<br />
ابوذر از رسول خدا نقل کرده که فرمود:<br />
<br />
«إِنَّمَا مَثَلُ أَهْلِ بَیتِی فِیکُمْ کَمَثَلِ سَفِینَةِ نُوحٍ، مَنْ دَخَلَهَا نَجَی، وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْهَا غَرِقَ».<ref>بحار الأنوار، ج ۲۳، ص ۱۲۱، کنز العمّال، ج ۱۲،حدیث ۳۴۱۴۴.</ref><br />
<br />
طبق روایات، اطاعت ائمه(ع) فرض است و مودتشان لازم و نافرمانى آنان گناه و هر که با محبت آنان بمیرد، شهید مرده است. ولایت آنان فریضه است و عامل قبولى اعمال و جواز عبور از صراط. دشمنشان، دشمن خدا هستند. <br />
<br />
[[ابو بصیر]]، از [[امام صادق (ع)|امام صادق(ع)]] پرسید: «آل محمد» کیانند؟ فرمود: ذریه و نسل او. پرسید: «اهل بیت محمد» کیانند؟ فرمود: امامانى که اوصیاى اویند. پرسید: «عترت» او چه کسانند؟ فرمود: اصحاب عبا.<ref>بحار الأنوار، ج ۲۵، ص ۲۱۶.</ref><br />
<br />
اهل بیت، بمنزله رابط حیاتبخش بین ما و خدایند، که اگر این رابطه قطع شود، ارتباطمان با خدا قطع شده است. در تعلیم و تبیین معارف دین هم این نقش را دارند و شناخت قرآن و درک حقایق آن را باید از آنان آموخت، که علمشان از سوى خداوند است و پروردۀ خانۀ وحى و وارثان علوم پیامبرند. شفاعت و توسل، به دست آنان و به آنان انجام مىگیرد و زدودن تحریف از چهره دین و مقابله با بدعتها از رسالتهاى آنان است.<br />
<br />
آنگونه که دانشآموز، از طریق معلم با کتاب آشنا مىشود، ائمۀ اهل بیت(ع)، معلمان این کتاب اند. اگر از کلاسى معلم را بردارند، از کتاب تنها کارى ساخته نیست. تفکر «حَسْبُنَا كِتَابُ الله» (کتاب خدا برای ما کافی است) به همین دلیل، اشتباه است. این دو «ثقلین»، از هم جدایى ناپذیرند، تا روز قیامت و حضور در کنار کوثر.<br />
<br />
{{شعر}}<br />
<br />
{{ب|شما اى عترت مبعوث خاتم | شما اى برترین اولاد آدم}} <br />
<br />
{{ب|شما از اهل بیت آفتابید | گل جان محمّد را گلابید}} <br />
<br />
{{ب|امیر کشور دلها شمایید | شما آیینههاى حق نمایید}} <br />
<br />
{{ب|دیانت بىشما کامل نگردد | بجز با عشقتان دل، دل نگردد}}<br />
<br />
{{ب|شما تفسیر «نور» و «و الضحى» یید | شما معناى قرآن و دعایید}} <br />
<br />
{{ب|امامید و شهیدید و گواهید | مصون از هر خطا و اشتباهید}} <br />
<br />
{{ب|شما راه خدا را باز کردید | شهادت را شما آغاز کردید }}<br />
<br />
{{ب|فدا کردید جان تا دین بماند | به خون خفتید تا آیین بماند}} <br />
<br />
{{ب|شما شیرازۀ امّ الکتابید | شما میزان حق روز حسابید}} <br />
<br />
{{ب|{تولّاى شما فرض خدایى است | قبول و ردّ آن مرز جدایى است}} <br />
<br />
{{ب|هر آن کس را که در دینِ رسول است | ولایت، مُهر و امضاى قبول است}}<br />
<br />
{{ب|ولایت، گنج عشقى در دل ماست | محبّت هم سرشته با گِل ماست}} <br />
<br />
{{ب|دل و جان جهانى عاشق آباد | فداى نام شیرین شما باد<ref>''تلخیصى از مثنوى«اهل بیت آفتاب»از:نویسنده.''</ref>}}<br />
{{پایان شعر}}<br />
[[زیارت جامعه کبیره|زیارت جامعه]]، از متون معتبرى است که یک دوره شناخت ائمه(ع) و اهل بیت(ع) است.<ref>درباره اهل بیت،از جمله ر.ک: «اهل البیت، مقامهم، منهجهم، مسارهم» از: مؤسسة البلاغ.</ref><br />
==منابع==<br />
<br />
*[[جواد محدثی|جواد محدثی]]، [[فرهنگ عاشورا]]، قم، معارف، ج۱، ص ۶۳-۶۵.<br />
<br />
==پینوشت==<br />
<references /><br />
[[رده:افراد]]</div>Agharebhttps://fa.wikihussain.com/index.php?title=%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3_%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D9%84%DB%8C(%D8%B9)&diff=29847عباس ابن علی(ع)2021-03-08T08:33:26Z<p>Aghareb: فارسی نویسی اعداد- تنظیم جملات طبق ویکی- افزودن عنوان- افزودن لینک داخلی- افزودن رده</p>
<hr />
<div>{{جعبه اطلاعات امامزاده<br />
| نام = ابوالفضل<br />
| تصویر = Hazrate abolfazl.jpg<br />
| اندازه تصویر = 250px<br />
| عنوان تصویر = <br />
| نقش =<br />
| کنیه = ابوالفضل<br />
| لقب = قمر بنیهاشم، سقّا، بابالحوائج<br />
| زادروز = ۴ شعبان سال ۲۶ ه.ق<br />
| زادگاه = مدینه منوره<br />
| درگذشت = ۱۰ محرم سال ۶۱ ه.ق (عاشورا)<br />
| علت مرگ = حضور در نبرد عاشورا<br />
| قاتل =<br />
| مدفن = کربلا<br />
| محل زندگی =<br />
| پدر = علی بن ابیطالب<br />
| مادر = امالبنین<br />
| همسران = لبابه بنت عبدالله<br />
| فرزندان = فضل ابن عباس، قاسم ابن عباس، عبیدالله ابن عباس<br />
| طول عمر =۳۵ سال<br />
}}<br />
'''ابوالفضل،''' عباس بن علی بن ابی طالب(ع)، فرزند امام علی(ع) و [[ام البنین علیهاالسلام مادر علمدار|ام البنین]]، و برادر و همراه [[حسین|امام حسین(ع)]] در واقعه [[کربلا]] است.<br />
<br />
==نسب و خانواده==<br />
عباس فرزند علی بن ابی طالب و مادرش فاطمه دختر حزام بن خالد (ام البنین) است. پدر اُمّالبنین، ابوالمجل حزام بن خالد، از قبیله بنی کلاب و مادرش لیلا یا ثمامه دختر سهیل بن عامر بن مالک بود.<ref>عمدة الطالب فی انساب آل ابی طالب، ابن عنبه، احمد، چاپ مهدی رجایی، قم: ۱۳۸۳ ش.، ۳۵۶.</ref> جدّ دوم مادری اُمّ البنین، عامر بن مالک نیز فردی نامدار بود. امام علی(ع) در سال ۲۵ هجری با ام البنین ازدواج کرد.<ref>عمدة الطالب فی انساب آل ابی طالب، ص۳۵۷.</ref> نتیجه این ازدواج چهار پسر به نامهای عباس، عبدالله، عثمان و جعفر بود.<br />
<br />
عباس بن علی بن ابی طالب(ع) در روز چهارم شعبان سال ۲۶ هجری در عصر خلافت عثمان بن عفان در شهر مدینه متولد شد.<br />
<br />
==نامگذاری==<br />
بنا بر روایات شیعی، امام علی(ع) او را عباس نامید و فرمود: <br />
<br />
«من این کودک را به نام عمویم، عباس نامیدم. عباس به معنی شیر بیشه، شیر خشمناکی که شیرهای ژیان نیز از او میگریزند و دشمنان در برابر او لرزه بر اندامشان میافتاد و چهرهشان از ترس او در هم گرفته میشد.»<br />
<br />
نویسنده معانی السبطین<ref>حائری مازندرانی، محمدمهدی، قم: الشریف الرضی، ۱۳۶۳ ﻫ ق.</ref> مینویسد: «امیرالمؤمنین علی(ع) او را از اینرو عباس نامید که به شجاعت، شکوه، صولت و خشم او در پیکار با دشمنان آگاهی داشت. او قهرمانی بود که [[شجاعت]] را از پدرش به ارث برده بود و بینی گمراهان در برابر او به خاک مالیده میشد.»<ref>معانی السبطین، حائری مازندرانی، محمدمهدی، قم: الشریف الرضی، ۳۶۳ ﻫ ق. ، ج۱، ص۴۳۷.</ref> <br />
<br />
عباس، در اصطلاح ادبی صیغه مبالغه است به معنی باصلابت و ترشروی، این نام از همان عصر، نشانگر شهامت و [[شجاعت]] در او بود. کسی که در هنگام نبرد بر پیشانیاش چین میاندازد و خوف و بیم در دل دشمن برمیانگیزاند.<br />
==القاب==<br />
معمولا القاب ویژگیهای آدمی را مشخص میسازد. به عباس بن علی(ع) به سبب داشتن صفات والا لقبهایی دادهاند. از جمله: <br />
<br />
قمر بنی هاشم، سقا، قهرمان علقمه، صاحب لواء، حامی الظعینه، باب الحوائج، عبد صالح، شهید، مستجار، سپهسالار لشکر، ضَیغَم (شیر)، ظَهرُ الولایه (پشتیبان ولایت)، صدیق، ساعی و باب الحسین.<ref>تنقیح المقال فی احوال الرجال، مامقانی، شیخ عبدالله، نجف: المطبعه الحیریه، ۱۳۵۲ ﻫ.. ق، ج۳، ص۱۲۸؛ فرسان لهیجاء، محلاتی، ذبیح الله، مرکز نشر کتاب، ۱۳۹۰ ه ق.، ج1، ص۱۸۹-۱۹۰.</ref> <br />
<br />
=== قمر بنی هاشم ===<br />
لقب قمر بنیهاشم را به این جهت به ایشان دادند که جمال و زیبایی، قامت رشید، سیمایی جذاب.<ref>بحارالانوارالجامعه لدرر الائمهالاطهار(ع)، مجلسی، ملامحمد باقر، تهران: مکتبهالاسلامیه، ۱۳۶۲ ش.، ج۴۵، ص۳۹.</ref> اصولاً خاندان بنیهاشم زیباروی و خوش سیما بودند که در میان آنان عباس از همه خوش سیماتر بود.<br />
<br />
=== سقا ===<br />
[[سقایى|سقا]]، ساقی و سقای کربلا، بدین جهت که چندین بار در روزهای قبل از [[عاشورا]] صفوف دشمن را شکافت و خود را به فرات رساند و تشنگان را سیراب ساخت.<br />
<br />
=== قهرمان علقمه ===<br />
قهرمان علقمه، به سبب آن که علقمه نام رودی بود که حضرت در کنار آن با لب تشنه به شهادت رسید.<br />
<br />
=== صاحب لوا ===<br />
صاحب لواء، حامل اللواء، پرچمدار، از این سبب که امام حسین(ع) در روز عاشورا پرچم سپاه را به او سپرد.<br />
<br />
=== حامی الظعینه ===<br />
حامی الظعینه، پاسدار و نگاهبان خیام، به دلیل نقش حساس آن حضرت در حمایت از بانوان حرم و اهل بیت رسالت، چنین لقبی به او داده شد. در کربلا صدای پایش به خیمهها آرامش و صدای شیهه اسبش به دلها اطمینان میداد.<br />
<br />
=== باب الحوائج ===<br />
باب الحوائج، از این جهت که دو تن در کربلا باب الحوائج نامیده شدهاند: عباس بن علی و علی اصغر(ع)، به معنی گرهگشایی، او در همه صحنهها به ویژه کربلا و استجابت دعا با توسل به نام او.<br />
<br />
=== عبد صالح ===<br />
عبد صالح، بدین جهت که در عبودیت و بندگی او هیچگونه شائبهای نبود.<br />
<br />
=== شهید ===<br />
شهید، که مقام والای شهادت برازنده او بود.<br />
<br />
=== ساعی ===<br />
ساعی، از آن جهت که او نهایت سعی و تلاش را برای تحقق نهضت امام حسین(ع) نمود.<br />
<br />
==کنیه==<br />
کنیه او به واسطه فرزندانش فضل و قاسم، اباالفضل و اباالقاسم بود. کنیه ابوالفضل چنان با حقیقت وجودی حضرت هماهنگ بود و در زندگی خود با تمام هستی به دفاع از فضائل و ارزشها پرداخت که بهراستی منبع فضائل بود.<br />
<br />
==ازدواج==<br />
عباس بن علی در سال ۴۵ هجری با لُبابه دختر عبیدالله بن عباس، عموزاده پدرش ازدواج کرد. نتیجه این ازدواج سه پسر و یک دختر، به نامهای قاسم، فضل، عبیدالله و حمیده بود. قاسم و فضل در کودکی از دنیا رفتند. نسل حضرت عباس(ع) از فرزندش عبیدالله است که در این نسل عالمان و فقیهان وجود دارند. عبیدالله دارای مقام ارجمند است. وی از یاران [[زین العابدین «ع»|امام سجاد(ع)]] به شمار میآمد. امام سجاد(ع) هر گاه او را میدید به یاد عمویش عباس اشک میریخت.<br />
==نقش در واقعه کربلا==<br />
نقش اصلی عباس بن علی(ع) در همراهی امام حسین(ع) و در روز عاشورا آشکار است. عباس(ع) عمر کوتاهی داشت و در مدت عمرش و حوادث کمی از زندگی او به ثبت رسیده است. اما واقعه کربلا و در رأس آن روز عاشورا است. سخنانی که از عباس بن علی(ع) در تاریخ به ثبت رسیده، مربوط به چند روز آخر عمر او، طی واقعه کربلا است.<br />
<br />
اما در حوادثی که منجر به قیام عاشورا میشود، نقش عباس(ع) بسیار درخشان است:<br />
<br />
<br />
۱- در شبی که والی مدینه، امام حسین(ع) را برای بیعت کردن با یزید دعوت کرد، او همراه دیگر افراد بنی هاشم برادرش را تا خانه ولید بن عتبة بن ابی سفیان همراهی نمود و همانجا به پاسداری از جان امام حسین(ع) پرداخت.<ref>مناقب آل ابی طالب، ابن شهرآشوب مازندرانی، ابوجعفر رشیدالدین محمدبن علی، قم: انتشارات علامه. آل ابیطالب، ج۳، ص۸۸.</ref><br />
<br />
<br />
۲- آنگاه که امام حسین(ع) از بیعت با [[یزید]] امتناع ورزید و به سوی مکه حرکت کرد، عباس بن علی(ع) بر همراهی با امام حسین(ع) و ایثار و جانبازی در راه به ثمر رسیدن اهداف و آرمانهای والای آن حضرت لحظهای کوتاهی نکرد.<ref>الاخبار الطول، دینوری، ابو حنیفه احمد بن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره : ۱۹۶۰ م.، ص۲۲۰ ؛ الفتوح، ج۵، ص۴۵.</ref><br />
<br />
<br />
۳- همراهی با کاروان از [[حج ناتمام|مکه]] به سوی [[کوفه]].<ref>انساب الاشراف، بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن محمد، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ م.، ج۳، ص۱۶۰ ؛ ترجمه الامام الحسین(ع) من تاریخ دمشق، ابن عساکر، ابوالقاسم علی بن حسن، تحقیق علامه شیخ باقر محمودی، بیروت: مؤسسه المحمودی، ۱۳۹۸ ﻫ ق، ص۶۷.</ref> حضرت عباس همواره مراقب کاروان و برآوردن خواستههای بانوان و فرزندان برادرش بود و با کوششهای خود، مشکلات آنان را برآورده میساخت به اندازهای که محبت و توجه او را وصفناپذیر یافتند.<ref>فرهنگ جامع سخنان امام حسین (ع) ترجمه موسوعة کلمات الامام الحسین (ع)، گروه حدیث پژوهشکده باقرالعلوم (ع)، به کوشش علی مؤیدی و دیگران. قم: نشر مشرقین، ۱۳۸۱ ش. ص۴۳.</ref><br />
<br />
<br />
۴- هنگامی که امام حسین(ع) شبانه با [[عمر بن سعد]] دیدار داشت، برادرش عباس نیز همراهش بود.<ref>زندگانی حضرت ابوالفضل العباس (ع)، ص۱۵۴.</ref><br />
<br />
<br />
۵- از فعالیتهای مهم عباس بن علی(ع) در کربلا، شرکت مؤثر او در عملیات تهیه [[آب]] بود. وقتی که ابن سعد به دستور عبیدالله آب را بر روی کاروان امام حسین(ع) بستند، تشنگی بر ایشان شدت یافت. امام حسین(ع) برادرش عباس را با سی سوار و بیست نفر پیاده با بیست [[مشک]] فرستاد تا آب بیاورند. عباس(ع) در کنار [[شریعه]] به پیادگان گفت مشکها را پر کنید. [[عمرو بن حجاج زبیدی|عمرو بن حجاج]] و یارانش بر آنان حمله کردند و حضرت عباس(ع) و نافع بن هلال دشمن را متفرق کردند و یارانشان مشکها را پر از آب کرده و به خیمهها رساندند. از آن روز حضرت ملقب به سقا شد.<br />
<br />
<br />
۶- عصر روز نهم محرم، شمر به سوی خیمهگاه امام حسین(ع) آمد و بانگ زد: فرزندان خواهر من کجایند؟ عباس و برادران او(جعفر، عبدالله و عثمان) کجایند؟ (امّ البنین مادر بزرگوار آنان از قبیله بنی کلاب بود که [[شمر بن ذی الجوشن|شمر]] و عبدالله بن اُبّی محل که نزد عمر بن سعد بودند، از این قبیله بودند. آنان از ابن زیاد اماننامهای برای پسران امّ البنین گرفتند).<ref>تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲– ۱۳۸۷ﻫ ق / ۱۹۶۲– ۱۹۶۷م.، ج۵، ص۴۱۶؛ ارشاد القلوب، دیلمی، ابوم محمد حسن بن ابی الحسن، تهران: مرکز نشر کتاب، ۱۳۷۵ ﻫ ق.، ج۲، ص۴۴۰.</ref> کسی به شمر پاسخ نداد. امام حسین(ع) فرمود: «اَجیبوهُ وَ اِنْ کانَ فاسِقاً»<ref>فرهنگ جامع سخنان امام حسین (ع)، ص۴۳۴.</ref> گر چه انسان تبهکاری است، اما پاسخش گویید! پاسخ دادند: چه میگویی و چه میخواهی؟ شمر گفت: شماها در امان هستید! خودتان را با حسین به کشتن ندهید. از امیرالمؤمنین یزید اطاعت کنید! عباس(ع) فرمود: خداوند تو و اماننامهات را لعنت کند. به ما امان میدهی در حالی که فرزند پیامبر خدا در امان نیست؟ از ما میخواهی که در حلقه اطاعت لعنت شدگان و فرزندان لعنت شدگان درآییم؟ نیازی به امان تو نیست. امان خدا بهترین و برترین امانهاست. شمر خشمگین بازگشت.<ref>ر.ک : انساب الاشراف، بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن محمد، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶– ۲۰۰ م.، ج۳، ص۸۴؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ ﻫ ق / ۱۶۶۲ – ۱۹۶۷ م.، ج۵، ص؛ ارشاد القلوب، دیلمی، ابوم محمد حسن بن ابی الحسن، تهران: مرکز نشر کتاب، ۱۳۷۵ ﻫ ق.، ج۲، ص۴۴۰؛ اعلام الوری باعلام الهدی، طبرسی، ابو علی فضل بن حسن، تحقیق سید محمد مهدی و سید حسن خرسان، تهران: انتشارات علمیه اسلامیه، ۱۳۳۸ ﻫ ق.، ج۲، ص۳۲۴؛الکامل فی التاریخ، ابن اثیر، عزّالدین علی بن احمد بن ابی الکرم، تحقیق مکتبة اتراث، بیروت: ۱۳۸۵- ۱۳۸۶ ه ق.، ج۴، ص۵۶؛ مقتل الحسین خوارزمی، خوارزمی، حسین، به کوشش الشیخ محمد السماوی، نجف: مطبعه الزهراء، ۱۳۶۷ ﻫ ق. ، ج۲، ص۳۳؛ تذکره الخواص فی خصائص الائمه، سبط ابن جوزی، ابوالفرج عبدالرحمن، مکتبه النینوی الحدیثه.، ص ۲۴۹.</ref><br />
<br />
<br />
۷- [[عمر بن سعد|ابن سعد]] عصر تاسوعا و بعد از نماز عصر فریاد زد: یا لشکر خداوند سوار شوید که شما را بشارت به بهشت میدهم.<ref>وقعه الطف، ابومخنف لوط بن یحیی، چاپ محمدهادی یوسفی غروی. ، ص۱۹۳؛ ارشاد القلوب، دیلمی، ابوم محمد حسن بن ابی الحسن، تهران: مرکز نشر کتاب، ۱۳۷۵ ﻫ ق.، ج۲، ص۴۴۰.</ref> این سخن، یاران عمر بن سعد را تحت تأثیر قرار داد. آفتاب تازه داشت غروب میکرد که هجوم به طرف خیام آغاز شد و دشمنان بدون اطلاع قبلی حملهور شدند.<ref>ارشاد القلوب، دیلمی، ابوم محمد حسن بن ابی الحسن، تهران: مرکز نشر کتاب، ۱۳۷۵ ﻫ ق.، ج۲، ص۴۴۰.</ref> امام حسین(ع) در برابر خیمه خود شمشیر را برگرفته و سر بر زانو گذارده و به خواب رفته بود. زینب(س) که صدای همهمه اسبان و لشکریان را شنید، به خیمه امام حسین(ع) نزدیک شد و به برادرش عرض کرد: برادرم! آیا این صداها را نمیشنوی که هر آن نزدیکتر میشوند؟ امام حسین(ع) همچنان که شمشیرش را بررسی میکرد و قبضهاش را در دست میفشرد، فرمود: هم اکنون پیامبر اکرم(ص) را در خواب دیدم. به من میگفت: به سوی ما میآیی. زینب(س) از شنیدن سخن برادر سراسیمه شد و به گریه افتاد و فریاد زد: واحسینا! وای بر من! امام حسین(ع) فرمود: آرام باش خواهرم! خدا بر تو رحمت فرستد.<ref>تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ ﻫ ق / ۱۹۶۲– ۱۹۶۷م.، ج۵، ص۴۱۶-۴۱۷؛ الفتوح، ج۵، ص۱۷۵-۱۷۶؛ ارشاد لقلوب، دیلمی، ابوم محمد حسن بن ابی الحسن، تهران: مرکز نشر کتاب، ۱۳۷۵ ﻫ ق.، ج۲، ص۴۴۰</ref> حضرت عباس(ع) از طرف امام حسین(ع) برای گفتگو با دشمنان مأمور شد. همراه با ایشان بیست نفر برگزیده شدند. آنان با سپاه عمر بن سعد سخن گفتند و علت آمدنشان را پرسیدند.<ref>تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ ﻫ ق / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ م.، ج۵، ص۴۱۷.</ref> گفتند: آمدهایم فرمان امیر را به شما ابلاغ کنیم یا تسلیم شوید و یا با شما خواهیم جنگید. عباس(ع) جواب سپاه را به اطلاع امام حسین(ع) رساند. امام حسین(ع) فرمود: به آنان بگو اگر موافقت میکنند امشب را به ما فرصت دهند، باشد که برای خدای خود نماز بگزاریم و با او راز و نیاز کرده و به درگاهش استغفار نماییم. خدا میداند که من تا چه اندازه، نماز گزاردن، قرآن خواندن، نیایش و استغفار را دوست میدارم. عباس پیام امام حسین(ع) را رساند و توانست یک شب را مهلت بگیرد.<ref>وقعه الطف، ابومخنف لوط بن یحیی، چاپ محمدهادی یوسفی غروی. ، ص۱۹۵-۱۹۶؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ ﻫ ق / ۱۹۶۲– ۱۹۶۷ م.، ج۵، ص۴۱۸-۴۱۹؛ ارشادالقلوب، دیلمی، ابوم محمد حسن بن ابی الحسن، تهران: مرکز نشر کتاب، ۱۳۷۵ ﻫ ق.، ج۲، ص۴۴۰؛ مقتل الحسین خوارزمی، خوارزمی، حسین، به کوشش الشیخ محمد السماوی، نجف: مطبعه الزهراء، ۱۳۶۷ ﻫ ق. ، ج۲، ص۲۵۰-۲۵۱.</ref> بدینگونه امام حسین(ع) شب دهم محرم را مهلت یافت تا با خدای خود به راز و نیاز بپردازد. با یاران و خانوادهاش صحبت کند و وصیت نماید و تاکتیکهای نظامی و جنگی را بررسی نمایند.<br />
<br />
<br />
۸- در شب عاشورا همصدا با دیگر بنی هاشم و اصحاب امام حسین(ع)، آمادگی خود را در دفاع از آن حضرت اعلام کرد و او نخستین کسی بود که سخن گفت: «ما نَفْعَل؟ اَنَبقی بَعدَک؟ لااَرَنا الله ذلِکَ اَبَداً»<ref>ارشاد القلوب، دیلمی، ابوم محمد حسن بن ابی الحسن، تهران: مرکز نشر کتاب، ۱۳۷۵ ﻫ ق.، ج۳، ص۲۳۸؛ اعلام الوری باعلام الهدی، طبرسی، ابو علی فضل بن حسن، تحقیق سید محمد مهدی و سید حسن خرسان، تهران: انتشارات علمیه اسلامیه، ۱۳۳۸ ﻫ ق.، ج۲، ص۲۳۵؛ بحار الانوار الجامعه لدرر الائمه الاطهار (ع)، مجلسی، ملا محمد باقر، تهران: مکتبه الاسلامیه، ۱۳۶۲ش.، ج۴۴، ص۳۹۴.</ref> چه کنیم؟ بعد از تو بمانیم؟ خداوند ما را در چنان حالی نبیند. سخن عباس این بود که حیات آنان وابسته به حیات امام حسین(ع) است. مگر میشود آنان پس از امامشان زنده باشند؟ زندگی پس از امام حسین(ع) برای آنان بیتفسیر و بیمعناست. او در روز عاشورا با عمل شجاعانه خویش این آمادگی را اثبات نمود.<br />
<br />
<br />
۹- صبح عاشورا امام حسین(ع) قلب سپاه را به عباس سپرد و پرچم را به دست او داد.<ref>ارشاد القلوب، دیلمی، ابوم محمد حسن بن ابی الحسن، تهران: مرکز نشر کتاب، ۱۳۷۵ ﻫ ق.، ج۲، ص۲۶۰.</ref><br />
<br />
<br />
۱۰- هنگامی که اصحاب یا خاندان در محاصره قرار میگرفتند، او با حملهای محاصره را میشکست و آنان را نجات میداد.<br />
<br />
<br />
۱۱- عصر عاشورا عباس به برادرانش گفت: «اینک وارد کارزار شوید و مخلصانه در راه یاری دین خدا با دشمنان او نبرد کنید.»<ref>ارشاد القلوب، دیلمی، ابوم محمد حسن بن ابی الحسن، تهران: مرکز نشر کتاب، ۱۳۷۵ ﻫ ق.، ج۲، همان، ص۲۶۹.</ref><br />
<br />
<br />
۱۲- پس از [[شهادت]] همه اصحاب و خاندان و زمانی که تشنگی شدت یافت، ابوالفضل از امام حسین(ع) [[اذن میدان|اذن]] جهاد خواست و گفت: «برادر! سینهام تنگ شده و از زندگی سیر شدهام و میخواهم از این منافقان انتقام بگیرم.» امام حسین(ع) فرمود: «بچهها تشنهاند. با هم به طرف شط فرات برویم، شاید بتوانیم مقداری آب به خیمهها برسانیم. آنگاه به میدان برو.» این سخن در موقعیتی گفته شد که صدای العطش، العطش کودکان بلند بود.<br />
<br />
امام حسین(ع) بر اسب خود سوار شد و با ابوالفضل به سمت [[فرات]] رفتند.<ref>همانجا.</ref> هر دو برادر با سختی و نبرد با دشمنان خود را به فرات رساندند، سپس عباس، از امام حسین(ع) جدا شد. لشکر پسر سعد راه را بر امام حسین(ع) گرفتند. امام حسین(ع) از روی مسناة<ref>به معنی سیلبند و خاکریز است که جلوی آب را میگیرد و گاهی قسمتی از زمین بهطور طبیعی برجسته است و سدی خاکی در جلوی آب محسوب میشد. معمولاً عبور و مرور از روی سیلبندِ طبیعی یا مصنوعی آسانتر از عبور از دشت ناهموار است که دارای گودال یا خار و خاشاک و یا نیزار و یا باتلاق است. در کنارههای فرات احیاناً نیزار یا باتلاق وجود داشته است و گمان میرود که امام حسین (ع) برای اینکه در سر راهش به گودال یا خار و خاشاک یا نیزار و یا باتلاق برخورد نکند، از روی سیلبندی که در آنجا بود، به سوی فرات حرکت کرده است.</ref> بهطرف فرات حرکت کرد، ولی سواره نظام ابن سعد جلوی امام حسین(ع) را گرفتند. مردی از بنی دارم لشکر را مخاطب ساخته و گفت: «وای بر شما! میان حسین و آب فرات حائل شوید و نگذارید به آب دسترسی پیدا کند.»<br />
<br />
امام حسین(ع) رو به آسمان کرد و گفت: «پروردگارا! اورا تشنه بدار.» وی امام حسین(ع) را هدف تیر قرار داد و تیرش به دهان مبارک امام حسین(ع) اصابت کرد. امام حسین(ع) تیر را بیرون کشید و دستش را زیر زخم گرفت و فرمود: «پروردگارا! از کار ناپسندی که با فرزند دختر پیامبرت انجام میدهند، به درگاه تو مینالم. خدایا شمارشان را کم کن و به پراکندگی، جانشان رابگیر!»<ref>تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲– ۱۳۸۷ ﻫ ق / ۱۹۶۲– ۱۹۶۷ م.، ج۵، ص۴۲۰؛ ارشاد القلوب، دیلمی، ابوم محمد حسن بن ابی الحسن، تهران: مرکز نشر کتاب، ۱۳۷۵ ﻫ ق.، ج۲، ص۴۶۳؛ نهایه الارب فی معرفه انساب العرب، قلقشندی، احمدبن علی، بیروت: ۱۴۰۵ ﻫ ق / ۱۹۸۴ م. ، ج۷، ص۱۹۴.</ref>. سپس امام حسین(ع) به جای خود برگشت، در حالی که به شدت تشنه بود.<br />
<br />
عباس(ع) که خود را به فرات رسانده بود، مشک را پر از آب نمود و بدون اینکه قطرهای از آن آب را بنوشد، به طرف [[خیمهگاه|خیمهها]] رهسپار شد.<br />
<br />
==شهادت==<br />
عباس در بازگشت به خیمهها با سپاه دشمن که فرات را در محاصره داشتند، درگیر شد و در حملهای دست راست و سپس دست چپ او را قطع کردند و با ضربهای که بر فرقش وارد شد، از اسب به زمین افتاد و پس از جراحتهای بسیار و ضعف عجیبی که بر او عارض شده بود، به دست [[زید بن ورقاء|زید بن ورقاء حنفی]]<nowiki/> و [[حکیم بن طفیل سنبسی|حکیم بن طفیل سِنبسی]]<nowiki/> به شهادت رسید.<ref>مقاتل الطالبیین، اصفهانی، ابوالفرج علی بن حسین، ترجمۀ هاشم رسولی محلاتی، تهران: کتابفروشی صدوق. ، ص۹۰.</ref><br />
<br />
شهادت عباس(ع)، برای امام حسین(ع) و بازماندگان خاندان رسالت و یاران آنان فاجعه دردناکی بود. آنگاه که امام حسین(ع) از شهادت عباس آگاه گردید، بسیار اندوهگین شد و فرمود: «اَلانَ اِنْکسَرَ ظَهْری وَ قَلَّت حِیلَتی وَ شَمَّتَ بیعَدُوّی»<ref>الفتوح، ج۵، ص۱۱۴؛ مقتل الحسین خوارزمی، خوارزمی، حسین، به کوشش الشیخ محمد السماوی، نجف: مطبعه الزهراء، ۱۳۶۷ ﻫ ق. ، ج۲، ص۳۰.</ref> اکنون کمرم شکست و چارهام اندک و دشمنم زیاد شد.<br />
<br />
عباس در فاصلهای دورتر از خیام به شهادت رسید.<ref>اللهوف فی قتلی الطفوف (مقتل الحسین)، ابن طاووس، علی بن موسی بن محمد، نجف: مکتبه الحیدریه، ۱۳۸۵ﻫ ق. ، ص۴۸.</ref> او در هنگام شهادت برادرش را صدا زد. امام حسین(ع) بر بالین او حضور یافت و او را در حالی که هنوز جانی در بدن داشت، در آغوش گرفت و فرمود: «برادرم خداوند بالاترین پاداشها را به تو عنایت فرماید. به راستی تو در راه خدا جهاد کردی و حق جهاد را به خوبی به جای آوردی.» آنگاه در شهادت برادرش گریست.<br />
==جلوههای نمادین==<br />
هر یک از اشیاء یا صورتها و نقشها که به گونهای با حضرت ابوالفضل عباس(ع) ارتباط دارند، جلوهای نمادین از وجود او در باورها و آرمانهای جمعی مردم شیعه هستند. این اشیاء و نقش و نگارهای نمادین را میتوان انگارهایی «نمادگرا» یا «آرمان گرا» و برخاسته از فرهنگ اسلامی انگاشت که مجموعه اعتقادات و باورداشتهای آیینی-اعتقادی مردم را به زبان رمز و راز، بیان میکنند.<br />
<br />
===عَلَم===<br />
علم سبز در مراسم عزاداریهای [[محرم]]، نماد میر [[علمدار]] لشکر امام حسین(ع)، حضرت عباس(ع) به شمار میرود.<ref>برای تفصیل، نک: ه د، علم و علم گردانی.</ref> در ایران، هندوستان، افغانستان و سرزمینهای شیعه نشین، زیارتگاههایی با نام علم یا سرعلم حضرت عباس(ع) دارند.<ref>ایرانیکا، ۱/۷۸۸؛ برای زیارتگاه علم حضرت عباس (ع) در لکھنو، نک: کول، ۹۹-۹۸.</ref><br />
<br />
شیعیان لکھنو مدعی به دست آوردن [[علم،علمات|علم]] یا هلال فلزی سر علم حضرت عباس(ع) هستند و میگویند: حضرت عباس علمدار به خواب میرزا فقیر بیگ میآید و جای دقیق هلال فلزی یا علم را در کربلا به او نشان میدهد. او آن را از زیر خاک بیرون میآورد و نزد نواب آصف الدوله، حکمران وقت لکھنو<ref>حک ۱۱۸۸/ ۱۲۱۲ق/۱۷۴- ۱۷۹۷۰م.</ref> میبرد. به دستور او علم یا سر علم را در زیارتگاهی میگذارند. چندی بعد سعادت علی خان به شکرانه شفا یافتن از بیماری، یک «درگاه» (بنای زیارتگاهی) عالی برای آن میسازد. شیعیان در مراسم عزاداری محرم، روز پنجم ماه علمها یا پرچمهای خود را به این درگاه میبرند و به پنجه علم حضرت عباس(ع) میسایند و تبرک میکنند.<ref>هالیستر، ۱۷۱: برای شرح کامل واقعه، نک: کول، ۱۰۱-۹۸.</ref> <br />
<br />
====برگ و کشکول====<br />
کاشانیها جریده (علم مخصوص محلی) را مظهری از حضرت عباس(ع) میانگارند و هر یک از ارکان آن را نماد و پارهای از وجود آن حضرت توصیف میکنند. مثلا برگهای کشیده هلالی شکل جریده را به جمال ماه وش حضرت عباس(ع) و برگ بلند عمودی نیزه وار وسط آن را به نیزه و علم حضرت، کشکولهای زیر برگهارا به مشک آب و سقایی او، و کشکول و را یادگاری از در هم آمیختگی مراسم و شعایر تصوف و تشیع در عصر صفوی دانستهاند.<ref>نک: ذکاوتی، ۱۶.</ref> همچنین، دستهای فلزی بر سر برگها را به دستهای بریده او و شرابههای بلوری زیر کشکولهارا به ریزش قطرات اشک چشم اهل بیت در مظلومیت حضرت عباس(ع) تشبیه کردهاند.<ref>معتمدی، ۱/ ۵۵۸- ۵۵۹؛ برای تشبیهات دیگر از اجزای جریده، نک: بلوکباشی، نخل گردانی، ۱۰۲-۱۰۳.</ref> جریده حضرت عباس(ع) را در شبها و روزهای هفتم، هشتم و نهم محرم میگردانند و شب و روز [[تاسوعا]] را به نام او شب و روز عباس بن علی(ع)» مینامند.<ref>معتمدی، ۵۶۲/۱.</ref><br />
<br />
همچنین در دستههای عزاداری بیرجند، علم سبز پوشی که بزرگ تر از علمهای دیگر است، به «علم حضرت عباس(ع)» مشهور است و مردم برای آن نذر میکنند.<ref>بر آبادی، ۷۴.</ref> علامتهای ۳ تیغه تا ۲۳ تیغه دستههای عزا را هم که با طاقه شال ترمه و پارچههای حریر سبز و سیاه و دیگر نشانهها میآرایند، مظهر قدرت بازوی علم دار اسلام میدانند و سنگینترین علامتها را به پهلوانان و جوانان داش مشدی محله میسپارند تا حمل کنند.<ref>بلوکباشی، قهوه خانه...، ۱۳۹-۱۴۰، نخل گردانی، ۱۰۱؛ برای شرح علامت، نک: 5 د، علم و علم گردانی.</ref><br />
<br />
===[[پنجه]]===<br />
بر سر برخی از علمها و گاهی [[پرچم|پرچم]]<nowiki/>های عزا، بر روی علامتهای چند تیغه، بر سر برخی گنبدها و گلدستههای امامزادگان و مساجد، روی دسته برخی منبرها، درون پیالهها یا جامهای سقاخانهها یا دستههای سقایان، بر در و دیوار سقاخانهها و در و ضریح امامزادهها دستی با پنجه گشوده فلزی (برنجی یا نقرهای) ابوالفضل(ع) ۲۵۹ است که برخی از این پنجهها نقش و کتیبه دارند و روی ۵ انگشت آنها نام ۵ تن (محمد(ص)، علی، حسن، حسین و فاطمه(ع)) و بر کف دست آن نام ابوالفضل(ع)، یا الله و گاهی نقش چشمی را حک کردهاند. گذشته از نشانه پنج تن آل عبا<ref>۴۵۹/ERE , II.</ref>، گاه نشانه دست بریده حضرت عباس(ع) نیز هست.<ref>نک: بلوکباشی، همان، ۱۰۰؛ برای همین تلقی از پنجه در جنوب هند، نک: شریف، ۱۶۰-۱۵۹.</ref><br />
<br />
در جنوب هند، در روزهای اول، سوم یا چهارم ماه نو که «عاشورا خانهها» را میآرایند، علامتهایی، از جمله «علم» و «پنجه» میگذارند، که پنجه را نمادی از دست علی، فاطمه و عباس علمدار(ع) میدانند.<ref>همانجا.</ref> دستههای عزاداری جماعت ایرانیان مقیم ترکیه(استانبول) در ایام محرم، علمی را به نام علم پیامبر(ص) از پارچههای سیاه و سفید میگردانند، که روی پارچههای علم نقش دستی با نوشتههایی گلدوزی شده است.<ref>آند، ۲۴۱.</ref><br />
<br />
کارا دو وو<ref>۱۲۶/IV.</ref> از زیوری به نام «دست فاطمه(ع)» یاد میکند که به صورت طلسم خوشبختی در میان مسیحیان به کار میرفته است. او این طلسم را برگرفته از فرهنگ مذهبی شیعیان و صورتی دیگر از پنج دست روی پرچمها و نشانه ۵ تن میداند. به نظر او نماد پنجه پیشینهای دراز دارد و به دوره پیش از اسلام میرسد و احتمالا بیانگر مفهوم خورشید است. در ادبیات هندویی پرتو خورشید به انگشتان دست تشبیه شده است. و پنجه دست با نقش چشم بر کف دست در میان اقوام ایرانی، هندی، عرب، افریقایی و میان کلیمیان به صورت طلسم حافظ انسان و دور کننده چشم بد از انسان به کار میرود.<ref>ERE همانجا؛ برای انواع طلسم به شکل یا نقش دست و پنجه در جامعههای گوناگون، نک: وسترمارک، ۴۹.</ref><br />
<br />
در هزاره جات افغانستان هر حسینیه دو علم دارد: یک علم بسیار بزرگ و بلند در بیرون و جنب ورودی حسینیه، و یک علم کوچک تر در درون حسینیه در خط مرزی صحن زنانه و مردانه. بر سر علم درونی یک پنجه مسین کار گذاشتهاند که بر روی آن چند آیه قرآن حک شده است. این پنجه را نمادی از علمدار کربلا، حضرت ابوالفضل(ع) میدانند و در پای آن دعا و حاجت خواهی میکنند.<ref>فرهنگ، ۳۰۸.</ref> از دیگر نمادها، تابوت و ارهای است که در برخی از شهرهای ایران، دستههای عزا آن را همچون نمادی از قتلگاه یا ضریح مرقد حضرت ابوالفضل عباس(ع) حمل میکنند، مثلا هیئت ابوالفضل(ع) در محله پانخل کاشان در روزهای پنجم و نهم محرم تابوت و ارهای را که به «نهر علقمه» معروف است، از تکیه پانخل برمی دارند و در بازارها و گذرگاهها میگردانند و دوباره به تکیه باز میگردانند.<ref>برای تفصیل، نک: ابوالفضلی، ۱۵۶-۱۵۷.</ref><br />
===نعل اسب===<br />
اُلئاریوس<ref>ص ۱۱۰.</ref> در گزارشی از مراسم عزاداری محرم در حیاط جلو مزار شیخ صفی در اردبیل به پرچمی بلند در کنار منبر اشاره میکند و مینویسد: به باور مردم این پرچم ساخته دست حضرت فاطمه(ع) دختر پیامبر(ص) بوده است. بر سر دسته چوبی آن نعل اسب حضرت عباس(ع) را قرار داده بودند. اُلئاریوس عباس(ع) را حضرت محمد(ص) نوشته است، اما در ایرانیکا<ref>همانجا.</ref> به درستی او را حضرت عباس بن علی(ع) دانستهاند. احتمالا نعل اسب هم همان هلال فلزی ماه بر سر پرچم یا علم بوده است که اُلئاریوس بد دیده و غلط دریافته است. جز اینها، جلوههای ابوالفضل عباس(ع) را میتوان در دیگر عرصههای گوناگون فرهنگ مادی و معنوی جامعه شیعیان جهان یافت. مردم برخی از فضاهای زمانی(مانند روزها)، مکانی مانند سقاخانهها، زیارتگاهها)، فرهنگی(مانند تعزیه خوانی، توسل جویی) و هنری(مانند [[شمایل|شمایل نگاری]]) را مجلای نمادین حضرت عباس(ع) تصور میکنند و صورت و نشانی تمثیلی از او میگیرند و با واسطه آنها با او و جهان معنوی علوی ارتباط برقرار میکنند. از راه این ارتباطات مردم روح خود را میپالایند و سبک میکنند و به دست یافتن به آرزوها و حاجات خود امید میبندند. اینک به هریک از مجلاها اشاره میشود.<br />
<br />
===روزها===<br />
در فرهنگ عزاداری شیعی، روز نهم ماه محرم به عباس بن علی(ع) تعلق دارد و در برخی از مناطق، روزهای هشتم و نهم، به عزاداری برای آن حضرت اختصاص مییابد.<ref>نک: رضایی، ۴۷۰؛ معتمدی، ۵۶۲/۱؛ درباره عزاداری حضرت عباس (ع) در هند، نک: هالیستر، ۱۶۵.</ref> در خرم آباد، روز هفتم محرم که به روز «تراش عباس» معروف است، مردان به حمام میروند و سر و صورت را اصلاح میکنند و لباس پاکیزه میپوشند.<ref>شادابی، ۱۲۷.</ref><br />
<br />
شیعیان افغانستان در ماه شعبان افزون بر عید میلاد امامان حسین بن علی(ع) و [[زین العابدین «ع»|علی بن حسین زین العابدین(ع)]]، روز چهارم این ماه را به عنوان زادروز حضرت ابوالفضل(ع) جشن میگیرند.<ref>فرهنگ، ۳۲۷.</ref><br />
<br />
===سقایی===<br />
آب از آغاز برای ایرانیان که در سرزمینی خشک زندگی میکردهاند، جایگاه و ارزشی ویژه و جنبه تقدس داشته است. در دوره اسلامی و پس از واقعه کربلا، آب نزد شیعیان، به ویژه ایرانیان شیعه، تقدس و حرمت مذهبی مییابد. بنا بر روایات مذهبی لشکر اشقیا در کربلا آب را به روی امام حسین(ع) و یاران و اهل حرم او بستند و آنان را از دستیابی به آب باز داشتند و مصائب و رنج تشنگی را بر برگزیدگان خداوند روا داشتند. تجربه تلخ ایرانیان از خشکی و بی آبی سرزمین خود، به بیان شاملو<ref>۶/۱.</ref> سبب شد تا حادثه تشنگی از میان وقایع بسیار اصلی تر صحرای کربلا، بدون در نظر گرفتن یک اقدام تاکتیکی کلاسیک، به غیر قابل تصور ترین خشونت ضد بشری تغییر یابد.<br />
<br />
طبری<ref>۴۱۲/۵.</ref> به تشنگی [[اهل بیت (ع)|اهل بیت]] در واقعه کربلا و مأموریت حضرت عباس(ع) به آوردن آب از فرات، و کاشفی<ref>فتوت نامه...، ۲۹۴-۲۹۵.</ref> به سقایت حضرت عباس(ع) و مشک بر دوش کشیدن او برای آوردن آب از فرات در روز عاشورا اشاره میکنند. این موضوع از سویی نشانه هم بستگی حضرت عباس(ع) با آب در فرهنگ ایران است<ref>نک: ماسه، ۳۵۱/II.</ref> و او را به سان ایزد موکل آب، و هم سنگ با «خضر نبی» و «ولی» و «پیر» سقایان جلوه میدهد. به نوشته هانری ماسه<ref>۱۵۸/J.</ref> «پیر» سقایان جلوه میدهد. به نه حاشیه مردم به هنگام پختن «خوراک خضر» دعاهایشان را به نام ۵ شخصیت مقدس: علی، فاطمه، خضر، الیاس و عباس(ع) میخوانند. کاشفی در فتوت نامه سلطانی<ref>ص ۲۹۳-۲۹۴.</ref> در «باب سقایان»، مقام سقایی را به پیامبر و دو ولی نسبت میدهد. از پیامبران به حضرت خضر اشاره دارد که در «بیابانها گردد و تشنگان را آب دهد» و گوید که «خضر سقایان را دوست دارد»، و على بن ابی طالب و عباس بن علی(ع) را دو ولی سقایان معرفی میکند و مینویسد: «هر که امروز به عشق شهیدان کربلا سقایی میکند، به متابعت و موافقت عباس علی است و پیش روی سقایان امت اوست و هر که این معنی نداند، او را سقایی مسلم نیست». از این رو، در فرهنگ مذهبی شیعیان ایران، «سقایی»<ref>همانجا.</ref> و راه افتادن سقایان با «مشک» و «کشکول» در دستههای عزاداری محرم<ref>برای دسته سقایان کاشان، نک: معتمدی، ۴۱۷/۱.</ref> و نقش شمایلهای حضرت عباس(ع) با «مشک»، نماد و رمزی از آب در واقعه عاشورا و سقایی حضرت ابوالفضل عباس(ع) است.<ref>بلوکباشی، «شمایل نگاری...»، ۶.</ref><br />
<br />
===سقاخانه===<br />
سقاخانه جایگاه قدسیانه آب نوشی و تجسم نمادین روز عاشورا و [[بستن آب]] بر امام حسین(ع) و نمایانگر نقش حضرت عباس(ع) در آوردن آب از رود فرات و نوشاندن به تشنگان حرم سیدالشهداست. از این رو، در تاریخ تشیع مردم ابوالفضل عباس(ع) را با القاب «سقا» یا «عباس سقا»<ref>ابوالفرج، ۸۴؛ ابن عنبه، ۳۵۶؛ نیز نک: ربانی، ۱۸۱/۱.</ref> و «ابو قربه»(قربه: مشک آب)<ref>ابوالفرج، همانجا.</ref> خواندهاند و سقاخانهها یکی از مهم ترین جاهایی است که میتوان جلوههایی از عباس بن علی(ع) را در آنجا یافت: سنگاب سقاخانهها، پنجه فلزی میان جامها و پیالههای آب نوشی با پنجههای آویخته از در و دیوار سقاخانهها و از سر علمهای کوچک شمایلهای حضرت عباس(ع) سوار بر اسب و علم به دست و با مشک آب همراه با نوشته، و برخی اشعار تمثیلی روی کاشیها یا پردههای نقاشی مذهبی سقاخانهها.<ref>برای آگاهی از کاشی کاری نقش دار و کتیبههای سقاخانهها و نیز برخی سنگابهای وقف حضرت عباس (ع)، نک: دادمهر، ۷۸-۷۹، ۱۸۷،۱۴۸.</ref> سقاخانهها را به نام عباس(ع) بنا و وقف میکردند تا مردم به یاد تشنگان کربلا از آن آب بنوشند و بر کشندگانشان لعن فرستند. بسیاری از سقاخانهها به نام یا کنیه و القاب او، سقاخانه حضرت ابوالفضل(ع)، باب الحوائج، ابوالفضل العباس(ع) و عباسیه خوانده شدهاند.<ref>مثلا در اهواز، نک: معتمدی،۲/ ۵۰۵-۵۰۴؛ برای اطلاعات بیشتر، نک: ه د، سقاخانه.</ref><br />
<br />
===زیارتگاه===<br />
گذشته از مزار حضرت ابوالفضل(ع) و دو مقام(محلهای بریدن دست راست و دست چپ آن حضرت<ref>برای تفصیل درباره محل این دو مقام، نک: موسوی مقرم، ۳۲۰-۳۲۲؛ ربانی، ۲۵۸/۱- ۲۵۹.</ref> در کربلا که زیارتگاه عموم شیعیان جهان است، زیارتگاههایی نیز در سرزمینهای شیعه نشین جهان، به نحوی با حضرت عباس(ع) ارتباط مییابند؛ مثلا از گوری معروف به «عباس بن علی» در نزدیکی سیروان یاد شده است که مردم لر همه ساله از نقاط گوناگون آن نواحی به زیارت آن میرفتند و آن را پس از مرقد پیامبر(ص)، مقدس ترین مزار میدانستند.<ref>نک: راولینسن، ۵۹-۶۰.</ref> در سرزمین هزاره جات افغانستان نیز یکی از مهم ترین و مقدس ترین مزارات، «زیارت حضرت ابوالفضل(ع)»، واقع در مرادخانی است.<ref>فرهنگ، ۳۰۶.</ref> در شیراز زیارتگاهی به نام «قدمگاه حضرت عباس(ع)» مشهور است که آن را ایلخان قشقایی پس از خواب نما شدن همسرش و شفایافتن فرزندش به یاری حضرت عباس(ع)، ساخته است و مردم روز شنبه هر هفته به زیارت آن میروند و نذورات خود را ادا میکنند(ربانی، ۵۰۰-۴۹۹/۱). در شهر بوشهر هم زیارتگاهی است که به «قدمگاه حضرت ابوالفضل(ع)» شهرت دارد. مردم در شب جمعه هر هفته و ایام عزاداری و شبهای تاسوعا و عاشورا به زیارت آن میروند و شمع روشن میکنند.<ref>اقتداری، ۱۶۹.</ref> براون<ref>ص ۲۵۰-۲۴۹.</ref> به کوه «شاه قاب»<ref>قس: ماسه، ۴۱۳/II: شیخ قناب.</ref>، در دو فرسخی شرق ایزدخواست اشاره میکند مینویسد: این کوه، به اعتقاد اهالی، پناهگاه دو تن از فرزندان حضرت عباس(ع) بوده که پس از گریختن از دست تعقیب کنندگان لشکر کفار، به آن کوه پناهنده شدند و کوه دهان باز کرد و آن دو پناهجو را در میان خود پنهان ساخت.<ref>قس: داستان پناه جستن بی بی شهربانو در کوهی به همین نام در شهر ری.</ref><br />
<br />
در جنوب غربی تهران(ناحیه جی) در فاصلهای از امامزاده حسن(ع) در فضایی سبز، بقعهای قدیمی، احتمالا از سده ۷ یا ۸ ق قرار دارد که مردم آن را مرقد امامزاده عبدالله فرزند ابوالفضل عباس(ع) میدانند. این امامزاده زیارتگاهی مهم برای مردم محلههای غرب و جنوب غربی شهر تهران است. در روزهای سوگواری محرم جمعیت بسیاری برای زیارت و اجرای مراسم عزاداری در آنجا جمع میشوند.<ref>برای اطلاع بیشتر، نک: مصطفوی،۲/ ۲۰۳-۲۰۴.</ref><br />
<br />
===شمایل نگاری===<br />
یکی دیگر از جلوه گاههای حضرت عباس(ع) صحنههای نقاشی روی دیوار، پرده نقاشی و شیشه است. مثلا یکی از مجالس دیوارنگارههای بازمانده از دوره صفوی در حرم و شبستان امامزاده زید اصفهان، حضرت عباس(ع) را سوار بر اسب و با هالهای از نور بر دور سر و صورت او، در حال رفتن به سوی رودخانه فرات نشان میدهد و ۳ تن از زنان حرم نیز به او مشکی میدهند.<ref>گدار، ۳۴۵-۳۴۴.</ref><br />
<br />
در دوره قاجار شمایل نگاری از حضرت عباس(ع) حوزه گسترده تری یافت و به فضاهای مذهبی و غیر مذهبی، مانند سقاخانه، حسینیه، تکیه، آب انبار، زورخانه و قهوه خانه راه یافت. مشهورترین شمایلهای دیواری حضرت عباس(ع) در این دوره در کاشی نگارههای [[حسینیه مشیر|حسینیه مشیر]] و سقاخانه جنب آن در شیراز، تکیه معاون الملک در کرمانشاه، و سقاخانه آقاسیدحسن در محله لنگرود گیلان است.<ref>بلوکباشی، «شمایل نگاری»، ۵.</ref> در ایوان شمالی حسینیه مشیر، چند مجلس از واقعه کربلا هست که یکی از آنها، حضرت ابوالفضل(ع) را به هنگام گرفتن مشک از زنان حرم، و در مجلس دیگر حضرت ابوالفضل(ع) را به هنگام آب برداشتن از رود فرات نشان میدهند.<ref>همان، ۶۵؛ درباره تصویر این کاشی کاریها نیز، نک: همایونی، حسینیه...، ۴۳، ۴۲، ۵۹، تعزیه...، ۴۰۹-۴۱۰.</ref><br />
<br />
تصاویر بسیاری از نقاشیهای پشت شیشه، شمایل حضرت عباس(ع) را نشسته بر اسبی سفید و بیرقی بر دست و بر فراز نهر آب و نخلستان نشان میدهند، در حالی که بانویی از خیمه [[اهل بیت (ع)|اهل بیت]]، مشکی را برای آوردن آب به او میدهد.<ref>سودآور، ۹.</ref> و شمایل گردانان دوره گردی هم بودند که شمایلهای حضرت ابوالفضل(ع) و ۵ تن آل کسا و حضرت علی(ع) را که پشت شیشه نقاشی شده بودند، در کوچهها و گذرها میگرداندند و به و در خانههای مردم میبردند و به آنها نشان میدادند تا تبرک جویند. شمایلهای پشت شیشه را قاب گرفته بودند و برای پوشیده نگهداشتن صورتهای شمایل از چشم ناپاکان، روی آنها پرده کتانی کشیده بودند.<ref>بلوکباشی، همان، ۶-۷؛ نیز نک: ه دی پرده خوانی؛ نیز شمایل.</ref><br />
<br />
نقاشیهای معروف به «نقاشی قهوه خانه»، حضرت عباس را در حالتهای گوناگون سوار بر اسب، پیاده، در حال برداشتن آب از فرات، با دستهای قطع شده، در برابر ابن سدیف و دو شقه کردن او و جز آنها نشان میدهد.<ref>سودآور، ۲۳-۲۴.</ref><br />
<br />
تابلوهای نقاشی بسیاری از محمد مدبر و قوللر آقاسی، بنیان گذاران سبک نقاشی قهوه خانهای و شاگردان آنها در دست است که صحنههایی از وقایع کربلا و نقش حضرت عباس علم دار در واقعه عاشورا را در زمینههای گوناگون نشان میدهند.<ref>برای آگاهیهای بیشتر درباره شمایلهای مذهبی، نک: بلوکباشی، «تصویرگری...»، ۱۷-۱۰، «شمایل نگاری»، ۷-۳؛ درباره شمایلهای حضرت عباس در مجالس گوناگون در نقاشیهای قهوه خانه، نک: سیف، جم؛ نیز نک: ه د، شمایل.</ref><br />
<br />
===تعزیه خوانی===<br />
حضرت ابوالفضل عباس(ع) در نمایش آیینی-مذهبی تعزیه خوانی در ایران نیز جلوهای ویژه و برجسته داشته است. در مجموعه تعزیه نامههای موجود، مجلس تعزیهای به واقعه شهادت فاجعه بار او در کربلا اختصاص دارد. تعزیه «شهادت حضرت عباس(ع)» از کهن ترین مجالس تعزیه بوده و بیش از هر مجلس تعزیه دیگر در طول سال اجرا میشده است. مردم به سبب دلبستگی زیاد به حضرت عباس(ع) و باب الحوائج دانستن او، خواندن تعزیه شهادت عباس(ع) را نذر میکردند و بانی اجرای آن در مواقع مختلف سال میشدند. به سبب اقبال مردم به تعزیه شهادت عباس(ع)، از دوره ناصری به بعد، گوشهها و فقراتی چند از جمله «مناظره و مفاخره حضرت عباس(ع) و شمر» به این تعزیه افزوده شد.<ref>شهیدی، ۲۹۰.</ref> این تعزیه را در کوهپایه ساوه «قتیل عباس(ع)» مینامیدند و در روز تاسوعا میخواندند.<ref>سالاری، ۲۵۰.</ref><br />
<br />
یکی از صحنههای حماسی و هیجان انگیز تعزیه شهادت عباس(ع)، جنگ ابوالفضل(ع) با سپاه ابن سعد به سرکردگی عمرو ابن حجاج و تار و مار کردن اشقیا و تصرف رود فرات است. در این تعزیه چادری کوچک یک پارچه بر روی نهر آبی که از تکیه میگذشت، یا بر روی تشتی پر از آب به نشانه رود فرات یا نهر علقمه میبستند. شبیه حضرت عباس(ع) به افرادی از لشکر اشقیا که در پیرامون چادر پاسداری میدادند، حمله میکرد و با کشتن آنها، چادر را از روی آب بر میافکند و به این گونه چنین مینمود که بر نهر علقمه دست یافته است.<ref>شهیدی، ۴۱۲-۴۱۱.</ref><br />
<br />
در مجلس تعزیه دیگری به نام «تعزیه [[حر بن یزید ریاحی|حر]]»، حضرت عباس(ع) نقش مهمی ایفا میکند. در این تعزیه، عباس راه را بر حر میبندد و با یکدیگر به مفاخره و [[رجز|رجز خوانی]] میپردازند و سرانجام حر را از حرکت به سوی کربلا باز میدارد.<ref>همان، ۴۴۸-۴۴۹.</ref><br />
<br />
تعزیه دیگری به نام تعزیه «عباس هندو» یا «بت پرست هندی» در ایام محرم خوانده میشد که در میان تعزیه خوانان به «تعزیه در تعزیه» معروف بود. این تعزیه شرح ایفای نقش شبیه حضرت عباس(ع) توسط یک جوان هندو ست که وقتی پدرش از مسلمان شدن او آگاه میشود، دستور میدهد تا دستهایش را ببرند و مادر و خواهر او به حضرت عباس(ع) توسل میجویند و آن حضرت جوان را با دو دست سالم به خانواده اش باز میگرداند.<ref>همان، ۲۷۳-۲۷۲.</ref><br />
<br />
===توسل جویی و نیاز خواهی===<br />
توسل جویی به مقدسان و برگزاری مراسم و شعایر مذهبی، گونهای ارتباط برقرار کردن با خداوند و یاری جستن از مقربان درگاه او در رفع تنگناها و مصائب است. این گونه اعمال بخشی از حیات دینی و زندگی معنوی مردم مسلمان، به ویژه شیعیان را در جامعههای سنتی شکل میدهد و کار کردی روانی-اجتماعی در انسجام نظام زندگی روزمره آنان دارد و به خواستها و انتظارات عاطفی آنان پاسخ میدهد.<ref>نک: دیا، ۱۸۶/۱۰-۱۸۸.</ref> توسل جویی به حضرت عباس(ع) در میان شیعیان جهان بیشتر از این راهها صورت میگیرد. انداختن سفره نذری حضرت ابوالفضل(ع) یا ام البنین، مادر ابوالفضل<ref>نک: دیا، همانجا، نیز برای جایگاه انار در این سفره، نک: ۱۰/ ۳۰۶-۳۰۷.</ref>؛ پختن آش و حلوا یا حلیم و «گِرده عباسی»<ref>گرده: قرص نان؛ نک: رسولی، ۳۱۱.</ref>، «نان عباس بن علی»<ref>معتمدی، ۵۶۲/۱.</ref>، تهیه «حاضری» (صبحانه) به نام «حضرت عباس علم بردار»<ref>شریف، ۱۳۸.</ref>: خیر کردن ماست و پنیر، سقایی در ایام عزاداری محرم، به ویژه در تاسوعا و عاشورا با ساختن سقاخانه و وقف آن و نوشاندن آب و شربت فی سبیل الله در ایام سوگواری و انداختن سفرههای نذری و پختن و اهدای نذورات گوناگون.<ref>شکورزاده، ۴۸.</ref><br />
<br />
«آش عباس علی» یا سفره ابوالفضل قوچانیها نیز در خراسان شهرت خاص دارد. فراهم کردن و خوردن و پخش این آش آدابی دارد که این موارد از ویژگیهای تمثیلی آن است:<br />
<br />
#فراهم کردن مقداری از آرد آش در غروب روز چهارشنبه از راه گدایی از ۷ خانه که نام یکی از اعضای هر خانه «عباس» یا «عباسعلی» باشد؛<br />
#گذاشتن آرد با آینه و جام آب و قرآن بر روی سفرهای سفید در سراسر شب در اتاقی با چراغ یا شمع فروزان به نیت آمدن حضرت عباس(ع) و گذاشتن نشانهای از پنجه دست، شمشیر یا تسبیح خود بر آرد و تبرک کردن آن؛<br />
#درست کردن ۷ کنده (چانه) خمیر و بریدن چند رشته ضخیم و بلند به نام علم حضرت عباس(ع)؛<br />
#خواندن روضه حضرت ابوالفضل(ع) بر سر سفره که تنها زنان دور آن گرد آمدهاند؛<br />
#نجویدن رشتههای آش که نمادی از علماند به پاس بزرگداشت علم حضرت عباس(ع)؛<br />
#فرستادن مقداری آش به خانه پیش نماز مسجد و آخوند محله؛<br />
#ریختن ته مانده اش سفره در آب نزدیک ترین قنات برای ماهیها.<ref>برای تفصیل، نک: شکورزاده، ۵۵-۵۸؛ درباره سفره ام البنین و سفره ابوالفضل (ع)، نک: ه م م؛ نیز نک: ه در سفره نذری.</ref><br />
<br />
برخی برای صاحب فرزند پسر شدن و یا زنده ماندن فرزندان پسر خود به حضرت عباس(ع) توسل میجویند و نذر میکنند که نام آنها را عباس و ابوالفضل بگذارند و آنها را در عزاداریهای محرم سقا کنند. این کودکان را لباس سیاه میپوشانند و مشک کوچک و جامی به دستشان میدهند تا در دستههای سینه زن و زنجیر زن به عزاداران آب بنوشانند. گاهی نیز هم وزن موهای سر کودک طلا نذر ضریح حضرت ابوالفضل(ع) میکنند.<ref>ماسه، ۵۸ ,۴۸/I.</ref><br />
<br />
==در ادبیات عامه==<br />
حضرت عباس(ع) پیوسته حضوری مقدس و شکوهمند و نقشی سودمند و کارآمد در فرهنگ و ادبیات نوشتاری و گفتاری مذهبی ایران داشته است. این حضور را افزون بر اشعار [[کتیبه|کتیبههای]] کاشی کاری اماکن عمومی مذهبی، به ویژه سقاخانهها در وصف حضرت عباس(ع)<ref>درباره برخی از این شعرها نک: دادمهر، ۷- ۷۹؛ شکورزاده، ۴۵۹-۴۶۰؛ برای شرح مصیبت او در بحر طویل و شعر، نک: همان، ۵۰-۵۴.</ref>، در مرثیهها و اشعار سینه زنی نیز میتوان دید. مثلا مردم در سوگندها به «حضرت عباس(ع)»، «قمربنی هاشم»، «دست بریده حضرت عباس(ع)» و نیز «عباس و کیلی»، سوگند میخورند؛ در روابط روزمره اجتماعی خود و به هنگام گرفتاریها و سختیها او را با این بیان: «یا حضرت عباس به دادم برس!» به یاری خود فرا میخوانند؛ به هنگام نفرین کردن کسی یا در مواقع ستم و بدی دیدن با گفتن : «حوالهات به حضرت عباس!»، یا «حواله ات به دو دست بریده ابوالفضل»، و «اجرت یا جزایت با سنان ابوالفضل» خود را آرام و امیدوار به انتقام الهی میکنند؛ و به هنگام دعای خیر برای کسی، به خصوص دعای پس از نوشیدن آب یا شربت فی سبیل الله و نذری میگویند: «دست ابوالفضل یا قمر بنی هاشم به همراهت»، یا «اجرت با ابوالفضل».<ref>نک: همایونی، فرهنگ مردم...، ۲۹۷؛ شاملو، ۱۳۱/۱، ۴۱۷، ۴۷۳/۲؛ نیز نک: ماسه، ۲۰۰/۱.</ref><br />
<br />
لوطیها و داش مشدیهای تهرانی که حضرت عباس(ع) را واجد همه صفات پهلوانی، جوانمردی، مردانگی و ایثارگری و سرمشق زندگی خود میدانستهاند، به هنگام پیمان بستن و قول و وعده دادن، والاترین و استوار ترین سوگندهایشان «قسم به حضرت عباس علمدار دشت کربلا» بود.<ref>بلوکباشی، قهوه خانه، ۱۳۹؛ شهیدی، ۶۵۱-۶۵۰.</ref> مردم، به ویژه لوطیان، کسی را که هیچ ضربه و بلایی بر او کار گر نمیافتاد و همیشه در زندگی پیروز و سربلند بود، «کمر بسته» ابوالفضل(ع) یا «نظر کرده» او میپنداشتند.<ref>شاملو، ۴/۱۲۱۹.</ref><br />
<br />
==جستارهای وابسته==<br />
<br />
*[[حسین بن على (ع)|حسین بن علی]]<br />
*[[ام البنین علیهاالسلام مادر علمدار|ام البنین]]<br />
*[[زینب (ع)|زینب]]<br />
<br />
==پیوند به بیرون==<br />
<br />
*منبع مقاله: [https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/28226 دایره المعارف بزرگ اسلامی]<br />
<br />
==منابع==<br />
<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/926086 ابن عنبه، احمد، عمدة الطالب، نجف، ۱۳۸۰ق/ ۱۹۶۱م.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/2203564 ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، قاهره، ۱۳۶۸ق/۱۹۴۹م.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/539524 ابوالفضلی، محمد، «مراسم و نشانههای عزاداری ماه محرم در کاشان»، مجموعه مقالات اولین گردهمایی مردم شناسی، تهران، ۱۳۷۱ ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/890913 اقتداری، احمد، آثار شهرهای باستانی، تهران، ۱۳۴۸ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/518442 الئاریوس، آدام، سفرنامه، بخش ایران، ترجمه أحمد بهپور، تهران، ۱۳۶۳ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/644882 بر آبادی، احمد و دیگران، مردم شناسی مراسم عزاداری ماه محرم در شهرستان بیرجند، تهران، ۱۳۸۰ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/149997 بلوکباشی، علی، «تابوت گردانی»، نشر دانش، تهران، ۱۳۷۸ش، س ۱۶، شم ۴.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/1013627 همان «تصویر گری در حوزه هنرهای عامه»، دستها و نقشها، ۱۳۷۶ش، شم ۵.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/198760 همان «شمایل نگاری در حوزه هنرهای عامه ایران»، کتاب ماه هنر، تهران، ۱۳۷۹-۱۳۸۰ش، شه ۳۱-۳۲.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/528199 همان قهوه خانههای ایران، تهران، ۱۳۷۵ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/637189 همان نخل گردانی، تهران، ۱۳۸۰ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/586741 دادمهر، منصور، پژوهشی درباره سقاخانهها و سنگابهای اصفهان، اصفهان، ۱۳۷۸ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/243510 دیا، ذکاوتی قراگزلو، علیرضا « تأثیر تصوف بر شعائر عزاداری»، کتاب ماه هنر، تهران، ۱۳۸۰ش، شد ۳۹-۴۰.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/62807 راولینسن، هنری، سفرنامه، ترجمه سکندر امان اللهی بهاروند، تهران، ۱۳۶۲ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/531622 ربانی خلخالی، علی، چهره درخشان قمر بنی هاشم ابوالفضل العباس(ع)، قم، ۱۳۷۵ ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/594090 رسولی، غلامحسن، پژوهشی در فرهنگ مردم پیرسواران، تهران، ۱۳۷۸ ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/621226 رضایی، جمال، بیرجندنامه، به کوشش محمود رفیعی، تهران، ۱۳۸۱ش.]<br />
*[http://vtour.nlai.ir/bookshelf.aspx?_001=527224 سالاری، عبدالله، فرهنگ مردم کوهپایه ساوه، تهران، ۱۳۷۹ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/866315 سود آور دیبا، لیلا، هنر ایرانی با الهام از عقاید دینی و مذهبی، تهران، ۱۳۵۶ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/510965 سیف، هادی، نقاشی قهوه خانه، تهران، ۱۳۶۹ ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/3790369 شادابی، سعید، فرهنگ مردم لرستان، خرم آباد ۱۳۷۷ ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/521326 شاملو، احمد، کتاب کوچه، حرف الف، تهران، ۱۳۶۱-۱۳۷۷ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/859799 شکورزاده، ابراهیم، عقاید و رسوم مردم خراسان، تهران، ۱۳۶۳ ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/591518 شهیدی، عنایت الله و على بلوکباشی، پژوهشی در تعزیه و تعزیه خوانی، تهران، ۱۳۸۰ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/656925 طبری، تاریخ، فرهنگ، محمدحسین، جامعه شناسی و مردم شناسی شیعیان افغانستان، قم، ۱۳۸۰ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/1941745 قمی، عباس، تحفة الأحباب، تهران، ۱۳۶۹ق.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/5076482 کاشفی، حسین، روضة الشهداء، به کوشش محمد رمضانی، تهران، ۱۳۴۱ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/853546 همان فتوت نامه سلطانی، به کوشش محمد جعفر محجوب، تهران، ۱۳۵۰ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/856017 ماسه، هانری، معتقدات و آداب ایرانی، ترجمه مهدی روشن ضمیر، تبریز، ۱۳۵۵ ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/517638 مصطفوی، محمد تقی، آثار تاریخی طهران، به کوشش هاشم محدث، تهران، ۱۳۶۱ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/593718 معتمدی، حسین، عزاداری سنتی شیعیان در بیوت علما و حوزههای علمیه و کشورهای جهان، قم، ۱۳۷۸ ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/489294 موسوی مقرم، عبدالرزاق، سردار کربلا، حضرت ابوالفضل العباس(ع)، ترجمه ناصر پاک پرور، تهران، ۱۴۱۱ق.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/243531 هراتی، محمدمهدی، «علم، تجلی هویت ملی و مذهبی ایرانیان»، کتاب ماه هنر، تهران، ۱۳۸۰ش، شم ۴۰-۳۹.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/651859 همایونی، صادق، تعزیه در ایران، شیراز، ۱۳۶۸ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/576908 همان حسینیه مشیر، تهران، ۱۳۷۱ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/553308 همان فرهنگ مردم سروستان، مشهد، ۱۳۷۱ش]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=2588126&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author مرضیه محمدزاده، شهیدان جاوید، نشر بصیرت، ص ۴۴۸-۴۶۲.]<br />
{{چپچین}}<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/2222404 And, M., «The Muharram Observances in Anatolian Turkey, Taziyeh: Ritual and Drama in Iran, ed. P. J. Chelkowski, New York, 1979.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/943965 Browne, E. G., A Year Amongst the Persians, London, 1950.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/938709 Carra de Vaux, B., La Scolastique, la théologie et la mystique, la musique, Paris, 1921.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/953807 Cole, J. R. I, Roots of North Indian Shi'ism in Iran and Iraq, Delhi, 1989; ERE.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/940115 Godard, A., «L'Imāmzāde Zaid d' Isfahān, Athar-e Iran, Paris, 1937, vol. II (2).]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/954054 Hollister, J. N., The Shi's of India, New Delhi, 1979; Iranica.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/939817 Massé, H., Croyances et coutumes persanes, Paris, 1938.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/945724 Sharif, J., Islam in India, London, 1975.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/939561 Westermarck, E., Pagan Survivals in Mohammedan Civilisation, Amsterdam, 1973.]<br />
{{پایان چپچین}}<br />
<br />
==پینوشت==<br />
<references /><br />
[[رده: تاریخ]]<br />
[[رده: افراد]]<br />
[[رده: شهیدان کربلا]]<br />
[[en:Abbas B. Ali B. Abu Taleb]]<br />
[[رده:شهدای بنیهاشم]]<br />
[[رده:اهل بیت]]<br />
[[رده:شهیدان عاشورا]]</div>Agharebhttps://fa.wikihussain.com/index.php?title=%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3_%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D9%84%DB%8C(%D8%B9)&diff=29828عباس ابن علی(ع)2021-03-08T07:26:40Z<p>Aghareb: فارسی نویسی اعداد</p>
<hr />
<div>{{جعبه اطلاعات امامزاده<br />
| نام = ابوالفضل<br />
| تصویر = Hazrate abolfazl.jpg<br />
| اندازه تصویر = 250px<br />
| عنوان تصویر = <br />
| نقش =<br />
| کنیه = ابوالفضل<br />
| لقب = قمر بنیهاشم، سقّا، بابالحوائج<br />
| زادروز = ۴ شعبان سال ۲۶ ه.ق<br />
| زادگاه = مدینه منوره<br />
| درگذشت = ۱۰ محرم سال ۶۱ ه.ق (عاشورا)<br />
| علت مرگ = حضور در نبرد عاشورا<br />
| قاتل =<br />
| مدفن = کربلا<br />
| محل زندگی =<br />
| پدر = علی بن ابیطالب<br />
| مادر = امالبنین<br />
| همسران = لبابه بنت عبدالله<br />
| فرزندان = فضل ابن عباس، قاسم ابن عباس، عبیدالله ابن عباس<br />
| طول عمر =۳۵ سال<br />
}}<br />
'''ابوالفضل،''' عباس بن علی بن ابی طالب(ع)، فرزند امام علی(ع) و [[ام البنین علیهاالسلام مادر علمدار|ام البنین]]، و برادر و همراه [[حسین|امام حسین(ع)]] در واقعه [[کربلا]] است.<br />
<br />
==نسب و خانواده==<br />
امام علی(ع) با برادرش عقیل که در نسبشناسی عرب شهره بود، درباره انتخاب همسری که اصیل باشد و فرزندانی دلیر و جنگاور بیاورد، مشورت کرد و عقیل فاطمه دختر حزام بن خالد را پیشنهاد کرد و گفت: در میان عرب دلیرتر از مردان بنی کلاب دیده نشدهاند. پدر اُمّالبنین، ابو المجل حزام بن خالد، از قبیله بنی کلاب و مادرش لیلا یا ثمامه دختر سهیل بن عامر بن مالک بود.<ref>عمدة الطالب فی انساب آل ابی طالب، ابن عنبه، احمد، چاپ مهدی رجایی، قم: ۱۳۸۳ ش.، ۳۵۶.</ref> حزام از چهرههای شاخص و ممتاز عرب بود که به [[شجاعت]]، سخاوت، شرافت و کرامت مشهور بود. جدّ دوم مادری اُمّ البنین، عامر بن مالک نیز جنگاوری توانا و سوارکاری دلاور بود و اُمّ البنین سجایای رفتاری و وجودی پدر و جدش را به ارث برد و به فرزندانش منتقل کرد. امام علی(ع) در سال ۲۵ هجری با وی ازدواج کرد.<ref>عمدة الطالب فی انساب آل ابی طالب، ص۳۵۷.</ref> نتیجه این ازدواج چهار پسر بود به نامهای عباس، عبدالله، عثمان و جعفر.<br />
<br />
عباس بن علی بن ابی طالب(ع) در روز چهارم شعبان سال ۲۶ هجری در عصر خلافت عثمان بن عفان در شهر مدینه متولد شد.<br />
<br />
==نامگذاری==<br />
بنا بر روایات شیعی، امام علی(ع) او را عباس نامید و فرمود: من این کودک را به نام عمویم، عباس نامیدم. عباس به معنی شیر بیشه، شیر خشمناکی که شیرهای ژیان نیز از او میگریزند و دشمنان در برابر او لرزه بر اندامشان میافتاد و چهرهشان از ترس او در هم گرفته میشد. نویسنده معانی السبطین<ref>حائری مازندرانی، محمدمهدی، قم: الشریف الرضی، ۱۳۶۳ ﻫ ق.</ref> مینویسد: «امیرالمؤمنین علی(ع) او را از اینرو عباس نامید که به شجاعت، شکوه، صولت و خشم او در پیکار با دشمنان آگاهی داشت. او قهرمانی بود که [[شجاعت]] را از پدرش به ارث برده بود و بینی گمراهان در برابر او به خاک مالیده میشد.»<ref>- معانی السبطین، حائری مازندرانی، محمدمهدی، قم: الشریف الرضی، ۳۶۳ ﻫ ق. ، ج۱، ص۴۳۷.</ref> <br />
<br />
در اصطلاح ادبی صیغه مبالغه است به معنی باصلابت و ترشروی، این نام از همان عصر، نشانگر شهامت و [[شجاعت]] در او بود. کسی که در هنگام نبرد بر پیشانیاش چین میاندازد و خوف و بیم در دل دشمن برمیانگیزاند.<br />
==القاب==<br />
معمولا القاب ویژگیهای آدمی را مشخص میسازد. به عباس بن علی(ع) به سبب داشتن صفات والا لقبهایی دادهاند از آنجمله: قمر بنی هاشم، سقا، قهرمان علقمه، صاحب لواء، حامی الظعینه، باب الحوائج، عبد صالح، شهید، مستجار، سپهسالار لشکر، ضَیغَم(شیر)، ظَهرُ الولایه(پشتیبان ولایت)، صدیق، ساعی و باب الحسین.<ref>تنقیح المقال فی احوال الرجال، مامقانی، شیخ عبدالله، نجف: المطبعه الحیریه، ۱۳۵۲ ﻫ.. ق، ج۳، ص۱۲۸؛ فرسان لهیجاء، محلاتی، ذبیح الله، مرکز نشر کتاب، ۱۳۹۰ ه ق.، ج1، ص۱۸۹-۱۹۰.</ref> لقب قمر بنیهاشم را به این جهت به ایشان دادند که جمال و زیبایی، قامت رشید، سیمایی جذاب.<ref>بحارالانوارالجامعه لدرر الائمهالاطهار(ع)، مجلسی، ملامحمد باقر، تهران: مکتبهالاسلامیه، ۱۳۶۲ ش.، ج۴۵، ص۳۹.</ref> اصولاً خاندان بنیهاشم زیباروی و خوش سیما بودند که در میان آنان عباس از همه خوش سیماتر بود.<br />
<br />
سقا، ساقی و سقای کربلا، بدین جهت که چندین بار در روزهای قبل از عاشورا صفوف دشمن را شکافت و خود را به فرات رساند و تشنگان را سیراب ساخت.<br />
<br />
قهرمان علقمه، به سبب آن که علقمه نام رودی بود که حضرت در کنار آن با لب تشنه به شهادت رسید.<br />
<br />
صاحب لواء، حامل اللواء، پرچمدار، از این سبب که امام حسین(ع) در روز عاشورا پرچم سپاه را به او سپرد.<br />
<br />
حامی الظعینه، پاسدار و نگاهبان خیام، به دلیل نقش حساس آن حضرت در حمایت از بانوان حرم و اهل بیت رسالت، چنین لقبی به او داده شد. در کربلا صدای پایش به خیمهها آرامش و صدای شیهه اسبش به دلها اطمینان میداد.<br />
<br />
باب الحوائج، از این جهت که دو تن در کربلا باب الحوائج نامیده شدهاند: عباس بن علی و علی اصغر(ع)، به معنی گرهگشایی، او در همه صحنهها به ویژه کربلا و استجابت دعا با توسل به نام او.<br />
<br />
عبد صالح، بدین جهت که در عبودیت و بندگی او هیچگونه شائبهای نبود.<br />
<br />
شهید، که مقام والای شهادت برازنده او بود.<br />
<br />
ساعی، از آن جهت که او نهایت سعی و تلاش را برای تحقق نهضت امام حسین(ع) نمود.<br />
<br />
==کنیه==<br />
کنیه او به واسطه فرزندانش فضل و قاسم، اباالفضل و اباالقاسم بود. کنیه ابوالفضل چنان با حقیقت وجودی حضرت هماهنگ بود و در زندگی خود با تمام هستی به دفاع از فضائل و ارزشها پرداخت که بهراستی منبع فضائل بود.<br />
<br />
==ازدواج==<br />
به سال ۴۵ هجری با لُبابه دختر عبیدالله بن عباس، عموزاده پدرش که از بانوان ارجمند و بزرگوار بود، ازدواج کرد. نتیجه این ازدواج سه پسر و یک دختر بود: قاسم، فضل، عبیدالله و حمیده. قاسم و فضل در کودکی از دنیا رفتند. نسل حضرت عباس(ع) از فرزندش عبیدالله است که در این نسل رادمردان بزرگ، عالمان و فقیهان برجسته وجود دارند. عبیدالله دارای مقام بسیار ارجمند است. وی از یاران امام سجاد(ع) به شمار میآمد. امام سجاد(ع) هر گاه او را میدید به یاد عمویش عباس اشک میریخت.<br />
==نقش در واقعه کربلا==<br />
نقش اصلی عباس بن علی(ع) در همراهی امام حسین(ع) و در نهضت آن حضرت هویدا است و اوج آن را در روز عاشورا میبینیم. عباس(ع) عمر کوتاهی داشته و در مدت عمرش نه سخنان بسیاری از وی به یادگار مانده و نه حوادث انبوهی از زندگی او به ثبت رسیده است. اما حادثهای که او را در چشم همگان بسیار بزرگ کرده است، واقعه کربلا و در رأس آن روز عاشورا است. سخنانی که از عباس بن علی(ع) در تاریخ به ثبت رسیده، مربوط به چند روز آخر عمر او، طی واقعه کربلا است.<br />
<br />
اما در حوادثی که منجر به قیام عاشورا میشود، نقش عباس(ع) بسیار درخشان است:<br />
<br />
۱- در شبی که والی مدینه، امام حسین(ع) را برای بیعت کردن با یزید دعوت کرد، او همراه دیگر افراد بنی هاشم برادرش را تا خانه ولید بن عتبة بن ابی سفیان همراهی نمود و همانجا به پاسداری از جان امام حسین(ع) پرداخت.<ref>مناقب آل ابی طالب، ابن شهرآشوب مازندرانی، ابوجعفر رشیدالدین محمدبن علی، قم: انتشارات علامه. آل ابیطالب، ج۳، ص۸۸.</ref><br />
<br />
۲- آنگاه که امام حسین(ع) از بیعت با یزید امتناع ورزید و به سوی مکه حرکت کرد، عباس بن علی(ع) بر همراهی با امام حسین(ع) و ایثار و جانبازی در راه به ثمر رسیدن اهداف و آرمانهای والای آن حضرت لحظهای کوتاهی نکرد.<ref>- الاخبار الطول، دینوری، ابو حنیفه احمد بن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره : ۱۹۶۰ م.، ص۲۲۰ ؛ الفتوح، ج۵، ص۴۵.</ref><br />
<br />
۳- همراهی با کاروان از مکه به سوی کوفه.<ref>انساب الاشراف، بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن محمد، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ م.، ج۳، ص۱۶۰ ؛ ترجمه الامام الحسین(ع) من تاریخ دمشق، ابن عساکر، ابوالقاسم علی بن حسن، تحقیق علامه شیخ باقر محمودی، بیروت: مؤسسه المحمودی، ۱۳۹۸ ﻫ ق، ص۶۷.</ref> حضرت عباس همواره مراقب کاروان و برآوردن خواستههای بانوان و فرزندان برادرش بود و با کوششهای خود سختیهای راه را آسان میکرد و مشکلات آنان را برآورده میساخت به اندازهای که محبت و توجه او را وصفناپذیر یافتند.<ref>فرهنگ جامع سخنان امام حسین (ع) ترجمه موسوعة کلمات الامام الحسین (ع)، گروه حدیث پژوهشکده باقرالعلوم (ع)، به کوشش علی مؤیدی و دیگران. قم: نشر مشرقین، ۱۳۸۱ ش. ص۴۳.</ref><br />
<br />
۴- هنگامی که امام حسین(ع) شبانه با عمر بن سعد دیدار داشت، برادرش عباس نیز همراهش بود.<ref>زندگانی حضرت ابوالفضل العباس (ع)، ص۱۵۴.</ref><br />
<br />
۵- از فعالیتهای مهم عباس بن علی(ع) در کربلا، شرکت مؤثر او در عملیات تهیه آب بود. وقتی که ابن سعد به دستور عبیدالله آب را بر روی کاروان امام حسین(ع) بستند، تشنگی بر ایشان شدت یافت. امام حسین(ع) برادرش عباس را با سی سوار و بیست نفر پیاده با بیست [[مشک]] فرستاد تا آب بیاورند. عباس(ع) در کنار شریعه به پیادگان گفت مشکها را پر کنید. عمرو بن حجاج و یارانش بر آنان حمله کردند و حضرت عباس(ع) و نافع بن هلال دشمن را متفرق کردند و یارانشان مشکها را پر از آب کرده و به خیمهها رساندند. از آن روز حضرت ملقب به سقا شد.<br />
<br />
۶- عصر روز نهم محرم، شمر به سوی خیمهگاه امام حسین(ع) آمد و بانگ زد: فرزندان خواهر من کجایند؟ عباس و برادران او(جعفر، عبدالله و عثمان) کجایند؟(امّ البنین مادر بزرگوار آنان از قبیله بنی کلاب بود که شمر و عبدالله بن ابی محل که نزد عمر بن سعد بودند، از این قبیله بودند. آنان از ابن زیاد اماننامهای برای پسران امّ البنین گرفتند).<ref>تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲– ۱۳۸۷ﻫ ق / ۱۹۶۲– ۱۹۶۷م.، ج۵، ص۴۱۶؛ ارشاد القلوب، دیلمی، ابوم محمد حسن بن ابی الحسن، تهران: مرکز نشر کتاب، ۱۳۷۵ ﻫ ق.، ج۲، ص۴۴۰.</ref> کسی به شمر پاسخ نداد. امام حسین(ع) فرمود: ”اَجیبوهُ وَ اِنْ کانَ فاسِقاً“<ref>- فرهنگ جامع سخنان امام حسین (ع)، ص۴۳۴.</ref> گر چه انسان تبهکاری است، اما پاسخش گویید! پاسخ دادند: چه میگویی و چه میخواهی؟ شمر گفت: شماها در امان هستید! خودتان را با حسین به کشتن ندهید. از امیرالمؤمنین یزید اطاعت کنید! عباس(ع) فرمود: خداوند تو و اماننامهات را لعنت کند. به ما امان میدهی در حالی که فرزند پیامبر خدا در امان نیست؟ از ما میخواهی که در حلقه اطاعت لعنت شدگان و فرزندان لعنت شدگان درآییم؟ نیازی به امان تو نیست. امان خدا بهترین و برترین امانهاست. شمر خشمگین بازگشت.<ref>ر.ک : انساب الاشراف، بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن محمد، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶– ۲۰۰ م.، ج۳، ص۸۴؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ ﻫ ق / ۱۶۶۲ – ۱۹۶۷ م.، ج۵، ص؛ ارشاد القلوب، دیلمی، ابوم محمد حسن بن ابی الحسن، تهران: مرکز نشر کتاب، ۱۳۷۵ ﻫ ق.، ج۲، ص۴۴۰؛ اعلام الوری باعلام الهدی، طبرسی، ابو علی فضل بن حسن، تحقیق سید محمد مهدی و سید حسن خرسان، تهران: انتشارات علمیه اسلامیه، ۱۳۳۸ ﻫ ق.، ج۲، ص۳۲۴؛الکامل فی التاریخ، ابن اثیر، عزّالدین علی بن احمد بن ابی الکرم، تحقیق مکتبة اتراث، بیروت: ۱۳۸۵- ۱۳۸۶ ه ق.، ج۴، ص۵۶؛ مقتل الحسین خوارزمی، خوارزمی، حسین، به کوشش الشیخ محمد السماوی، نجف: مطبعه الزهراء، ۱۳۶۷ ﻫ ق. ، ج۲، ص۳۳؛ تذکره الخواص فی خصائص الائمه، سبط ابن جوزی، ابوالفرج عبدالرحمن، مکتبه النینوی الحدیثه.، ص ۲۴۹.</ref><br />
<br />
۷- ابن سعد عصر تاسوعا و بعد از نماز عصر فریاد زد: یا لشکر خداوند سوار شوید که شما را بشارت به بهشت میدهم.<ref>- وقعه الطف، ابومخنف لوط بن یحیی، چاپ محمدهادی یوسفی غروی. ، ص۱۹۳؛ ارشاد القلوب، دیلمی، ابوم محمد حسن بن ابی الحسن، تهران: مرکز نشر کتاب، ۱۳۷۵ ﻫ ق.، ج۲، ص۴۴۰.</ref> این سخن، یاران عمر بن سعد را تحت تأثیر قرار داد. آفتاب تازه داشت غروب میکرد که هجوم به طرف خیام آغاز شد و دشمنان بدون اطلاع قبلی حملهور شدند.<ref>ارشاد القلوب، دیلمی، ابوم محمد حسن بن ابی الحسن، تهران: مرکز نشر کتاب، ۱۳۷۵ ﻫ ق.، ج۲، ص۴۴۰.</ref> امام حسین(ع) در برابر خیمه خود شمشیر را برگرفته و سر بر زانو گذارده و به خواب رفته بود. زینب(س) که صدای همهمه اسبان و لشکریان را شنید، به خیمه امام حسین(ع) نزدیک شد و به برادرش عرض کرد: برادرم! آیا این صداها را نمیشنوی که هر آن نزدیکتر میشوند؟ امام حسین(ع) همچنان که شمشیرش را بررسی میکرد و قبضهاش را در دست میفشرد، فرمود: هم اکنون پیامبر اکرم(ص) را در خواب دیدم. به من میگفت: به سوی ما میآیی. زینب(س) از شنیدن سخن برادر سراسیمه شد و به گریه افتاد و فریاد زد: واحسینا! وای بر من! امام حسین(ع) فرمود: آرام باش خواهرم! خدا بر تو رحمت فرستد.<ref>- تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ ﻫ ق / ۱۹۶۲– ۱۹۶۷م.، ج۵، ص۴۱۶-۴۱۷؛ الفتوح، ج۵، ص۱۷۵-۱۷۶؛ ارشاد لقلوب، دیلمی، ابوم محمد حسن بن ابی الحسن، تهران: مرکز نشر کتاب، ۱۳۷۵ ﻫ ق.، ج۲، ص۴۴۰</ref> حضرت عباس(ع) از طرف امام حسین(ع) برای گفتگو با دشمنان مأمور شد. همراه با ایشان بیست نفر برگزیده شدند. آنان با سپاه عمر بن سعد سخن گفتند و علت آمدنشان را پرسیدند.<ref>تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ ﻫ ق / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ م.، ج۵، ص۴۱۷.</ref> گفتند: آمدهایم فرمان امیر را به شما ابلاغ کنیم یا تسلیم شوید و یا با شما خواهیم جنگید. عباس(ع) جواب سپاه را به اطلاع امام حسین(ع) رساند. امام حسین(ع) فرمود: به آنان بگو اگر موافقت میکنند امشب را به ما فرصت دهند، باشد که برای خدای خود نماز بگزاریم و با او راز و نیاز کرده و به درگاهش استغفار نماییم. خدا میداند که من تا چه اندازه، نماز گزاردن، قرآن خواندن، نیایش و استغفار را دوست میدارم. عباس پیام امام حسین(ع) را رساند و توانست یک شب را مهلت بگیرد.<ref>وقعه الطف، ابومخنف لوط بن یحیی، چاپ محمدهادی یوسفی غروی. ، ص۱۹۵-۱۹۶؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ ﻫ ق / ۱۹۶۲– ۱۹۶۷ م.، ج۵، ص۴۱۸-۴۱۹؛ ارشادالقلوب، دیلمی، ابوم محمد حسن بن ابی الحسن، تهران: مرکز نشر کتاب، ۱۳۷۵ ﻫ ق.، ج۲، ص۴۴۰؛ مقتل الحسین خوارزمی، خوارزمی، حسین، به کوشش الشیخ محمد السماوی، نجف: مطبعه الزهراء، ۱۳۶۷ ﻫ ق. ، ج۲، ص۲۵۰-۲۵۱.</ref> بدینگونه امام حسین(ع) شب دهم محرم را مهلت یافت تا با خدای خود به راز و نیاز بپردازد. با یاران و خانوادهاش صحبت کند و وصیت نماید و تاکتیکهای نظامی و جنگی را بررسی نمایند.<br />
<br />
۸- در شب عاشورا همصدا با دیگر بنی هاشم و اصحاب امام حسین(ع)، آمادگی خود را در دفاع از آن حضرت اعلام کرد و او نخستین کسی بود که سخن گفت: ”ما نَفْعَل؟ اَنَبقی بَعدَک؟ لااَرَنا الله ذلِکَ اَبَداً“ <ref>ارشاد القلوب، دیلمی، ابوم محمد حسن بن ابی الحسن، تهران: مرکز نشر کتاب، ۱۳۷۵ ﻫ ق.، ج۳، ص۲۳۸؛ اعلام الوری باعلام الهدی، طبرسی، ابو علی فضل بن حسن، تحقیق سید محمد مهدی و سید حسن خرسان، تهران: انتشارات علمیه اسلامیه، ۱۳۳۸ ﻫ ق.، ج۲، ص۲۳۵؛ بحار الانوار الجامعه لدرر الائمه الاطهار (ع)، مجلسی، ملا محمد باقر، تهران: مکتبه الاسلامیه، ۱۳۶۲ش.، ج۴۴، ص۳۹۴.</ref> چه کنیم؟ بعد از تو بمانیم؟ خداوند ما را در چنان حالی نبیند. سخن عباس این بود که حیات آنان وابسته به حیات امام حسین(ع) است. مگر میشود آنان پس از امامشان زنده باشند؟ زندگی پس از امام حسین(ع) برای آنان بیتفسیر و بیمعناست. او در روز عاشورا با عمل شجاعانه خویش این آمادگی را اثبات نمود.<br />
<br />
۹- صبح عاشورا امام حسین(ع) قلب سپاه را به عباس سپرد و پرچم را به دست او داد.<ref>ارشاد القلوب، دیلمی، ابوم محمد حسن بن ابی الحسن، تهران: مرکز نشر کتاب، ۱۳۷۵ ﻫ ق.، ج۲، ص۲۶۰.</ref><br />
<br />
۱۰- هنگامی که اصحاب یا خاندان در محاصره قرار میگرفتند، او با حملهای محاصره را میشکست و آنان را نجات میداد.<br />
<br />
۱۱- عصر عاشورا عباس به برادرانش گفت: ”اینک وارد کارزار شوید و مخلصانه در راه یاری دین خدا با دشمنان او نبرد کنید.“<ref>ارشاد القلوب، دیلمی، ابوم محمد حسن بن ابی الحسن، تهران: مرکز نشر کتاب، ۱۳۷۵ ﻫ ق.، ج۲، همان، ص۲۶۹.</ref><br />
<br />
۱۲- پس از شهادت همه اصحاب و خاندان و زمانی که تشنگی به حرم فشار آورد، ابوالفضل از امام حسین(ع) اذن جهاد خواست و گفت: برادر! سینهام تنگ شده و از زندگی سیر شدهام و میخواهم از این منافقان انتقام بگیرم. امام حسین(ع) فرمود: بچهها تشنهاند. با هم به طرف شط فرات برویم، شاید بتوانیم مقداری آب به خیمهها برسانیم. آنگاه به میدان برو. این سخن در موقعیتی گفته شد که صدای العطش، العطش کودکان بلند بود. امام حسین(ع) بر اسب خود سوار شد و با ابوالفضل که پیشاپیش او حرکت میکرد، به جانب فرات رهسپار شدند.<ref>- همانجا.</ref> هر دو برادر با قلبهای شکسته و پریشان و آغشته به خونِ عزیزان بر دشمن زبون حملهور شدند. عباس که مردی رشید و بلند قامت بود، با خشم صفهای دشمنان را میشکافت و با تار و مار کردن آنان، خود را به فرات رساند و از امام حسین(ع) جدا شد. لشکر پسر سعد راه را بر امام حسین(ع) گرفتند. امام حسین(ع) از روی مسناة<ref>- به معنی سیلبند و خاکریز است که جلوی آب را میگیرد و گاهی قسمتی از زمین بهطور طبیعی برجسته است و سدی خاکی در جلوی آب محسوب میشد. معمولاً عبور و مرور از روی سیلبندِ طبیعی یا مصنوعی آسانتر از عبور از دشت ناهموار است که دارای گودال یا خار و خاشاک و یا نیزار و یا باتلاق است. در کنارههای فرات احیاناً نیزار یا باتلاق وجود داشته است و گمان میرود که امام حسین (ع) برای اینکه در سر راهش به گودال یا خار و خاشاک یا نیزار و یا باتلاق برخورد نکند، از روی سیلبندی که در آنجا بود، به سوی فرات حرکت کرده است.</ref> بهطرف فرات حرکت کرد، ولی سواره نظام ابن سعد جلوی امام حسین(ع) را گرفتند. مردی از بنی دارم لشکر را مخاطب ساخته و گفت: وای بر شما! میان حسین و آب فرات حائل شوید و نگذارید به آب دسترسی پیدا کند. امام حسین(ع) رو به آسمان کرد و گفت: پروردگارا! اورا تشنه بدار. وی امام حسین(ع) را هدف تیر قرار داد و تیرش به دهان مبارک امام حسین(ع) اصابت کرد. امام حسین(ع) تیر را بیرون کشید و دستش را زیر زخم گرفت، چون از خون پر شد، آن را به طرف آسمان پاشید و فرمود: پروردگارا! از کار ناپسندی که با فرزند دختر پیامبرت انجام میدهند، به درگاه تو مینالم. خدایا شمارشان را کم کن و به پراکندگی، جانشان رابگیر!<ref>تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲– ۱۳۸۷ ﻫ ق / ۱۹۶۲– ۱۹۶۷ م.، ج۵، ص۴۲۰؛ ارشاد القلوب، دیلمی، ابوم محمد حسن بن ابی الحسن، تهران: مرکز نشر کتاب، ۱۳۷۵ ﻫ ق.، ج۲، ص۴۶۳؛ نهایه الارب فی معرفه انساب العرب، قلقشندی، احمدبن علی، بیروت: ۱۴۰۵ ﻫ ق / ۱۹۸۴ م. ، ج۷، ص۱۹۴.</ref> گویند قطرهای از آن خون به زمین برنگشت. سپس امام حسین(ع) به جای خود برگشت، در حالی که به شدت تشنه بود.<br />
<br />
عباس(ع) که خود را به فرات رسانده بود، مشک را پر از آب نمود و بدون اینکه قطرهای از آن آب را بنوشد، به طرف خیمهها رهسپار شد.<br />
<br />
==شهادت==<br />
عباس در بازگشت به خیمهها با سپاه دشمن که فرات را در محاصره داشتند، درگیر شد و در حملهای دست راست و سپس دست چپ او را قطع کردند و با ضربهای که بر فرقش وارد شد، از اسب به زمین افتاد و پس از جراحتهای بسیار و ضعف عجیبی که بر او عارض شده بود، به دست زید بن ورقاء حنفی و حکیم بن طفیل سِنبسی به شهادت رسید.<ref>مقاتل الطالبیین، اصفهانی، ابوالفرج علی بن حسین، ترجمۀ هاشم رسولی محلاتی، تهران: کتابفروشی صدوق. ، ص۹۰.</ref><br />
<br />
شهادت عباس(ع)، برای امام حسین(ع) و بازماندگان خاندان رسالت و یاران آنان فاجعه دردناکی بود. آنگاه که امام حسین(ع) از شهادت عباس آگاه گردید، ناله برآورد و جمله پرسوزی فرمود: «اَلانَ اِنْکسَرَ ظَهْری وَ قَلَّت حِیلَتی وَ شَمَّتَ بیعَدُوّی»<ref>- الفتوح، ج۵، ص۱۱۴؛ مقتل الحسین خوارزمی، خوارزمی، حسین، به کوشش الشیخ محمد السماوی، نجف: مطبعه الزهراء، ۱۳۶۷ ﻫ ق. ، ج۲، ص۳۰.</ref> اکنون کمرم شکست و چارهام اندک و دشمنم زیاد شد.<br />
<br />
عباس در فاصلهای دورتر از خیام به شهادت رسید.<ref>اللهوف فی قتلی الطفوف (مقتل الحسین)، ابن طاووس، علی بن موسی بن محمد، نجف: مکتبه الحیدریه، ۱۳۸۵ﻫ ق. ، ص۴۸.</ref> او در هنگام شهادت برادرش را صدا زد. امام حسین(ع) بر بالین او حضور یافت و او را در حالی که هنوز جانی در بدن داشت، در آغوش گرفت و فرمود: برادرم خداوند بالاترین پاداشها را به تو عنایت فرماید. به راستی تو در راه خدا جهاد کردی و حق جهاد را به خوبی به جای آوردی. آنگاه در شهادت برادرش بسیار گریست.<br />
==جلوههای نمادین==<br />
هر یک از اشیاء یا صورتها و نقشها که به گونهای با حضرت ابوالفضل عباس(ع) ارتباط دارند، جلوهای نمادین از وجود او در باورها و آرمانهای جمعی مردم شیعه هستند که در فرهنگ مذهبی شیعیان شکوفیدهاند. این اشیاء و نقش و نگارهای نمادین را میتوان انگارهایی «نمادگرا» یا «آرمان گرا» و برخاسته از فرهنگ اسلامی انگاشت که مجموعه اعتقادات و باورداشتهای آیینی-اعتقادی مردم را به زبان رمز و راز، بیان میکنند.<br />
<br />
=== علم ===<br />
علم سبز در مراسم عزاداریهای [[محرم]]، نماد میر [[علمدار]] لشکر امام حسین(ع)، حضرت عباس(ع) به شمار میرود.<ref>برای تفصیل، نک: ه د، علم و علم گردانی.</ref> در ایران، هندوستان، افغانستان و سرزمینهای شیعه نشین، زیارتگاههایی با نام علم یا سرعلم حضرت عباس(ع) دارند.<ref>ایرانیکا، ۱/۷۸۸؛ برای زیارتگاه علم حضرت عباس (ع) در لکھنو، نک: کول، ۹۹-۹۸.</ref><br />
<br />
شیعیان لکھنو مدعی به دست آوردن [[علم،علمات|علم]] یا هلال فلزی سر علم حضرت عباس(ع) هستند و میگویند: حضرت عباس علمدار به خواب میرزا فقیر بیگ میآید و جای دقیق هلال فلزی یا علم را در کربلا به او نشان میدهد. او آن را از زیر خاک بیرون میآورد و نزد نواب آصف الدوله، حکمران وقت لکھنو<ref>حک ۱۱۸۸/ ۱۲۱۲ق/۱۷۴- ۱۷۹۷۰م.</ref> میبرد. به دستور او علم یا سر علم را در زیارتگاهی میگذارند. چندی بعد سعادت علی خان به شکرانه شفا یافتن از بیماری، یک «درگاه»(بنای زیارتگاهی) عالی برای آن میسازد. شیعیان در مراسم عزاداری محرم، روز پنجم ماه علمها یا پرچمهای خود را به این درگاه میبرند و به پنجه علم حضرت عباس(ع) میسایند و تبرک میکنند.<ref>هالیستر، ۱۷۱: برای شرح کامل واقعه، نک: کول، ۱۰۱-۹۸.</ref> <br />
<br />
==== برگ و کشکول ====<br />
کاشانیها جریده (علم مخصوص محلی) را مظهری از حضرت عباس(ع) میانگارند و هر یک از ارکان آن را نماد و پارهای از وجود آن حضرت توصیف میکنند. مثلا برگهای کشیده هلالی شکل جریده را به جمال ماه وش حضرت عباس(ع) و برگ بلند عمودی نیزه وار وسط آن را به نیزه و علم حضرت، کشکولهای زیر برگهارا به مشک آب و سقایی او، و کشکول و را یادگاری از در هم آمیختگی مراسم و شعایر تصوف و تشیع در عصر صفوی دانستهاند.<ref>نک: ذکاوتی، ۱۶.</ref> همچنین، دستهای فلزی بر سر برگها را به دستهای بریده او و شرابههای بلوری زیر کشکولهارا به ریزش قطرات اشک چشم اهل بیت در مظلومیت حضرت عباس(ع) تشبیه کردهاند.<ref>معتمدی، ۱/ ۵۵۸- ۵۵۹؛ برای تشبیهات دیگر از اجزای جریده، نک: بلوکباشی، نخل گردانی، ۱۰۲-۱۰۳.</ref> جریده حضرت عباس(ع) را در شبها و روزهای هفتم، هشتم و نهم محرم میگردانند و شب و روز [[تاسوعا]] را به نام او شب و روز عباس بن علی(ع)» مینامند.<ref>معتمدی، ۵۶۲/۱.</ref><br />
<br />
همچنین در دستههای عزاداری بیرجند، علم سبز پوشی که بزرگ تر از علمهای دیگر است، به «علم حضرت عباس(ع)» مشهور است و مردم برای آن نذر میکنند.<ref>بر آبادی، ۷۴.</ref> علامتهای ۳ تیغه تا ۲۳ تیغه دستههای عزا را هم که با طاقه شال ترمه و پارچههای حریر سبز و سیاه و دیگر نشانهها میآرایند، مظهر قدرت بازوی علم دار اسلام میدانند و سنگین ترین علامتها را به پهلوانان و جوانان داش مشدی محله میسپارند تا حمل کنند.<ref>بلوکباشی، قهوه خانه...، ۱۳۹-۱۴۰، نخل گردانی، ۱۰۱؛ برای شرح علامت، نک: 5 د، علم و علم گردانی.</ref><br />
<br />
===[[پنجه]]===<br />
بر سر برخی از علمها و گاهی [[پرچم|پرچم]]<nowiki/>های عزا، بر روی علامتهای چند تیغه، بر سر برخی گنبدها و گلدستههای امامزادگان و مساجد، روی دسته برخی منبرها، درون پیالهها یا جامهای سقاخانهها یا دستههای سقایان، بر در و دیوار سقاخانهها و در و ضریح امامزادهها دستی با پنجه گشوده فلزی (برنجی یا نقرهای) ابوالفضل(ع) ۲۵۹ است که برخی از این پنجهها نقش و کتیبه دارند و روی ۵ انگشت آنها نام ۵ تن (محمد(ص)، علی، حسن، حسین و فاطمه(ع)) و بر کف دست آن نام ابوالفضل(ع)، یا الله و گاهی نقش چشمی را حک کردهاند. گذشته از نشانه پنج تن آل عبا<ref>۴۵۹/ERE , II.</ref>، گاه نشانه دست بریده حضرت عباس(ع) نیز هست.<ref>نک: بلوکباشی، همان، ۱۰۰؛ برای همین تلقی از پنجه در جنوب هند، نک: شریف، ۱۶۰-۱۵۹.</ref><br />
<br />
در جنوب هند، در روزهای اول، سوم یا چهارم ماه نو که «عاشورا خانهها» را میآرایند، علامتهایی، از جمله «علم» و «پنجه» میگذارند، که پنجه را نمادی از دست علی، فاطمه و عباس علمدار(ع) میدانند.<ref>همانجا.</ref> دستههای عزاداری جماعت ایرانیان مقیم ترکیه(استانبول) در ایام محرم، علمی را به نام علم پیامبر(ص) از پارچههای سیاه و سفید میگردانند، که روی پارچههای علم نقش دستی با نوشتههایی گلدوزی شده است.<ref>آند، ۲۴۱.</ref><br />
<br />
کارا دو وو<ref>۱۲۶/IV.</ref> از زیوری به نام «دست فاطمه(ع)» یاد میکند که به صورت طلسم خوشبختی در میان مسیحیان به کار میرفته است. او این طلسم را برگرفته از فرهنگ مذهبی شیعیان و صورتی دیگر از پنج دست روی پرچمها و نشانه ۵ تن میداند. به نظر او نماد پنجه پیشینهای دراز دارد و به دوره پیش از اسلام میرسد و احتمالا بیانگر مفهوم خورشید است. در ادبیات هندویی پرتو خورشید به انگشتان دست تشبیه شده است. و پنجه دست با نقش چشم بر کف دست در میان اقوام ایرانی، هندی، عرب، افریقایی و میان کلیمیان به صورت طلسم حافظ انسان و دور کننده چشم بد از انسان به کار میرود.<ref>ERE همانجا؛ برای انواع طلسم به شکل یا نقش دست و پنجه در جامعههای گوناگون، نک: وسترمارک، ۴۹.</ref><br />
<br />
در هزاره جات افغانستان هر حسینیه دو علم دارد: یک علم بسیار بزرگ و بلند در بیرون و جنب ورودی حسینیه، و یک علم کوچک تر در درون حسینیه در خط مرزی صحن زنانه و مردانه. بر سر علم درونی یک پنجه مسین کار گذاشتهاند که بر روی آن چند آیه قرآن حک شده است. این پنجه را نمادی از علمدار کربلا، حضرت ابوالفضل(ع) میدانند و در پای آن دعا و حاجت خواهی میکنند.<ref>فرهنگ، ۳۰۸.</ref> از دیگر نمادها، تابوت و ارهای است که در برخی از شهرهای ایران، دستههای عزا آن را همچون نمادی از قتلگاه یا ضریح مرقد حضرت ابوالفضل عباس(ع) حمل میکنند، مثلا هیئت ابوالفضل(ع) در محله پانخل کاشان در روزهای پنجم و نهم محرم تابوت و ارهای را که به «نهر علقمه» معروف است، از تکیه پانخل برمی دارند و در بازارها و گذرگاهها میگردانند و دوباره به تکیه باز میگردانند.<ref>برای تفصیل، نک: ابوالفضلی، ۱۵۶-۱۵۷.</ref><br />
===نعل اسب===<br />
اُلئاریوس<ref>ص ۱۱۰.</ref> در گزارشی از مراسم عزاداری محرم در حیاط جلو مزار شیخ صفی در اردبیل به پرچمی بلند در کنار منبر اشاره میکند و مینویسد: به باور مردم این پرچم ساخته دست حضرت فاطمه(ع) دختر پیامبر(ص) بوده است. بر سر دسته چوبی آن نعل اسب حضرت عباس(ع) را قرار داده بودند. اُلئاریوس عباس(ع) را حضرت محمد(ص) نوشته است، اما در ایرانیکا<ref>همانجا.</ref> به درستی او را حضرت عباس بن علی(ع) دانستهاند. احتمالا نعل اسب هم همان هلال فلزی ماه بر سر پرچم یا علم بوده است که اُلئاریوس بد دیده و غلط دریافته است. جز اینها، جلوههای ابوالفضل عباس(ع) را میتوان در دیگر عرصههای گوناگون فرهنگ مادی و معنوی جامعه شیعیان جهان یافت. مردم برخی از فضاهای زمانی(مانند روزها)، مکانی مانند سقاخانهها، زیارتگاهها)، فرهنگی(مانند تعزیه خوانی، توسل جویی) و هنری(مانند [[شمایل|شمایل نگاری]]) را مجلای نمادین حضرت عباس(ع) تصور میکنند و صورت و نشانی تمثیلی از او میگیرند و با واسطه آنها با او و جهان معنوی علوی ارتباط برقرار میکنند. از راه این ارتباطات مردم روح خود را میپالایند و سبک میکنند و به دست یافتن به آرزوها و حاجات خود امید میبندند. اینک به هریک از مجلاها اشاره میشود.<br />
<br />
===روزها===<br />
در فرهنگ عزاداری شیعی، روز نهم ماه محرم به عباس بن علی(ع) تعلق دارد و در برخی از مناطق، روزهای هشتم و نهم، به عزاداری برای آن حضرت اختصاص مییابد.<ref>نک: رضایی، ۴۷۰؛ معتمدی، ۵۶۲/۱؛ درباره عزاداری حضرت عباس (ع) در هند، نک: هالیستر، ۱۶۵.</ref> در خرم آباد، روز هفتم محرم که به روز «تراش عباس» معروف است، مردان به حمام میروند و سر و صورت را اصلاح میکنند و لباس پاکیزه میپوشند.<ref>شادابی، ۱۲۷.</ref><br />
<br />
شیعیان افغانستان در ماه شعبان افزون بر عید میلاد امامان حسین بن علی(ع) و [[زین العابدین «ع»|علی بن حسین زین العابدین(ع)]]، روز چهارم این ماه را به عنوان زادروز حضرت ابوالفضل(ع) جشن میگیرند.<ref>فرهنگ، ۳۲۷.</ref><br />
<br />
===سقایی===<br />
آب از آغاز برای ایرانیان که در سرزمینی خشک زندگی میکردهاند، جایگاه و ارزشی ویژه و جنبه تقدس داشته است. در دوره اسلامی و پس از واقعه کربلا، آب نزد شیعیان، به ویژه ایرانیان شیعه، تقدس و حرمت مذهبی مییابد. بنا بر روایات مذهبی لشکر اشقیا در کربلا آب را به روی امام حسین(ع) و یاران و اهل حرم او بستند و آنان را از دستیابی به آب باز داشتند و مصائب و رنج تشنگی را بر برگزیدگان خداوند روا داشتند. تجربه تلخ ایرانیان از خشکی و بی آبی سرزمین خود، به بیان شاملو<ref>۶/۱.</ref> سبب شد تا حادثه تشنگی از میان وقایع بسیار اصلی تر صحرای کربلا، بدون در نظر گرفتن یک اقدام تاکتیکی کلاسیک، به غیر قابل تصور ترین خشونت ضد بشری تغییر یابد.<br />
<br />
طبری<ref>۴۱۲/۵.</ref> به تشنگی اهل بیت در واقعه کربلا و مأموریت حضرت عباس(ع) به آوردن آب از فرات، و کاشفی<ref>فتوت نامه...، ۲۹۴-۲۹۵.</ref> به سقایت حضرت عباس(ع) و مشک بر دوش کشیدن او برای آوردن آب از فرات در روز عاشورا اشاره میکنند. این موضوع از سویی نشانه هم بستگی حضرت عباس(ع) با آب در فرهنگ ایران است<ref>نک: ماسه، 351/II.</ref> و او را به سان ایزد موکل آب، و هم سنگ با «خضر نبی» و «ولی» و «پیر» سقایان جلوه میدهد. به نوشته هانری ماسه<ref>۱۵۸/J.</ref> «پیر» سقایان جلوه میدهد. به نه حاشیه مردم به هنگام پختن «خوراک خضر» دعاهایشان را به نام ۵ شخصیت مقدس: علی، فاطمه، خضر، الیاس و عباس(ع) میخوانند. کاشفی در فتوت نامه سلطانی<ref>ص ۲۹۳-۲۹۴.</ref> در «باب سقایان»، مقام سقایی را به پیامبر و دو ولی نسبت میدهد. از پیامبران به حضرت خضر اشاره دارد که در «بیابانها گردد و تشنگان را آب دهد» و گوید که «خضر سقایان را دوست دارد»، و على بن ابی طالب و عباس بن علی(ع) را دو ولی سقایان معرفی میکند و مینویسد: «هر که امروز به عشق شهیدان کربلا سقایی میکند، به متابعت و موافقت عباس علی است و پیش روی سقایان امت اوست و هر که این معنی نداند، او را سقایی مسلم نیست». از این رو، در فرهنگ مذهبی شیعیان ایران، «سقایی»<ref>همانجا.</ref> و راه افتادن سقایان با «مشک» و «کشکول» در دستههای عزاداری محرم<ref>برای دسته سقایان کاشان، نک: معتمدی، ۴۱۷/۱.</ref> و نقش شمایلهای حضرت عباس(ع) با «مشک»، نماد و رمزی از آب در واقعه عاشورا و سقایی حضرت ابوالفضل عباس(ع) است.<ref>بلوکباشی، «شمایل نگاری...»، ۶.</ref><br />
<br />
===سقاخانه===<br />
سقاخانه جایگاه قدسیانه آب نوشی و تجسم نمادین روز عاشورا و [[بستن آب]] بر امام حسین(ع) و نمایانگر نقش حضرت عباس(ع) در آوردن آب از رود فرات و نوشاندن به تشنگان حرم سیدالشهداست. از این رو، در تاریخ تشیع مردم ابوالفضل عباس(ع) را با القاب «سقا» یا «عباس سقا»<ref>ابوالفرج، ۸۴؛ ابن عنبه، ۳۵۶؛ نیز نک: ربانی، ۱۸۱/۱.</ref> و «ابو قربه»(قربه: مشک آب)<ref>ابوالفرج، همانجا.</ref> خواندهاند و سقاخانهها یکی از مهم ترین جاهایی است که میتوان جلوههایی از عباس بن علی(ع) را در آنجا یافت: سنگاب سقاخانهها، پنجه فلزی میان جامها و پیالههای آب نوشی با پنجههای آویخته از در و دیوار سقاخانهها و از سر علمهای کوچک شمایلهای حضرت عباس(ع) سوار بر اسب و علم به دست و با مشک آب همراه با نوشته، و برخی اشعار تمثیلی روی کاشیها یا پردههای نقاشی مذهبی سقاخانهها.<ref>برای آگاهی از کاشی کاری نقش دار و کتیبههای سقاخانهها و نیز برخی سنگابهای وقف حضرت عباس (ع)، نک: دادمهر، ۷۸-۷۹، ۱۸۷،۱۴۸.</ref> سقاخانهها را به نام عباس(ع) بنا و وقف میکردند تا مردم به یاد تشنگان کربلا از آن آب بنوشند و بر کشندگانشان لعن فرستند. بسیاری از سقاخانهها به نام یا کنیه و القاب او، سقاخانه حضرت ابوالفضل(ع)، باب الحوائج، ابوالفضل العباس(ع) و عباسیه خوانده شدهاند.<ref>مثلا در اهواز، نک: معتمدی،۲/ ۵۰۵-۵۰۴؛ برای اطلاعات بیشتر، نک: ه د، سقاخانه.</ref><br />
<br />
===زیارتگاه===<br />
گذشته از مزار حضرت ابوالفضل(ع) و دو مقام(محلهای بریدن دست راست و دست چپ آن حضرت<ref>برای تفصیل درباره محل این دو مقام، نک: موسوی مقرم، ۳۲۰-۳۲۲؛ ربانی، ۲۵۸/۱- ۲۵۹.</ref> در کربلا که زیارتگاه عموم شیعیان جهان است، زیارتگاههایی نیز در سرزمینهای شیعه نشین جهان، به نحوی با حضرت عباس(ع) ارتباط مییابند؛ مثلا از گوری معروف به «عباس بن علی» در نزدیکی سیروان یاد شده است که مردم لر همه ساله از نقاط گوناگون آن نواحی به زیارت آن میرفتند و آن را پس از مرقد پیامبر(ص)، مقدس ترین مزار میدانستند.<ref>نک: راولینسن، ۵۹-۶۰.</ref> در سرزمین هزاره جات افغانستان نیز یکی از مهم ترین و مقدس ترین مزارات، «زیارت حضرت ابوالفضل(ع)»، واقع در مرادخانی است.<ref>فرهنگ، ۳۰۶.</ref> در شیراز زیارتگاهی به نام «قدمگاه حضرت عباس(ع)» مشهور است که آن را ایلخان قشقایی پس از خواب نما شدن همسرش و شفایافتن فرزندش به یاری حضرت عباس(ع)، ساخته است و مردم روز شنبه هر هفته به زیارت آن میروند و نذورات خود را ادا میکنند(ربانی، ۵۰۰-۴۹۹/۱). در شهر بوشهر هم زیارتگاهی است که به «قدمگاه حضرت ابوالفضل(ع)» شهرت دارد. مردم در شب جمعه هر هفته و ایام عزاداری و شبهای تاسوعا و عاشورا به زیارت آن میروند و شمع روشن میکنند.<ref>اقتداری، ۱۶۹.</ref> براون<ref>ص ۲۵۰-۲۴۹.</ref> به کوه «شاه قاب»<ref>قس: ماسه، ۴۱۳/II: شیخ قناب.</ref>، در دو فرسخی شرق ایزدخواست اشاره میکند مینویسد: این کوه، به اعتقاد اهالی، پناهگاه دو تن از فرزندان حضرت عباس(ع) بوده که پس از گریختن از دست تعقیب کنندگان لشکر کفار، به آن کوه پناهنده شدند و کوه دهان باز کرد و آن دو پناهجو را در میان خود پنهان ساخت.<ref>قس: داستان پناه جستن بی بی شهربانو در کوهی به همین نام در شهر ری.</ref><br />
<br />
در جنوب غربی تهران(ناحیه جی) در فاصلهای از امامزاده حسن(ع) در فضایی سبز، بقعهای قدیمی، احتمالا از سده ۷ یا ۸ ق قرار دارد که مردم آن را مرقد امامزاده عبدالله فرزند ابوالفضل عباس(ع) میدانند. این امامزاده زیارتگاهی مهم برای مردم محلههای غرب و جنوب غربی شهر تهران است. در روزهای سوگواری محرم جمعیت بسیاری برای زیارت و اجرای مراسم عزاداری در آنجا جمع میشوند.<ref>برای اطلاع بیشتر، نک: مصطفوی،۲/ ۲۰۳-۲۰۴.</ref><br />
<br />
===شمایل نگاری===<br />
یکی دیگر از جلوه گاههای حضرت عباس(ع) صحنههای نقاشی روی دیوار، پرده نقاشی و شیشه است. مثلا یکی از مجالس دیوارنگارههای بازمانده از دوره صفوی در حرم و شبستان امامزاده زید اصفهان، حضرت عباس(ع) را سوار بر اسب و با هالهای از نور بر دور سر و صورت او، در حال رفتن به سوی رودخانه فرات نشان میدهد و ۳ تن از زنان حرم نیز به او مشکی میدهند.<ref>گدار، ۳۴۵-۳۴۴.</ref><br />
<br />
در دوره قاجار شمایل نگاری از حضرت عباس(ع) حوزه گسترده تری یافت و به فضاهای مذهبی و غیر مذهبی، مانند سقاخانه، حسینیه، تکیه، آب انبار، زورخانه و قهوه خانه راه یافت. مشهورترین شمایلهای دیواری حضرت عباس(ع) در این دوره در کاشی نگارههای [[حسینیه مشیر|حسینیه مشیر]] و سقاخانه جنب آن در شیراز، تکیه معاون الملک در کرمانشاه، و سقاخانه آقاسیدحسن در محله لنگرود گیلان است.<ref>بلوکباشی، «شمایل نگاری»، ۵.</ref> در ایوان شمالی حسینیه مشیر، چند مجلس از واقعه کربلا هست که یکی از آنها، حضرت ابوالفضل(ع) را به هنگام گرفتن مشک از زنان حرم، و در مجلس دیگر حضرت ابوالفضل(ع) را به هنگام آب برداشتن از رود فرات نشان میدهند.<ref>همان، ۶۵؛ درباره تصویر این کاشی کاریها نیز، نک: همایونی، حسینیه...، ۴۳، ۴۲، ۵۹، تعزیه...، ۴۰۹-۴۱۰.</ref><br />
<br />
تصاویر بسیاری از نقاشیهای پشت شیشه، شمایل حضرت عباس(ع) را نشسته بر اسبی سفید و بیرقی بر دست و بر فراز نهر آب و نخلستان نشان میدهند، در حالی که بانویی از خیمه [[اهل بیت (ع)|اهل بیت]]، مشکی را برای آوردن آب به او میدهد.<ref>سودآور، ۹.</ref> و شمایل گردانان دوره گردی هم بودند که شمایلهای حضرت ابوالفضل(ع) و ۵ تن آل کسا و حضرت علی(ع) را که پشت شیشه نقاشی شده بودند، در کوچهها و گذرها میگرداندند و به و در خانههای مردم میبردند و به آنها نشان میدادند تا تبرک جویند. شمایلهای پشت شیشه را قاب گرفته بودند و برای پوشیده نگهداشتن صورتهای شمایل از چشم ناپاکان، روی آنها پرده کتانی کشیده بودند.<ref>بلوکباشی، همان، ۶-۷؛ نیز نک: ه دی پرده خوانی؛ نیز شمایل.</ref><br />
<br />
نقاشیهای معروف به «نقاشی قهوه خانه»، حضرت عباس را در حالتهای گوناگون سوار بر اسب، پیاده، در حال برداشتن آب از فرات، با دستهای قطع شده، در برابر ابن سدیف و دو شقه کردن او و جز آنها نشان میدهد.<ref>سودآور، ۲۳-۲۴.</ref><br />
<br />
تابلوهای نقاشی بسیاری از محمد مدبر و قوللر آقاسی، بنیان گذاران سبک نقاشی قهوه خانهای و شاگردان آنها در دست است که صحنههایی از وقایع کربلا و نقش حضرت عباس علم دار در واقعه عاشورا را در زمینههای گوناگون نشان میدهند.<ref>برای آگاهیهای بیشتر درباره شمایلهای مذهبی، نک: بلوکباشی، «تصویرگری...»، ۱۷-۱۰، «شمایل نگاری»، ۷-۳؛ درباره شمایلهای حضرت عباس در مجالس گوناگون در نقاشیهای قهوه خانه، نک: سیف، جم؛ نیز نک: ه د، شمایل.</ref><br />
<br />
===تعزیه خوانی===<br />
حضرت ابوالفضل عباس(ع) در نمایش آیینی-مذهبی تعزیه خوانی در ایران نیز جلوهای ویژه و برجسته داشته است. در مجموعه تعزیه نامههای موجود، مجلس تعزیهای به واقعه شهادت فاجعه بار او در کربلا اختصاص دارد. تعزیه «شهادت حضرت عباس(ع)» از کهن ترین مجالس تعزیه بوده و بیش از هر مجلس تعزیه دیگر در طول سال اجرا میشده است. مردم به سبب دلبستگی زیاد به حضرت عباس(ع) و باب الحوائج دانستن او، خواندن تعزیه شهادت عباس(ع) را نذر میکردند و بانی اجرای آن در مواقع مختلف سال میشدند. به سبب اقبال مردم به تعزیه شهادت عباس(ع)، از دوره ناصری به بعد، گوشهها و فقراتی چند از جمله «مناظره و مفاخره حضرت عباس(ع) و شمر» به این تعزیه افزوده شد.<ref>شهیدی، ۲۹۰.</ref> این تعزیه را در کوهپایه ساوه «قتیل عباس(ع)» مینامیدند و در روز تاسوعا میخواندند.<ref>سالاری، ۲۵۰.</ref><br />
<br />
یکی از صحنههای حماسی و هیجان انگیز تعزیه شهادت عباس(ع)، جنگ ابوالفضل(ع) با سپاه ابن سعد به سرکردگی عمرو ابن حجاج و تار و مار کردن اشقیا و تصرف رود فرات است. در این تعزیه چادری کوچک یک پارچه بر روی نهر آبی که از تکیه میگذشت، یا بر روی تشتی پر از آب به نشانه رود فرات یا نهر علقمه میبستند. شبیه حضرت عباس(ع) به افرادی از لشکر اشقیا که در پیرامون چادر پاسداری میدادند، حمله میکرد و با کشتن آنها، چادر را از روی آب بر میافکند و به این گونه چنین مینمود که بر نهر علقمه دست یافته است.<ref>شهیدی، ۴۱۲-۴۱۱.</ref><br />
<br />
در مجلس تعزیه دیگری به نام «تعزیه [[حر بن یزید ریاحی|حر]]»، حضرت عباس(ع) نقش مهمی ایفا میکند. در این تعزیه، عباس راه را بر حر میبندد و با یکدیگر به مفاخره و [[رجز|رجز خوانی]] میپردازند و سرانجام حر را از حرکت به سوی کربلا باز میدارد.<ref>همان، ۴۴۸-۴۴۹.</ref><br />
<br />
تعزیه دیگری به نام تعزیه «عباس هندو» یا «بت پرست هندی» در ایام محرم خوانده میشد که در میان تعزیه خوانان به «تعزیه در تعزیه» معروف بود. این تعزیه شرح ایفای نقش شبیه حضرت عباس(ع) توسط یک جوان هندو ست که وقتی پدرش از مسلمان شدن او آگاه میشود، دستور میدهد تا دستهایش را ببرند و مادر و خواهر او به حضرت عباس(ع) توسل میجویند و آن حضرت جوان را با دو دست سالم به خانواده اش باز میگرداند.<ref>همان، ۲۷۳-۲۷۲.</ref><br />
<br />
===توسل جویی و نیاز خواهی===<br />
توسل جویی به مقدسان و برگزاری مراسم و شعایر مذهبی، گونهای ارتباط برقرار کردن با خداوند و یاری جستن از مقربان درگاه او در رفع تنگناها و مصائب است. این گونه اعمال بخشی از حیات دینی و زندگی معنوی مردم مسلمان، به ویژه شیعیان را در جامعههای سنتی شکل میدهد و کار کردی روانی-اجتماعی در انسجام نظام زندگی روزمره آنان دارد و به خواستها و انتظارات عاطفی آنان پاسخ میدهد.<ref>نک: دیا، ۱۸۶/۱۰-۱۸۸.</ref> توسل جویی به حضرت عباس(ع) در میان شیعیان جهان بیشتر از این راهها صورت میگیرد. انداختن سفره نذری حضرت ابوالفضل(ع) یا ام البنین، مادر ابوالفضل<ref>نک: دیا، همانجا، نیز برای جایگاه انار در این سفره، نک: ۱۰/ ۳۰۶-۳۰۷.</ref>؛ پختن آش و حلوا یا حلیم و «گِرده عباسی»<ref>گرده: قرص نان؛ نک: رسولی، ۳۱۱.</ref>، «نان عباس بن علی»<ref>معتمدی، ۵۶۲/۱.</ref>، تهیه «حاضری» (صبحانه) به نام «حضرت عباس علم بردار»<ref>شریف، ۱۳۸.</ref>: خیر کردن ماست و پنیر، سقایی در ایام عزاداری محرم، به ویژه در تاسوعا و عاشورا با ساختن سقاخانه و وقف آن و نوشاندن آب و شربت فی سبیل الله در ایام سوگواری و انداختن سفرههای نذری و پختن و اهدای نذورات گوناگون.<ref>شکورزاده، ۴۸.</ref><br />
<br />
«آش عباس علی» یا سفره ابوالفضل قوچانیها نیز در خراسان شهرت خاص دارد. فراهم کردن و خوردن و پخش این آش آدابی دارد که این موارد از ویژگیهای تمثیلی آن است:<br />
<br />
# فراهم کردن مقداری از آرد آش در غروب روز چهارشنبه از راه گدایی از ۷ خانه که نام یکی از اعضای هر خانه «عباس» یا «عباسعلی» باشد؛<br />
# گذاشتن آرد با آینه و جام آب و قرآن بر روی سفرهای سفید در سراسر شب در اتاقی با چراغ یا شمع فروزان به نیت آمدن حضرت عباس(ع) و گذاشتن نشانهای از پنجه دست، شمشیر یا تسبیح خود بر آرد و تبرک کردن آن؛<br />
# درست کردن ۷ کنده (چانه) خمیر و بریدن چند رشته ضخیم و بلند به نام علم حضرت عباس(ع)؛<br />
# خواندن روضه حضرت ابوالفضل(ع) بر سر سفره که تنها زنان دور آن گرد آمدهاند؛<br />
# نجویدن رشتههای آش که نمادی از علماند به پاس بزرگداشت علم حضرت عباس(ع)؛<br />
# فرستادن مقداری آش به خانه پیش نماز مسجد و آخوند محله؛<br />
# ریختن ته مانده اش سفره در آب نزدیک ترین قنات برای ماهیها.<ref>برای تفصیل، نک: شکورزاده، ۵۵-۵۸؛ درباره سفره ام البنین و سفره ابوالفضل (ع)، نک: ه م م؛ نیز نک: ه در سفره نذری.</ref><br />
<br />
برخی برای صاحب فرزند پسر شدن و یا زنده ماندن فرزندان پسر خود به حضرت عباس(ع) توسل میجویند و نذر میکنند که نام آنها را عباس و ابوالفضل بگذارند و آنها را در عزاداریهای محرم سقا کنند. این کودکان را لباس سیاه میپوشانند و مشک کوچک و جامی به دستشان میدهند تا در دستههای سینه زن و زنجیر زن به عزاداران آب بنوشانند. گاهی نیز هم وزن موهای سر کودک طلا نذر ضریح حضرت ابوالفضل(ع) میکنند.<ref>ماسه، ۵۸ ,۴۸/I.</ref><br />
<br />
==در ادبیات عامه==<br />
حضرت عباس(ع) پیوسته حضوری مقدس و شکوهمند و نقشی سودمند و کارآمد در فرهنگ و ادبیات نوشتاری و گفتاری مذهبی ایران داشته است. این حضور را افزون بر اشعار کتیبههای کاشی کاری اماکن عمومی مذهبی، به ویژه سقاخانهها در وصف حضرت عباس(ع)<ref>درباره برخی از این شعرها نک: دادمهر، ۷- ۷۹؛ شکورزاده، ۴۵۹-۴۶۰؛ برای شرح مصیبت او در بحر طویل و شعر، نک: همان، ۵۰-۵۴.</ref>، در مرثیهها و اشعار سینه زنی نیز میتوان دید. مثلا مردم در سوگندها به «حضرت عباس(ع)»، «قمربنی هاشم»، «دست بریده حضرت عباس(ع)» و نیز «عباس و کیلی»، سوگند میخورند؛ در روابط روزمره اجتماعی خود و به هنگام گرفتاریها و سختیها او را با این بیان: «یا حضرت عباس به دادم برس!» به یاری خود فرا میخوانند؛ به هنگام نفرین کردن کسی یا در مواقع ستم و بدی دیدن با گفتن :«حضرت عباس کورت کند!»، «حوالهات به حضرت عباس!»، یا «حواله ات به دو دست بریده ابوالفضل»، و «اجرت یا جزایت با سنان ابوالفضل» خود را آرام و امیدوار به انتقام الهی میکنند؛ و به هنگام دعای خیر برای کسی، به خصوص دعای پس از نوشیدن آب یا شربت فی سبیل الله و نذری میگویند: «دست ابوالفضل یا قمر بنی هاشم به همراهت»، یا «اجرت با ابوالفضل».<ref>نک: همایونی، فرهنگ مردم...، ۲۹۷؛ شاملو، ۱۳۱/۱، ۴۱۷، ۴۷۳/۲؛ نیز نک: ماسه، ۲۰۰/۱.</ref><br />
<br />
لوطیها و داش مشدیهای تهرانی که حضرت عباس(ع) را واجد همه صفات پهلوانی، جوانمردی، مردانگی و ایثارگری و سرمشق زندگی خود میدانستهاند، به هنگام پیمان بستن و قول و وعده دادن، والاترین و استوار ترین سوگندهایشان «قسم به حضرت عباس علمدار دشت کربلا» بود.<ref>بلوکباشی، قهوه خانه، ۱۳۹؛ شهیدی، ۶۵۱-۶۵۰.</ref> مردم، به ویژه لوطیان، کسی را که هیچ ضربه و بلایی بر او کار گر نمیافتاد و همیشه در زندگی پیروز و سربلند بود، «کمر بسته» ابوالفضل(ع) یا «نظر کرده» او میپنداشتند.<ref>شاملو، ۴/۱۲۱۹.</ref><br />
<br />
==جستارهای وابسته==<br />
<br />
*[[حسین بن على (ع)|حسین بن علی]]<br />
*[[ام البنین علیهاالسلام مادر علمدار|ام البنین]]<br />
*[[زینب (ع)|زینب]]<br />
<br />
==پیوند به بیرون==<br />
<br />
*منبع مقاله: [https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/28226 دایره المعارف بزرگ اسلامی]<br />
<br />
==منابع==<br />
<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/926086 ابن عنبه، احمد، عمدة الطالب، نجف، ۱۳۸۰ق/ ۱۹۶۱م.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/2203564 ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، قاهره، ۱۳۶۸ق/۱۹۴۹م.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/539524 ابوالفضلی، محمد، «مراسم و نشانههای عزاداری ماه محرم در کاشان»، مجموعه مقالات اولین گردهمایی مردم شناسی، تهران، ۱۳۷۱ ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/890913 اقتداری، احمد، آثار شهرهای باستانی، تهران، ۱۳۴۸ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/518442 الئاریوس، آدام، سفرنامه، بخش ایران، ترجمه أحمد بهپور، تهران، ۱۳۶۳ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/644882 بر آبادی، احمد و دیگران، مردم شناسی مراسم عزاداری ماه محرم در شهرستان بیرجند، تهران، ۱۳۸۰ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/149997 بلوکباشی، علی، «تابوت گردانی»، نشر دانش، تهران، ۱۳۷۸ش، س ۱۶، شم ۴.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/1013627 همان «تصویر گری در حوزه هنرهای عامه»، دستها و نقشها، ۱۳۷۶ش، شم ۵.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/198760 همان «شمایل نگاری در حوزه هنرهای عامه ایران»، کتاب ماه هنر، تهران، ۱۳۷۹-۱۳۸۰ش، شه ۳۱-۳۲.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/528199 همان قهوه خانههای ایران، تهران، ۱۳۷۵ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/637189 همان نخل گردانی، تهران، ۱۳۸۰ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/586741 دادمهر، منصور، پژوهشی درباره سقاخانهها و سنگابهای اصفهان، اصفهان، ۱۳۷۸ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/243510 دیا، ذکاوتی قراگزلو، علیرضا « تأثیر تصوف بر شعائر عزاداری»، کتاب ماه هنر، تهران، ۱۳۸۰ش، شد ۳۹-۴۰.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/62807 راولینسن، هنری، سفرنامه، ترجمه سکندر امان اللهی بهاروند، تهران، ۱۳۶۲ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/531622 ربانی خلخالی، علی، چهره درخشان قمر بنی هاشم ابوالفضل العباس(ع)، قم، ۱۳۷۵ ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/594090 رسولی، غلامحسن، پژوهشی در فرهنگ مردم پیرسواران، تهران، ۱۳۷۸ ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/621226 رضایی، جمال، بیرجندنامه، به کوشش محمود رفیعی، تهران، ۱۳۸۱ش.]<br />
*[http://vtour.nlai.ir/bookshelf.aspx?_001=527224 سالاری، عبدالله، فرهنگ مردم کوهپایه ساوه، تهران، ۱۳۷۹ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/866315 سود آور دیبا، لیلا، هنر ایرانی با الهام از عقاید دینی و مذهبی، تهران، ۱۳۵۶ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/510965 سیف، هادی، نقاشی قهوه خانه، تهران، ۱۳۶۹ ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/3790369 شادابی، سعید، فرهنگ مردم لرستان، خرم آباد ۱۳۷۷ ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/521326 شاملو، احمد، کتاب کوچه، حرف الف، تهران، ۱۳۶۱-۱۳۷۷ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/859799 شکورزاده، ابراهیم، عقاید و رسوم مردم خراسان، تهران، ۱۳۶۳ ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/591518 شهیدی، عنایت الله و على بلوکباشی، پژوهشی در تعزیه و تعزیه خوانی، تهران، ۱۳۸۰ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/656925 طبری، تاریخ، فرهنگ، محمدحسین، جامعه شناسی و مردم شناسی شیعیان افغانستان، قم، ۱۳۸۰ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/1941745 قمی، عباس، تحفة الأحباب، تهران، ۱۳۶۹ق.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/5076482 کاشفی، حسین، روضة الشهداء، به کوشش محمد رمضانی، تهران، ۱۳۴۱ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/853546 همان فتوت نامه سلطانی، به کوشش محمد جعفر محجوب، تهران، ۱۳۵۰ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/856017 ماسه، هانری، معتقدات و آداب ایرانی، ترجمه مهدی روشن ضمیر، تبریز، ۱۳۵۵ ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/517638 مصطفوی، محمد تقی، آثار تاریخی طهران، به کوشش هاشم محدث، تهران، ۱۳۶۱ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/593718 معتمدی، حسین، عزاداری سنتی شیعیان در بیوت علما و حوزههای علمیه و کشورهای جهان، قم، ۱۳۷۸ ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/489294 موسوی مقرم، عبدالرزاق، سردار کربلا، حضرت ابوالفضل العباس(ع)، ترجمه ناصر پاک پرور، تهران، ۱۴۱۱ق.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/243531 هراتی، محمدمهدی، «علم، تجلی هویت ملی و مذهبی ایرانیان»، کتاب ماه هنر، تهران، ۱۳۸۰ش، شم ۴۰-۳۹.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/651859 همایونی، صادق، تعزیه در ایران، شیراز، ۱۳۶۸ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/576908 همان حسینیه مشیر، تهران، ۱۳۷۱ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/553308 همان فرهنگ مردم سروستان، مشهد، ۱۳۷۱ش]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=2588126&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author مرضیه محمدزاده، شهیدان جاوید، نشر بصیرت، ص ۴۴۸-۴۶۲.]<br />
{{چپچین}}<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/2222404 And, M., «The Muharram Observances in Anatolian Turkey, Taziyeh: Ritual and Drama in Iran, ed. P. J. Chelkowski, New York, 1979.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/943965 Browne, E. G., A Year Amongst the Persians, London, 1950.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/938709 Carra de Vaux, B., La Scolastique, la théologie et la mystique, la musique, Paris, 1921.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/953807 Cole, J. R. I, Roots of North Indian Shi'ism in Iran and Iraq, Delhi, 1989; ERE.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/940115 Godard, A., «L'Imāmzāde Zaid d' Isfahān, Athar-e Iran, Paris, 1937, vol. II (2).]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/954054 Hollister, J. N., The Shi's of India, New Delhi, 1979; Iranica.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/939817 Massé, H., Croyances et coutumes persanes, Paris, 1938.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/945724 Sharif, J., Islam in India, London, 1975.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/939561 Westermarck, E., Pagan Survivals in Mohammedan Civilisation, Amsterdam, 1973.]<br />
{{پایان چپچین}}<br />
<br />
==پینوشت==<br />
<references /><br />
[[رده: تاریخ]]<br />
[[رده: افراد]]<br />
[[رده: شهیدان کربلا]]<br />
[[en:Abbas B. Ali B. Abu Taleb]]</div>Agharebhttps://fa.wikihussain.com/index.php?title=%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3_%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D9%84%DB%8C(%D8%B9)&diff=29824عباس ابن علی(ع)2021-03-07T12:23:07Z<p>Aghareb: فارسی نویسی اعداد تا شماره 22 پی نوشت</p>
<hr />
<div>{{جعبه اطلاعات امامزاده<br />
| نام = ابوالفضل<br />
| تصویر = Hazrate abolfazl.jpg<br />
| اندازه تصویر = 250px<br />
| عنوان تصویر = <br />
| نقش =<br />
| کنیه = ابوالفضل<br />
| لقب = قمر بنیهاشم، سقّا، بابالحوائج<br />
| زادروز = ۴ شعبان سال ۲۶ ه.ق<br />
| زادگاه = مدینه منوره<br />
| درگذشت = ۱۰ محرم سال ۶۱ ه.ق (عاشورا)<br />
| علت مرگ = حضور در نبرد عاشورا<br />
| قاتل =<br />
| مدفن = کربلا<br />
| محل زندگی =<br />
| پدر = علی بن ابیطالب<br />
| مادر = امالبنین<br />
| همسران = لبابه بنت عبدالله<br />
| فرزندان = فضل ابن عباس، قاسم ابن عباس، عبیدالله ابن عباس<br />
| طول عمر =۳۵ سال<br />
}}<br />
'''ابوالفضل،''' عباس بن علی بن ابی طالب(ع)، فرزند امام علی(ع) و [[ام البنین علیهاالسلام مادر علمدار|ام البنین]]، و برادر و همراه [[حسین|امام حسین(ع)]] در واقعه [[کربلا]] است.<br />
<br />
==نسب و خانواده==<br />
امام علی (ع) با برادرش عقیل که در نسبشناسی عرب شهره بود، درباره انتخاب همسری که اصیل باشد و فرزندانی دلیر و جنگاور بیاورد، مشورت کرد و عقیل فاطمه دختر حزام بن خالد را پیشنهاد کرد و گفت: در میان عرب دلیرتر از مردان بنی کلاب دیده نشدهاند. پدر اُمّالبنین، ابو المجل حزام بن خالد، از قبیله بنی کلاب و مادرش لیلا یا ثمامه دختر سهیل بن عامر بن مالک بود.<ref>عمدة الطالب فی انساب آل ابی طالب، ابن عنبه، احمد، چاپ مهدی رجایی، قم: ۱۳۸۳ ش.، ۳۵۶.</ref> حزام از چهرههای شاخص و ممتاز عرب بود که به [[شجاعت]]، سخاوت، شرافت و کرامت مشهور بود. جدّ دوم مادری اُمّ البنین، عامر بن مالک نیز جنگاوری توانا و سوارکاری دلاور بود و اُمّ البنین سجایای رفتاری و وجودی پدر و جدش را به ارث برد و به فرزندانش منتقل کرد. امام علی (ع) در سال ۲۵ هجری با وی ازدواج کرد.<ref>عمدة الطالب فی انساب آل ابی طالب، ص۳۵۷.</ref> نتیجه این ازدواج چهار پسر بود به نامهای عباس، عبدالله، عثمان و جعفر.<br />
<br />
عباس بن علی بن ابی طالب(ع) در روز چهارم شعبان سال ۲۶ هجری در عصر خلافت عثمان بن عفان در شهر مدینه متولد شد.<br />
<br />
==نامگذاری==<br />
بنا بر روایات شیعی، امام علی (ع) او را عباس نامید و فرمود: من این کودک را به نام عمویم، عباس نامیدم. عباس به معنی شیر بیشه، شیر خشمناکی که شیرهای ژیان نیز از او میگریزند و دشمنان در برابر او لرزه بر اندامشان میافتاد و چهرهشان از ترس او در هم گرفته میشد. نویسنده معانی السبطین<ref>حائری مازندرانی، محمدمهدی، قم: الشریف الرضی، ۱۳۶۳ ﻫ ق.</ref> مینویسد: «امیرالمؤمنین علی(ع) او را از اینرو عباس نامید که به شجاعت، شکوه، صولت و خشم او در پیکار با دشمنان آگاهی داشت. او قهرمانی بود که [[شجاعت]] را از پدرش به ارث برده بود و بینی گمراهان در برابر او به خاک مالیده میشد.»<ref>- معانی السبطین، حائری مازندرانی، محمدمهدی، قم: الشریف الرضی، ۳۶۳ ﻫ ق. ، ج۱، ص۴۳۷.</ref> <br />
<br />
در اصطلاح ادبی صیغه مبالغه است به معنی باصلابت و ترشروی، این نام از همان عصر، نشانگر شهامت و [[شجاعت]] در او بود. کسی که در هنگام نبرد بر پیشانیاش چین میاندازد و خوف و بیم در دل دشمن برمیانگیزاند.<br />
==القاب==<br />
معمولا القاب ویژگیهای آدمی را مشخص میسازد. به عباس بن علی (ع) به سبب داشتن صفات والا لقبهایی دادهاند از آنجمله: قمر بنی هاشم، سقا، قهرمان علقمه، صاحب لواء، حامی الظعینه، باب الحوائج، عبد صالح، شهید، مستجار، سپهسالار لشکر، ضَیغَم (شیر)، ظَهرُ الولایه (پشتیبان ولایت)، صدیق، ساعی و باب الحسین.<ref>تنقیح المقال فی احوال الرجال، مامقانی، شیخ عبدالله، نجف: المطبعه الحیریه، ۱۳۵۲ ﻫ.. ق، ج۳، ص۱۲۸؛ فرسان لهیجاء، محلاتی، ذبیح الله، مرکز نشر کتاب، ۱۳۹۰ ه ق.، ج1، ص۱۸۹-۱۹۰.</ref> لقب قمر بنیهاشم را به این جهت به ایشان دادند که جمال و زیبایی، قامت رشید، سیمایی جذاب.<ref>بحارالانوارالجامعه لدرر الائمهالاطهار(ع)، مجلسی، ملامحمد باقر، تهران: مکتبهالاسلامیه، ۱۳۶۲ ش.، ج۴۵، ص۳۹.</ref> اصولاً خاندان بنیهاشم زیباروی و خوش سیما بودند که در میان آنان عباس از همه خوش سیماتر بود.<br />
<br />
سقا، ساقی و سقای کربلا، بدین جهت که چندین بار در روزهای قبل از عاشورا صفوف دشمن را شکافت و خود را به فرات رساند و تشنگان را سیراب ساخت.<br />
<br />
قهرمان علقمه، به سبب آن که علقمه نام رودی بود که حضرت در کنار آن با لب تشنه به شهادت رسید.<br />
<br />
صاحب لواء، حامل اللواء، پرچمدار، از این سبب که امام حسین (ع) در روز عاشورا پرچم سپاه را به او سپرد.<br />
<br />
حامی الظعینه، پاسدار و نگاهبان خیام، به دلیل نقش حساس آن حضرت در حمایت از بانوان حرم و اهل بیت رسالت، چنین لقبی به او داده شد. در کربلا صدای پایش به خیمهها آرامش و صدای شیهه اسبش به دلها اطمینان میداد.<br />
<br />
باب الحوائج، از این جهت که دو تن در کربلا باب الحوائج نامیده شدهاند: عباس بن علی و علی اصغر (ع)، به معنی گرهگشایی، او در همه صحنهها به ویژه کربلا و استجابت دعا با توسل به نام او.<br />
<br />
عبد صالح، بدین جهت که در عبودیت و بندگی او هیچگونه شائبهای نبود.<br />
<br />
شهید، که مقام والای شهادت برازنده او بود.<br />
<br />
ساعی، از آن جهت که او نهایت سعی و تلاش را برای تحقق نهضت امام حسین (ع) نمود.<br />
<br />
==کنیه==<br />
کنیه او به واسطه فرزندانش فضل و قاسم، اباالفضل و اباالقاسم بود. کنیه ابوالفضل چنان با حقیقت وجودی حضرت هماهنگ بود و در زندگی خود با تمام هستی به دفاع از فضائل و ارزشها پرداخت که بهراستی منبع فضائل بود.<br />
<br />
==ازدواج==<br />
به سال ۴۵ هجری با لُبابه دختر عبیدالله بن عباس، عموزاده پدرش که از بانوان ارجمند و بزرگوار بود، ازدواج کرد. نتیجه این ازدواج سه پسر و یک دختر بود: قاسم، فضل، عبیدالله و حمیده. قاسم و فضل در کودکی از دنیا رفتند. نسل حضرت عباس (ع) از فرزندش عبیدالله است که در این نسل رادمردان بزرگ، عالمان و فقیهان برجسته وجود دارند. عبیدالله دارای مقام بسیار ارجمند است. وی از یاران امام سجاد (ع) به شمار میآمد. امام سجاد (ع) هر گاه او را میدید به یاد عمویش عباس اشک میریخت.<br />
==نقش در واقعه کربلا==<br />
نقش اصلی عباس بن علی (ع) در همراهی امام حسین (ع) و در نهضت آن حضرت هویدا است و اوج آن را در روز عاشورا میبینیم. عباس (ع) عمر کوتاهی داشته و در مدت عمرش نه سخنان بسیاری از وی به یادگار مانده و نه حوادث انبوهی از زندگی او به ثبت رسیده است. اما حادثهای که او را در چشم همگان بسیار بزرگ کرده است، واقعه کربلا و در رأس آن روز عاشورا است. سخنانی که از عباس بن علی (ع) در تاریخ به ثبت رسیده، مربوط به چند روز آخر عمر او، طی واقعه کربلا است.<br />
<br />
اما در حوادثی که منجر به قیام عاشورا میشود، نقش عباس (ع) بسیار درخشان است:<br />
<br />
۱- در شبی که والی مدینه، امام حسین (ع) را برای بیعت کردن با یزید دعوت کرد، او همراه دیگر افراد بنی هاشم برادرش را تا خانه ولید بن عتبة بن ابی سفیان همراهی نمود و همانجا به پاسداری از جان امام حسین (ع) پرداخت.<ref>مناقب آل ابی طالب، ابن شهرآشوب مازندرانی، ابوجعفر رشیدالدین محمدبن علی، قم: انتشارات علامه. آل ابیطالب، ج۳، ص۸۸.</ref><br />
<br />
۲- آنگاه که امام حسین (ع) از بیعت با یزید امتناع ورزید و به سوی مکه حرکت کرد، عباس بن علی (ع) بر همراهی با امام حسین (ع) و ایثار و جانبازی در راه به ثمر رسیدن اهداف و آرمانهای والای آن حضرت لحظهای کوتاهی نکرد.<ref>- الاخبار الطول، دینوری، ابو حنیفه احمد بن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره : ۱۹۶۰ م.، ص۲۲۰ ؛ الفتوح، ج۵، ص۴۵.</ref><br />
<br />
۳- همراهی با کاروان از مکه به سوی کوفه.<ref>انساب الاشراف، بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن محمد، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ م.، ج۳، ص۱۶۰ ؛ ترجمه الامام الحسین(ع) من تاریخ دمشق، ابن عساکر، ابوالقاسم علی بن حسن، تحقیق علامه شیخ باقر محمودی، بیروت: مؤسسه المحمودی، ۱۳۹۸ ﻫ ق، ص۶۷.</ref> حضرت عباس همواره مراقب کاروان و برآوردن خواستههای بانوان و فرزندان برادرش بود و با کوششهای خود سختیهای راه را آسان میکرد و مشکلات آنان را برآورده میساخت به اندازهای که محبت و توجه او را وصفناپذیر یافتند.<ref>فرهنگ جامع سخنان امام حسین (ع) ترجمه موسوعة کلمات الامام الحسین (ع)، گروه حدیث پژوهشکده باقرالعلوم (ع)، به کوشش علی مؤیدی و دیگران. قم: نشر مشرقین، ۱۳۸۱ ش. ص۴۳.</ref><br />
<br />
۴- هنگامی که امام حسین (ع) شبانه با عمر بن سعد دیدار داشت، برادرش عباس نیز همراهش بود.<ref>زندگانی حضرت ابوالفضل العباس (ع)، ص۱۵۴.</ref><br />
<br />
۵- از فعالیتهای مهم عباس بن علی (ع) در کربلا، شرکت مؤثر او در عملیات تهیه آب بود. وقتی که ابن سعد به دستور عبیدالله آب را بر روی کاروان امام حسین (ع) بستند، تشنگی بر ایشان شدت یافت. امام حسین (ع) برادرش عباس را با سی سوار و بیست نفر پیاده با بیست [[مشک]] فرستاد تا آب بیاورند. عباس (ع) در کنار شریعه به پیادگان گفت مشکها را پر کنید. عمرو بن حجاج و یارانش بر آنان حمله کردند و حضرت عباس (ع) و نافع بن هلال دشمن را متفرق کردند و یارانشان مشکها را پر از آب کرده و به خیمهها رساندند. از آن روز حضرت ملقب به سقا شد.<br />
<br />
۶- عصر روز نهم محرم، شمر به سوی خیمهگاه امام حسین (ع) آمد و بانگ زد: فرزندان خواهر من کجایند؟ عباس و برادران او (جعفر، عبدالله و عثمان) کجایند؟ (امّ البنین مادر بزرگوار آنان از قبیله بنی کلاب بود که شمر و عبدالله بن ابی محل که نزد عمر بن سعد بودند، از این قبیله بودند. آنان از ابن زیاد اماننامهای برای پسران امّ البنین گرفتند).<ref>تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲– ۱۳۸۷ﻫ ق / ۱۹۶۲– ۱۹۶۷م.، ج۵، ص۴۱۶؛ ارشاد القلوب، دیلمی، ابوم محمد حسن بن ابی الحسن، تهران: مرکز نشر کتاب، ۱۳۷۵ ﻫ ق.، ج۲، ص۴۴۰.</ref> کسی به شمر پاسخ نداد. امام حسین (ع) فرمود: ”اَجیبوهُ وَ اِنْ کانَ فاسِقاً“<ref>- فرهنگ جامع سخنان امام حسین (ع)، ص۴۳۴.</ref> گر چه انسان تبهکاری است، اما پاسخش گویید! پاسخ دادند: چه میگویی و چه میخواهی؟ شمر گفت: شماها در امان هستید! خودتان را با حسین به کشتن ندهید. از امیرالمؤمنین یزید اطاعت کنید! عباس (ع) فرمود: خداوند تو و اماننامهات را لعنت کند. به ما امان میدهی در حالی که فرزند پیامبر خدا در امان نیست؟ از ما میخواهی که در حلقه اطاعت لعنت شدگان و فرزندان لعنت شدگان درآییم؟ نیازی به امان تو نیست. امان خدا بهترین و برترین امانهاست. شمر خشمگین بازگشت.<ref>ر.ک : انساب الاشراف، بلاذری، احمد بن یحیی، احمد بن محمد، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶– ۲۰۰ م.، ج۳، ص۸۴؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ ﻫ ق / ۱۶۶۲ – ۱۹۶۷ م.، ج۵، ص؛ ارشاد القلوب، دیلمی، ابوم محمد حسن بن ابی الحسن، تهران: مرکز نشر کتاب، ۱۳۷۵ ﻫ ق.، ج۲، ص۴۴۰؛ اعلام الوری باعلام الهدی، طبرسی، ابو علی فضل بن حسن، تحقیق سید محمد مهدی و سید حسن خرسان، تهران: انتشارات علمیه اسلامیه، ۱۳۳۸ ﻫ ق.، ج۲، ص۳۲۴؛الکامل فی التاریخ، ابن اثیر، عزّالدین علی بن احمد بن ابی الکرم، تحقیق مکتبة اتراث، بیروت: ۱۳۸۵- ۱۳۸۶ ه ق.، ج۴، ص۵۶؛ مقتل الحسین خوارزمی، خوارزمی، حسین، به کوشش الشیخ محمد السماوی، نجف: مطبعه الزهراء، ۱۳۶۷ ﻫ ق. ، ج۲، ص۳۳؛ تذکره الخواص فی خصائص الائمه، سبط ابن جوزی، ابوالفرج عبدالرحمن، مکتبه النینوی الحدیثه.، ص ۲۴۹.</ref><br />
<br />
۷- ابن سعد عصر تاسوعا و بعد از نماز عصر فریاد زد: یا لشکر خداوند سوار شوید که شما را بشارت به بهشت میدهم.<ref>- وقعه الطف، ابومخنف لوط بن یحیی، چاپ محمدهادی یوسفی غروی. ، ص۱۹۳؛ ارشاد القلوب، دیلمی، ابوم محمد حسن بن ابی الحسن، تهران: مرکز نشر کتاب، ۱۳۷۵ ﻫ ق.، ج۲، ص۴۴۰.</ref> این سخن، یاران عمر بن سعد را تحت تأثیر قرار داد. آفتاب تازه داشت غروب میکرد که هجوم به طرف خیام آغاز شد و دشمنان بدون اطلاع قبلی حملهور شدند.<ref>ارشاد القلوب، دیلمی، ابوم محمد حسن بن ابی الحسن، تهران: مرکز نشر کتاب، ۱۳۷۵ ﻫ ق.، ج۲، ص۴۴۰.</ref> امام حسین (ع) در برابر خیمه خود شمشیر را برگرفته و سر بر زانو گذارده و به خواب رفته بود. زینب (س) که صدای همهمه اسبان و لشکریان را شنید، به خیمه امام حسین (ع) نزدیک شد و به برادرش عرض کرد: برادرم! آیا این صداها را نمیشنوی که هر آن نزدیکتر میشوند؟ امام حسین (ع) همچنان که شمشیرش را بررسی میکرد و قبضهاش را در دست میفشرد، فرمود: هم اکنون پیامبر اکرم (ص) را در خواب دیدم. به من میگفت: به سوی ما میآیی. زینب (س) از شنیدن سخن برادر سراسیمه شد و به گریه افتاد و فریاد زد: واحسینا! وای بر من! امام حسین (ع) فرمود: آرام باش خواهرم! خدا بر تو رحمت فرستد.<ref>- تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ ﻫ ق / ۱۹۶۲– ۱۹۶۷م.، ج۵، ص۴۱۶-۴۱۷؛ الفتوح، ج۵، ص۱۷۵-۱۷۶؛ ارشاد لقلوب، دیلمی، ابوم محمد حسن بن ابی الحسن، تهران: مرکز نشر کتاب، ۱۳۷۵ ﻫ ق.، ج۲، ص۴۴۰</ref> حضرت عباس (ع) از طرف امام حسین (ع) برای گفتگو با دشمنان مأمور شد. همراه با ایشان بیست نفر برگزیده شدند. آنان با سپاه عمر بن سعد سخن گفتند و علت آمدنشان را پرسیدند.<ref>تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ ﻫ ق / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ م.، ج۵، ص۴۱۷.</ref> گفتند: آمدهایم فرمان امیر را به شما ابلاغ کنیم یا تسلیم شوید و یا با شما خواهیم جنگید. عباس (ع) جواب سپاه را به اطلاع امام حسین (ع) رساند. امام حسین (ع) فرمود: به آنان بگو اگر موافقت میکنند امشب را به ما فرصت دهند، باشد که برای خدای خود نماز بگزاریم و با او راز و نیاز کرده و به درگاهش استغفار نماییم. خدا میداند که من تا چه اندازه، نماز گزاردن، قرآن خواندن، نیایش و استغفار را دوست میدارم. عباس پیام امام حسین (ع) را رساند و توانست یک شب را مهلت بگیرد.<ref>وقعه الطف، ابومخنف لوط بن یحیی، چاپ محمدهادی یوسفی غروی. ، ص۱۹۵-۱۹۶؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ ﻫ ق / ۱۹۶۲– ۱۹۶۷ م.، ج۵، ص۴۱۸-۴۱۹؛ ارشادالقلوب، دیلمی، ابوم محمد حسن بن ابی الحسن، تهران: مرکز نشر کتاب، ۱۳۷۵ ﻫ ق.، ج۲، ص۴۴۰؛ مقتل الحسین خوارزمی، خوارزمی، حسین، به کوشش الشیخ محمد السماوی، نجف: مطبعه الزهراء، ۱۳۶۷ ﻫ ق. ، ج۲، ص۲۵۰-۲۵۱.</ref> بدینگونه امام حسین (ع) شب دهم محرم را مهلت یافت تا با خدای خود به راز و نیاز بپردازد. با یاران و خانوادهاش صحبت کند و وصیت نماید و تاکتیکهای نظامی و جنگی را بررسی نمایند.<br />
<br />
۸- در شب عاشورا همصدا با دیگر بنی هاشم و اصحاب امام حسین (ع)، آمادگی خود را در دفاع از آن حضرت اعلام کرد و او نخستین کسی بود که سخن گفت: ”ما نَفْعَل؟ اَنَبقی بَعدَک؟ لااَرَنا الله ذلِکَ اَبَداً“ <ref>ارشاد القلوب، دیلمی، ابوم محمد حسن بن ابی الحسن، تهران: مرکز نشر کتاب، ۱۳۷۵ ﻫ ق.، ج۳، ص۲۳۸؛ اعلام الوری باعلام الهدی، طبرسی، ابو علی فضل بن حسن، تحقیق سید محمد مهدی و سید حسن خرسان، تهران: انتشارات علمیه اسلامیه، ۱۳۳۸ ﻫ ق.، ج۲، ص۲۳۵؛ بحار الانوار الجامعه لدرر الائمه الاطهار (ع)، مجلسی، ملا محمد باقر، تهران: مکتبه الاسلامیه، ۱۳۶۲ش.، ج۴۴، ص۳۹۴.</ref> چه کنیم؟ بعد از تو بمانیم؟ خداوند ما را در چنان حالی نبیند. سخن عباس این بود که حیات آنان وابسته به حیات امام حسین (ع) است. مگر میشود آنان پس از امامشان زنده باشند؟ زندگی پس از امام حسین (ع) برای آنان بیتفسیر و بیمعناست. او در روز عاشورا با عمل شجاعانه خویش این آمادگی را اثبات نمود.<br />
<br />
۹- صبح عاشورا امام حسین (ع) قلب سپاه را به عباس سپرد و پرچم را به دست او داد. <ref>ارشاد القلوب، دیلمی، ابوم محمد حسن بن ابی الحسن، تهران: مرکز نشر کتاب، ۱۳۷۵ ﻫ ق.، ج۲، ص۲۶۰.</ref><br />
<br />
۱۰- هنگامی که اصحاب یا خاندان در محاصره قرار میگرفتند، او با حملهای محاصره را میشکست و آنان را نجات میداد.<br />
<br />
۱۱- عصر عاشورا عباس به برادرانش گفت: ”اینک وارد کارزار شوید و مخلصانه در راه یاری دین خدا با دشمنان او نبرد کنید.“ <ref>ارشاد القلوب، دیلمی، ابوم محمد حسن بن ابی الحسن، تهران: مرکز نشر کتاب، ۱۳۷۵ ﻫ ق.، ج۲، همان، ص۲۶۹.</ref><br />
<br />
۱۲- پس از شهادت همه اصحاب و خاندان و زمانی که تشنگی به حرم فشار آورد، ابوالفضل از امام حسین (ع) اذن جهاد خواست و گفت: برادر! سینهام تنگ شده و از زندگی سیر شدهام و میخواهم از این منافقان انتقام بگیرم. امام حسین (ع) فرمود: بچهها تشنهاند. با هم به طرف شط فرات برویم، شاید بتوانیم مقداری آب به خیمهها برسانیم. آنگاه به میدان برو. این سخن در موقعیتی گفته شد که صدای العطش، العطش کودکان بلند بود. امام حسین (ع) بر اسب خود سوار شد و با ابوالفضل که پیشاپیش او حرکت میکرد، به جانب فرات رهسپار شدند.<ref>- همانجا.</ref> هر دو برادر با قلبهای شکسته و پریشان و آغشته به خونِ عزیزان بر دشمن زبون حملهور شدند. عباس که مردی رشید و بلند قامت بود، با خشم صفهای دشمنان را میشکافت و با تار و مار کردن آنان، خود را به فرات رساند و از امام حسین (ع) جدا شد. لشکر پسر سعد راه را بر امام حسین (ع) گرفتند. امام حسین (ع) از روی مسناة<ref>- به معنی سیلبند و خاکریز است که جلوی آب را میگیرد و گاهی قسمتی از زمین بهطور طبیعی برجسته است و سدی خاکی در جلوی آب محسوب میشد. معمولاً عبور و مرور از روی سیلبندِ طبیعی یا مصنوعی آسانتر از عبور از دشت ناهموار است که دارای گودال یا خار و خاشاک و یا نیزار و یا باتلاق است. در کنارههای فرات احیاناً نیزار یا باتلاق وجود داشته است و گمان میرود که امام حسین (ع) برای اینکه در سر راهش به گودال یا خار و خاشاک یا نیزار و یا باتلاق برخورد نکند، از روی سیلبندی که در آنجا بود، به سوی فرات حرکت کرده است.</ref> بهطرف فرات حرکت کرد، ولی سواره نظام ابن سعد جلوی امام حسین (ع) را گرفتند. مردی از بنی دارم لشکر را مخاطب ساخته و گفت: وای بر شما! میان حسین و آب فرات حائل شوید و نگذارید به آب دسترسی پیدا کند. امام حسین (ع) رو به آسمان کرد و گفت: پروردگارا! اورا تشنه بدار. وی امام حسین (ع) را هدف تیر قرار داد و تیرش به دهان مبارک امام حسین (ع) اصابت کرد. امام حسین (ع) تیر را بیرون کشید و دستش را زیر زخم گرفت، چون از خون پر شد، آن را به طرف آسمان پاشید و فرمود: پروردگارا! از کار ناپسندی که با فرزند دختر پیامبرت انجام میدهند، به درگاه تو مینالم. خدایا شمارشان را کم کن و به پراکندگی، جانشان رابگیر!<ref>- تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: 1382 – 1387 ﻫ ق / 1962 – 1967 م.، ج5، ص420؛ ارشاد القلوب، دیلمی، ابوم محمد حسن بن ابی الحسن، تهران: مرکز نشر کتاب، 1375 ﻫ ق.، ج2، ص463؛ نهایه الارب فی معرفه انساب العرب، قلقشندی، احمدبن علی، بیروت: 1405 ﻫ ق / 1984 م. ، ج7، ص194.</ref> گویند قطرهای از آن خون به زمین برنگشت. سپس امام حسین (ع) به جای خود برگشت، در حالی که به شدت تشنه بود.<br />
<br />
عباس (ع) که خود را به فرات رسانده بود، مشک را پر از آب نمود و بدون اینکه قطرهای از آن آب را بنوشد، به طرف خیمهها رهسپار شد.<br />
<br />
==شهادت==<br />
عباس در بازگشت به خیمهها با سپاه دشمن که فرات را در محاصره داشتند، درگیر شد و در حملهای دست راست و سپس دست چپ او را قطع کردند و با ضربهای که بر فرقش وارد شد، از اسب به زمین افتاد و پس از جراحتهای بسیار و ضعف عجیبی که بر او عارض شده بود، به دست زید بن ورقاء حنفی و حکیم بن طفیل سِنبسی به شهادت رسید.<ref>- مقاتل الطالبیین، اصفهانی، ابوالفرج علی بن حسین، ترجمۀ هاشم رسولی محلاتی، تهران: کتابفروشی صدوق. ، ص90.</ref><br />
<br />
شهادت عباس (ع)، برای امام حسین (ع) و بازماندگان خاندان رسالت و یاران آنان فاجعه دردناکی بود. آنگاه که امام حسین (ع) از شهادت عباس آگاه گردید، ناله برآورد و جمله پرسوزی فرمود: ”اَلانَ اِنْکسَرَ ظَهْری وَ قَلَّت حِیلَتی وَ شَمَّتَ بیعَدُوّی“<ref>- الفتوح، ج5، ص114؛ مقتل الحسین خوارزمی، خوارزمی، حسین، به کوشش الشیخ محمد السماوی، نجف: مطبعه الزهراء، 1367 ﻫ ق. ، ج2، ص30.</ref> اکنون کمرم شکست و چارهام اندک و دشمنم زیاد شد.<br />
<br />
عباس در فاصلهای دورتر از خیام به شهادت رسید. <ref>- اللهوف فی قتلی الطفوف (مقتل الحسین)، ابن طاووس، علی بن موسی بن محمد، نجف: مکتبه الحیدریه، 1385 ﻫ ق. ، ص48.</ref> او در هنگام شهادت برادرش را صدا زد. امام حسین (ع) بر بالین او حضور یافت و او را در حالی که هنوز جانی در بدن داشت، در آغوش گرفت و فرمود: برادرم خداوند بالاترین پاداشها را به تو عنایت فرماید. به راستی تو در راه خدا جهاد کردی و حق جهاد را به خوبی به جای آوردی. آنگاه در شهادت برادرش بسیار گریست.<br />
==جلوههای نمادین==<br />
هر یک از اشیاء یا صورتها و نقشها که به گونهای با حضرت ابوالفضل عباس (ع) ارتباط دارند، جلوهای نمادین از وجود او در باورها و آرمانهای جمعی مردم شیعه هستند که در فرهنگ مذهبی شیعیان شکوفیدهاند. این اشیاء و نقش و نگارهای نمادین را میتوان انگارهایی «نمادگرا» یا «آرمان گرا» و برخاسته از فرهنگ اسلامی انگاشت که مجموعه اعتقادات و باورداشتهای آیینی-اعتقادی مردم را به زبان رمز و راز، بیان میکنند.<br />
علم سبز در مراسم عزاداریهای [[محرم]]، نماد میر [[علمدار]] لشکر امام حسین (ع)، حضرت عباس (ع) به شمار میرود.<ref>برای تفصیل، نک: ه د، علم و علم گردانی.</ref> در ایران، هندوستان، افغانستان و سرزمینهای شیعه نشین، زیارتگاههایی با نام علم یا سرعلم حضرت عباس (ع) دارند.<ref>ایرانیکا، 1/788؛ برای زیارتگاه علم حضرت عباس (ع) در لکھنو، نک: کول، 99-98.</ref><br />
<br />
شیعیان لکھنو مدعی به دست آوردن [[علم،علمات|علم]] یا هلال فلزی سر علم حضرت عباس (ع) هستند و میگویند: حضرت عباس علمدار به خواب میرزا فقیر بیگ میآید و جای دقیق هلال فلزی یا علم را در کربلا به او نشان میدهد. او آن را از زیر خاک بیرون میآورد و نزد نواب آصف الدوله، حکمران وقت لکھنو<ref>حک 1188 1212ق/174 17970م.</ref> میبرد. به دستور او علم یا سر علم را در زیارتگاهی میگذارند. چندی بعد سعادت علی خان به شکرانه شفا یافتن از بیماری، یک «درگاه» (بنای زیارتگاهی) عالی برای آن میسازد. شیعیان در مراسم عزاداری محرم، روز پنجم ماه علمها یا پرچمهای خود را به این درگاه میبرند و به پنجه علم حضرت عباس (ع) میسایند و تبرک میکنند<ref>هالیستر، 171: برای شرح کامل واقعه، نک: کول، 101-98.</ref> کاشانیها جریده<ref>ه م.</ref> (علم مخصوص محلی) را مظهری از حضرت عباس (ع) میانگارند و هر یک از ارکان آن را نماد و پارهای از وجود آن حضرت توصیف میکنند. مثلا برگهای کشیده هلالی شکل جریده را به جمال ماه وش حضرت عباس (ع) و برگ بلند عمودی نیزه وار وسط آن را به نیزه و علم حضرت، کشکولهای زیر برگهارا به مشک آب و سقایی او، و کشکول و را یادگاری از در هم آمیختگی مراسم و شعایر تصوف و تشیع در عصر صفوی دانستهاند.<ref>نک: ذکاوتی، 16.</ref> همچنین، دستهای فلزی بر سر برگها را به دستهای بریده او و شرابههای بلوری زیر کشکولهارا به ریزش قطرات اشک چشم اهل بیت در مظلومیت حضرت عباس (ع) تشبیه کردهاند.<ref>معتمدی، 1/ 558- 559؛ برای تشبیهات دیگر از اجزای جریده، نک: بلوکباشی، نخل گردانی، 102-103.</ref> جریده حضرت عباس (ع) را در شبها و روزهای هفتم، هشتم و نهم محرم میگردانند و شب و روز [[تاسوعا]] را به نام او شب و روز عباس بن علی (ع)» مینامند.<ref>معتمدی، 562/1.</ref><br />
<br />
همچنین در دستههای عزاداری بیرجند، علم سبز پوشی که بزرگ تر از علمهای دیگر است، به «علم حضرت عباس (ع)» مشهور است و مردم برای آن نذر میکنند.<ref>بر آبادی، 74.</ref> علامتهای ۳ تیغه تا ۲۳ تیغه دستههای عزا را هم که با طاقه شال ترمه و پارچههای حریر سبز و سیاه و دیگر نشانهها میآرایند، مظهر قدرت بازوی علم دار اسلام میدانند و سنگین ترین علامتها را به پهلوانان و جوانان داش مشدی محله میسپارند تا حمل کنند.<ref>بلوکباشی، قهوه خانه...، 139-140، نخل گردانی، 101؛ برای شرح علامت، نک: 5 د، علم و علم گردانی.</ref><br />
<br />
===[[پنجه]]===<br />
بر سر برخی از علمها و گاهی [[پرچم|پرچمهای]] عزا، بر روی علامتهای چند تیغه، بر سر برخی گنبدها و گلدستههای امامزادگان و مساجد، روی دسته برخی منبرها، درون پیالهها یا جامهای سقاخانهها یا دستههای سقایان، بر در و دیوار سقاخانهها و در و ضریح امامزادهها دستی با پنجه گشوده فلزی (برنجی یا نقرهای) ابوالفضل (ع) ۲۵۹ است که برخی از این پنجهها نقش و کتیبه دارند و روی ۵ انگشت آنها نام ۵ تن (محمد(ص)، علی، حسن، حسین و فاطمه (ع)) و بر کف دست آن نام ابوالفضل (ع)، یا الله و گاهی نقش چشمی را حک کردهاند. گذشته از نشانه پنج تن آل عبا<ref>459/ERE , II.</ref>، گاه نشانه دست بریده حضرت عباس (ع) نیز هست.<ref>نک: بلوکباشی، همان، 100؛ برای همین تلقی از پنجه در جنوب هند، نک: شریف، 160-159.</ref><br />
<br />
در جنوب هند، در روزهای اول، سوم یا چهارم ماه نو که «عاشورا خانهها» را میآرایند، علامتهایی، از جمله «علم» و «پنجه» میگذارند، که پنجه را نمادی از دست علی، فاطمه و عباس علمدار (ع) میدانند.<ref>همانجا.</ref> دستههای عزاداری جماعت ایرانیان مقیم ترکیه (استانبول) در ایام محرم، علمی را به نام علم پیامبر (ص) از پارچههای سیاه و سفید میگردانند، که روی پارچههای علم نقش دستی با نوشتههایی گلدوزی شده است.<ref>آند، 241.</ref><br />
<br />
کارا دو وو<ref>126/IV.</ref> از زیوری به نام «دست فاطمه (ع)» یاد میکند که به صورت طلسم خوشبختی در میان مسیحیان به کار میرفته است. او این طلسم را برگرفته از فرهنگ مذهبی شیعیان و صورتی دیگر از پنج دست روی پرچمها و نشانه ۵ تن میداند. به نظر او نماد پنجه پیشینهای دراز دارد و به دوره پیش از اسلام میرسد و احتمالا بیانگر مفهوم خورشید است. در ادبیات هندویی پرتو خورشید به انگشتان دست تشبیه شده است. و پنجه دست با نقش چشم بر کف دست در میان اقوام ایرانی، هندی، عرب، افریقایی و میان کلیمیان به صورت طلسم حافظ انسان و دور کننده چشم بد از انسان به کار میرود.<ref>ERE همانجا؛ برای انواع طلسم به شکل یا نقش دست و پنجه در جامعههای گوناگون، نک: وسترمارک، 49.</ref><br />
<br />
در هزاره جات افغانستان هر حسینیه دو علم دارد: یک علم بسیار بزرگ و بلند در بیرون و جنب ورودی حسینیه، و یک علم کوچک تر در درون حسینیه در خط مرزی صحن زنانه و مردانه. بر سر علم درونی یک پنجه مسین کار گذاشتهاند که بر روی آن چند آیه قرآن حک شده است. این پنجه را نمادی از علمدار کربلا، حضرت ابوالفضل (ع) میدانند و در پای آن دعا و حاجت خواهی میکنند.<ref>فرهنگ، 308.</ref> از دیگر نمادها، تابوت و ارهای است که در برخی از شهرهای ایران، دستههای عزا آن را همچون نمادی از قتلگاه یا ضریح مرقد حضرت ابوالفضل عباس (ع) حمل میکنند، مثلا هیئت ابوالفضل (ع) در محله پانخل کاشان در روزهای پنجم و نهم محرم تابوت و ارهای را که به «نهر علقمه» معروف است، از تکیه پانخل برمی دارند و در بازارها و گذرگاهها میگردانند و دوباره به تکیه باز میگردانند.<ref>برای تفصیل، نک: ابوالفضلی، 156-157.</ref><br />
===نعل اسب===<br />
اُلئاریوس<ref>ص 110.</ref> در گزارشی از مراسم عزاداری محرم در حیاط جلو مزار شیخ صفی در اردبیل به پرچمی بلند در کنار منبر اشاره میکند و مینویسد: به باور مردم این پرچم ساخته دست حضرت فاطمه (ع) دختر پیامبر (ص) بوده است. بر سر دسته چوبی آن نعل اسب حضرت عباس (ع) را قرار داده بودند. اُلئاریوس عباس (ع) را حضرت محمد(ص) نوشته است، اما در ایرانیکا<ref>همانجا.</ref> به درستی او را حضرت عباس بن علی(ع) دانستهاند. احتمالا نعل اسب هم همان هلال فلزی ماه بر سر پرچم یا علم بوده است که اُلئاریوس بد دیده و غلط دریافته است. جز اینها، جلوههای ابوالفضل عباس (ع) را میتوان در دیگر عرصههای گوناگون فرهنگ مادی و معنوی جامعه شیعیان جهان یافت. مردم برخی از فضاهای زمانی (مانند روزها)، مکانی مانند سقاخانهها، زیارتگاهها)، فرهنگی (مانند تعزیه خوانی، توسل جویی) و هنری (مانند [[شمایل|شمایل نگاری]]) را مجلای نمادین حضرت عباس (ع) تصور میکنند و صورت و نشانی تمثیلی از او میگیرند و با واسطه آنها با او و جهان معنوی علوی ارتباط برقرار میکنند. از راه این ارتباطات مردم روح خود را میپالایند و سبک میکنند و به دست یافتن به آرزوها و حاجات خود امید میبندند. اینک به هریک از مجلاها اشاره میشود.<br />
<br />
===روزها===<br />
در فرهنگ عزاداری شیعی، روز نهم ماه محرم به عباس بن علی (ع) تعلق دارد و در برخی از مناطق، روزهای هشتم و نهم، به عزاداری برای آن حضرت اختصاص مییابد.<ref>نک: رضایی، 470؛ معتمدی، 562/1؛ درباره عزاداری حضرت عباس (ع) در هند، نک: هالیستر، 165.</ref> در خرم آباد، روز هفتم محرم که به روز «تراش عباس» معروف است، مردان به حمام میروند و سر و صورت را اصلاح میکنند و لباس پاکیزه میپوشند.<ref>شادابی، 127.</ref><br />
<br />
شیعیان افغانستان در ماه شعبان افزون بر عید میلاد امامان حسین بن علی (ع) و [[زین العابدین «ع»|علی بن حسین زین العابدین (ع)]]، روز چهارم این ماه را به عنوان زادروز حضرت ابوالفضل (ع) جشن میگیرند.<ref>فرهنگ، 327.</ref><br />
<br />
===سقایی===<br />
آب از آغاز برای ایرانیان که در سرزمینی خشک زندگی میکردهاند، جایگاه و ارزشی ویژه و جنبه تقدس داشته است. در دوره اسلامی و پس از واقعه کربلا، آب نزد شیعیان، به ویژه ایرانیان شیعه، تقدس و حرمت مذهبی مییابد. بنا بر روایات مذهبی لشکر اشقیا در کربلا آب را به روی امام حسین (ع) و یاران و اهل حرم او بستند و آنان را از دستیابی به آب باز داشتند و مصائب و رنج تشنگی را بر برگزیدگان خداوند روا داشتند. تجربه تلخ ایرانیان از خشکی و بی آبی سرزمین خود، به بیان شاملو<ref>6/1.</ref> سبب شد تا حادثه تشنگی از میان وقایع بسیار اصلی تر صحرای کربلا، بدون در نظر گرفتن یک اقدام تاکتیکی کلاسیک، به غیر قابل تصور ترین خشونت ضد بشری تغییر یابد.<br />
<br />
طبری<ref>412/5.</ref> به تشنگی اهل بیت در واقعه کربلا و مأموریت حضرت عباس (ع) به آوردن آب از فرات، و کاشفی<ref>فتوت نامه...، 294-295.</ref> به سقایت حضرت عباس (ع) و مشک بر دوش کشیدن او برای آوردن آب از فرات در روز عاشورا اشاره میکنند. این موضوع از سویی نشانه هم بستگی حضرت عباس (ع) با آب در فرهنگ ایران است<ref>نک: ماسه، 351/II.</ref> و او را به سان ایزد موکل آب، و هم سنگ با «خضر نبی» و «ولی» و «پیر» سقایان جلوه میدهد. به نوشته هانری ماسه<ref>158/J.</ref> «پیر» سقایان جلوه میدهد. به نه حاشیه مردم به هنگام پختن «خوراک خضر» دعاهایشان را به نام ۵ شخصیت مقدس: علی، فاطمه، خضر، الیاس و عباس (ع) میخوانند. کاشفی در فتوت نامه سلطانی<ref>ص 293-294.</ref> در «باب سقایان»، مقام سقایی را به پیامبر و دو ولی نسبت میدهد. از پیامبران به حضرت خضر اشاره دارد که در «بیابانها گردد و تشنگان را آب دهد» و گوید که «خضر سقایان را دوست دارد»، و على بن ابی طالب و عباس بن علی (ع) را دو ولی سقایان معرفی میکند و مینویسد: «هر که امروز به عشق شهیدان کربلا سقایی میکند، به متابعت و موافقت عباس علی است و پیش روی سقایان امت اوست و هر که این معنی نداند، او را سقایی مسلم نیست». از این رو، در فرهنگ مذهبی شیعیان ایران، «سقایی»<ref>همانجا.</ref> و راه افتادن سقایان با «مشک» و «کشکول» در دستههای عزاداری محرم<ref>برای دسته سقایان کاشان، نک: معتمدی، 417/1.</ref> و نقش شمایلهای حضرت عباس (ع) با «مشک»، نماد و رمزی از آب در واقعه عاشورا و سقایی حضرت ابوالفضل عباس (ع) است.<ref>بلوکباشی، «شمایل نگاری...»، 6.</ref><br />
<br />
===سقاخانه===<br />
سقاخانه جایگاه قدسیانه آب نوشی و تجسم نمادین روز عاشورا و [[بستن آب]] بر امام حسین (ع) و نمایانگر نقش حضرت عباس (ع) در آوردن آب از رود فرات و نوشاندن به تشنگان حرم سیدالشهداست. از این رو، در تاریخ تشیع مردم ابوالفضل عباس (ع) را با القاب «سقا» یا «عباس سقا»<ref>ابوالفرج، 84؛ ابن عنبه، 356؛ نیز نک: ربانی، 181/1.</ref> و «ابو قربه» (قربه: مشک آب)<ref>ابوالفرج، همانجا.</ref> خواندهاند و سقاخانهها یکی از مهم ترین جاهایی است که میتوان جلوههایی از عباس بن علی (ع) را در آنجا یافت: سنگاب سقاخانهها، پنجه فلزی میان جامها و پیالههای آب نوشی با پنجههای آویخته از در و دیوار سقاخانهها و از سر علمهای کوچک شمایلهای حضرت عباس (ع) سوار بر اسب و علم به دست و با مشک آب همراه با نوشته، و برخی اشعار تمثیلی روی کاشیها یا پردههای نقاشی مذهبی سقاخانهها.<ref>برای آگاهی از کاشی کاری نقش دار و کتیبههای سقاخانهها و نیز برخی سنگابهای وقف حضرت عباس (ع)، نک: دادمهر، 78-79، 187،148.</ref> سقاخانهها را به نام عباس (ع) بنا و وقف میکردند تا مردم به یاد تشنگان کربلا از آن آب بنوشند و بر کشندگانشان لعن فرستند. بسیاری از سقاخانهها به نام یا کنیه و القاب او، سقاخانه حضرت ابوالفضل (ع)، باب الحوائج، ابوالفضل العباس (ع) و عباسیه خوانده شدهاند.<ref>مثلا در اهواز، نک: معتمدی، 505-504/2؛ برای اطلاعات بیشتر، نک: ه د، سقاخانه.</ref><br />
<br />
===زیارتگاه===<br />
گذشته از مزار حضرت ابوالفضل (ع) و دو مقام (محلهای بریدن دست راست و دست چپ آن حضرت<ref>برای تفصیل درباره محل این دو مقام، نک: موسوی مقرم، 320-322؛ ربانی، 258/1- 259.</ref> در کربلا که زیارتگاه عموم شیعیان جهان است، زیارتگاههایی نیز در سرزمینهای شیعه نشین جهان، به نحوی با حضرت عباس (ع) ارتباط مییابند؛ مثلا از گوری معروف به «عباس بن علی» در نزدیکی سیروان یاد شده است که مردم لر همه ساله از نقاط گوناگون آن نواحی به زیارت آن میرفتند و آن را پس از مرقد پیامبر (ص)، مقدس ترین مزار میدانستند.<ref>نک: راولینسن، 59-60.</ref> در سرزمین هزاره جات افغانستان نیز یکی از مهم ترین و مقدس ترین مزارات، «زیارت حضرت ابوالفضل (ع)»، واقع در مرادخانی است.<ref>فرهنگ، 306.</ref> در شیراز زیارتگاهی به نام «قدمگاه حضرت عباس (ع)» مشهور است که آن را ایلخان قشقایی پس از خواب نما شدن همسرش و شفایافتن فرزندش به یاری حضرت عباس (ع)، ساخته است و مردم روز شنبه هر هفته به زیارت آن میروند و نذورات خود را ادا میکنند (ربانی، ۵۰۰-۴۹۹/۱). در شهر بوشهر هم زیارتگاهی است که به «قدمگاه حضرت ابوالفضل (ع)» شهرت دارد. مردم در شب جمعه هر هفته و ایام عزاداری و شبهای تاسوعا و عاشورا به زیارت آن میروند و شمع روشن میکنند.<ref>اقتداری، 169.</ref> براون<ref>ص 250-249.</ref> به کوه «شاه قاب»<ref>قس: ماسه، 413/II: شیخ قناب.</ref>، در دو فرسخی شرق ایزدخواست اشاره میکند مینویسد: این کوه، به اعتقاد اهالی، پناهگاه دو تن از فرزندان حضرت عباس (ع) بوده که پس از گریختن از دست تعقیب کنندگان لشکر کفار، به آن کوه پناهنده شدند و کوه دهان باز کرد و آن دو پناهجو را در میان خود پنهان ساخت.<ref>قس: داستان پناه جستن بی بی شهربانو در کوهی به همین نام در شهر ری.</ref><br />
<br />
در جنوب غربی تهران (ناحیه جی) در فاصلهای از امامزاده حسن (ع) در فضایی سبز، بقعهای قدیمی، احتمالا از سده ۷ یا ۸ ق قرار دارد که مردم آن را مرقد امامزاده عبدالله فرزند ابوالفضل عباس (ع) میدانند. این امامزاده زیارتگاهی مهم برای مردم محلههای غرب و جنوب غربی شهر تهران است. در روزهای سوگواری محرم جمعیت بسیاری برای زیارت و اجرای مراسم عزاداری در آنجا جمع میشوند.<ref>برای اطلاع بیشتر، نک: مصطفوی، 204-203/1.</ref><br />
<br />
===شمایل نگاری===<br />
یکی دیگر از جلوه گاههای حضرت عباس (ع) صحنههای نقاشی روی دیوار، پرده نقاشی و شیشه است. مثلا یکی از مجالس دیوارنگارههای بازمانده از دوره صفوی در حرم و شبستان امامزاده زید اصفهان، حضرت عباس (ع) را سوار بر اسب و با هالهای از نور بر دور سر و صورت او، در حال رفتن به سوی رودخانه فرات نشان میدهد و ۳ تن از زنان حرم نیز به او مشکی میدهند.<ref>گدار، 345-344.</ref><br />
<br />
در دوره قاجار شمایل نگاری از حضرت عباس (ع) حوزه گسترده تری یافت و به فضاهای مذهبی و غیر مذهبی، مانند سقاخانه، حسینیه، تکیه، آب انبار، زورخانه و قهوه خانه راه یافت. مشهورترین شمایلهای دیواری حضرت عباس (ع) در این دوره در کاشی نگارههای [[حسینیه مشیر|حسینیه مشیر]] و سقاخانه جنب آن در شیراز، تکیه معاون الملک در کرمانشاه، و سقاخانه آقاسیدحسن در محله لنگرود گیلان است.<ref>بلوکباشی، «شمایل نگاری»، 5.</ref> در ایوان شمالی حسینیه مشیر، چند مجلس از واقعه کربلا هست که یکی از آنها، حضرت ابوالفضل (ع) را به هنگام گرفتن مشک از زنان حرم، و در مجلس دیگر حضرت ابوالفضل (ع) را به هنگام آب برداشتن از رود فرات نشان میدهند.<ref>همان، 65؛ درباره تصویر این کاشی کاریها نیز، نک: همایونی، حسینیه...، 43، 42، 59، تعزیه...، 409-410.</ref><br />
<br />
تصاویر بسیاری از نقاشیهای پشت شیشه، شمایل حضرت عباس (ع) را نشسته بر اسبی سفید و بیرقی بر دست و بر فراز نهر آب و نخلستان نشان میدهند، در حالی که بانویی از خیمه [[اهل بیت (ع)|اهل بیت]]، مشکی را برای آوردن آب به او میدهد.<ref>سودآور، 9.</ref> و شمایل گردانان دوره گردی هم بودند که شمایلهای حضرت ابوالفضل (ع) و ۵ تن آل کسا و حضرت علی (ع) را که پشت شیشه نقاشی شده بودند، در کوچهها و گذرها میگرداندند و به و در خانههای مردم میبردند و به آنها نشان میدادند تا تبرک جویند. شمایلهای پشت شیشه را قاب گرفته بودند و برای پوشیده نگهداشتن صورتهای شمایل از چشم ناپاکان، روی آنها پرده کتانی کشیده بودند.<ref>بلوکباشی، همان، 6-7؛ نیز نک: ه دی پرده خوانی؛ نیز شمایل.</ref><br />
<br />
نقاشیهای معروف به «نقاشی قهوه خانه»، حضرت عباس را در حالتهای گوناگون سوار بر اسب، پیاده، در حال برداشتن آب از فرات، با دستهای قطع شده، در برابر ابن سدیف و دو شقه کردن او و جز آنها نشان میدهد.<ref>سودآور، 23-24.</ref><br />
<br />
تابلوهای نقاشی بسیاری از محمد مدبر و قوللر آقاسی، بنیان گذاران سبک نقاشی قهوه خانهای و شاگردان آنها در دست است که صحنههایی از وقایع کربلا و نقش حضرت عباس علم دار در واقعه عاشورا را در زمینههای گوناگون نشان میدهند.<ref>برای آگاهیهای بیشتر درباره شمایلهای مذهبی، نک: بلوکباشی، «تصویرگری...»، 17-10، «شمایل نگاری»، 7-3؛ درباره شمایلهای حضرت عباس در مجالس گوناگون در نقاشیهای قهوه خانه، نک: سیف، جم؛ نیز نک: ه د، شمایل.</ref><br />
<br />
===تعزیه خوانی===<br />
حضرت ابوالفضل عباس (ع) در نمایش آیینی-مذهبی تعزیه خوانی در ایران نیز جلوهای ویژه و برجسته داشته است. در مجموعه تعزیه نامههای موجود، مجلس تعزیهای به واقعه شهادت فاجعه بار او در کربلا اختصاص دارد. تعزیه «شهادت حضرت عباس (ع)» از کهن ترین مجالس تعزیه بوده و بیش از هر مجلس تعزیه دیگر در طول سال اجرا میشده است. مردم به سبب دلبستگی زیاد به حضرت عباس (ع) و باب الحوائج دانستن او، خواندن تعزیه شهادت عباس (ع) را نذر میکردند و بانی اجرای آن در مواقع مختلف سال میشدند. به سبب اقبال مردم به تعزیه شهادت عباس (ع)، از دوره ناصری به بعد، گوشهها و فقراتی چند از جمله «مناظره و مفاخره حضرت عباس (ع) و شمر» به این تعزیه افزوده شد (شهیدی، ۲۹۰). این تعزیه را در کوهپایه ساوه «قتیل عباس (ع)» مینامیدند و در روز تاسوعا میخواندند (سالاری، ۲۵۰).<br />
<br />
یکی از صحنههای حماسی و هیجان انگیز تعزیه شهادت عباس (ع)، جنگ ابوالفضل (ع) با سپاه ابن سعد به سرکردگی عمرو ابن حجاج و تار و مار کردن اشقیا و تصرف رود فرات است. در این تعزیه چادری کوچک یک پارچه بر روی نهر آبی که از تکیه میگذشت، یا بر روی تشتی پر از آب به نشانه رود فرات یا نهر علقمه میبستند. شبیه حضرت عباس (ع) به افرادی از لشکر اشقیا که در پیرامون چادر پاسداری میدادند، حمله میکرد و با کشتن آنها، چادر را از روی آب بر میافکند و به این گونه چنین مینمود که بر نهر علقمه دست یافته است.<ref>شهیدی، 412-411.</ref><br />
<br />
در مجلس تعزیه دیگری به نام «تعزیه [[حر بن یزید ریاحی|حر]]»، حضرت عباس (ع) نقش مهمی ایفا میکند. در این تعزیه، عباس راه را بر حر میبندد و با یکدیگر به مفاخره و [[رجز|رجز خوانی]] میپردازند و سرانجام حر را از حرکت به سوی کربلا باز میدارد.<ref>همو، 448-449.</ref><br />
<br />
تعزیه دیگری به نام تعزیه «عباس هندو» یا «بت پرست هندی» در ایام محرم خوانده میشد که در میان تعزیه خوانان به «تعزیه در تعزیه» معروف بود. این تعزیه شرح ایفای نقش شبیه حضرت عباس (ع) توسط یک جوان هندو ست که وقتی پدرش از مسلمان شدن او آگاه میشود، دستور میدهد تا دستهایش را ببرند و مادر و خواهر او به حضرت عباس (ع) توسل میجویند و آن حضرت جوان را با دو دست سالم به خانواده اش باز میگرداند.<ref>همو، 273-272.</ref><br />
<br />
===توسل جویی و نیاز خواهی===<br />
توسل جویی به مقدسان و برگزاری مراسم و شعایر مذهبی، گونهای ارتباط برقرار کردن با خداوند و یاری جستن از مقربان درگاه او در رفع تنگناها و مصائب است. این گونه اعمال بخشی از حیات دینی و زندگی معنوی مردم مسلمان، به ویژه شیعیان را در جامعههای سنتی شکل میدهد و کار کردی روانی-اجتماعی در انسجام نظام زندگی روزمره آنان دارد و به خواستها و انتظارات عاطفی آنان پاسخ میدهد.<ref>نک: دیا، 186/10-188.</ref> توسل جویی به حضرت عباس (ع) در میان شیعیان جهان بیشتر از این راهها صورت میگیرد. انداختن سفره نذری حضرت ابوالفضل (ع) یا ام البنین، مادر ابو الفضل<ref>نک: دیا، همانجا، نیز برای جایگاه انار در این سفره، نک: 307-306/10.</ref>؛ پختن آش و حلوا یا حلیم و «گِرده عباسی»<ref>گرده: قرص نان؛ نک: رسولی، 311.</ref>، «نان عباس بن علی»<ref>معتمدی، 562/1.</ref>، تهیه «حاضری» (صبحانه) به نام «حضرت عباس علم بردار»<ref>شریف، 138.</ref>: خیر کردن ماست و پنیر، سقایی در ایام عزاداری محرم، به ویژه در تاسوعا و عاشورا با ساختن سقاخانه و وقف آن و نوشاندن آب و شربت فی سبیل الله در ایام سوگواری و انداختن سفرههای نذری و پختن و اهدای نذورات گوناگون.<ref>شکورزاده، 48.</ref><br />
<br />
«آش عباس علی» یا سفره ابوالفضل قوچانیها نیز در خراسان شهرت خاص دارد. فراهم کردن و خوردن و پخش این آش آدابی دارد که این موارد از ویژگیهای تمثیلی آن است:<br />
<br />
۱. فراهم کردن مقداری از آرد آش در غروب روز چهارشنبه از راه گدایی از ۷ خانه که نام یکی از اعضای هر خانه «عباس» یا «عباسعلی» باشد؛<br />
<br />
۲. گذاشتن آرد با آینه و جام آب و قرآن بر روی سفرهای سفید در سراسر شب در اتاقی با چراغ یا شمع فروزان به نیت آمدن حضرت عباس (ع) و گذاشتن نشانهای از پنجه دست، شمشیر یا تسبیح خود بر آرد و تبرک کردن آن؛<br />
<br />
۳. درست کردن ۷ کنده<br />
چانه) خمیر و بریدن چند رشته ضخیم و بلند به نام علم حضرت عباس (ع)؛<br />
<br />
۴. خواندن روضه حضرت ابوالفضل (ع) بر سر سفره که تنها زنان دور آن گرد آمدهاند؛<br />
<br />
۵. نجویدن رشتههای آش که نمادی از علماند به پاس بزرگداشت علم حضرت عباس (ع)؛<br />
<br />
۶. فرستادن مقداری آش به خانه پیش نماز مسجد و آخوند محله؛<br />
<br />
۷. ریختن ته مانده اش سفره در آب نزدیک ترین قنات برای ماهیها.<ref>برای تفصیل، نک: شکورزاده، 55-58؛ درباره سفره ام البنین و سفره ابوالفضل (ع)، نک: ه م م؛ نیز نک: ه در سفره نذری.</ref><br />
<br />
برخی برای صاحب فرزند پسر شدن و یا زنده ماندن فرزندان پسر خود به حضرت عباس (ع) توسل میجویند و نذر میکنند که نام آنها را عباس و ابوالفضل بگذارند و آنها را در عزاداریهای محرم سقا کنند. این کودکان را لباس سیاه میپوشانند و مشک کوچک و جامی به دستشان میدهند تا در دستههای سینه زن و زنجیر زن به عزاداران آب بنوشانند. گاهی نیز هم وزن موهای سر کودک طلا نذر ضریح حضرت ابوالفضل (ع) میکنند.<ref>ماسه، 58 ,48/I.</ref><br />
<br />
==در ادبیات عامه==<br />
حضرت عباس (ع) پیوسته حضوری مقدس و شکوهمند و نقشی سودمند و کارآمد در فرهنگ و ادبیات نوشتاری و گفتاری مذهبی ایران داشته است. این حضور را افزون بر اشعار کتیبههای کاشی کاری اماکن عمومی مذهبی، به ویژه سقاخانهها در وصف حضرت عباس (ع)<ref>درباره برخی از این شعرها نک: دادمهر، 7- 79؛ شکورزاده، 459-460؛ برای شرح مصیبت او در بحر طویل و شعر، نک: همو، 50-54.</ref>، در مرثیهها و اشعار سینه زنی نیز میتوان دید. مثلا مردم در سوگندها به «حضرت عباس(ع)»، «قمربنی هاشم»، «دست بریده حضرت عباس (ع)» و نیز «عباس و کیلی»، سوگند میخورند؛ در روابط روزمره اجتماعی خود و به هنگام گرفتاریها و سختیها او را با این بیان: «یا حضرت عباس به دادم برس!» به یاری خود فرا میخوانند؛ به هنگام نفرین کردن کسی یا در مواقع ستم و بدی دیدن با گفتن :«حضرت عباس کورت کند!»، «حوالهات به حضرت عباس!»، یا «حواله ات به دو دست بریده ابوالفضل»، و «اجرت یا جزایت با سنان ابوالفضل» خود را آرام و امیدوار به انتقام الهی میکنند؛ و به هنگام دعای خیر برای کسی، به خصوص دعای پس از نوشیدن آب یا شربت فی سبیل الله و نذری میگویند: «دست ابوالفضل یا قمر بنی هاشم به همراهت»، یا «اجرت با ابوالفضل».<ref>نک: همایونی، فرهنگ مردم...، 297؛ شاملو، 131/1، 417، 473/2؛ نیز نک: ماسه، 200/1.</ref><br />
<br />
لوطیها و داش مشدیهای تهرانی که حضرت عباس (ع) را واجد همه صفات پهلوانی، جوانمردی، مردانگی و ایثارگری و سرمشق زندگی خود میدانستهاند، به هنگام پیمان بستن و قول و وعده دادن، والاترین و استوار ترین سوگندهایشان «قسم به حضرت عباس علمدار دشت کربلا» بود.<ref>بلوکباشی، قهوه خانه، 139؛ شهیدی، 651-650.</ref> مردم، به ویژه لوطیان، کسی را که هیچ ضربه و بلایی بر او کار گر نمیافتاد و همیشه در زندگی پیروز و سربلند بود، «کمر بسته» ابوالفضل (ع) یا «نظر کرده» او میپنداشتند.<ref>شاملو، 4/1219.</ref><br />
<br />
==جستارهای وابسته==<br />
<br />
*[[حسین بن على (ع)|حسین بن علی]]<br />
*[[ام البنین علیهاالسلام مادر علمدار|ام البنین]]<br />
*[[زینب (ع)|زینب]]<br />
<br />
==پیوند به بیرون==<br />
<br />
*منبع مقاله: [https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/28226 دایره المعارف بزرگ اسلامی]<br />
<br />
==منابع==<br />
<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/926086 ابن عنبه، احمد، عمدة الطالب، نجف، ۱۳۸۰ق/ ۱۹۶۱م.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/2203564 ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، قاهره، ۱۳۶۸ق/۱۹۴۹م.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/539524 ابوالفضلی، محمد، «مراسم و نشانههای عزاداری ماه محرم در کاشان»، مجموعه مقالات اولین گردهمایی مردم شناسی، تهران، ۱۳۷۱ ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/890913 اقتداری، احمد، آثار شهرهای باستانی، تهران، ۱۳۴۸ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/518442 الئاریوس، آدام، سفرنامه، بخش ایران، ترجمه أحمد بهپور، تهران، ۱۳۶۳ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/644882 بر آبادی، احمد و دیگران، مردم شناسی مراسم عزاداری ماه محرم در شهرستان بیرجند، تهران، ۱۳۸۰ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/149997 بلوکباشی، علی، «تابوت گردانی»، نشر دانش، تهران، ۱۳۷۸ش، س ۱۶، شم ۴.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/1013627 همو، «تصویر گری در حوزه هنرهای عامه»، دستها و نقشها، ۱۳۷۶ش، شم ۵.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/198760 همو، «شمایل نگاری در حوزه هنرهای عامه ایران»، کتاب ماه هنر، تهران، ۱۳۷۹-۱۳۸۰ش، شه ۳۱-۳۲.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/528199 همو، قهوه خانههای ایران، تهران، ۱۳۷۵ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/637189 همو، نخل گردانی، تهران، ۱۳۸۰ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/586741 دادمهر، منصور، پژوهشی درباره سقاخانهها و سنگابهای اصفهان، اصفهان، ۱۳۷۸ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/243510 دیا، ذکاوتی قراگزلو، علیرضا « تأثیر تصوف بر شعائر عزاداری»، کتاب ماه هنر، تهران، ۱۳۸۰ش، شد ۳۹-۴۰.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/62807 راولینسن، هنری، سفرنامه، ترجمه سکندر امان اللهی بهاروند، تهران، ۱۳۶۲ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/531622 ربانی خلخالی، علی، چهره درخشان قمر بنی هاشم ابوالفضل العباس (ع)، قم، ۱۳۷۵ ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/594090 رسولی، غلامحسن، پژوهشی در فرهنگ مردم پیرسواران، تهران، ۱۳۷۸ ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/621226 رضایی، جمال، بیرجندنامه، به کوشش محمود رفیعی، تهران، ۱۳۸۱ش.]<br />
*[http://vtour.nlai.ir/bookshelf.aspx?_001=527224 سالاری، عبدالله، فرهنگ مردم کوهپایه ساوه، تهران، ۱۳۷۹ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/866315 سود آور دیبا، لیلا، هنر ایرانی با الهام از عقاید دینی و مذهبی، تهران، ۱۳۵۶ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/510965 سیف، هادی، نقاشی قهوه خانه، تهران، ۱۳۶۹ ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/3790369 شادابی، سعید، فرهنگ مردم لرستان، خرم آباد ۱۳۷۷ ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/521326 شاملو، احمد، کتاب کوچه، حرف الف، تهران، ۱۳۶۱-۱۳۷۷ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/859799 شکورزاده، ابراهیم، عقاید و رسوم مردم خراسان، تهران، ۱۳۶۳ ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/591518 شهیدی، عنایت الله و على بلوکباشی، پژوهشی در تعزیه و تعزیه خوانی، تهران، ۱۳۸۰ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/656925 طبری، تاریخ، فرهنگ، محمدحسین، جامعه شناسی و مردم شناسی شیعیان افغانستان، قم، ۱۳۸۰ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/1941745 قمی، عباس، تحفة الأحباب، تهران، ۱۳۶۹ق.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/5076482 کاشفی، حسین، روضة الشهداء، به کوشش محمد رمضانی، تهران، ۱۳۴۱ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/853546 همو، فتوت نامه سلطانی، به کوشش محمد جعفر محجوب، تهران، ۱۳۵۰ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/856017 ماسه، هانری، معتقدات و آداب ایرانی، ترجمه مهدی روشن ضمیر، تبریز، ۱۳۵۵ ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/517638 مصطفوی، محمد تقی، آثار تاریخی طهران، به کوشش هاشم محدث، تهران، ۱۳۶۱ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/593718 معتمدی، حسین، عزاداری سنتی شیعیان در بیوت علما و حوزههای علمیه و کشورهای جهان، قم، ۱۳۷۸ ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/489294 موسوی مقرم، عبدالرزاق، سردار کربلا، حضرت ابوالفضل العباس (ع)، ترجمه ناصر پاک پرور، تهران، ۱۴۱۱ق.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/243531 هراتی، محمدمهدی، «علم، تجلی هویت ملی و مذهبی ایرانیان»، کتاب ماه هنر، تهران، ۱۳۸۰ش، شم ۴۰-۳۹.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/651859 همایونی، صادق، تعزیه در ایران، شیراز، ۱۳۶۸ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/576908 همو، حسینیه مشیر، تهران، ۱۳۷۱ش.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/553308 همو، فرهنگ مردم سروستان، مشهد، ۱۳۷۱ش]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=2588126&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author مرضیه محمدزاده، شهیدان جاوید، نشر بصیرت، ص ۴۴۸-۴۶۲.]<br />
{{چپچین}}<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/2222404 And, M., «The Muharram Observances in Anatolian Turkey, Taziyeh: Ritual and Drama in Iran, ed. P. J. Chelkowski, New York, 1979.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/943965 Browne, E. G., A Year Amongst the Persians, London, 1950.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/938709 Carra de Vaux, B., La Scolastique, la théologie et la mystique, la musique, Paris, 1921.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/953807 Cole, J. R. I, Roots of North Indian Shi'ism in Iran and Iraq, Delhi, 1989; ERE.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/940115 Godard, A., «L'Imāmzāde Zaid d' Isfahān, Athar-e Iran, Paris, 1937, vol. II (2).]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/954054 Hollister, J. N., The Shi's of India, New Delhi, 1979; Iranica.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/939817 Massé, H., Croyances et coutumes persanes, Paris, 1938.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/945724 Sharif, J., Islam in India, London, 1975.]<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/939561 Westermarck, E., Pagan Survivals in Mohammedan Civilisation, Amsterdam, 1973.]<br />
{{پایان چپچین}}<br />
<br />
==پینوشت==<br />
<references /><br />
[[رده: تاریخ]]<br />
[[رده: افراد]]<br />
[[رده: شهیدان کربلا]]<br />
[[en:Abbas B. Ali B. Abu Taleb]]</div>Agharebhttps://fa.wikihussain.com/index.php?title=%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D9%84%D9%89_(%D8%B9)&diff=29822حسین بن على (ع)2021-03-07T11:55:19Z<p>Aghareb: </p>
<hr />
<div>{{جعبه اطلاعات ائمه|نام کامل=حسین بن علی|تصویر=Imam hussain.jpg|نقش=امام سوم شیعیان|کنیه=اباعبدالله|لقب=[[سیدالشهدا (ع)|سیدالشهدا]]، [[ثار اللّه]]، مصباح الهدی و ...|زادگاه=مدینه|زادروز=سوم شعبان سال چهارم قمری|مدت امامت=حدود ۱۰ سال|مدفن=کربلا|محل زندگی=مدینه و کوفه|پدر=حضرت علی(ع)|تاریخ شهادت=دهم [[محرم]] سال ۶۱ قمری|مادر=حضرت زهرا(س)|همسران=[[رباب]]، [[لیلى]]، ام اسحاق ، شهربانو|فرزندان=[[زین العابدین «ع»|امام سجاد(ع)]]، [[علی اکبر (ع)]] ، [[علی اصغر (ع)]]، [[سکینه]]، فاطمه، جعفر}}<br />
<br />
'''[[حسین]] بن على'''، امام سوم از امامان دوازدهگانه شیعه امامیه و یکى از چهارده معصوم است که در [[کربلا]] در سال ۶۱ هجری به همراه اصحابش در روز [[عاشورا]] به [[شهادت]] رسید. <br />
==نسب==<br />
به اتفاق همه منابع، نام و نسب او [[حسین بن علی|حسین بن علی]]<nowiki/> بن ابیطالب بن عبدالمطلب بن هاشم است. جد مادریاش پیامبر اکرم(ص)، پدرش [[على بن ابی طالب(ع)]] و مادرش [[فاطمه زهرا(س)]] دختر [[رسول خدا]]<nowiki/>ست<ref>ابنسعد، ج ۶، ص ۳۹۹؛ ابوالفرج اصفهانى، ص ۵۱؛ مفید، ج ۲، ص ۲۷.</ref>.<br />
<br />
===نامگذاری===<br />
پیامبر او را به نام پسر دوم هارون، شَبیر، [[حسین]] نامید<ref>ابنسعد، ج ۶، ص ۳۵۶ـ۳۵۷؛ ابنحنبل، ج ۱، ص ۹۸، ۱۱۸؛ دولابى، ص ۹۹؛ کلینى، ج ۶، ص ۳۳؛ قس ابنسعد، همانجا؛ دولابى، ص ۱۲۲، که حسین را مشتق از حسن شمردهاند.</ref>. بنابر برخى روایات، امام على(ع) دوست داشت که او را حرب بنامد، اما در نامگذارى بر پیامبر(ص) پیشى نگرفت<ref>رجوع کنید به ابنبابویه، ۱۳۶۳ش الف، ج ۲، ص ۲۵ـ۲۶؛ فضلبن حسن طبرسى، ۱۴۱۷، ج۱، ص۴۲۷ـ ۴۲۸؛ قس بلاذرى، ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰، ج ۲، ص ۴۵۴.</ref>. بنابر روایات دیگر، نخست امام به نام عمویش، جعفر طیار، که در آن زمان هنوز در حبشه بود، جعفر نامیده شده بود، اما پیامبر نام او را به [[حسین]] تغییر داد<ref>ابنحنبل، ج ۱، ص ۱۵۹؛ دولابى، ص ۹۹، ۱۲۱؛ طبرانى، ج۳، ص ۹۸.</ref>. اما بنابر روایات شیعى، پیامبر در ابتدا و پیش از آنکه نامى براى او انتخاب شود نام حسین را به امر خدا بر آن حضرت نهاد<ref>براى نمونه رجوع کنید به کلینى، ج ۶، ص ۳۳ـ۳۴؛ ابنبابویه، ۱۳۸۵ـ ۱۲۸۶، ج۱، ص ۱۳۷ـ۱۳۸؛ طوسى، ۱۴۱۴، ص ۳۶۷؛ براى نقد محتوایى روایات دیگر رجوع کنید به قرشى، ج ۱، ص ۳۱ـ۳۲.</ref>. در برخى روایات تأکید شده است که نامهاى حسن و حسین از اسامى بهشتى بوده و پیش از اسلام سابقه نداشتهاند<ref>رجوع کنید به ابنسعد، ج ۱، ص ۳۵۷؛ دولابى، ص ۱۰۰؛ براى اقوال مشابه درباره نامگذارى امام حسن علیهالسلام رجوع کنید به حسنبن على*، امام.</ref>. <br />
<br />
====کنیه و القاب====<br />
کنیه امام حسین در تمام منابع ابوعبداللّه ذکر شده<ref>براى نمونه رجوع کنید به ابن ابیشیبه، ج ۸، ص ۶۵؛ ابنقتیبه، ۱۹۶۰، ص ۲۱۳؛ طبرانى، ج ۳، ص ۹۴؛ مفید، همانجا.</ref>، اما خصیبى<ref>ص ۲۰۱.</ref> کنیهاش را نزد خاصه ابوعلى دانسته است. به [[حسین بن علی|امام حسین(ع)]] القاب فراوانى نسبت داده شده که بسیارى از آنها با القاب برادرش، [[امام حسن(ع)]]، مشترک است<ref>رجوع کنید به حسنبن على*، امام.</ref>. از القاب خاص امام، زکى، طیب، وفىّ، سید، مبارک<ref>ابن ابیالثلج، ص ۲۸؛ ابنطلحه شافعى، ج ۲، ص ۳۷۴.</ref>، نافع، الدلیل على ذاتاللّه<ref>ابن ابیالثلج، همانجا.</ref>، رشید، و التابع لمرضاةاللّه<ref>ابنطلحه شافعى، همانجا.</ref> بوده است<ref>براى فهرستى از القاب آن حضرت رجوع کنید به ابنشهر آشوب، ج ۴، ص ۸۶.</ref>. <br />
<br />
ابنطلحه شافعى<ref>همانجا.</ref> لقب زکى را مشهورتر از دیگر القاب و لقب سیدشباب اهلالجنه را مهمترین آنها دانسته است. در پارهاى از احادیث امامان شیعه نیز امام حسین(ع) با لقب شهید یا [[سید الشهدا (ع)|سیدالشهداء]] خوانده شده است<ref>براى نمونه رجوع کنید به حِمْیرى، ص۹۹ـ۱۰۰؛ ابنقولویه، ص۲۱۶ـ۲۱۹؛ طوسى، ۱۴۱۴، ص۴۹ـ ۵۰؛ مجلسى، ج ۳۷، ص ۹۴ـ۹۵؛ نیز رجوع کنید به سیدالشهداء.</ref>. در برخى متون ادبى و تاریخىِ متعلق به سدههاى چهارم به بعد براى امام [[حسین بن علی|حسین]] لقب امیرالمؤمنین نیز یاد شده است<ref>براى نمونه رجوع کنید به ابناعثم کوفى، ترجمه فارسى، ص ۸۰۲، ۸۴۶؛ ناصرخسرو، ص ۷۲ـ۷۵، ۸۵؛ سنایى، ص ۲۶۲، ۲۶۶؛ مجدخوافى، ص ۲۲، ۲۶، ۲۰۵، ۲۷۱؛ جنید شیرازى، ص ۲۵۱ـ۲۵۲.</ref>، که با توجه به اینکه آن حضرت هیچگاه خلافت ظاهرى نیافت، در خور توجه است.<br />
==ولادت و شهادت==<br />
<br />
===ولادت===<br />
در اینکه زادگاه امام حسین(ع) مدینه است، اختلافى نیست<ref>براى نمونه رجوع کنید به مفید، همانجا؛ طوسى، ۱۴۰۱، ج ۶، ص ۴۱.</ref>. سال تولد او را نیز سال سوم<ref>رجوع کنید به کلینى، ج ۱، ص ۴۶۳؛ طوسى، ۱۴۰۱، همانجا؛ ابنعبدالبرّ، ج ۱، ص ۳۹۲.</ref>، چهارم<ref>ابنسعد، ج ۶، ص ۳۹۹؛ یعقوبى، ج ۲، ص ۲۴۶؛ دولابى، ص ۱۰۲، ۱۲۱؛ طبرى، ج ۲، ص ۵۵۵؛ ابوالفرج اصفهانى، ص ۵۱؛ مفید، همانجا.</ref>، پنجم<ref>ابنعبدالبرّ، ج۱، ص۳۹۳.</ref> و ششم هجرى<ref>حاکم نیشابورى، ج ۳، ص۱۷۷؛ ابنعساکر، ج ۱۴، ص ۱۱۶.</ref> ذکر کردهاند. روز ولادت وى، بنابر قول مشهور، سوم شعبان بوده است<ref>مجلسى، ج ۴۴، ص۲۰۱.</ref>، اما برخى، زادروز امام را آخر ربیعالاول<ref>رجوع کنید به طوسى، ۱۴۰۱، همانجا.</ref>، پنجم ماه شعبان<ref>ابوالفرج اصفهانى؛ مفید، همانجاها؛ ابنطلحه شافعى، ج ۲، ص ۳۷۲.</ref> یا یکى از نخستین شبهاى ماه شعبان<ref>ابنسعد؛ طبرى؛ دولابى، همانجاها.</ref> نوشتهاند. بنابه روایتى، امام در غروب پنجشنبه متولد شد<ref>ابنبابویه، ۱۳۶۳ش ب، ج ۱، ص ۲۸۲؛ براى اقوال مختلف درباره روز و ماه و سال تولد امام رجوع کنید به فضلبن حسن طبرسى، ۱۴۱۷، ج ۱، ص ۴۲۰؛ مِزّى، ۱۴۲۲، ج ۶، ص ۳۹۸ـ۳۹۹.</ref>. فاصله تولد امام حسین و امام حسن را شش ماه و ده روز<ref>رجوع کنید به کلینى، ج ۱، ص ۴۶۴؛ ابن ابیالثلج، ص ۸.</ref>، ده ماه و بیست و دو روز<ref>ابنقتیبه، ۱۹۶۰، ص ۱۵۸.</ref> و یک سال و ده ماه<ref>دولابى، ص ۱۰۱؛ ابنعبدالبرّ؛ ابنعساکر، همانجاها.</ref> گزارش کردهاند. پس از تولد، پیامبر همان آدابى را براى او به جا آورد که درباره حسنبن على انجام داده بود، مانند: ادای [[اذان]] و اقامه در گوش نوزاد و عقیقه کردن. <br />
<br />
هنگام ولادت او جبرئیل به همراه هزار فرشته از آسمان فرود آمدند تا ولادتش را به پیامبر تبریک گویند<ref>کلینى، ج ۱، ص ۴۶۴؛ ابنبابویه، ۱۳۶۳ش ب، ج ۱، ص ۲۸۲ـ۲۸۴؛ دلائلالامامة، ص ۱۹۰؛ ابنشهرآشوب، ج ۴، ص ۸۲.</ref> و آنگاه جبرئیل پیامبر را از شهادت وى به دست امت مسلمان و نیز تداوم امامت در نسل او آگاه کرد<ref>کلینى، همانجا؛ نیز براى تفصیل بیشتر رجوع کنید به ابنبابویه، ۱۳۸۵ـ ۱۳۸۶، ج ۱، ص ۲۰۵ـ۲۱۰؛ براى تشبیه تداوم امامت از صلب امام حسین نه برادرش حسن علیهماالسلام به ماجراى هارون و موسى رجوع کنید به ابنبابویه، ۱۳۶۲ش، ج ۱، ص ۳۰۵؛ براى فهرستى از روایاتى درباره اِخبار پیامبر از شهادت امام حسین علیهالسلام رجوع کنید به عبداللّهبن نوراللّه بحرانى، ج ۱۷، ص ۱۱۳ـ۱۳۳.</ref>. جبرئیل مشتى از خاک کربلا را نیز براى پیامبر آورد و این خاک بعدها نزد [[ام سلمه|امّ سلمه]] بود و او از تغییر رنگ آن در روز [[عاشورا]]، از شهادت نواده پیامبر با خبر شد<ref>ابنسعد، ج ۶، ص ۴۱۷ـ۴۱۹؛ ابنحنبل، ج۶، ص۲۹۴؛ ابنقولویه، ص۱۳۲؛ ابنشهرآشوب، ج ۴، ص۶۳.</ref>. <br />
<br />
به نوشته ابنسعد<ref>ج ۶، ص ۴۰۰ـ۴۰۱.</ref>، امّفضل<ref>همسر عباسبن عبدالمطلب.</ref>، به امر پیامبر، دایگى امام را برعهده گرفت و بدین ترتیب امام برادر رضاعى قُثمبن عباس، که او نیز شیرخواره بود، گردید<ref>نیز رجوع کنید به ابناعثم کوفى، ج۴، ص۳۲۳؛ قس ابنحنبل، ج ۶، ص ۳۴۰؛ دولابى، ص ۱۰۶؛ بهاءالدین اربلى، ج ۲، ص ۳۰۸،۳۲۰، ۳۴۸ـ۳۴۹، که این موضوع را به امام حسن (ع) نسبت دادهاند.</ref>. برخی منابع مادر [[عبدالله بن یقطر]] را نیز دایه امام حسین(ع) دانستهاند،<ref>سماوی، ابصار العین، ۱۴۱۹ق، ص۹۳.</ref> اما کلینى<ref>ج ۱، ص ۴۶۵.</ref> روایاتى نقل کرده است که بنابر آنها امام حسین(ع) از هیچ زنى، حتى مادرش فاطمه زهرا(س)، شیر نخورد.<br />
<br />
===شهادت===<br />
امام حسین(ع) در دهم [[محرم|محرّمِ]]<ref>روز عاشورا.</ref> سال ۶۱ هجرى در سرزمین نینوا<ref>کربلا.</ref> در عراق به [[شهادت]] رسید<ref>ابنسعد، ج۶، ص۴۴۱؛ بلاذرى، ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰، ج ۲، ص۵۱۲؛ طبرى، ج ۵، ص ۳۹۴،۴۰۰؛ طوسى، ۱۴۰۱، ج ۶، ص ۴۱ـ۴۲؛ قس طبرى، ج ۵، ص ۳۹۴، که بنابر روایتى شهادت امام را در ماه صفر دانسته است؛ ابن ابیالثلج، همانجا، که سال شهادت را شصتم هجرى ذکر کرده است.</ref>.روز شهادت امام را جمعه<ref>رجوع کنید به ابنسعد، همانجا؛ طبرى، ج ۵، ص ۴۲۲؛ ابوالفرج اصفهانى؛ طوسى، ۱۴۰۱، همانجاها.</ref>، شنبه<ref>طبرى؛ ابوالفرج اصفهانى؛ طوسى، ۱۴۰۱، همانجاها.</ref>، یکشنبه<ref>دولابى، ص ۱۳۳.</ref> و دوشنبه<ref>کلینى؛ طوسى، ۱۴۰۱، همانجاها.</ref> گزارش کرده<ref>نیز رجوع کنید به فضلبن حسن طبرسى، ۱۴۱۷، همانجا.</ref> و در این میان روز جمعه را قول صحیح و مشهور شمردهاند<ref name=":0">رجوع کنید به مسعودى، تنبیه، ص ۳۰۳؛ ناطقبالحق، ص ۱۱.</ref>. ابوالفرج اصفهانى<ref name=":0" /> قول شهادت امام در روز دوشنبه را قولى شایع میان مردم دانسته و آن را از نظر محاسبات تقویمى مردود شمرده است<ref>نیز رجوع کنید به ناطقبالحق، همانجا.</ref>. سن امام را به هنگام شهادت ۵۶ سال و پنج ماه<ref>رجوع کنید به ابنسعد؛ ابوالفرج اصفهانى، همانجاها؛ نیز رجوع کنید به ابنقتیبه، ۱۹۶۰، ص ۲۱۳؛ بلاذرى، ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰؛ یعقوبى، همانجاها؛ طبرانى، ج۳، ص۱۱۵، که سن امام را ۵۶ سال نوشتهاند.</ref>، ۵۷ سال و پنج ماه<ref>فضلبن حسن طبرسى، ۱۴۱۷، همانجا؛ نیز رجوع کنید به کلینى، ج۱، ص :۴۶۳ ۵۷ سال و چند ماه؛ ابنابیالثلج؛ مسعودى، تنبیه، همانجاها: ۵۷ سال.</ref> و ۵۸ سال<ref>ابنسعد؛ ابنقتیبه، ۱۹۶۰، همانجاها؛ طبرانى، ج۳، ص۹۸ـ۹۹، ۱۰۳، ۱۰۵؛ طوسى، ۱۴۰۱، همانجا.</ref> ذکر کردهاند<ref>براى اقوال گوناگون درباره سن امام به هنگام شهادت و روز و ماه و سالآن رجوع کنید به مزّى،۱۴۲۲، ج۶، ص۴۴۵ـ۴۴۶.</ref>.<br />
<br />
در روایات فراوانى پیامبر اصحابش را از شهادت فرزندش حسین آگاه کرده بود<ref>براى نمونه رجوع کنید به صفار قمى، ص ۶۸؛ کلینى، ج ۱، ص ۲۰۹؛ ابنقولویه، ص ۱۴۳ـ۱۴۸؛ ابنبابویه، ۱۴۱۷، ص ۸۹.</ref>. به جز پیامبر، امام على(ع) و امام حسن(ع) نیز از ماجراى شهادت آن حضرت خبر داده بودند<ref>رجوع کنید به نصربن مزاحم، ص ۱۴۲؛ ابنسعد، ج ۶، ص ۴۱۹ـ۴۲۰؛ ابنقولویه، ص ۱۴۹ـ۱۵۶؛ ابنبابویه، ۱۴۱۷، ص ۱۷۷ـ۱۷۸، ۱۹۶ـ۱۹۷؛ همان، ۱۳۶۳ش ب، ج ۱، ص ۲۵۹ـ۲۶۰، ج ۲، ص ۵۳۲ـ۵۳۵؛ مفید، ج ۱، ص ۳۳۰ـ۳۳۱؛ ابن شهر آشوب، ج ۴، ص ۹۳ـ۹۴؛ براى تفصیل مآخذ روایى در منابع اهلسنّت رجوع کنید به امینى، ص ۴۹ـ۱۵۰.</ref>. چنانکه خداوند انبیاى پیشین را از شهادت امام آگاه ساخته بود<ref>براى فهرستى از این روایات رجوع کنید به عبداللّهبن نوراللّه بحرانى، ج ۱۷، ص ۱۰۱ـ۱۱۲.</ref>. درباره حوادث روز عاشورا و پس از شهادت آن حضرت و نیز عقوبت کسانى که در شهادت امام دست داشتند، نیز امور معجزهآسایى نقل شده است<ref>رجوع کنید به کربلا*، واقعه.</ref>. از جمله گفتهاند خدا در روز عاشورا چهارهزار فرشتهاى را که در جنگ بدر به یارى پیامبر فرستاده بود، به سوى او فرود آورد و امام مخیر شد که از بین پیروزى و دیدار با پیامبر یکى را برگزیند و او ترجیح داد به لقاى پیامبر نایل شود. این فرشتگان به امر خدا تا روز قیامت بر مزارش گریه میکنند و براى زائران دعا و طلب بخشش میکنند<ref>رجوع کنید به ابنقولویه، ص ۱۷۱ـ۱۷۲، ۳۵۴؛ ابنبابویه، ۱۳۶۳ش ب، ج ۲، ص ۶۷۲؛ دلائلالامامة، ص ۱۷۸.</ref>.<br />
<br />
==پیش از امامت==<br />
<br />
===کودکی در کنار پیامبر(ص)===<br />
ابنسعد<ref>ج ۶، ص ۳۹۹.</ref> امام حسین(ع) را در زمره واپسین طبقه<ref>طبقه پنجم.</ref> از اصحاب رسول خدا(ص) یاد کرده است که به هنگام وفات آن حضرت خردسال بودند و در هیچ جنگى او را همراهى نکردند. قریب به هفت سال از زندگانى امام در زمان حیات پیامبر گذشت<ref>رجوع کنید به ابن ابیالثلج، همانجا؛ دلائلالامامة، ص ۱۷۷.</ref>. پیامبر او و برادرش را بسیار گرامى میداشت، چنانکه آن دو را بر سینه خود مینشاند و در همان حال با مردم سخن میگفت<ref>رجوع کنید به ابنسعد، ج ۶، ص ۴۰۱.</ref> و گاهى آن دو را بر دوش خود مینهاد<ref>ابنماجه، ج ۱، ص ۲۱۶؛ طبرانى، ج ۳، ص ۶۵.</ref>، بنا به نقلى، روزى پیامبر بر بالاى منبر سخنرانى میکرد و چون آن دو را دید از منبر پایین آمد و ایشان را در آغوش گرفت<ref>ابنحنبل، ج ۵، ص ۳۵۴؛ ابنماجه، ج ۲، ص ۱۱۹۰؛ ترمذى، ج ۵، ص ۳۲۴.</ref>. <br />
<br />
اما ''مهمترین رخداد دوران کودکى امام، شرکت در [[مباهله]]'' و معرفى او و برادرش به عنوان مصداق «ابناءَنا»<ref>رجوع کنید به آلعمران: ۶؛ براى بیان امام رضا علیهالسلام درباره این آیه رجوع کنید به ابنبابویه، ۱۳۶۳الف، ج ۱، ص ۲۳۱ـ۲۳۲.</ref> بود<ref>رجوع کنید به ابنسعد، ج ۶، ص ۴۰۶ـ۴۰۷؛ مسلمبن حجاج، ج ۷، ص ۱۲۰ـ۱۲۱؛ ابنبابویه، ۱۳۶۳ش الف، ج ۱، ص ۸۵؛ مفید، ج ۱، ص ۱۶۸؛ براى اقوال مشابه درباره امام حسن (ع) رجوع کنید به حسنبن على، امام.</ref>. <br />
<br />
===اعتراض به عمر===<br />
امام حسین(ع) حدود نُه ساله داشت که وارد مسجد شد. او عمر را در حال سخنرانی بر منبر پیامبر(ص) دید، از منبر بالا رفت و به او گفت: «از منبر پدرم فرود آی و بر منبر پدرت بنشین!». <br />
<br />
عمر گفت: «پدرم منبری نداشت»<ref>ابنعساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۱۴، ص۱۷۵؛ سبط بن جوزى، تذکرة الخواص، ۱۴۱۸ق، ص۲۱۲.</ref> عمر خطبه خود را نیمهکاره رها کرد و از منبر به زیر آمد<ref>ابنشبّه نمیرى، ج ۳، ص ۷۹۸ـ۷۹۹.</ref>. گزارشهایی از احترام ویژه عمر به امام حسین در منابع تاریخی دیده میشود. مانند اینکه عمر سهم بیتالمال امام حسن(ع) و امام حسین(ع) را، به سبب قرابت آنان با رسول خدا، همانند سهم حضرت على(ع) و اهل بدر قرار داده بود<ref>ابنسعد، ج ۶، ص ۴۰۷.</ref>. <br />
<br />
===حضور در جنگها===<br />
در برخى منابع تاریخى از حضور امام حسین(ع) به اتفاق برادرش در فتح طبرستان به سال ۲۹ هجرى یاد شده است<ref>رجوع کنید به بلاذرى، ۱۴۰۷، ص ۴۶۷؛ طبرى، ج ۴، ص ۲۶۹.</ref>. در دوران عثمان، امام حسین(ع) به هنگام تبعید ابوذر به ربذه، در کنار پدر و برادرش امام حسن(ع) او را مشایعت کرد<ref>مسعودى، مروج، ج ۳، ص ۸۴؛ ابن ابیالحدید، ج ۸، ص ۲۵۳؛ براى سخن وى خطاب به ابوذر رجوع کنید به مجلسى، ج ۲۲، ص۴۱۲ـ۴۱۳.</ref>. به روایتى، در شورش برضد عثمان، امام حسین(ع)، به توصیه امام على(ع)، همراه با برادرش کوشید عثمان را از خطر محفوظ دارد<ref>نعیمبن حمّاد، ص ۸۴ـ۸۵.</ref> و به نقلى، در این واقعه مجروح شد<ref>ابنشبّه نمیرى، ج ۳، ص ۱۱۳۱؛ قس ابنقتیبه، ۱۴۱۰، ج ۱، ص ۵۸، ۶۲؛ مسعودى، مروج، ج ۳، ص ۸۹، که این مجروح شدن را به امام حسن (ع) نسبت دادهاند.</ref>. امام حسین در جنگهاى دوره خلافت امامعلى نیز حضور داشت<ref>رجوع کنید به بلاذرى، ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰، ج2، ص۱۸۷، ۲۱۳، ۲۴۶، ۳۲۳؛ مسعودى، مروج، ج ۳، ص ۱۰۴ـ۱۱۴، ۱۳۶.</ref> و در جنگ صِفّین خطبهاى در تحریض به جهاد خواند<ref>رجوع کنید به نصربن مزاحم، ص ۱۱۴ـ۱۱۵.</ref>. <br />
<br />
===دوران امامت پدر===<br />
امام على(ع)، امام حسین(ع) را پس از امام حسن(ع) متولى صدقات<ref>موقوفات.</ref> خود قرار داد<ref>ابنشبّه نمیرى، ج ۱، ص ۲۲۷؛ نهجالبلاغة، نامه ۲۴.</ref>. به نقلى، امام حسین به هنگام شهادت پدر، براى انجام دادن مأموریتى که على(ع) به او داده بود، در مدائن بود و با نامه امام حسن(ع) از موضوع آگاه شد<ref>بلاذرى، ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰، ج ۲، ص ۳۵۶، قس ج ۲، ص ۳۵۷.</ref>. امام حسین در مراسم تجهیز و خاکسپارى پدر حاضر بود<ref>رجوع کنید به ابنقتیبه، ۱۴۱۰، ج ۱، ص ۱۸۱؛ بلاذرى، ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰، ج ۲، ص ۳۵۵ـ ۳۵۶؛ مفید، ج۱، ص۲۵؛ مجلسى، ج۴۲، ص۲۳۵، ۲۹۴ـ ۲۹۵.</ref>. <br />
<br />
===دوران امامت برادر===<br />
در دوره امامت امام حسن(ع)، که حدود ده سال به طول انجامید<ref>رجوع کنید به ابن ابیالثلج، همانجا؛ دلائل الامامة، ص ۱۵۹، ۱۷۷.</ref>، امام حسین همراه و همگام برادر بود. با اینکه طبق برخى منابع تاریخى، امام حسین با واگذارى خلافت به [[معاویه]] مخالف بود<ref>رجوع کنید به بلاذرى، ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰، ج ۲، ص ۳۹۳، ۴۵۶؛ ابناعثم کوفى، ج ۴، ص ۲۸۹ـ۲۹۰.</ref> و حتى پس از صلح امام حسن، با معاویه بیعت نکرد<ref>ابناعثم کوفى، ج ۴، ص ۲۹۲.</ref>، پس از وقوع صلح به این مصالحه ملتزم بود. حتى وقتى برخى شیعیان از او تقاضا کردند پیمان را بشکند و با معاویه بجنگد، به آنان امر کرد که تا زمان مرگ معاویه منتظر بمانند<ref>رجوع کنید به بلاذرى، ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰، ج ۲، ص ۴۵۷ـ۴۵۸.</ref>. ابنسعد<ref>ج ۶، ص ۴۱۰ـ۴۱۵.</ref> از امام باقر(ع) روایت کرده که امام حسن و امام حسین، در نماز به [[مروان بن حکم|مروان]]، که منصوب از جانب معاویه بود، اقتدا میکردند و حال آنکه حسینبنعلى با وى برخوردهاى تند داشت؛ ضمن آنکه، تقیهاى هم در کار نبود. اما این روایت با شمار زیادى حدیث در منابع شیعه که از اقتدا به غیر معتقدان به عقاید صحیح و نیز اقتدا به شخص فاسق نهى کردهاست، سازگار نیست<ref>رجوع کنید به حرّ عاملى، ج۸، ص ۳۰۹ـ۳۱۸.</ref>. مواجهه قاطع و صریح امام با مروان به هنگام اهانت به مادرش فاطمه(س) نیز گزارش شده است<ref>رجوع کنید به احمدبن على طبرسى، ج ۲، ص ۲۳.</ref>. <br />
<br />
همچنان که در برابر سبّ امام على(ع) از سوى امویان، بهشدت واکنش نشان میداد<ref>ابنسعد، ج۶، ص۴۰۹ـ۴۱۰، ۴۱۵؛ براى گزارش برخورد متفاوت امام حسن(ع) رجوع کنید به همانجاها؛ نیز رجوع کنید به حسنبن على*، امام.</ref>. در کل، گزارش منابع نشان میدهد که امام حسین در زمان امامتِ امام حسن آشکارتر از برادر در برابر [[بنى امیه|بنیامیه]] موضع میگرفت و علنا با آنان مخالفت میکرد<ref>براى نمونه رجوع کنید به همان، ج۶، ص۴۱۴ـ۴۱۵.</ref>. با این حال، بهرغم برخى اختلافهاى ظاهرى در رفتار امام حسن(ع) و امام حسین(ع)<ref>رجوع کنید به همان، ج ۶، ص ۴۱۳؛ ابنابیشیبه، ج ۲، ص ۱۷۴.</ref>، غیر از توضیحى که از منظر عقیده امامتِ منصوص مطرح میشود، از نظر تحلیل تاریخى نیز وحدت رویه کلى آن دو قابل اثبات است<ref>نمونهاى از این هماهنگى در مراسم خاکسپارى امام حسن گزارش شده است رجوع کنید به حسنبن على*، امام.</ref>. <br />
<br />
امام حسین پس از شهادت امام حسن(ع)، با وجود افرادى که به سن از وى بزرگتر بودند، شریفترین فرد از [[بنیهاشم|خاندان هاشم]] به شمار میرفت<ref>رجوع کنید به یعقوبى، ج ۲، ص ۲۲۶؛ نیز رجوع کنید به ابنسعد، ج ۶، ص ۴۰۹، که از احترام خاص ابنعباس به وى سخن گفته است.</ref> و در امور خویش با او مشورت میکردند و نظر او را بر رأى دیگران ترجیح میدادند<ref>رجوع کنید به ابنسعد، ج ۶، ص ۴۱۴ـ۴۱۵.</ref>.<br />
==امامت در دوران خلافت معاویه==<br />
پس از وفات امام حسن(ع)، مردم [[کوفه]] براى قیام برضد معاویه به امام [[حسین]](ع) نامه نوشتند، اما امام ضمن آنکه مشروعیت حکومت معاویه بر مسلمانان را رد کرد و بر جهاد با ظالمان تأکید نمود، از قیام دورى گزید و آن را به پس از مرگ معاویه موکول کرد<ref>همان، ج ۶، ص ۴۲۲ـ۴۲۳؛ بلاذرى، ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰، ج ۲، ص ۴۵۸ـ۴۵۹؛ مفید، ج ۲، ص ۳۲.</ref>. معاویه نیز از قیام امام بیم داشت و پس از شهادت امام حسن(ع) از امام خواست که از قیام بپرهیزد و امام پایبندى خود را به عهدنامه صلح به وى یادآورى کرد<ref>ابنسعد، همانجا؛ قس بلاذرى، ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰، ج ۲، ص ۴۵۹ـ۴۶۰.</ref>. معاویه نیز به تعهد مالى سالیانه خود ادامه داد<ref>بلاذرى، ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰، ج ۲، ص ۴۶۰.</ref>. معاویه خود بهخوبى از میزان نفوذ امام حسین(ع) در مدینه آگاه بود، چنانکه به فردى از قریش گفته بود هرگاه حلقهاى از جمعیت در مسجدالنبى دیدى که سخن هزلى در آن نیست، آن حلقه حسین است<ref>ابنسعد، ج ۶، ص ۴۱۴.</ref>. زمانى که معاویه براى [[یزید]] بیعت میگرفت، امام از معدود کسانى بود که بیعت با یزید را نپذیرفت و در خطابهاى قاطع معاویه را محکوم کرد<ref>همان، ج ۶، ص ۴۲۲؛ یعقوبى، ج ۲، ص ۲۲۸؛ ابناعثم کوفى، ج ۴، ص ۳۳۷ـ۳۳۹، ۳۴۲ـ۳۴۳؛ طبرى، ج ۵، ص ۳۰۳.</ref> و، برخلاف دیگر افراد بنیهاشم، هدیه معاویه را نیز قبول نکرد<ref>ابناعثم کوفى، ج ۴، ص ۳۳۹.</ref>. معاویه نیز، با توجه به جایگاه امام، به یزید توصیه کرده بود که با امام مدارا کند و در صدد بیعت گرفتن از امام نباشد<ref>ابنسعد، ج ۶، ص ۴۲۳؛ طبرى، ج ۵، ص ۳۲۲؛ ابناعثم کوفى، ج ۴، ص ۳۴۹ـ۳۵۰؛ ابنبابویه، ۱۴۱۷، ص ۲۱۵ـ۲۱۶.</ref>.<br />
==ویژگیها و سیره==<br />
<br />
===ویژگیها===<br />
در بیشتر منابع حدیثى و تاریخى و رجالىِ کهن از شباهت حسینبن على به پیامبر اکرم سخن گفته شده<ref>رجوع کنید به بلاذرى، ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰، ج ۲، ص ۳۶۶، ۴۵۳؛ دولابى، ص ۱۰۴؛ طبرانى، ج ۳، ص ۹۵؛ ناطقبالحق، ص ۱۱؛ مفید، ج ۲، ص ۲۷.</ref> و در یک روایت، امام حسین شبیهترین فرد به پیامبر وصف شده است<ref>رجوع کنید به ابنحنبل، ج ۳، ص ۲۶۱؛ بخارى، ج ۴، ص ۲۱۶؛ ترمذى، ج ۵، ص ۳۲۵.</ref>. بنابر روایتى دیگر از امام على، آن حضرت فرزندش حسین را شبیهترین فرد به خود از نظر خُلق و خو و رفتار، دانسته است<ref>رجوع کنید به ابنسعد، ج ۶، ص ۴۱۳؛ بلاذرى، ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰، ج ۲، ص ۱۲۳.</ref>. امام حسین(ع) سپید چهره بود<ref>ناطقبالحق، همانجا.</ref>. گاه عمامهاى از خز<ref>طبرانى، ج ۳، ص ۱۰۱.</ref> و گاه عمامهاى سیاه بر سر میگذاشت<ref>ابنسعد، ج ۶، ص ۴۱۵؛ ابنابیشیبه، ج ۶، ص ۴۶؛ طبرانى، ج ۳، ص ۱۰۰.</ref>. موى سر و محاسن خود را خضاب مینمود<ref>ابنسعد، ج ۶، ص ۴۱۳ـ ۴۱۷؛ ابن ابیشیبه، ج ۶، ص ۳، ۱۵.</ref>. <br />
<br />
نقش دو انگشترى او یکى «لاالهالّااللّه، عُدَّةٌ للِقاءاللّه» و دیگرى «اناللّه بالغٌ اَمْرَه» بود<ref>کلینى، ج ۶، ص ۴۷۳ـ۴۷۴؛ ابنبابویه، ۱۴۱۷، ص ۱۹۳، ۱۹۴، ۵۴۳.</ref>. امام حسین(ع) ۲۵ بار، همراه با نزدیکانش، پیاده حج گزارد<ref>ابنسعد، ج ۶، ص ۴۱۰؛ طبرانى، ج ۳، ص ۱۵؛ ابن عبدالبرّ، ج ۱، ص ۳۹۷.</ref>. با مسکینان مینشست، دعوت آنان را میپذیرفت و با آنان غذا میخورد و آنان را نیز به خانه خود دعوت میکرد و آنچه در منزل داشت از ایشان دریغ نمیکرد<ref>ابنسعد، ج ۶، ص ۴۱۳.</ref>. دشمنان امام نیز به فضائل او معترف بودند، چنان که معاویه میگفت که حسین همچون پدرش على اهل غدر و حیله نیست<ref>ابناعثم کوفى، ج ۳، ص ۴۰.</ref> و عمروبن عاص او را محبوبترین فرد از زمینیان نزد اهل آسمان میدانست<ref>ابنسعد، ج ۶، ص ۴۰۸؛ ابنابیشیبه، ج ۷، ص ۲۶۹.</ref>.<br />
<br />
او همواره احترام برادرش، امام حسن(ع)، را پاس میداشت و در برابرش سخن نمیگفت، چنانکه [[محمد حنفیه|محمدبن حنفیه]] با امام حسین چنین برخورد میکرد<ref>رجوع کنید به مجلسى، ج ۴۳، ص ۳۱۹؛ نیز براى روایتى دیگر درباره احترام امامحسین به امام حسن علیهالسلام رجوع کنید به بهاءالدین اربلى، ج ۲، ص ۴۸۱؛ و براى احترام محمدبن حنفیه به امامحسین رجوع کنید به ابنشهرآشوب، ج ۴، ص ۷۴.</ref>. امام بسیار بخشنده بود و در مدینه به جود و کرم شناخته شده بود<ref>رجوع کنید به ابنشهرآشوب، ج ۴، ص ۷۳.</ref>. اگر سائلى از او درخواست میکرد و امام در حال نماز بود، نمازش را کوتاه میکرد و هر چه در اختیار داشت، به او میداد<ref>ابنعساکر، ج ۱۴، ص ۱۸۵.</ref>.<br />
<br />
====نحوه برخورد با غلامان====<br />
او غلامان و کنیزانش را در قبال خوشرفتاریشان آزاد میکرد. به نقلى، کنیزى را که معاویه همراه با اموال و لباسهاى فراوانى برایش هدیه فرستاده بود، در ازاى خواندن آیاتى از قرآن و سرودن شعرى درباره فناى دنیا و مرگ انسانها آزاد کرد و اموال را بدو بخشید<ref>ابنعساکر، ج ۷۰، ص ۱۹۶ـ۱۹۷؛ براى موارد مشابه رجوع کنید به ابنحزم، ج ۸، ص ۵۱۵؛ بهاءالدین اربلى، ج ۲، ص ۴۷۶.</ref>. حتى یکبار یکى از غلامانش کار ناشایستى کرد که درخور عقاب بود ولى چون غلام آیه «والعافین عنالناس» را خواند، او را بخشید، سپس غلام گفت : «واللّه یحب المحسنین»، و امام او را در راه خدا آزاد کرد<ref>بهاءالدین اربلى، ج ۲، ص ۴۷۸ـ۴۷۹.</ref>.<br />
<br />
دَین اسامةبن زید را، که در بستر بیمارى افتاده و از پرداختش عاجز مانده بود، از جانب او پرداخت<ref>ابنشهرآشوب، ج ۴، ص ۷۲ـ۷۳.</ref>. بنابه روایتى، زمین و اشیایى را که به او ارث رسیده بود، پیش از دریافت آن بخشید<ref>قاضى نعمان، ج ۲، ص ۳۳۹.</ref>. دیه مردى را در ازاى پاسخ به سه پرسش به طور کامل پرداخت و انگشتریاش را نیز بدو عطا کرد<ref>مجلسى، ج ۴۴، ص ۱۹۶؛ نیز رجوع کنید به ابن ابیالدنیا، ص ۱۴۰؛ کلینى، ج ۴، ص ۴۷؛ ابنبابویه، ۱۳۶۲ش، ج ۱، ص ۱۳۵ـ۱۳۶، درباره بخشش حسنین(ع).</ref>. کرم او به حدى بود که زن و مردى یهودى به سبب این خلق نیکوى او مسلمان شدند<ref>ابن شهرآشوب، ج ۴، ص ۸۳.</ref>. او به آموزگار فرزندانش مال و لباس بسیار اعطا کرد و دهانش را از دُرّ پرکرد، در حالى که میگفت این جبرانکننده تعلیم تو نیست<ref>همان، ج ۴، ص ۷۳ـ۷۴.</ref>. <br />
<br />
====صبر و بردباری====<br />
درباره حلم امام گفتهاند که وقتى مردى شامى به او و پدرش ناسزا گفت، از او درگذشت و او را مورد لطف قرار داد<ref>رجوع کنید به ابنعساکر، ج ۴۳، ص ۲۲۴ـ۲۲۵.</ref>. گفته شده است اثر انبان آذوقهاى که براى ایتام و مساکین بر پشتش حمل میکرد، در روز شهادت آشکار بود<ref>ابنشهرآشوب، ج ۴، ص ۷۳.</ref>.<br />
<br />
==امامت==<br />
نص و تعیین الهى، به اعتقاد شیعه، از جمله شروط اساسى و ضرورى براى اثبات امامت هر امامى است. این نص درباه امام حسین(ع) نیز به طرق مختلف وارد شده است. از آن جمله است حدیث مشهورى از پیامبر که بر امامت حسنین دلالت دارد<ref>رجوع کنید به قاضى نعمان، ج ۱، ص ۳۷؛ ابنبابویه، ۱۳۸۵ـ۱۳۸۶، ج ۱، ص ۲۱۱؛ خزاز رازى، ص ۱۱۷؛ مفید، ج ۲، ص ۳۰؛ نیز رجوع کنید به حسنبن على*، امام.</ref>. افزون بر این، احادیثى از پیامبر رسیده است که درآنها به تعداد امامان و امامت امام على(ع)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع) و نُه تن از فرزندان حسینبن على تصریح شده است<ref>براى نمونه رجوع کنید به ابنبابویه، ۱۳۶۳ش ب، ج ۱، ص ۲۵۷ـ۲۵۸؛ خزاز رازى، ص ۱۳ـ۱۴، ۲۳، ۲۸ـ۲۹، و جاهاى دیگر؛ نیز براى روایاتى مشابه از امام على و امام حسن علیهماالسلام رجوع کنید به خزاز رازى، ص ۲۱۷، ۲۲۱ـ۲۲۳.</ref>. <br />
<br />
دلیل دیگر، وصیت امام حسن درباره جانشینى امام حسین پس از وى و سفارش به محمد حنفیه به پیروى از آن حضرت است<ref>رجوع کنید به ابناعثم کوفى، ج ۴، ص ۳۱۹؛ کلینى، ج ۱، ص ۳۰۱ـ۳۰۲؛ خزاز رازى، ص ۲۲۹؛ فضلبن حسن طبرسى، ۱۴۱۷، ج ۱، ص ۴۲۱ـ۴۲۳؛ نیز براى اعتراف محمد حنفیه به امامت آن حضرت رجوع کنید به همان، ج ۱، ص ۴۲۳.</ref>. مفید<ref>ج ۲، ص ۳۰ـ۳۱.</ref> بر آن است که با توجه به ادله مذکور، امامت امام حسین(ع) ثابت و قطعى است گرچه آن حضرت، به سبب تقیه و التزام به صلح و ترک مخاصمه<ref>هُدْنه.</ref>، آشکارا به امامتِ خود دعوت، نکرد؛ اما پس از مرگ معاویه و اتمام دوره ترک مخاصمه، امامت را علنى کرد<ref>نیز رجوع کنید به فضلبن حسن طبرسى، ۱۴۱۷، ج ۱، ص ۴۲۳ـ۴۲۴.</ref>. علم به جمیع شئون و معارف دین به شکل تام و کامل نیز از لوازم امامت است؛ از اینرو، امام على(ع) از او، همچنان که از امام حسن، خواست براى مردم سخنرانى کند تا بعدها قریشیان او را به نداشتن علم منسوب نکنند<ref>رجوع کنید به ابنبابویه، ۱۴۱۷، ص ۴۲۵؛ همان، ۱۳۵۷ش، ص ۳۰۷ـ۳۰۸.</ref>. <br />
<br />
شاهد آن اقوالى از صحابه درباره مقام علمى آن حضرت و تقاضاى افتاء از اوست<ref>براى نمونه رجوع کنید به ابنبابویه، ۱۳۵۷ش، ص ۸۰؛ ابنعساکر، ج ۱۴، ص ۱۷۴، ۱۸۰، ۱۸۳ـ۱۸۴.</ref>. به برخى سخنان خود امام حسین(ع) درباره امامت خویش<ref>رجوع کنید به ابنبابویه، ۱۳۶۳ش الف، ج ۱، ص ۶۸؛ خزاز رازى، ص ۲۳۰ـ۲۳۴.</ref> و نیز پارهاى معجزات و کرامات که به دست آن حضرت تحقق یافت نیز در اثبات امامت وى استناد شده است<ref>رجوع کنید به فضلبن حسن طبرسى، ۱۴۱۷، ج ۱، ص ۴۲۳؛ براى نمونه رجوع کنید به صفار قمى، ص ۲۹۱؛ ابنبابویه، ۱۳۶۳ش ب، ج ۲، ص ۵۳۷؛ طوسى، ۱۴۰۱، ج ۵، ص ۴۷۰؛ قطبراوندى، ج ۱، ص ۲۴۵ـ۲۴۶؛ دلائل الامامة، ص ۱۸۱ـ۱۸۳، ۱۸۶، ۱۸۸ـ۱۸۹؛ ابنعساکر، ج ۱۴، ص ۸۲؛ ابنشهرآشوب، ج ۴، ص ۵۷، ۵۹ـ۶۰؛ مجلسى، ج ۴۴، ص ۱۸۵ـ۱۸۶؛ هاشمبن سلیمان بحرانى، ج ۲، ص ۸۳ـ۲۳۰؛ نیز رجوع کنید به حبابه والبیه*.</ref>. گفتنى است گاه در انتساب پارهاى از کرامات یا فضایل یا برخى افعال، بین امام حسن و امام حسین(ع) خلاصه شده است.<br />
<br />
==فضائل و مناقب==<br />
در منابع حدیثى شیعه و سنّى مناقب و فضائلى خاص درباره امام حسین(ع)، از زمان ولادت تا شهادت آن حضرت، نقل شده است. از جمله گفته شده است که دوران «حمل» وى شش ماه بود که نظیر آن پیشتر تنها درباره عیسیبن مریم یا یحییبن زکریا رخ داده بود<ref>رجوع کنید به کلینى، ج ۱، ص ۴۶۵؛ ابنبابویه، ۱۳۸۵ـ۱۳۸۶، ج ۱، ص ۲۰۶؛ دلائل الامامة، ص۱۷۷؛ نیز رجوع کنید به ابنبابویه،۱۳۶۳ش ب، ج۱، ص۴۶۱؛ ابنشهرآشوب، ج ۴، ص ۹۲.</ref>. <br />
<br />
===آیات منسوب به امام حسین(ع)===<br />
در منابع حدیث و تفاسیر شیعه نیز آیاتى از قرآن درباره امام حسین(ع) تأویل یا تطبیق<ref>در اینباره رجوع کنید به جرى و انطباق*.</ref> شده است. از جمله آیه ۱۵ سوره احقاف که در آن از مادر باردارى سخن گفته شده است که با رنج کودک خویش را حمل میکند و با درد او را به دنیا میآورد. این آیه ناظر به فاطمه زهرا(س) دانسته شده که در دوران حمل فرزندش خبر شهادت او را از پیامبر از طریق جبرئیل شنید و غمگین شد<ref>رجوع کنید به کلینى، ج ۱، ص ۴۶۴؛ ابنقولویه، ص ۱۲۲؛ ابنبابویه، ۱۳۸۵ـ ۱۳۸۶، ج ۱، ص ۲۰۶؛ ابنشهرآشوب، ج ۴، ص ۵۷؛ نیز رجوع کنید به قمى، ج ۲، ص ۲۹۷.</ref>. <br />
<br />
همچنین حروف مقطعه ابتداى سوره مریم<ref>کهیعص.</ref> در اشاره به واقعه کربلا تأویل شده است که خداوند پس از آنکه اسامى پنج تن را به زکریاى نبى آموخت، رمزش را براى وى آشکار کرد<ref>قمى، ج ۲، ص ۴۸؛ ابنبابویه، ۱۳۶۳ش ب، ج ۲، ص ۴۶۱؛ همان، ۱۳۶۱ش، ص۲۲؛ دلائل الامامة، ص ۵۱۳ـ۵۱۴؛ احمدبنعلى طبرسى، ج ۲، ص ۲۷۲ـ ۲۷۳؛ ابنشهرآشوب، ج ۴، ص ۹۲؛ فضلبن حسن طبرسى، ۱۴۰۸، ذیل آیه.</ref>. گفته شده است زکریا وقتى از ماجراى شهادت امام حسین(ع) آگاه شد از خداوند خواست تا فرزندى به وى عطا کند که سرنوشتى مشابه حسین داشته باشد و خداوند یحیى را به او داد که مدت حملش شش ماه بود و همچون حسین به شهادت رسید<ref>ابنبابویه، ۱۳۶۳شب؛ دلائلالامامة؛ احمدبن على طبرسى؛ ابنشهرآشوب، همانجاها.</ref>. <br />
<br />
همچنین آیات ۶ سوره احزاب<ref>رجوع کنید به کلینى، ج ۱، ص ۲۸۷ـ۲۸۸؛ ابنبابویه، ۱۳۶۳ش ب، ج ۱، ص ۳۲۳، ج ۲، ص ۴۱۴؛ ابنشهرآشوب، ج ۴، ص ۵۴؛ نیز رجوع کنید به عیاشى، ج ۱، ص ۲۵۱، ج ۲، ص ۷۲.</ref> و ۲۸ سوره زخرف<ref>ابنبابویه، ۱۳۸۵ـ ۱۳۸۶، ج 1، ص ۲۰۷؛ همان، ۱۳۶۳ش ب، ج ۱، ص ۳۲۳، ج ۲، ص ۳۵۹، ۴۱۵، ۴۱۷؛ ابنشهرآشوب، ج ۴، ص ۵۳ـ۵۴؛ نیز رجوع کنید به فضلبن حسن طبرسى، ۱۴۰۸؛ طباطبائى، ذیل آیه.</ref> در اشاره به تداوم امامت از نسل امام حسین(ع) تفسیر شدهاند.<br />
<br />
برخى از آیات قرآن نیز ناظر به قیام و شهادت آن حضرت دانسته شدهاند، از جمله:<br />
<br />
- آیه ۷۷ سوره نساء<ref>رجوع کنید به کلینى، ج ۸، ص ۳۳۰؛ نیز رجوع کنید به عیاشى، ج ۱، ص ۲۵۸، ج ۲، ص ۲۳۵.</ref><br />
<br />
- آیه ۳۳ سوره اسراء<ref>کلینى، ج ۸، ص ۲۵۵؛ ابن قولویه، ص ۱۳۵؛ نیز رجوع کنید به عیاشى، ج ۲، ص ۲۹۰؛ کوفى، ص ۲۴۰.</ref> <br />
<br />
- و آیات ۲۷ تا ۳۰ سوره فجر<ref>قمى، ج ۲، ص ۴۲۲؛ مجلسى، ج ۲۴، ص ۹۳؛ نیز رجوع کنید به ابنبابویه، ۱۳۶۳ش، ص ۱۲۳؛ فضلبن حسن طبرسى، ۱۴۰۸، ج ۱۰، ص ۷۳۰، که سوره فجر سوره امام حسین علیهالسلام شمرده شده است.</ref>. <br />
<br />
===ثواب زیارت===<br />
براى زیارت امام حسین فضیلتهاى بسیارى ذکر شده و در احادیث منقول از پیامبر و امامان شیعه بر آن تأکید بسیار گردیده است<ref>براى روایات فضیلت زیارت امام حسین و زیارتنامههاى آن حضرت رجوع کنید به علوى شجرى، ص ۲۸ـ۹۴؛ ابنقولویه، ص ۲۲۰، ۴۳۹؛ طوسى، ۱۴۰۱، ج ۶، ص ۴۲ـ ۶۹.</ref>، همچنانکه براى تربت آن حضرت فضائل بسیارى یاد کردهاند<ref>رجوع کنید به تربت*.</ref>.<br />
==سخنان امام==<br />
از امام حسین(ع) سخنان زیادى بر جاى نمانده، که مهمترین علت آن، وضع خاص جهان اسلام در آن دوره و تنگناهاى شدیدى بوده که نظام حاکم اموى، هم براى عترت پیامبر و هم براى شیعیانشان، ایجاد میکرده است. به جز خطبهها و سخنان امام در ماجراى قیام عاشورا<ref>براى مجموعهاى از این اقوال رجوع کنید به روائعالحکمة، ص ۲۷۲ـ۳۱۱؛ نجمى، ۱۳۷۸ش.</ref>، برخى سخنان پراکنده از آن حضرت از جمله سخنان حکمتآمیزى از امام درباره انصاف خلق<ref>رجوع کنید به ابنسعد، ج ۶، ص ۴۱۲؛ براى فهرستى از سخنان حکیمانه و مواعظ منقول از امام رجوع کنید به عطاردیقوچانى، ج ۳، ص ۱۴۳ـ۱۵۲، ۲۶۲ـ۳۱۱.</ref> در متون کهن اهلسنّت و شیعه هست. همچنین است سخن مشهور آن حضرت در تأکید بر آزادگى، خطاب به سپاه اموى هنگامى که قصد حمله به خیام امام را داشتند و آن حضرت توان مقابله نداشت، با این مضمون که ''اگر دین ندارید، دست کم آزاده باشید''<ref>براى نقلهاى گوناگون آن رجوع کنید به دینورى، ص ۳۰۰؛ ابناعثم کوفى، ج ۵، ص ۱۱۷؛ طبرى، ج ۵، ص ۴۵۰؛ ابوالفرج اصفهانى، ص ۷۹؛ ابنطاووس، ۱۴۱۷، ص ۷۱.</ref>.برخى از دعاهاى امام حسین(ع) در منابع کهن نقل شده است<ref>براى نمونه رجوع کنید به ابنسعد، ج ۶، ص ۴۱۳؛ ابنابیشیبه، ج ۲، ص ۲۰۰، ج ۷، ص ۱۱۳؛ حمیرى، ص ۱۵۷ـ ۱۵۸.</ref>. <br />
<br />
از راویان امام، فرزندان آن حضرت، امام سجاد(ع) و دخترش فاطمه، بیشترین روایت را از او نقل کردهاند<ref>رجوع کنید به دولابى، ص ۱۲۵ـ ۱۳۱؛ نیز براى فهرست روایات این دو از امام حسین علیهالسلام رجوع کنید به عطاردیقوچانى، ج۳، ص۳۸۲ـ۳۸۳، ۳۹۲ـ۳۹۳.</ref>. بر مبناى استقصاى عطاردیقوچانى<ref>ج ۳، ص ۳۱۴ـ۴۱۸.</ref> شمار راویانى که از وى حدیث نقل کردهاند، افزون بر دویست و پنجاه تناند<ref>براى اسامى شمارى از راویان امام در منابع کهن رجوع کنید به ابنحنبل، همانجا؛ دولابى، ص ۱۳۱ـ۱۳۵؛ طبرانى؛ مزّى، ۱۴۲۲؛ همان، ۱۴۰۳، همانجاها.</ref>. طوسى، برپایه مبناى خاص خود در کتاب رجال<ref>ص ۹۹ـ۱۰۶.</ref>، نام قریب به صد تن را به عنوان اصحاب آن حضرت فهرست کرده است که برخى از آنان در شمار اصحاب رسول خدا، امیرالمؤمنین علیبن ابیطالب و امام حسن علیهمالسلام بوده و غالبا در کربلا وى را همراهى کرده و همانجا به شهادت رسیدهاند. <br />
<br />
===دعای عرفه===<br />
از مشهورترین آنها، [[دعای عرفه امام حسین (ع)|دعاى عرفه]] است که متنى طولانى دارد و از ادعیه مشهور شیعه به شمار میرود و مضامین عرفانى بلندى در آن دیده میشود <ref>رجوع کنید به ابنطاووس، 1414ـ1415، ج 2، ص 74ـ87؛ نیز رجوع کنید به حکمتنامه امام حسین علیهالسلام، ج 1، ص 508ـ547؛ براى مجموعهاى از دعاهاى مروى از امام حسین رجوع کنید به همان، ج 1، ص 486ـ592.</ref>. <br />
<br />
===روایات اعتقادی===<br />
روایاتى از امام در موضوعات اعتقادى، غالبآً در منابع شیعى مانند توحید<ref>رجوع کنید به ابنبابویه، ۱۳۸۵ـ۱۳۸۶، ج۱، ص۹؛ ابنشعبه، ص ۲۴۴ـ۲۴۵؛ ابنعساکر، ج ۱۴، ص ۱۸۳ـ۱۸۴.</ref>، امامت<ref>صفار قمى، ص ۳۲؛ کلینى، ج ۱، ص ۳۹۸ـ۳۹۹.</ref>، مناقب اهلبیت<ref>برقى، ج ۱، ص ۶۱؛ صفار قمى، ص ۴۷۲؛ طوسى، ۱۴۱۴، ص ۲۵۳ـ۲۵۴؛ احمدبن على طبرسى، ج ۲، ص ۲۲ـ۲۳.</ref>، غیبت<ref>ابن ابیزینب، ص ۲۱۳؛ ابنبابویه، ۱۳۶۳ش ب، ج ، ص ۲۶۴ـ۲۶۹، ۳۱۶ـ ۳۱۸؛ طوسى، ۱۴۱۱، ص ۱۹۰ـ۱۹۱.</ref>، ویژگیهاى شیعه<ref>برقى، ج ۱، ص ۱۴۷، ۱۶۳ـ۱۶۴؛ عیاشى، ج ۱، ص ۱۸۵.</ref> و صفات مؤمن<ref>ابنبابویه، ۱۴۱۷، ص ۲۰۰؛ مجلسى، ج ۷۱، ص ۳۱۵.</ref> ، نقل شده است. پارهاى مناظرات و احتجاجات نیز از آن حضرت نقل شده که مشتمل بر اثبات حقانیت و فضائل [[اهل بیت (ع)|اهلبیت(ع)]] است<ref>رجوع کنید به احمدبن على طبرسى، ج ۲، ص ۱۳ـ۲۶.</ref>. روایاتى نیز درباره فضائل قرآن<ref>رجوع کنید به کلینى، ج ۲، ص ۶۱۱ـ۶۱۳.</ref> و تفسیر پارهاى آیات در شأن اهلبیت<ref>رجوع کنید به عیاشى، ج ۲، ص ۳۳۷ـ۳۳۸؛ کلینى، ج ۸، ص ۲۴۴ـ۲۴۵؛ ابنبابویه، ۱۳۶۲ش، ج ۱، ص ۴۲ـ ۴۳؛ همان، ۱۳۵۷ش، ص ۹۰ـ۹۱؛ حسکانى، ج ۱، ص۵۶۰.</ref> از آن حضرت وارد شده است.از امام حسین(ع)، روایاتى در برخى ابواب فقه نیز نقل شده است<ref>براى نمونه رجوع کنید به صنعانى، ج ۳، ص ۵۳۲ـ۵۳۳، ج ۴، ص ۲۱۴؛ ابن ابیشیبه، ج ۱، ص ۳۵۵، ج ۲، ص ۲۰۰، ج ۷، ص ۳۸۸، ۶۱۹؛ عطاردیقوچانى، ج ۳، ص ۲۲۰ـ۲۶۰.</ref>. <br />
<br />
===روایات اخلاقی===<br />
در موضوعات اخلاقى نیز احادیثى از امام حسین(ع) نقل کردهاند<ref>براى نمونه رجوع کنید به ابنشهر آشوب، ج ۴، ص ۸۱؛ بهاءالدین اربلى، ج ۲، ص ۴۷۴.</ref>. اشعارى نیز به امام منسوب است که معروفترین آنها ابیاتى است که امام درباره محبت خود به دخترش [[سکینه]] و مادر سکینه، رباب، سروده است<ref>رجوع کنید به ابنسعد، ج ۶، ص ۴۰۰؛ ابنقتیبه، ۱۹۶۰، ص۲۱۳؛ بلاذرى، ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰، ج۲، ص۱۴۰.</ref>. همچنین شعرى است که امام در آخرین روزها در بیوفایى روزگار به زبان آورده است<ref>رجوع کنید به طبرى، ج ۵، ص ۴۲۰؛ براى مجموعه اشعار منتسب به امام رجوع کنید به حکمتنامه امام حسین علیهالسلام، ج ۲، ص ۳۳۸ـ ۴۲۰؛ همچنین براى تحلیل کلى از اشعار امام و مضامین آنها رجوع کنید به همان، ج ۲، ص ۳۳۰ـ۳۳۶.</ref>. امام حسین از راویان سخنان پیامبر و پدرش امام علیبن ابیطالب(ع) و مادرش فاطمه زهرا(س) است که در مجموعههاى حدیثى اهلسنّت گردآمده است<ref>رجوع کنید به ابنحنبل، ج ۱، ص ۲۰۲؛ دولابى، ص ۱۲۵ـ ۱۳۳، ۱۳۷ـ ۱۳۸؛ طبرانى، ج ۳، ص ۱۲۷ـ۱۳۶؛ مزّى، ۱۴۰۳، ج ۳، ص ۶۵ـ ۶۷؛ براى فهرستى از کسانى که امام از آنها روایت کرده است رجوع کنید به همان، ۱۴۲۲، ج ۶، ص ۳۹۷.</ref>. <br />
<br />
===کتب منتشر شده===<br />
سخنان امام حسین(ع) تاکنون در چند مجموعه منتشر شده، که از آن جمله است: [[موسوعه کلمات الامام الحسین علیه السلام|موسوعة کلمات الامام الحسین(ع)]]<ref>قم ۱۳۷۴ش.</ref>، [[مسند الامام الشهید ابی عبدالله الحسین بن علی علیهما السلام|مسند الامام الشهید ابیعبدالله الحسینبن على(ع)]]<ref>تهران ۱۳۷۶ش.</ref>، و حکمتنامه امام حسین(ع)<ref>قم ۱۳۸۵ش.</ref>.<br />
==پیوند به بیرون==<br />
<br />
*منبع مقاله: [http://rch.ac.ir/article/Details/12313 دانشنامه جهان اسلام]<br />
<br />
==منابع==<br />
<br />
*ابن ابیالثلج، تاریخ الائمة، در مجموعة نفیسة فى تاریخ الائمة، چاپ محمود مرعشى، قم: کتابخانه آیتاللّه مرعشى نجفى، ۱۴۰۶؛<br />
*ابن ابیالحدید، شرح نهجالبلاغة، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۸۵ـ۱۳۸۷/ ۱۹۶۵ـ۱۹۶۷، چاپ افست بیروت [بیتا.]؛<br />
*ابن ابیالدنیا، مکارمالاخلاق، چاپ مجدى سیدابراهیم، بولاق [بیتا.]؛<br />
*ابنابیزینب، الغیبة، چاپ فارس حسون کریم، قم ۱۴۲۲؛<br />
*ابن ابیشیبه، المصنَّف فى الاحادیث و الآثار، چاپ سعید محمد لحّام، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۹؛<br />
*ابناعثم کوفى، کتابالفتوح، چاپ على شیرى، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۱؛<br />
*همان، ترجمه محمدبن احمد مستوفى هروى، چاپ غلامرضا طباطبائیمجد، تهران ۱۳۷۲ش؛<br />
*ابنبابویه، الامالى، قم ۱۴۱۷؛<br />
*همان، التوحید، چاپ هاشم حسینى طهرانى، قم [? ۱۳۵۷ش]؛<br />
*همان، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، قم ۱۳۶۸ش؛<br />
*همان، عللالشرایع، نجف ۱۳۸۵ـ۱۳۸۶، چاپ افست قم [بیتا.]؛<br />
*همان، عیون اخبار الرضا، چاپ مهدى لاجوردى، قم ۱۳۶۳ش الف؛<br />
*همان، کتابالخصال، چاپ علیاکبر غفارى، قم ۱۳۶۲ش؛<br />
*همان، کمالالدین و تمام النعمة، چاپ علیاکبر غفارى، قم ۱۳۶۳ش ب؛<br />
*همان، معانى الاخبار، چاپ علیاکبر غفارى، قم ۱۳۶۱ش؛<br />
*ابنحزم، المُحَلّى، چاپ احمد محمد شاکر، بیروت: دارالفکر، [بیتا.]؛<br />
*ابنحنبل، مسند الامام احمدبن حنبل، بیروت: دارصادر، [بیتا.]؛<br />
*ابنسعد؛ ابنشبّه نمیرى، کتاب تاریخ المدینة المنورة: اخبار المدینةالنبویة، چاپ فهیم محمد شلتوت، [جده[ ۱۳۹۹/۱۹۷۹، چاپ افست قم ۱۳۶۸ش؛<br />
*ابنشعبه، تحفالعقول عن آل الرسول صلیاللّه علیهم، چاپ علیاکبر غفارى، قم ۱۳۶۳ش؛<br />
*ابنشهرآشوب، مناقب آل ابیطالب، چاپ یوسف بقاعى، قم ۱۳۸۵ش؛<br />
*ابنطاووس، اقبال الاعمال، چاپ جواد قیومى اصفهانى، قم ۱۴۱۴ـ۱۴۱۵؛<br />
*همان، مقتلالحسین(ع)، المسمى باللهوف فى قتلى الطفوف، قم [ ۱۴۱۷]؛<br />
*ابن طلحه شافعى، مطالب السؤول فى مناقب آلالرسول، چاپ ماجدبن احمد عطیه، [بیجا، بیتا.]؛<br />
*ابن عبدالبرّ، الاستیعاب فى معرفة الاصحاب، چاپ علیمحمد بجاوى، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲؛ ابنعساکر، تاریخ مدینة دمشق، چاپ على شیرى، بیروت ۱۴۱۵ـ۱۴۲۱/ ۱۹۹۵ـ۲۰۰۱؛<br />
*ابنقتیبه، الامامة و السیاسة، المعروف بتاریخ الخلفاء، چاپ على شیرى، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰؛<br />
*همان، المعارف، چاپ ثروت عکاشه، قاهره ۱۹۶۰؛<br />
*ابنقولویه، کاملالزیارات، چاپ جواد قیومى اصفهانى، قم ۱۴۱۷؛<br />
*ابنماجه، سنن ابنماجة، چاپ محمدفؤاد عبدالباقى، [قاهره ۱۳۷۳/ ۱۹۵۴]، چاپ افست [بیروت، بیتا.]؛<br />
*ابوالفرج اصفهانى، مقاتل الطالبیین، چاپ کاظم مظفر، نجف ۱۳۸۵/۱۹۶۵، چاپ افست قم ۱۴۰۵؛<br />
*عبدالحسین امینى، سیرتنا و سنتنا: سیرة نبینا صلیاللّه علیه وآله و سنته، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲؛<br />
*عبداللّهبن نوراللّه بحرانى، عوامالعلوم و المعارف و الاحوال من الآیات و الاخبار و الاقوال، ج ۱۷، قم ۱۳۸۲ش؛<br />
*هاشمبن سلیمان بحرانى، مدینةالمعاجز، او، معاجز اهلالبیت(ع)، چاپ علاءالدین اعلمى، [قم] ۱۴۲۶/۲۰۰۵؛<br />
*محمدبن اسماعیل بخارى، صحیح بخارى، [چاپ محمد ذهنیافندى]، استانبول ۱۴۰۱/۱۹۸۱، چاپ افست بیروت [بیتا.]؛<br />
*احمدبن محمد برقى، کتابالمحاسن، چاپ جلالالدین محدث ارموى، تهران ۱۳۳۰ش؛<br />
*احمدبن یحیى بلاذرى، انسابالاشراف، چاپ محمود فردوسالعظم، دمشق ۱۹۹۶ـ ۲۰۰۰؛<br />
*همان، فتوحالبلدان، چاپ عبداللّه انیس طبّاع و عمر انیس طبّاع، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷؛<br />
*علیبن عیسى بهاءالدین اربلى، کشف الغمة فى معرفة الائمة علیهمالسلام، چاپ على فاضلى، [قم] ۱۴۲۶؛<br />
*محمدبن عیسى ترمذى، سننالترمذى، ج ۳ و ۵، چاپ عبدالرحمان محمد عثمان، بیروت ۱۴۰۳؛<br />
*جنیدبن محمود جنید شیرازى، شدّ الازار فى حطّ الاوزار عن زوّار المزار، چاپ محمد قزوینى و عباس اقبال آشتیانى، تهران ۱۳۶۶ش؛<br />
*محمدبن عبداللّه حاکم نیشابورى، المستدرک علیالصحیحین، چاپ یوسف عبدالرحمان مرعشلى، بیروت ۱۴۰۶؛<br />
*حرّ عاملى؛ عبیداللّهبن عبداللّه حسکانى، شواهدالتنزیل لقواعد التفضیل، چاپ محمدباقر محمودى، تهران ۱۴۱۱/۱۹۹۰؛<br />
*حکمتنامه امام حسین(ع)، [گردآورى] محمد محمدیریشهرى، [همراهبا] ترجمه عبدالهادى مسعودى، قم : دارالحدیث، ۱۳۸۵ش؛<br />
*عبداللّهبن جعفر حِمْیرى، قریب الاسناد، قم ۱۴۱۳؛<br />
*علیبن محمد خزاز رازى، کفایة الاثر فیالنص علیالائمة الاثنیعشر، چاپ عبداللطیف حسینى کوه کمرى خوئى، قم ۱۴۰۱؛<br />
*حسینبن حمدان خصیبى، الهدایة الکبرى، بیروت ۱۴۰۶/ ۱۹۸۶؛<br />
*دلائل الامامة، [منسوب به] محمدبن جریر طبرى آملى، قم: مؤسسةالبعثة، ۱۴۱۳؛<br />
*محمدبن احمد دولابى، الذریة الطاهرة، چاپ محمدجواد حسینى جلالى، قم ۱۴۰۷؛<br />
*احمدبن داوود دینورى، الاخبار الطِّوال، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره ۱۹۶۰، چاپ افست قم ۱۳۶۸ش؛<br />
*روائع الحکمة : بلاغة الامامینالحسن و الحسین(ع)، [اعداد] مصطفى محسن موسوى، محسن شراره عاملى، و مهدى عطبى بصرى، بیروت: دارالصفوة، ۱۴۲۴/۲۰۰۴؛<br />
*مجدودبن آدم سنایى، حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، چاپ مدرس رضوى، تهران ۱۳۵۹ش؛<br />
*محمدبن حسن صفار قمى، بصائرالدرجات الکبرى فى فضائل آل محمد(ع)، چاپ محسن کوچهباغیتبریزى، تهران ۱۳۶۲ ش؛<br />
*عبدالرزاقبن همام صنعانى، المصنَّف، چاپ حبیبالرحمان اعظمى، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳؛<br />
*طباطبائى؛<br />
*سلیمانبن احمد طبرانى، المعجمالکبیر، چاپ حمدى عبدالمجید سلفى، چاپ افست بیروت ۱۴۰۴ـ۱۴۰؛<br />
*احمدبن على طبرسى، الاحتجاج، چاپ محمدباقر موسوى خرسان، نجف ۱۳۸۶/ ۱۹۶۶، چاپ افست قم [بیتا.]؛<br />
*فضلبن حسن طبرسى، اعلام الورى باعلام الهدى، قم ۱۴۱۷؛<br />
*همان، مجمعالبیان فى تفسیرالقرآن، چاپ هاشم رسولى محلاتى و فضلاللّه یزدى طباطبائى، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸؛<br />
*طبرى، تاریخ(بیروت)؛ محمدبن حسن طوسى، الامالى، قم ۱۴۱۴؛<br />
*همان، تهذیب الاحکام، چاپ حسن موسوى خرسان، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱؛<br />
*همان، رجالالطوسى، چاپ جواد قیومى اصفهانى، قم ۱۴۱۵؛<br />
*همان، کتابالغیبة، چاپ عباداللّه طهرانى و علیاحمد ناصح، قم ۱۴۱۱؛<br />
*عزیزاللّه عطاردیقوچانى، مسندالامام الشهید ابیعبداللّهالحسینبن على(ع)، [تهران] ۱۳۷۶ش؛<br />
*محمدبن على علویشجرى، فضل زیارة الحسین((ع))، چاپ احمد حسینى، قم ۱۴۰۳؛<br />
*علیبن ابیطالب(ع)، امام اول، نهجالبلاغة، چاپ صبحى صالح، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷، چاپ افست قم [بیتا.]؛<br />
*محمدبن مسعود عیاشى، کتابالتفسیر، چاپ هاشم رسولى محلاتى، قم ۱۳۸۰ـ۱۳۸۱، چاپ افست تهران [بیتا.]؛<br />
*نعمانبن محمد قاضى نعمان، دعائم الاسلام و ذکر الحلال و الحرام والقضایا و الاحکام، چاپ آصفبن علیاصغر فیضى، قاهره [۱۹۶۳ـ ۱۹۶۵]، چاپ افست [قم، بیتا.]؛<br />
*باقر شریف قرشى، حیاةالامام الحسنبن على، بیروت ۱۴۱۳/ ۱۹۹۳؛<br />
*سعیدبن هبةاللّه قطب راوندى، الخرائج و الجرائح، قم ۱۴۰۹؛<br />
*علیبن ابراهیم قمى، تفسیرالقمى، چاپ طیب موسوى جزائرى، نجف ۱۳۸۷، چاپ افست قم [بیتا.]؛<br />
*کلینى؛<br />
*فراتبن ابراهیم کوفى، تفسیر فراتالکوفى، چاپ محمدکاظم محمودى، تهران ۱۴۱۰/۱۹۹۰؛<br />
*مجد خوافى، روضه خلد، چاپ حسین خدیوجم، تهران ۱۳۴۵ش؛<br />
*مجلسى؛<br />
*یوسفبن عبدالرحمان مِزّى، تحفةّ الاشراف بمعرفة الاطراف، چاپ عبدالصمد شرفالدین و زهیر شاویش، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳؛<br />
*همان، تهذیب الکمال فى اسماء الرجال، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲؛<br />
*مسعودى، تنبیه؛<br />
*همان، مروج(بیروت)؛<br />
*مسلمبن حجاج، الجامعالصحیح، بیروت : دارالفکر، [بیتا.]؛<br />
*محمدبن محمد مفید، الارشاد فى معرفة حججاللّه علیالعباد، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳؛<br />
*ناصر خسرو، سفرنامه ناصرخسرو قبادیانى مروزى، چاپ محمد دبیرسیاقى، تهران ۱۳۷۳ش؛<br />
*یحییبن حسین ناطق بالحق، الافاده فى تاریخ الائمة السادة، چاپ محمدکاظم رحمتى، تهران ۱۳۸۷ش؛<br />
*محمدصادق نجمى، سخنان حسینبن على(ع)(از مدینه تا کربلا)، قم ۱۳۷۸ش؛<br />
*نصربن مزاحم، وقعة صفّین، چاپ عبدالسلام محمد هارون، قاهره ۱۳۸۲، چاپ افست قم ۱۴۰۴؛<br />
*نعیمبن حمّاد، کتابالفتن، چاپ سهیل زکار، [بیروت] ۱۴۱۴/ ۱۹۹۳؛<br />
*یعقوبى، تاریخ.<br />
<br />
==پی نوشت==<br />
<references /><br />
[[رده:افراد]]<br />
[[رده:شهدای بنیهاشم]]<br />
[[رده:اهل بیت]]<br />
[[en:Hussain ibn Ali]]<br />
[[رده:شهیدان کربلا]]<br />
[[رده:شهیدان عاشورا]]<br />
[[رده:چهارده معصوم]]<br />
[[رده:اصحاب کسا]]</div>Agharebhttps://fa.wikihussain.com/index.php?title=%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D9%84%D9%89_(%D8%B9)&diff=29803حسین بن على (ع)2021-03-07T10:34:08Z<p>Aghareb: عنوان نویسی، گذاشتن تعدادی لینک داخلی، اصلاح بعضی از جملات</p>
<hr />
<div>{{جعبه اطلاعات ائمه|نام کامل=حسین بن علی|تصویر=Imam hussain.jpg|نقش=امام سوم شیعیان|کنیه=اباعبدالله|لقب=سیدالشهدا، ثارالله، مصباح الهدی و ...|زادگاه=مدینه|زادروز=سوم شعبان سال چهارم قمری|مدت امامت=حدود ۱۰ سال|مدفن=کربلا|محل زندگی=مدینه و کوفه|پدر=حضرت علی(ع)|تاریخ شهادت=دهم محرم سال ۶۱ قمری|مادر=حضرت زهرا(س)|همسران=رباب، لیلا، ام اسحاق ، شهربانو|فرزندان=امام سجاد(ع)، علی اکبر(ع) ، علی اصغر(ع)، سکینه، فاطمه، جعفر}}<br />
<br />
'''[[حسین]] بن على'''، امام سوم از امامان دوازدهگانه شیعه امامیه و یکى از چهارده معصوم است که در [[کربلا]] در سال ۶۱ هجری به همراه اصحابش در روز [[عاشورا]] به [[شهادت]] رسید. <br />
==نسب==<br />
به اتفاق همه منابع، نام و نسب او [[حسین بن علی|حسین بن علی]]<nowiki/> بن ابیطالب بن عبدالمطلب بن هاشم است. جد مادریاش پیامبر اکرم(ص)، پدرش على بن ابی طالب(ع) و مادرش فاطمه زهرا(س) دختر رسول خداست<ref>ابنسعد، ج ۶، ص ۳۹۹؛ ابوالفرج اصفهانى، ص ۵۱؛ مفید، ج ۲، ص ۲۷.</ref>. <br />
<br />
=== نامگذاری ===<br />
پیامبر او را به نام پسر دوم هارون، شَبیر، [[حسین بن علی|حسین]] نامید<ref>ابنسعد، ج ۶، ص ۳۵۶ـ۳۵۷؛ ابنحنبل، ج ۱، ص ۹۸، ۱۱۸؛ دولابى، ص ۹۹؛ کلینى، ج ۶، ص ۳۳؛ قس ابنسعد، همانجا؛ دولابى، ص ۱۲۲، که حسین را مشتق از حسن شمردهاند.</ref>. بنابر برخى روایات، امام على دوست داشت که او را حرب بنامد، اما در نامگذارى بر پیامبر پیشى نگرفت<ref>رجوع کنید به ابنبابویه، ۱۳۶۳ش الف، ج ۲، ص ۲۵ـ۲۶؛ فضلبن حسن طبرسى، ۱۴۱۷، ج۱، ص۴۲۷ـ ۴۲۸؛ قس بلاذرى، ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰، ج ۲، ص ۴۵۴.</ref>. <br />
بنابر روایات دیگر، نخست امام به نام عمویش، جعفر طیار -که در آن زمان هنوز در حبشه بود- جعفر نامیده شده بود، اما پیامبر نام او را به [[حسین]] تغییر داد<ref>ابنحنبل، ج ۱، ص ۱۵۹؛ دولابى، ص ۹۹، ۱۲۱؛ طبرانى، ج۳، ص ۹۸.</ref>. اما بنابر روایات شیعى، پیامبر بدواً و پیش از آنکه نامى براى او انتخاب شود نام حسین را به امر خدا بر آن حضرت نهاد<ref>براى نمونه رجوع کنید به کلینى، ج ۶، ص ۳۳ـ۳۴؛ ابنبابویه، ۱۳۸۵ـ ۱۲۸۶، ج۱، ص ۱۳۷ـ۱۳۸؛ طوسى، ۱۴۱۴، ص ۳۶۷؛ براى نقد محتوایى روایات دیگر رجوع کنید به قرشى، ج ۱، ص ۳۱ـ۳۲.</ref>. در برخى روایات تأکید شده است که نامهاى حسن و حسین از اسامى بهشتى بوده و پیش از اسلام سابقه نداشتهاند<ref>رجوع کنید به ابنسعد، ج ۱، ص ۳۵۷؛ دولابى، ص ۱۰۰؛ براى اقوال مشابه درباره نامگذارى امام حسن علیهالسلام رجوع کنید به حسنبن على*، امام.</ref>. <br />
<br />
==== کنیه و القاب ====<br />
کنیه امام حسین در تمام منابع ابوعبداللّه ذکر شده<ref>براى نمونه رجوع کنید به ابن ابیشیبه، ج ۸، ص ۶۵؛ ابنقتیبه، ۱۹۶۰، ص ۲۱۳؛ طبرانى، ج ۳، ص ۹۴؛ مفید، همانجا.</ref>، اما خصیبى<ref>ص ۲۰۱.</ref> کنیهاش را نزد خاصه ابوعلى دانسته است.<br />
به [[حسین بن علی|امام حسین(ع)]] القاب فراوانى نسبت داده شده که بسیارى از آنها با القاب برادرش، امام حسن(ع)، مشترک است<ref>رجوع کنید به حسنبن على*، امام.</ref>. از القاب خاص امام، زکى، طیب، وفىّ، سید، مبارک<ref>ابن ابیالثلج، ص ۲۸؛ ابنطلحه شافعى، ج ۲، ص ۳۷۴.</ref>، نافع، الدلیل على ذاتاللّه<ref>ابن ابیالثلج، همانجا.</ref>، رشید، و التابع لمرضاةاللّه<ref>ابنطلحه شافعى، همانجا.</ref> بوده است<ref>براى فهرستى از القاب آن حضرت رجوع کنید به ابنشهر آشوب، ج ۴، ص ۸۶.</ref>. <br />
<br />
ابنطلحه شافعى<ref>همانجا.</ref> لقب زکى را مشهورتر از دیگر القاب و لقب سید شباب أهلالجنه را مهمترین آنها دانسته است. در پارهاى از احادیث امامان شیعه نیز امام حسین(ع) با لقب شهید یا سیدالشهداء خوانده شده است<ref>براى نمونه رجوع کنید به حِمْیرى، ص۹۹ـ۱۰۰؛ ابنقولویه، ص۲۱۶ـ۲۱۹؛ طوسى، ۱۴۱۴، ص۴۹ـ ۵۰؛ مجلسى، ج ۳۷، ص ۹۴ـ۹۵؛ نیز رجوع کنید به سیدالشهداء.</ref>. در برخى متون ادبى و تاریخىِ متعلق به سدههاى چهارم به بعد براى امام [[حسین بن علی|حسین]] لقب امیرالمؤمنین نیز یاد شده است<ref>براى نمونه رجوع کنید به ابناعثم کوفى، ترجمه فارسى، ص ۸۰۲، ۸۴۶؛ ناصرخسرو، ص ۷۲ـ۷۵، ۸۵؛ سنایى، ص ۲۶۲، ۲۶۶؛ مجدخوافى، ص ۲۲، ۲۶، ۲۰۵، ۲۷۱؛ جنید شیرازى، ص ۲۵۱ـ۲۵۲.</ref>، که با توجه به اینکه آن حضرت هیچگاه خلافت ظاهرى نیافت، در خور توجه است.<br />
<br />
<br />
<br />
== ولادت و شهادت ==<br />
<br />
=== ولادت ===<br />
در اینکه زادگاه امام حسین(ع) مدینه است، اختلافى نیست<ref>براى نمونه رجوع کنید به مفید، همانجا؛ طوسى، ۱۴۰۱، ج ۶، ص ۴۱.</ref>. سال تولد او را نیز سال سوم<ref>رجوع کنید به کلینى، ج ۱، ص ۴۶۳؛ طوسى، ۱۴۰۱، همانجا؛ ابنعبدالبرّ، ج ۱، ص ۳۹۲.</ref>، چهارم<ref>ابنسعد، ج ۶، ص ۳۹۹؛ یعقوبى، ج ۲، ص ۲۴۶؛ دولابى، ص ۱۰۲، ۱۲۱؛ طبرى، ج ۲، ص ۵۵۵؛ ابوالفرج اصفهانى، ص ۵۱؛ مفید، همانجا.</ref>، پنجم<ref>ابنعبدالبرّ، ج۱، ص۳۹۳.</ref> و ششم هجرى<ref>حاکم نیشابورى، ج ۳، ص۱۷۷؛ ابنعساکر، ج ۱۴، ص ۱۱۶.</ref> ذکر کردهاند. روز ولادت وى، بنابر قول مشهور، سوم شعبان بوده است<ref>مجلسى، ج ۴۴، ص۲۰۱.</ref>، اما برخى، زادروز امام را آخر ربیعالاول<ref>رجوع کنید به طوسى، ۱۴۰۱، همانجا.</ref>، پنجم ماه شعبان<ref>ابوالفرج اصفهانى؛ مفید، همانجاها؛ ابنطلحه شافعى، ج ۲، ص ۳۷۲.</ref> یا یکى از نخستین شبهاى ماه شعبان<ref>ابنسعد؛ طبرى؛ دولابى، همانجاها.</ref> نوشتهاند. بنابه روایتى، امام در غروب پنجشنبه متولد شد<ref>ابنبابویه، ۱۳۶۳ش ب، ج ۱، ص ۲۸۲؛ براى اقوال مختلف درباره روز و ماه و سال تولد امام رجوع کنید به فضلبن حسن طبرسى، ۱۴۱۷، ج ۱، ص ۴۲۰؛ مِزّى، ۱۴۲۲، ج ۶، ص ۳۹۸ـ۳۹۹.</ref>. فاصله تولد امام حسین و امام حسن را شش ماه و ده روز<ref>رجوع کنید به کلینى، ج ۱، ص ۴۶۴؛ ابن ابیالثلج، ص ۸.</ref>، ده ماه و بیست و دو روز<ref>ابنقتیبه، ۱۹۶۰، ص ۱۵۸.</ref> و یک سال و ده ماه<ref>دولابى، ص ۱۰۱؛ ابنعبدالبرّ؛ ابنعساکر، همانجاها.</ref> گزارش کردهاند. پس از تولد، پیامبر همان آدابى را براى او به جا آورد که درباره حسنبن على انجام داده بود، مانند گفتن [[اذان]] و اقامه در گوش نوزاد و عقیقه کردن. <br />
<br />
به نوشته ابنسعد<ref>ج ۶، ص ۴۰۰ـ۴۰۱.</ref>، امّفضل<ref>همسر عباسبن عبدالمطلب.</ref>، به امر پیامبر، دایگى امام را برعهده گرفت و بدین ترتیب امام برادر رضاعى قُثمبن عباس، که او نیز شیرخواره بود، گردید<ref>نیز رجوع کنید به ابناعثم کوفى، ج۴، ص۳۲۳؛ قس ابنحنبل، ج ۶، ص ۳۴۰؛ دولابى، ص ۱۰۶؛ بهاءالدین اربلى، ج ۲، ص ۳۰۸،۳۲۰، ۳۴۸ـ۳۴۹، که این موضوع را به امام حسن (ع) نسبت دادهاند.</ref>. اما کلینى<ref>ج ۱، ص ۴۶۵.</ref> روایاتى نقل کرده است که بنابر آنها امام حسین(ع) از هیچ زنى، حتى مادرش فاطمه زهرا(س)، شیر نخورد.<br />
<br />
=== شهادت ===<br />
امام حسین(ع) در دهم محرّمِ<ref>روز عاشورا.</ref> سال ۶۱ هجرى در سرزمین نینوا<ref>کربلا.</ref> در عراق به شهادت رسید<ref>ابنسعد، ج۶، ص۴۴۱؛ بلاذرى، ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰، ج ۲، ص۵۱۲؛ طبرى، ج ۵، ص ۳۹۴،۴۰۰؛ طوسى، ۱۴۰۱، ج ۶، ص ۴۱ـ۴۲؛ قس طبرى، ج ۵، ص ۳۹۴، که بنابر روایتى شهادت امام را در ماه صفر دانسته است؛ ابن ابیالثلج، همانجا، که سال شهادت را شصتم هجرى ذکر کرده است.</ref>.روز شهادت امام را جمعه<ref>رجوع کنید به ابنسعد، همانجا؛ طبرى، ج ۵، ص ۴۲۲؛ ابوالفرج اصفهانى؛ طوسى، ۱۴۰۱، همانجاها.</ref>، شنبه<ref>طبرى؛ ابوالفرج اصفهانى؛ طوسى، ۱۴۰۱، همانجاها.</ref>، یکشنبه<ref>دولابى، ص ۱۳۳.</ref> و دوشنبه<ref>کلینى؛ طوسى، ۱۴۰۱، همانجاها.</ref> گزارش کرده<ref>نیز رجوع کنید به فضلبن حسن طبرسى، ۱۴۱۷، همانجا.</ref> و در این میان روز جمعه را قول صحیح و مشهور شمردهاند<ref name=":0">رجوع کنید به مسعودى، تنبیه، ص ۳۰۳؛ ناطقبالحق، ص ۱۱.</ref>. ابوالفرج اصفهانى<ref name=":0" /> قول شهادت امام در روز دوشنبه را قولى شایع میان مردم دانسته و آن را از نظر محاسبات تقویمى مردود شمرده است<ref>نیز رجوع کنید به ناطقبالحق، همانجا.</ref>. سن امام را به هنگام شهادت ۵۶ سال و پنج ماه<ref>رجوع کنید به ابنسعد؛ ابوالفرج اصفهانى، همانجاها؛ نیز رجوع کنید به ابنقتیبه، ۱۹۶۰، ص ۲۱۳؛ بلاذرى، ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰؛ یعقوبى، همانجاها؛ طبرانى، ج۳، ص۱۱۵، که سن امام را ۵۶ سال نوشتهاند.</ref>، ۵۷ سال و پنج ماه<ref>فضلبن حسن طبرسى، ۱۴۱۷، همانجا؛ نیز رجوع کنید به کلینى، ج۱، ص :۴۶۳ ۵۷ سال و چند ماه؛ ابنابیالثلج؛ مسعودى، تنبیه، همانجاها: ۵۷ سال.</ref> و ۵۸ سال<ref>ابنسعد؛ ابنقتیبه، ۱۹۶۰، همانجاها؛ طبرانى، ج۳، ص۹۸ـ۹۹، ۱۰۳، ۱۰۵؛ طوسى، ۱۴۰۱، همانجا.</ref> ذکر کردهاند<ref>براى اقوال گوناگون درباره سن امام به هنگام شهادت و روز و ماه و سالآن رجوع کنید به مزّى،۱۴۲۲، ج۶، ص۴۴۵ـ۴۴۶.</ref>.<br />
<br />
==پیش از امامت==<br />
<br />
=== کودکی در کنار پیامبر(ص) ===<br />
ابنسعد<ref>ج ۶، ص ۳۹۹.</ref> امام حسین(ع) را در زمره واپسین طبقه<ref>طبقه پنجم.</ref> از اصحاب رسول خدا(ص) که به هنگام وفات آن حضرت خردسال بودند و در هیچ جنگى او را همراهى نکردند٬ یاد کرده است. قریب به هفت سال از زندگانى امام در زمان حیات پیامبر گذشت<ref>رجوع کنید به ابن ابیالثلج، همانجا؛ دلائلالامامة، ص ۱۷۷.</ref>. پیامبر او و برادرش را بسیار گرامى میداشت، چنانکه آن دو را بر سینه خود مینشاند و در همان حال با مردم سخن میگفت<ref>رجوع کنید به ابنسعد، ج ۶، ص ۴۰۱.</ref> و گاهى آن دو را بر دوش خود مینهاد<ref>ابنماجه، ج ۱، ص ۲۱۶؛ طبرانى، ج ۳، ص ۶۵.</ref>، بنا به نقلى، روزى پیامبر بر بالاى منبر سخنرانى میکرد و چون آن دو را دید از منبر پایین آمد و ایشان را در آغوش گرفت<ref>ابنحنبل، ج ۵، ص ۳۵۴؛ ابنماجه، ج ۲، ص ۱۱۹۰؛ ترمذى، ج ۵، ص ۳۲۴.</ref>. <br />
<br />
اما ''مهمترین رخداد دوران کودکى امام، شرکت در [[مباهله]]'' و معرفى او و برادرش به عنوان مصداق «ابناءَنا»<ref>رجوع کنید به آلعمران: ۶؛ براى بیان امام رضا علیهالسلام درباره این آیه رجوع کنید به ابنبابویه، ۱۳۶۳الف، ج ۱، ص ۲۳۱ـ۲۳۲.</ref> بود<ref>رجوع کنید به ابنسعد، ج ۶، ص ۴۰۶ـ۴۰۷؛ مسلمبن حجاج، ج ۷، ص ۱۲۰ـ۱۲۱؛ ابنبابویه، ۱۳۶۳ش الف، ج ۱، ص ۸۵؛ مفید، ج ۱، ص ۱۶۸؛ براى اقوال مشابه درباره امام حسن (ع) رجوع کنید به حسنبن على، امام.</ref>. <br />
<br />
==== اعتراض به خلفا ====<br />
بنابه گزارشى، امام حسین(ع) در کودکى به خلیفه دوم، که بر منبر پیامبر نشسته بود، اعتراض کرد و خلیفه نیز خطبه خود را نیمهکاره رها کرد و از منبر به زیر آمد<ref>ابنشبّه نمیرى، ج ۳، ص ۷۹۸ـ۷۹۹.</ref>. همچنین روایت شده است که خلیفه دوم سهم بیتالمال امام حسن و امام حسین(ع) را، به سبب قرابت آنان با رسول خدا، همانند سهم حضرت على(ع) و اهل بدر قرار داده بود<ref>ابنسعد، ج ۶، ص ۴۰۷.</ref>. <br />
<br />
==== حضور در جنگها ====<br />
در برخى منابع تاریخى از حضور امام حسین(ع) به اتفاق برادرش در فتح طبرستان به سال ۲۹ هجرى یاد شده است<ref>رجوع کنید به بلاذرى، ۱۴۰۷، ص ۴۶۷؛ طبرى، ج ۴، ص ۲۶۹.</ref>. در زمان خلافت عثمان، امام حسین(ع) به هنگام تبعید ابوذر به ربذه، در کنار پدر و برادرش امام حسن(ع) او را مشایعت کرد<ref>مسعودى، مروج، ج ۳، ص ۸۴؛ ابن ابیالحدید، ج ۸، ص ۲۵۳؛ براى سخن وى خطاب به ابوذر رجوع کنید به مجلسى، ج ۲۲، ص۴۱۲ـ۴۱۳.</ref>. به روایتى، در شورش برضد عثمان، امام حسین(ع)، به توصیه امام على(ع)، همراه با برادرش کوشید عثمان را از خطر محفوظ دارد<ref>نعیمبن حمّاد، ص ۸۴ـ۸۵.</ref> و به نقلى، در این واقعه مجروح شد<ref>ابنشبّه نمیرى، ج ۳، ص ۱۱۳۱؛ قس ابنقتیبه، ۱۴۱۰، ج ۱، ص ۵۸، ۶۲؛ مسعودى، مروج، ج ۳، ص ۸۹، که این مجروح شدن را به امام حسن (ع) نسبت دادهاند.</ref>. امام حسین در جنگهاى دوره خلافت امامعلى نیز حضور داشت<ref>رجوع کنید به بلاذرى، ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰، ج2، ص۱۸۷، ۲۱۳، ۲۴۶، ۳۲۳؛ مسعودى، مروج، ج ۳، ص ۱۰۴ـ۱۱۴، ۱۳۶.</ref> و در جنگ صِفّین خطبهاى در تحریض به جهاد خواند<ref>رجوع کنید به نصربن مزاحم، ص ۱۱۴ـ۱۱۵.</ref>. <br />
<br />
==== شهادت امام علی(ع) ====<br />
امام على(ع)، امام حسین(ع) را پس از امام حسن(ع) متولى صدقات<ref>موقوفات.</ref> خود قرار داد<ref>ابنشبّه نمیرى، ج ۱، ص ۲۲۷؛ نهجالبلاغة، نامه ۲۴.</ref>. به نقلى، امام حسین به هنگام شهادت پدر، براى انجام دادن مأموریتى که على(ع) به او داده بود، در مدائن بود و با نامه امام حسن(ع) از موضوع آگاه شد<ref>بلاذرى، ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰، ج ۲، ص ۳۵۶، قس ج ۲، ص ۳۵۷.</ref>. امام حسین در مراسم تجهیز و خاکسپارى پدر حاضر بود<ref>رجوع کنید به ابنقتیبه، ۱۴۱۰، ج ۱، ص ۱۸۱؛ بلاذرى، ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰، ج ۲، ص ۳۵۵ـ ۳۵۶؛ مفید، ج۱، ص۲۵؛ مجلسى، ج۴۲، ص۲۳۵، ۲۹۴ـ ۲۹۵.</ref>.در دوره امامت امام حسن(ع)، که حدود ده سال به طول انجامید<ref>رجوع کنید به ابن ابیالثلج، همانجا؛ دلائل الامامة، ص ۱۵۹، ۱۷۷.</ref>، امام حسین همراه و همگام برادر بود. با اینکه طبق برخى منابع تاریخى، امام حسین با واگذارى خلافت به معاویه مخالف بود<ref>رجوع کنید به بلاذرى، ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰، ج ۲، ص ۳۹۳، ۴۵۶؛ ابناعثم کوفى، ج ۴، ص ۲۸۹ـ۲۹۰.</ref> و حتى پس از صلح امام حسن، با معاویه بیعت نکرد<ref>ابناعثم کوفى، ج ۴، ص ۲۹۲.</ref>، پس از وقوع صلح به این مصالحه ملتزم بود. حتى وقتى برخى شیعیان از او تقاضا کردند پیمان را بشکند و با معاویه بجنگد، به آنان امر کرد که تا زمان مرگ معاویه منتظر بمانند<ref>رجوع کنید به بلاذرى، ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰، ج ۲، ص ۴۵۷ـ۴۵۸.</ref>. ابنسعد<ref>ج ۶، ص ۴۱۰ـ۴۱۵.</ref> از امام باقر(ع) روایت کرده که امام حسن و امام حسین، در نماز به مروان -که منصوب از جانب معاویه بود- اقتدا میکردند و حال آنکه حسینبنعلى با وى برخوردهاى تند داشت؛ ضمن آنکه، تقیهاى هم در کار نبود. اما این روایت با شمار زیادى حدیث در منابع شیعه که از اقتدا به غیر معتقدان به عقاید صحیح و نیز اقتدا به شخص فاسق نهى کردهاست، سازگار نیست<ref>رجوع کنید به حرّ عاملى، ج۸، ص ۳۰۹ـ۳۱۸.</ref>. مواجهه قاطع و صریح امام با مروان به هنگام اهانت به مادرش فاطمه سلاماللّهعلیها نیز گزارش شده است<ref>رجوع کنید به احمدبن على طبرسى، ج ۲، ص ۲۳.</ref>. <br />
<br />
همچنان که در برابر سبّ امام على(ع) از سوى امویان، بهشدت واکنش نشان میداد<ref>ابنسعد، ج۶، ص۴۰۹ـ۴۱۰، ۴۱۵؛ براى گزارش برخورد متفاوت امام حسن(ع) رجوع کنید به همانجاها؛ نیز رجوع کنید به حسنبن على*، امام.</ref>. در کل، گزارش منابع نشان میدهد که امام حسین در زمان امامتِ امام حسن آشکارتر از برادر در برابر بنیامیه موضع میگرفت و علنا با آنان مخالفت میکرد<ref>براى نمونه رجوع کنید به همان، ج۶، ص۴۱۴ـ۴۱۵.</ref>. با این حال، بهرغم برخى اختلافهاى ظاهرى در رفتار امام حسن(ع) و امام حسین(ع)<ref>رجوع کنید به همان، ج ۶، ص ۴۱۳؛ ابنابیشیبه، ج ۲، ص ۱۷۴.</ref>، غیر از توضیحى که از منظر عقیده امامتِ منصوص مطرح میشود، از نظر تحلیل تاریخى نیز وحدت رویه کلى آن دو قابل اثبات است<ref>نمونهاى از این هماهنگى در مراسم خاکسپارى امام حسن گزارش شده است رجوع کنید به حسنبن على*، امام.</ref>. <br />
<br />
امام حسین پس از شهادت امام حسن(ع)، با وجود افرادى که به سن از وى بزرگتر بودند، شریفترین فرد از خاندان هاشم به شمار میرفت<ref>رجوع کنید به یعقوبى، ج ۲، ص ۲۲۶؛ نیز رجوع کنید به ابنسعد، ج ۶، ص ۴۰۹، که از احترام خاص ابنعباس به وى سخن گفته است.</ref> و در امور خویش با او مشورت میکردند و نظر او را بر رأى دیگران ترجیح میدادند<ref>رجوع کنید به ابنسعد، ج ۶، ص ۴۱۴ـ۴۱۵.</ref>.<br />
==امامت در دوران خلافت معاویه==<br />
پس از وفات امام حسن(ع)، مردم کوفه براى قیام برضد معاویه به امام [[حسین]](ع) نامه نوشتند، اما امام ضمن آنکه مشروعیت حکومت معاویه بر مسلمانان را رد کرد و بر جهاد با ظالمان تأکید نمود، از قیام دورى گزید و آن را به پس از مرگ معاویه موکول کرد<ref>همان، ج ۶، ص ۴۲۲ـ۴۲۳؛ بلاذرى، ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰، ج ۲، ص ۴۵۸ـ۴۵۹؛ مفید، ج ۲، ص ۳۲.</ref>. معاویه نیز از قیام امام بیم داشت و پس از شهادت امام حسن از امام خواست که از قیام بپرهیزد و امام پایبندى خود را به عهدنامه صلح به وى یادآورى کرد<ref>ابنسعد، همانجا؛ قس بلاذرى، ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰، ج ۲، ص ۴۵۹ـ۴۶۰.</ref>. معاویه نیز به تعهد مالى سالیانه خود ادامه داد<ref>بلاذرى، ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰، ج ۲، ص ۴۶۰.</ref>. معاویه خود بهخوبى از میزان نفوذ امام حسین(ع) در مدینه آگاه بود، چنانکه به فردى از قریش گفته بود هرگاه حلقهاى از جمعیت در مسجدالنبى دیدى که سخن هزلى در آن نیست، آن حلقه حسین است<ref>ابنسعد، ج ۶، ص ۴۱۴.</ref>. زمانى که معاویه براى یزید بیعت میگرفت، امام از معدود کسانى بود که بیعت با یزید را نپذیرفت و در خطابهاى قاطع معاویه را محکوم کرد<ref>همان، ج ۶، ص ۴۲۲؛ یعقوبى، ج ۲، ص ۲۲۸؛ ابناعثم کوفى، ج ۴، ص ۳۳۷ـ۳۳۹، ۳۴۲ـ۳۴۳؛ طبرى، ج ۵، ص ۳۰۳.</ref> و، برخلاف دیگر افراد بنیهاشم، هدیه معاویه را نیز قبول نکرد<ref>ابناعثم کوفى، ج ۴، ص ۳۳۹.</ref>. معاویه نیز، با توجه به جایگاه امام، به یزید توصیه کرده بود که با امام مدارا کند و در صدد بیعت گرفتن از امام نباشد<ref>ابنسعد، ج ۶، ص ۴۲۳؛ طبرى، ج ۵، ص ۳۲۲؛ ابناعثم کوفى، ج ۴، ص ۳۴۹ـ۳۵۰؛ ابنبابویه، ۱۴۱۷، ص ۲۱۵ـ۲۱۶.</ref>.<br />
==شمایل و سیره==<br />
<br />
=== شمایل ===<br />
در بیشتر منابع حدیثى و تاریخى و رجالىِ کهن از شباهت حسینبن على به پیامبر اکرم سخن گفته شده<ref>رجوع کنید به بلاذرى، ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰، ج ۲، ص ۳۶۶، ۴۵۳؛ دولابى، ص ۱۰۴؛ طبرانى، ج ۳، ص ۹۵؛ ناطقبالحق، ص ۱۱؛ مفید، ج ۲، ص ۲۷.</ref> و در یک روایت، امام حسین شبیهترین فرد به پیامبر وصف شده است<ref>رجوع کنید به ابنحنبل، ج ۳، ص ۲۶۱؛ بخارى، ج ۴، ص ۲۱۶؛ ترمذى، ج ۵، ص ۳۲۵.</ref>. بنابر روایتى دیگر از امام على، آن حضرت فرزندش حسین را شبیهترین فرد به خود از نظر خُلق و خو و رفتار، دانسته است<ref>رجوع کنید به ابنسعد، ج ۶، ص ۴۱۳؛ بلاذرى، ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰، ج ۲، ص ۱۲۳.</ref>. امام حسین(ع) سپید چهره بود<ref>ناطقبالحق، همانجا.</ref>. گاه عمامهاى از خز<ref>طبرانى، ج ۳، ص ۱۰۱.</ref> و گاه عمامهاى سیاه بر سر میگذاشت<ref>ابنسعد، ج ۶، ص ۴۱۵؛ ابنابیشیبه، ج ۶، ص ۴۶؛ طبرانى، ج ۳، ص ۱۰۰.</ref>. موى سر و محاسن خود را خضاب مینمود<ref>ابنسعد، ج ۶، ص ۴۱۳ـ ۴۱۷؛ ابن ابیشیبه، ج ۶، ص ۳، ۱۵.</ref>. <br />
<br />
=== سیره ===<br />
نقش دو انگشترى او یکى «لاالهالّااللّه، عُدَّةٌ للِقاءاللّه» و دیگرى «اناللّه بالغٌ اَمْرَه» بود<ref>کلینى، ج ۶، ص ۴۷۳ـ۴۷۴؛ ابنبابویه، ۱۴۱۷، ص ۱۹۳، ۱۹۴، ۵۴۳.</ref>. امام حسین(ع) ۲۵ بار، همراه با نزدیکانش، پیاده حج گزارد<ref>ابنسعد، ج ۶، ص ۴۱۰؛ طبرانى، ج ۳، ص ۱۵؛ ابن عبدالبرّ، ج ۱، ص ۳۹۷.</ref>. با مسکینان مینشست، دعوت آنان را میپذیرفت و با آنان غذا میخورد و آنان را نیز به خانه خود دعوت میکرد و آنچه در منزل داشت از ایشان دریغ نمیکرد<ref>ابنسعد، ج ۶، ص ۴۱۳.</ref>. دشمنان امام نیز به فضائل او معترف بودند، چنان که معاویه میگفت که حسین همچون پدرش على اهل غدر و حیله نیست<ref>ابناعثم کوفى، ج ۳، ص ۴۰.</ref> و عمروبن عاص او را محبوبترین فرد از زمینیان نزد اهل آسمان میدانست<ref>ابنسعد، ج ۶، ص ۴۰۸؛ ابنابیشیبه، ج ۷، ص ۲۶۹.</ref>.<br />
<br />
او همواره احترام برادرش، امام حسن(ع)، را پاس میداشت و در برابرش سخن نمیگفت، چنانکه محمدبن حنفیه با امام حسین چنین برخورد میکرد<ref>رجوع کنید به مجلسى، ج ۴۳، ص ۳۱۹؛ نیز براى روایتى دیگر درباره احترام امامحسین به امام حسن علیهالسلام رجوع کنید به بهاءالدین اربلى، ج ۲، ص ۴۸۱؛ و براى احترام محمدبن حنفیه به امامحسین رجوع کنید به ابنشهرآشوب، ج ۴، ص ۷۴.</ref>. امام بسیار بخشنده بود و در مدینه به جود و کرم شناخته شده بود<ref>رجوع کنید به ابنشهرآشوب، ج ۴، ص ۷۳.</ref>. اگر سائلى از او درخواست میکرد و امام در حال نماز بود، نمازش را کوتاه میکرد و هر چه در اختیار داشت، به او میداد<ref>ابنعساکر، ج ۱۴، ص ۱۸۵.</ref>.<br />
<br />
==== نحوه برخورد با غلامان ====<br />
او غلامان و کنیزانش را در قبال خوشرفتاریشان آزاد میکرد. به نقلى، کنیزى را که معاویه همراه با اموال و لباسهاى فراوانى برایش هدیه فرستاده بود، در ازاى خواندن آیاتى از قرآن و سرودن شعرى درباره فناى دنیا و مرگ انسانها آزاد کرد و اموال را بدو بخشید<ref>ابنعساکر، ج ۷۰، ص ۱۹۶ـ۱۹۷؛ براى موارد مشابه رجوع کنید به ابنحزم، ج ۸، ص ۵۱۵؛ بهاءالدین اربلى، ج ۲، ص ۴۷۶.</ref>. حتى یکبار یکى از غلامانش کار ناشایستى کرد که درخور عقاب بود ولى چون غلام آیه «والعافین عنالناس» را خواند، او را بخشید، سپس غلام گفت : «واللّه یحب المحسنین»، و امام او را در راه خدا آزاد کرد<ref>بهاءالدین اربلى، ج ۲، ص ۴۷۸ـ۴۷۹.</ref>.<br />
<br />
دَین اسامةبن زید را، که در بستر بیمارى افتاده و از پرداختش عاجز مانده بود، از جانب او پرداخت<ref>ابنشهرآشوب، ج ۴، ص ۷۲ـ۷۳.</ref>. بنابه روایتى، زمین و اشیایى را که به او ارث رسیده بود، پیش از دریافت آن بخشید<ref>قاضى نعمان، ج ۲، ص ۳۳۹.</ref>. دیه مردى را در ازاى پاسخ به سه پرسش به طور کامل پرداخت و انگشتریاش را نیز بدو عطا کرد<ref>مجلسى، ج ۴۴، ص ۱۹۶؛ نیز رجوع کنید به ابن ابیالدنیا، ص ۱۴۰؛ کلینى، ج ۴، ص ۴۷؛ ابنبابویه، ۱۳۶۲ش، ج ۱، ص ۱۳۵ـ۱۳۶، درباره بخشش حسنین(ع).</ref>. کرم او به حدى بود که زن و مردى یهودى به سبب این خلق نیکوى او مسلمان شدند<ref>ابن شهرآشوب، ج ۴، ص ۸۳.</ref>. او به آموزگار فرزندانش مال و لباس بسیار اعطا کرد و دهانش را از دُرّ پرکرد، در حالى که میگفت این جبرانکننده تعلیم تو نیست<ref>همان، ج ۴، ص ۷۳ـ۷۴.</ref>. <br />
<br />
==== صبر و بردباری ====<br />
درباره حلم امام گفتهاند که وقتى مردى شامى به او و پدرش ناسزا گفت، از او درگذشت و او را مورد لطف قرار داد<ref>رجوع کنید به ابنعساکر، ج ۴۳، ص ۲۲۴ـ۲۲۵.</ref>. گفته شده است اثر انبان آذوقهاى که براى ایتام و مساکین بر پشتش حمل میکرد، در روز شهادت آشکار بود<ref>ابنشهرآشوب، ج ۴، ص ۷۳.</ref>.<br />
<br />
==امامت==<br />
نص و تعیین الهى، به اعتقاد شیعه، از جمله شروط اساسى و ضرورى براى اثبات امامت هر امامى است. این نص درباه امام حسین(ع) نیز به طرق مختلف وارد شده است. از آن جمله است حدیث مشهورى از پیامبر که بر امامت حسنین دلالت دارد<ref>رجوع کنید به قاضى نعمان، ج ۱، ص ۳۷؛ ابنبابویه، ۱۳۸۵ـ۱۳۸۶، ج ۱، ص ۲۱۱؛ خزاز رازى، ص ۱۱۷؛ مفید، ج ۲، ص ۳۰؛ نیز رجوع کنید به حسنبن على*، امام.</ref>. افزون بر این، احادیثى از پیامبر رسیده است که درآنها به تعداد امامان و امامت امام على، امام حسن و امام حسین علیهمالسلام و نُه تن از فرزندان حسینبن على تصریح شده است<ref>براى نمونه رجوع کنید به ابنبابویه، ۱۳۶۳ش ب، ج ۱، ص ۲۵۷ـ۲۵۸؛ خزاز رازى، ص ۱۳ـ۱۴، ۲۳، ۲۸ـ۲۹، و جاهاى دیگر؛ نیز براى روایاتى مشابه از امام على و امام حسن علیهماالسلام رجوع کنید به خزاز رازى، ص ۲۱۷، ۲۲۱ـ۲۲۳.</ref>. <br />
<br />
دلیل دیگر، وصیت امام حسن درباره جانشینى امام حسین پس از وى و سفارش به محمد حنفیه به پیروى از آن حضرت است<ref>رجوع کنید به ابناعثم کوفى، ج ۴، ص ۳۱۹؛ کلینى، ج ۱، ص ۳۰۱ـ۳۰۲؛ خزاز رازى، ص ۲۲۹؛ فضلبن حسن طبرسى، ۱۴۱۷، ج ۱، ص ۴۲۱ـ۴۲۳؛ نیز براى اعتراف محمد حنفیه به امامت آن حضرت رجوع کنید به همان، ج ۱، ص ۴۲۳.</ref>. مفید<ref>ج ۲، ص ۳۰ـ۳۱.</ref> بر آن است که با توجه به ادله مذکور، امامت امام حسین(ع) ثابت و قطعى است گرچه آن حضرت، به سبب تقیه و التزام به صلح و ترک مخاصمه<ref>هُدْنه.</ref>، آشکارا به امامتِ خود دعوت، نکرد؛ اما پس از مرگ معاویه و اتمام دوره ترک مخاصمه، امامت را علنى کرد<ref>نیز رجوع کنید به فضلبن حسن طبرسى، ۱۴۱۷، ج ۱، ص ۴۲۳ـ۴۲۴.</ref>. علم به جمیع شئون و معارف دین به شکل تام و کامل نیز از لوازم امامت است؛ از اینرو، امام على(ع) از او، همچنان که از امام حسن، خواست براى مردم سخنرانى کند تا بعدها قریشیان او را به نداشتن علم منسوب نکنند<ref>رجوع کنید به ابنبابویه، ۱۴۱۷، ص ۴۲۵؛ همان، ۱۳۵۷ش، ص ۳۰۷ـ۳۰۸.</ref>. <br />
<br />
شاهد آن اقوالى از صحابه درباره مقام علمى آن حضرت و تقاضاى افتاء از اوست<ref>براى نمونه رجوع کنید به ابنبابویه، ۱۳۵۷ش، ص ۸۰؛ ابنعساکر، ج ۱۴، ص ۱۷۴، ۱۸۰، ۱۸۳ـ۱۸۴.</ref>. به برخى سخنان خود امام حسین(ع) درباره امامت خویش<ref>رجوع کنید به ابنبابویه، ۱۳۶۳ش الف، ج ۱، ص ۶۸؛ خزاز رازى، ص ۲۳۰ـ۲۳۴.</ref> و نیز پارهاى معجزات و کرامات که به دست آن حضرت تحقق یافت نیز در اثبات امامت وى استناد شده است<ref>رجوع کنید به فضلبن حسن طبرسى، ۱۴۱۷، ج ۱، ص ۴۲۳؛ براى نمونه رجوع کنید به صفار قمى، ص ۲۹۱؛ ابنبابویه، ۱۳۶۳ش ب، ج ۲، ص ۵۳۷؛ طوسى، ۱۴۰۱، ج ۵، ص ۴۷۰؛ قطبراوندى، ج ۱، ص ۲۴۵ـ۲۴۶؛ دلائل الامامة، ص ۱۸۱ـ۱۸۳، ۱۸۶، ۱۸۸ـ۱۸۹؛ ابنعساکر، ج ۱۴، ص ۸۲؛ ابنشهرآشوب، ج ۴، ص ۵۷، ۵۹ـ۶۰؛ مجلسى، ج ۴۴، ص ۱۸۵ـ۱۸۶؛ هاشمبن سلیمان بحرانى، ج ۲، ص ۸۳ـ۲۳۰؛ نیز رجوع کنید به حبابه والبیه*.</ref>. گفتنى است گاه در انتساب پارهاى از کرامات یا فضایل یا برخى افعال، بین امام حسن و امام حسین(ع) خلاصه شده است.<br />
<br />
==فضائل و مناقب==<br />
در منابع حدیثى شیعه و سنّى مناقب و فضائلى خاص درباره امام حسین(ع)، از زمان ولادت تا شهادت آن حضرت، نقل شده است. از جمله گفته شده است که دوران «حمل» وى شش ماه بود که نظیر آن پیشتر تنها درباره عیسیبن مریم یا یحییبن زکریا رخ داده بود<ref>رجوع کنید به کلینى، ج ۱، ص ۴۶۵؛ ابنبابویه، ۱۳۸۵ـ۱۳۸۶، ج ۱، ص ۲۰۶؛ دلائل الامامة، ص۱۷۷؛ نیز رجوع کنید به ابنبابویه،۱۳۶۳ش ب، ج۱، ص۴۶۱؛ ابنشهرآشوب، ج ۴، ص ۹۲.</ref>. <br />
<br />
=== ولادت ===<br />
هنگام ولادت او جبرئیل به همراه هزار فرشته از آسمان فرود آمدند تا ولادتش را به پیامبر تبریک گویند<ref>کلینى، ج ۱، ص ۴۶۴؛ ابنبابویه، ۱۳۶۳ش ب، ج ۱، ص ۲۸۲ـ۲۸۴؛ دلائلالامامة، ص ۱۹۰؛ ابنشهرآشوب، ج ۴، ص ۸۲.</ref> و آنگاه جبرئیل پیامبر را از شهادت وى به دست امت مسلمان و نیز تداوم امامت در نسل او آگاه کرد<ref>کلینى، همانجا؛ نیز براى تفصیل بیشتر رجوع کنید به ابنبابویه، ۱۳۸۵ـ ۱۳۸۶، ج ۱، ص ۲۰۵ـ۲۱۰؛ براى تشبیه تداوم امامت از صلب امام حسین نه برادرش حسن علیهماالسلام به ماجراى هارون و موسى رجوع کنید به ابنبابویه، ۱۳۶۲ش، ج ۱، ص ۳۰۵؛ براى فهرستى از روایاتى درباره اِخبار پیامبر از شهادت امام حسین علیهالسلام رجوع کنید به عبداللّهبن نوراللّه بحرانى، ج ۱۷، ص ۱۱۳ـ۱۳۳.</ref>. جبرئیل مشتى از خاک کربلا را نیز براى پیامبر آورد و این خاک بعدها نزد امّسلمه بود و او از تغییر رنگ آن در روز عاشورا، از شهادت نواده پیامبر با خبر شد<ref>ابنسعد، ج ۶، ص ۴۱۷ـ۴۱۹؛ ابنحنبل، ج۶، ص۲۹۴؛ ابنقولویه، ص۱۳۲؛ ابنشهرآشوب، ج ۴، ص۶۳.</ref>. در روایات فراوانى پیامبر اصحابش را از شهادت فرزندش حسین آگاه کرده بود<ref>براى نمونه رجوع کنید به صفار قمى، ص ۶۸؛ کلینى، ج ۱، ص ۲۰۹؛ ابنقولویه، ص ۱۴۳ـ۱۴۸؛ ابنبابویه، ۱۴۱۷، ص ۸۹.</ref>. به جز پیامبر، امام على(ع) و امام حسن(ع) نیز از ماجراى شهادت آن حضرت خبر داده بودند<ref>رجوع کنید به نصربن مزاحم، ص ۱۴۲؛ ابنسعد، ج ۶، ص ۴۱۹ـ۴۲۰؛ ابنقولویه، ص ۱۴۹ـ۱۵۶؛ ابنبابویه، ۱۴۱۷، ص ۱۷۷ـ۱۷۸، ۱۹۶ـ۱۹۷؛ همان، ۱۳۶۳ش ب، ج ۱، ص ۲۵۹ـ۲۶۰، ج ۲، ص ۵۳۲ـ۵۳۵؛ مفید، ج ۱، ص ۳۳۰ـ۳۳۱؛ ابن شهر آشوب، ج ۴، ص ۹۳ـ۹۴؛ براى تفصیل مآخذ روایى در منابع اهلسنّت رجوع کنید به امینى، ص ۴۹ـ۱۵۰.</ref>. چنانکه خداوند انبیاى پیشین را از شهادت امام آگاه ساخته بود<ref>براى فهرستى از این روایات رجوع کنید به عبداللّهبن نوراللّه بحرانى، ج ۱۷، ص ۱۰۱ـ۱۱۲.</ref>. درباره حوادث روز عاشورا و پس از شهادت آن حضرت و نیز عقوبت کسانى که در شهادت امام دست داشتند، نیز امور معجزهآسایى نقل شده است<ref>رجوع کنید به کربلا*، واقعه.</ref>. از جمله گفتهاند خدا در روز عاشورا چهارهزار فرشتهاى را که در جنگ بدر به یارى پیامبر فرستاده بود، به سوى او فرود آورد و امام مخیر شد که از بین پیروزى و دیدار با پیامبر یکى را برگزیند و او ترجیح داد به لقاى پیامبر نایل شود. این فرشتگان به امر خدا تا روز قیامت بر مزارش گریه میکنند و براى زائران دعا و طلب بخشش میکنند<ref>رجوع کنید به ابنقولویه، ص ۱۷۱ـ۱۷۲، ۳۵۴؛ ابنبابویه، ۱۳۶۳ش ب، ج ۲، ص ۶۷۲؛ دلائلالامامة، ص ۱۷۸.</ref>.<br />
<br />
=== آیات منسوب به امام حسین(ع) ===<br />
در منابع حدیث و تفاسیر شیعه نیز آیاتى از قرآن درباره امام حسین(ع) تأویل یا تطبیق<ref>در اینباره رجوع کنید به جرى و انطباق*.</ref> شده است. از جمله آیه ۱۵ سوره احقاف که در آن از مادر باردارى سخن گفته شده است که با رنج کودک خویش را حمل میکند و با درد او را به دنیا میآورد. این آیه ناظر به فاطمه زهرا(س) دانسته شده که در دوران حمل فرزندش خبر شهادت او را از پیامبر از طریق جبرئیل شنید و غمگین شد<ref>رجوع کنید به کلینى، ج ۱، ص ۴۶۴؛ ابنقولویه، ص ۱۲۲؛ ابنبابویه، ۱۳۸۵ـ ۱۳۸۶، ج ۱، ص ۲۰۶؛ ابنشهرآشوب، ج ۴، ص ۵۷؛ نیز رجوع کنید به قمى، ج ۲، ص ۲۹۷.</ref>. <br />
<br />
همچنین حروف مقطعه ابتداى سوره مریم<ref>کهیعص.</ref> در اشاره به واقعه کربلا تأویل شده است که خداوند پس از آنکه اسامى پنج تن را به زکریاى نبى آموخت، رمزش را براى وى آشکار کرد<ref>قمى، ج ۲، ص ۴۸؛ ابنبابویه، ۱۳۶۳ش ب، ج ۲، ص ۴۶۱؛ همان، ۱۳۶۱ش، ص۲۲؛ دلائل الامامة، ص ۵۱۳ـ۵۱۴؛ احمدبنعلى طبرسى، ج ۲، ص ۲۷۲ـ ۲۷۳؛ ابنشهرآشوب، ج ۴، ص ۹۲؛ فضلبن حسن طبرسى، ۱۴۰۸، ذیل آیه.</ref>. گفته شده است زکریا وقتى از ماجراى شهادت امام حسین(ع) آگاه شد از خداوند خواست تا فرزندى به وى عطا کند که سرنوشتى مشابه حسین داشته باشد و خداوند یحیى را به او داد که مدت حملش شش ماه بود و همچون حسین به شهادت رسید<ref>ابنبابویه، ۱۳۶۳شب؛ دلائلالامامة؛ احمدبن على طبرسى؛ ابنشهرآشوب، همانجاها.</ref>. <br />
<br />
همچنین آیات ۶ سوره احزاب<ref>رجوع کنید به کلینى، ج ۱، ص ۲۸۷ـ۲۸۸؛ ابنبابویه، ۱۳۶۳ش ب، ج ۱، ص ۳۲۳، ج ۲، ص ۴۱۴؛ ابنشهرآشوب، ج ۴، ص ۵۴؛ نیز رجوع کنید به عیاشى، ج ۱، ص ۲۵۱، ج ۲، ص ۷۲.</ref> و ۲۸ سوره زخرف<ref>ابنبابویه، ۱۳۸۵ـ ۱۳۸۶، ج 1، ص ۲۰۷؛ همان، ۱۳۶۳ش ب، ج ۱، ص ۳۲۳، ج ۲، ص ۳۵۹، ۴۱۵، ۴۱۷؛ ابنشهرآشوب، ج ۴، ص ۵۳ـ۵۴؛ نیز رجوع کنید به فضلبن حسن طبرسى، ۱۴۰۸؛ طباطبائى، ذیل آیه.</ref> در اشاره به تداوم امامت از نسل امام حسین(ع) تفسیر شدهاند.<br />
<br />
برخى از آیات قرآن نیز ناظر به قیام و شهادت آن حضرت دانسته شدهاند، از جمله:<br />
<br />
- آیه ۷۷ سوره نساء<ref>رجوع کنید به کلینى، ج ۸، ص ۳۳۰؛ نیز رجوع کنید به عیاشى، ج ۱، ص ۲۵۸، ج ۲، ص ۲۳۵.</ref><br />
<br />
- آیه ۳۳ سوره اسراء<ref>کلینى، ج ۸، ص ۲۵۵؛ ابن قولویه، ص ۱۳۵؛ نیز رجوع کنید به عیاشى، ج ۲، ص ۲۹۰؛ کوفى، ص ۲۴۰.</ref> <br />
<br />
- و آیات ۲۷ تا ۳۰ سوره فجر<ref>قمى، ج ۲، ص ۴۲۲؛ مجلسى، ج ۲۴، ص ۹۳؛ نیز رجوع کنید به ابنبابویه، ۱۳۶۳ش، ص ۱۲۳؛ فضلبن حسن طبرسى، ۱۴۰۸، ج ۱۰، ص ۷۳۰، که سوره فجر سوره امام حسین علیهالسلام شمرده شده است.</ref>. <br />
<br />
=== ثواب زیارت ===<br />
براى زیارت امام حسین فضیلتهاى بسیارى ذکر شده و در احادیث منقول از پیامبر و امامان شیعه بر آن تأکید بسیار گردیده است<ref>براى روایات فضیلت زیارت امام حسین و زیارتنامههاى آن حضرت رجوع کنید به علوى شجرى، ص ۲۸ـ۹۴؛ ابنقولویه، ص ۲۲۰، ۴۳۹؛ طوسى، ۱۴۰۱، ج ۶، ص ۴۲ـ ۶۹.</ref>، همچنانکه براى تربت آن حضرت فضائل بسیارى یاد کردهاند<ref>رجوع کنید به تربت*.</ref>.<br />
==سخنان امام==<br />
از امام حسین(ع) سخنان زیادى بر جاى نمانده، که مهمترین علت آن، وضع خاص جهان اسلام در آن دوره و تنگناهاى شدیدى بوده که نظام حاکم اموى، هم براى عترت پیامبر و هم براى شیعیانشان، ایجاد میکرده است. به جز خطبهها و سخنان امام در ماجراى قیام عاشورا<ref>براى مجموعهاى از این اقوال رجوع کنید به روائعالحکمة، ص ۲۷۲ـ۳۱۱؛ نجمى، ۱۳۷۸ش.</ref>، برخى سخنان پراکنده از آن حضرت در متون کهن اهلسنّت و شیعه هست، از جمله سخنان حکمتآمیزى از امام درباره انصاف خلق<ref>رجوع کنید به ابنسعد، ج ۶، ص ۴۱۲؛ براى فهرستى از سخنان حکیمانه و مواعظ منقول از امام رجوع کنید به عطاردیقوچانى، ج ۳، ص ۱۴۳ـ۱۵۲، ۲۶۲ـ۳۱۱.</ref>. <br />
<br />
همچنین است سخن مشهور آن حضرت در تأکید بر آزادگى، خطاب به سپاه اموى هنگامى که قصد حمله به خیام امام را داشتند و آن حضرت توان مقابله نداشت، با این مضمون که ''اگر دین ندارید، دست کم آزاده باشید''<ref>براى نقلهاى گوناگون آن رجوع کنید به دینورى، ص ۳۰۰؛ ابناعثم کوفى، ج ۵، ص ۱۱۷؛ طبرى، ج ۵، ص ۴۵۰؛ ابوالفرج اصفهانى، ص ۷۹؛ ابنطاووس، ۱۴۱۷، ص ۷۱.</ref>.برخى از دعاهاى امام حسین(ع) در منابع کهن نقل شده است<ref>براى نمونه رجوع کنید به ابنسعد، ج ۶، ص ۴۱۳؛ ابنابیشیبه، ج ۲، ص ۲۰۰، ج ۷، ص ۱۱۳؛ حمیرى، ص ۱۵۷ـ ۱۵۸.</ref>.<br />
<br />
=== دعای عرفه ===<br />
از مشهورترین آنها، دعاى عرفه است که متنى طولانى دارد و از ادعیه مشهور شیعه به شمار میرود و مضامین عرفانى بلندى در آن دیده میشود <ref>رجوع کنید به ابنطاووس، 1414ـ1415، ج 2، ص 74ـ87؛ نیز رجوع کنید به حکمتنامه امام حسین علیهالسلام، ج 1، ص 508ـ547؛ براى مجموعهاى از دعاهاى مروى از امام حسین رجوع کنید به همان، ج 1، ص 486ـ592.</ref>. <br />
<br />
=== روایات اعتقادی ===<br />
روایاتى از امام در موضوعات اعتقادى، غالبآً در منابع شیعى، نقل شده است، از جمله درباره توحید<ref>رجوع کنید به ابنبابویه، ۱۳۸۵ـ۱۳۸۶، ج۱، ص۹؛ ابنشعبه، ص ۲۴۴ـ۲۴۵؛ ابنعساکر، ج ۱۴، ص ۱۸۳ـ۱۸۴.</ref>، امامت<ref>صفار قمى، ص ۳۲؛ کلینى، ج ۱، ص ۳۹۸ـ۳۹۹.</ref>، مناقب اهلبیت<ref>برقى، ج ۱، ص ۶۱؛ صفار قمى، ص ۴۷۲؛ طوسى، ۱۴۱۴، ص ۲۵۳ـ۲۵۴؛ احمدبن على طبرسى، ج ۲، ص ۲۲ـ۲۳.</ref>، غیبت<ref>ابن ابیزینب، ص ۲۱۳؛ ابنبابویه، ۱۳۶۳ش ب، ج ، ص ۲۶۴ـ۲۶۹، ۳۱۶ـ ۳۱۸؛ طوسى، ۱۴۱۱، ص ۱۹۰ـ۱۹۱.</ref>، ویژگیهاى شیعه<ref>برقى، ج ۱، ص ۱۴۷، ۱۶۳ـ۱۶۴؛ عیاشى، ج ۱، ص ۱۸۵.</ref> و صفات مؤمن<ref>ابنبابویه، ۱۴۱۷، ص ۲۰۰؛ مجلسى، ج ۷۱، ص ۳۱۵.</ref>. پارهاى مناظرات و احتجاجات نیز از آن حضرت نقل شده که مشتمل بر اثبات حقانیت و فضائل اهلبیت(ع) است<ref>رجوع کنید به احمدبن على طبرسى، ج ۲، ص ۱۳ـ۲۶.</ref>. روایاتى نیز درباره فضائل قرآن<ref>رجوع کنید به کلینى، ج ۲، ص ۶۱۱ـ۶۱۳.</ref> و تفسیر پارهاى آیات در شأن اهلبیت<ref>رجوع کنید به عیاشى، ج ۲، ص ۳۳۷ـ۳۳۸؛ کلینى، ج ۸، ص ۲۴۴ـ۲۴۵؛ ابنبابویه، ۱۳۶۲ش، ج ۱، ص ۴۲ـ ۴۳؛ همان، ۱۳۵۷ش، ص ۹۰ـ۹۱؛ حسکانى، ج ۱، ص۵۶۰.</ref> از آن حضرت وارد شده است.از امام حسین(ع)، روایاتى در برخى ابواب فقه نیز نقل شده است<ref>براى نمونه رجوع کنید به صنعانى، ج ۳، ص ۵۳۲ـ۵۳۳، ج ۴، ص ۲۱۴؛ ابن ابیشیبه، ج ۱، ص ۳۵۵، ج ۲، ص ۲۰۰، ج ۷، ص ۳۸۸، ۶۱۹؛ عطاردیقوچانى، ج ۳، ص ۲۲۰ـ۲۶۰.</ref>. <br />
<br />
=== روایات اخلاقی ===<br />
در موضوعات اخلاقى نیز احادیثى از امام حسین(ع) نقل کردهاند<ref>براى نمونه رجوع کنید به ابنشهر آشوب، ج ۴، ص ۸۱؛ بهاءالدین اربلى، ج ۲، ص ۴۷۴.</ref>. اشعارى نیز به امام منسوب است که معروفترین آنها ابیاتى است که امام درباره محبت خود به دخترش [[سکینه]] و مادر سکینه، رباب، سروده است<ref>رجوع کنید به ابنسعد، ج ۶، ص ۴۰۰؛ ابنقتیبه، ۱۹۶۰، ص۲۱۳؛ بلاذرى، ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰، ج۲، ص۱۴۰.</ref>. همچنین شعرى است که امام در آخرین روزها در بیوفایى روزگار به زبان آورده است<ref>رجوع کنید به طبرى، ج ۵، ص ۴۲۰؛ براى مجموعه اشعار منتسب به امام رجوع کنید به حکمتنامه امام حسین علیهالسلام، ج ۲، ص ۳۳۸ـ ۴۲۰؛ همچنین براى تحلیل کلى از اشعار امام و مضامین آنها رجوع کنید به همان، ج ۲، ص ۳۳۰ـ۳۳۶.</ref>. امام حسین از راویان سخنان پیامبر و پدرش امام علیبن ابیطالب(ع) و مادرش فاطمه زهرا(س) است که در مجموعههاى حدیثى اهلسنّت گردآمده است<ref>رجوع کنید به ابنحنبل، ج ۱، ص ۲۰۲؛ دولابى، ص ۱۲۵ـ ۱۳۳، ۱۳۷ـ ۱۳۸؛ طبرانى، ج ۳، ص ۱۲۷ـ۱۳۶؛ مزّى، ۱۴۰۳، ج ۳، ص ۶۵ـ ۶۷؛ براى فهرستى از کسانى که امام از آنها روایت کرده است رجوع کنید به همان، ۱۴۲۲، ج ۶، ص ۳۹۷.</ref>. <br />
<br />
=== راویان امام حسین(ع) ===<br />
از راویان امام، فرزندان آن حضرت، امام سجاد(ع) و دخترش فاطمه، بیشترین روایت را از او نقل کردهاند<ref>رجوع کنید به دولابى، ص ۱۲۵ـ ۱۳۱؛ نیز براى فهرست روایات این دو از امام حسین علیهالسلام رجوع کنید به عطاردیقوچانى، ج۳، ص۳۸۲ـ۳۸۳، ۳۹۲ـ۳۹۳.</ref>. بر مبناى استقصاى عطاردیقوچانى<ref>ج ۳، ص ۳۱۴ـ۴۱۸.</ref> شمار راویانى که از وى حدیث نقل کردهاند، افزون بر دویست و پنجاه تناند<ref>براى اسامى شمارى از راویان امام در منابع کهن رجوع کنید به ابنحنبل، همانجا؛ دولابى، ص ۱۳۱ـ۱۳۵؛ طبرانى؛ مزّى، ۱۴۲۲؛ همان، ۱۴۰۳، همانجاها.</ref>. طوسى، برپایه مبناى خاص خود در کتاب رجال<ref>ص ۹۹ـ۱۰۶.</ref>، نام قریب به صد تن را به عنوان اصحاب آن حضرت فهرست کرده است که برخى از آنان در شمار اصحاب رسول خدا، امیرالمؤمنین علیبن ابیطالب و امام حسن علیهمالسلام بوده و غالبا در کربلا وى را همراهى کرده و همانجا به شهادت رسیدهاند.<br />
<br />
=== کتب منتشر شده ===<br />
سخنان امام حسین(ع) تاکنون در چند مجموعه منتشر شده، که از آن جمله است: [[موسوعه کلمات الامام الحسین علیه السلام|موسوعة کلمات الامام الحسین(ع)]]<ref>قم ۱۳۷۴ش.</ref>، [[مسند الامام الشهید ابی عبدالله الحسین بن علی علیهما السلام|مسند الامام الشهید ابیعبدالله الحسینبن على(ع)]]<ref>تهران ۱۳۷۶ش.</ref>، و حکمتنامه امام حسین(ع)<ref>قم ۱۳۸۵ش.</ref>.<br />
==پیوند به بیرون==<br />
<br />
*منبع مقاله: [http://rch.ac.ir/article/Details/12313 دانشنامه جهان اسلام]<br />
<br />
==منابع==<br />
<br />
*ابن ابیالثلج، تاریخ الائمة، در مجموعة نفیسة فى تاریخ الائمة، چاپ محمود مرعشى، قم: کتابخانه آیتاللّه مرعشى نجفى، ۱۴۰۶؛<br />
*ابن ابیالحدید، شرح نهجالبلاغة، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۸۵ـ۱۳۸۷/ ۱۹۶۵ـ۱۹۶۷، چاپ افست بیروت [بیتا.]؛<br />
*ابن ابیالدنیا، مکارمالاخلاق، چاپ مجدى سیدابراهیم، بولاق [بیتا.]؛<br />
*ابنابیزینب، الغیبة، چاپ فارس حسون کریم، قم ۱۴۲۲؛<br />
*ابن ابیشیبه، المصنَّف فى الاحادیث و الآثار، چاپ سعید محمد لحّام، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۹؛<br />
*ابناعثم کوفى، کتابالفتوح، چاپ على شیرى، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۱؛<br />
*همان، ترجمه محمدبن احمد مستوفى هروى، چاپ غلامرضا طباطبائیمجد، تهران ۱۳۷۲ش؛<br />
*ابنبابویه، الامالى، قم ۱۴۱۷؛<br />
*همان، التوحید، چاپ هاشم حسینى طهرانى، قم [? ۱۳۵۷ش]؛<br />
*همان، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، قم ۱۳۶۸ش؛<br />
*همان، عللالشرایع، نجف ۱۳۸۵ـ۱۳۸۶، چاپ افست قم [بیتا.]؛<br />
*همان، عیون اخبار الرضا، چاپ مهدى لاجوردى، قم ۱۳۶۳ش الف؛<br />
*همان، کتابالخصال، چاپ علیاکبر غفارى، قم ۱۳۶۲ش؛<br />
*همان، کمالالدین و تمام النعمة، چاپ علیاکبر غفارى، قم ۱۳۶۳ش ب؛<br />
*همان، معانى الاخبار، چاپ علیاکبر غفارى، قم ۱۳۶۱ش؛<br />
*ابنحزم، المُحَلّى، چاپ احمد محمد شاکر، بیروت: دارالفکر، [بیتا.]؛<br />
*ابنحنبل، مسند الامام احمدبن حنبل، بیروت: دارصادر، [بیتا.]؛<br />
*ابنسعد؛ ابنشبّه نمیرى، کتاب تاریخ المدینة المنورة: اخبار المدینةالنبویة، چاپ فهیم محمد شلتوت، [جده[ ۱۳۹۹/۱۹۷۹، چاپ افست قم ۱۳۶۸ش؛<br />
*ابنشعبه، تحفالعقول عن آل الرسول صلیاللّه علیهم، چاپ علیاکبر غفارى، قم ۱۳۶۳ش؛<br />
*ابنشهرآشوب، مناقب آل ابیطالب، چاپ یوسف بقاعى، قم ۱۳۸۵ش؛<br />
*ابنطاووس، اقبال الاعمال، چاپ جواد قیومى اصفهانى، قم ۱۴۱۴ـ۱۴۱۵؛<br />
*همان، مقتلالحسین(ع)، المسمى باللهوف فى قتلى الطفوف، قم [ ۱۴۱۷]؛<br />
*ابن طلحه شافعى، مطالب السؤول فى مناقب آلالرسول، چاپ ماجدبن احمد عطیه، [بیجا، بیتا.]؛<br />
*ابن عبدالبرّ، الاستیعاب فى معرفة الاصحاب، چاپ علیمحمد بجاوى، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲؛ ابنعساکر، تاریخ مدینة دمشق، چاپ على شیرى، بیروت ۱۴۱۵ـ۱۴۲۱/ ۱۹۹۵ـ۲۰۰۱؛<br />
*ابنقتیبه، الامامة و السیاسة، المعروف بتاریخ الخلفاء، چاپ على شیرى، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰؛<br />
*همان، المعارف، چاپ ثروت عکاشه، قاهره ۱۹۶۰؛<br />
*ابنقولویه، کاملالزیارات، چاپ جواد قیومى اصفهانى، قم ۱۴۱۷؛<br />
*ابنماجه، سنن ابنماجة، چاپ محمدفؤاد عبدالباقى، [قاهره ۱۳۷۳/ ۱۹۵۴]، چاپ افست [بیروت، بیتا.]؛<br />
*ابوالفرج اصفهانى، مقاتل الطالبیین، چاپ کاظم مظفر، نجف ۱۳۸۵/۱۹۶۵، چاپ افست قم ۱۴۰۵؛<br />
*عبدالحسین امینى، سیرتنا و سنتنا: سیرة نبینا صلیاللّه علیه وآله و سنته، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲؛<br />
*عبداللّهبن نوراللّه بحرانى، عوامالعلوم و المعارف و الاحوال من الآیات و الاخبار و الاقوال، ج ۱۷، قم ۱۳۸۲ش؛<br />
*هاشمبن سلیمان بحرانى، مدینةالمعاجز، او، معاجز اهلالبیت(ع)، چاپ علاءالدین اعلمى، [قم] ۱۴۲۶/۲۰۰۵؛<br />
*محمدبن اسماعیل بخارى، صحیح بخارى، [چاپ محمد ذهنیافندى]، استانبول ۱۴۰۱/۱۹۸۱، چاپ افست بیروت [بیتا.]؛<br />
*احمدبن محمد برقى، کتابالمحاسن، چاپ جلالالدین محدث ارموى، تهران ۱۳۳۰ش؛<br />
*احمدبن یحیى بلاذرى، انسابالاشراف، چاپ محمود فردوسالعظم، دمشق ۱۹۹۶ـ ۲۰۰۰؛<br />
*همان، فتوحالبلدان، چاپ عبداللّه انیس طبّاع و عمر انیس طبّاع، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷؛<br />
*علیبن عیسى بهاءالدین اربلى، کشف الغمة فى معرفة الائمة علیهمالسلام، چاپ على فاضلى، [قم] ۱۴۲۶؛<br />
*محمدبن عیسى ترمذى، سننالترمذى، ج ۳ و ۵، چاپ عبدالرحمان محمد عثمان، بیروت ۱۴۰۳؛<br />
*جنیدبن محمود جنید شیرازى، شدّ الازار فى حطّ الاوزار عن زوّار المزار، چاپ محمد قزوینى و عباس اقبال آشتیانى، تهران ۱۳۶۶ش؛<br />
*محمدبن عبداللّه حاکم نیشابورى، المستدرک علیالصحیحین، چاپ یوسف عبدالرحمان مرعشلى، بیروت ۱۴۰۶؛<br />
*حرّ عاملى؛ عبیداللّهبن عبداللّه حسکانى، شواهدالتنزیل لقواعد التفضیل، چاپ محمدباقر محمودى، تهران ۱۴۱۱/۱۹۹۰؛<br />
*حکمتنامه امام حسین(ع)، [گردآورى] محمد محمدیریشهرى، [همراهبا] ترجمه عبدالهادى مسعودى، قم : دارالحدیث، ۱۳۸۵ش؛<br />
*عبداللّهبن جعفر حِمْیرى، قریب الاسناد، قم ۱۴۱۳؛<br />
*علیبن محمد خزاز رازى، کفایة الاثر فیالنص علیالائمة الاثنیعشر، چاپ عبداللطیف حسینى کوه کمرى خوئى، قم ۱۴۰۱؛<br />
*حسینبن حمدان خصیبى، الهدایة الکبرى، بیروت ۱۴۰۶/ ۱۹۸۶؛<br />
*دلائل الامامة، [منسوب به] محمدبن جریر طبرى آملى، قم: مؤسسةالبعثة، ۱۴۱۳؛<br />
*محمدبن احمد دولابى، الذریة الطاهرة، چاپ محمدجواد حسینى جلالى، قم ۱۴۰۷؛<br />
*احمدبن داوود دینورى، الاخبار الطِّوال، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره ۱۹۶۰، چاپ افست قم ۱۳۶۸ش؛<br />
*روائع الحکمة : بلاغة الامامینالحسن و الحسین(ع)، [اعداد] مصطفى محسن موسوى، محسن شراره عاملى، و مهدى عطبى بصرى، بیروت: دارالصفوة، ۱۴۲۴/۲۰۰۴؛<br />
*مجدودبن آدم سنایى، حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، چاپ مدرس رضوى، تهران ۱۳۵۹ش؛<br />
*محمدبن حسن صفار قمى، بصائرالدرجات الکبرى فى فضائل آل محمد(ع)، چاپ محسن کوچهباغیتبریزى، تهران ۱۳۶۲ ش؛<br />
*عبدالرزاقبن همام صنعانى، المصنَّف، چاپ حبیبالرحمان اعظمى، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳؛<br />
*طباطبائى؛<br />
*سلیمانبن احمد طبرانى، المعجمالکبیر، چاپ حمدى عبدالمجید سلفى، چاپ افست بیروت ۱۴۰۴ـ۱۴۰؛<br />
*احمدبن على طبرسى، الاحتجاج، چاپ محمدباقر موسوى خرسان، نجف ۱۳۸۶/ ۱۹۶۶، چاپ افست قم [بیتا.]؛<br />
*فضلبن حسن طبرسى، اعلام الورى باعلام الهدى، قم ۱۴۱۷؛<br />
*همان، مجمعالبیان فى تفسیرالقرآن، چاپ هاشم رسولى محلاتى و فضلاللّه یزدى طباطبائى، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸؛<br />
*طبرى، تاریخ(بیروت)؛ محمدبن حسن طوسى، الامالى، قم ۱۴۱۴؛<br />
*همان، تهذیب الاحکام، چاپ حسن موسوى خرسان، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱؛<br />
*همان، رجالالطوسى، چاپ جواد قیومى اصفهانى، قم ۱۴۱۵؛<br />
*همان، کتابالغیبة، چاپ عباداللّه طهرانى و علیاحمد ناصح، قم ۱۴۱۱؛<br />
*عزیزاللّه عطاردیقوچانى، مسندالامام الشهید ابیعبداللّهالحسینبن على(ع)، [تهران] ۱۳۷۶ش؛<br />
*محمدبن على علویشجرى، فضل زیارة الحسین((ع))، چاپ احمد حسینى، قم ۱۴۰۳؛<br />
*علیبن ابیطالب(ع)، امام اول، نهجالبلاغة، چاپ صبحى صالح، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷، چاپ افست قم [بیتا.]؛<br />
*محمدبن مسعود عیاشى، کتابالتفسیر، چاپ هاشم رسولى محلاتى، قم ۱۳۸۰ـ۱۳۸۱، چاپ افست تهران [بیتا.]؛<br />
*نعمانبن محمد قاضى نعمان، دعائم الاسلام و ذکر الحلال و الحرام والقضایا و الاحکام، چاپ آصفبن علیاصغر فیضى، قاهره [۱۹۶۳ـ ۱۹۶۵]، چاپ افست [قم، بیتا.]؛<br />
*باقر شریف قرشى، حیاةالامام الحسنبن على، بیروت ۱۴۱۳/ ۱۹۹۳؛<br />
*سعیدبن هبةاللّه قطب راوندى، الخرائج و الجرائح، قم ۱۴۰۹؛<br />
*علیبن ابراهیم قمى، تفسیرالقمى، چاپ طیب موسوى جزائرى، نجف ۱۳۸۷، چاپ افست قم [بیتا.]؛<br />
*کلینى؛<br />
*فراتبن ابراهیم کوفى، تفسیر فراتالکوفى، چاپ محمدکاظم محمودى، تهران ۱۴۱۰/۱۹۹۰؛<br />
*مجد خوافى، روضه خلد، چاپ حسین خدیوجم، تهران ۱۳۴۵ش؛<br />
*مجلسى؛<br />
*یوسفبن عبدالرحمان مِزّى، تحفةّ الاشراف بمعرفة الاطراف، چاپ عبدالصمد شرفالدین و زهیر شاویش، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳؛<br />
*همان، تهذیب الکمال فى اسماء الرجال، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲؛<br />
*مسعودى، تنبیه؛<br />
*همان، مروج(بیروت)؛<br />
*مسلمبن حجاج، الجامعالصحیح، بیروت : دارالفکر، [بیتا.]؛<br />
*محمدبن محمد مفید، الارشاد فى معرفة حججاللّه علیالعباد، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳؛<br />
*ناصر خسرو، سفرنامه ناصرخسرو قبادیانى مروزى، چاپ محمد دبیرسیاقى، تهران ۱۳۷۳ش؛<br />
*یحییبن حسین ناطق بالحق، الافاده فى تاریخ الائمة السادة، چاپ محمدکاظم رحمتى، تهران ۱۳۸۷ش؛<br />
*محمدصادق نجمى، سخنان حسینبن على(ع)(از مدینه تا کربلا)، قم ۱۳۷۸ش؛<br />
*نصربن مزاحم، وقعة صفّین، چاپ عبدالسلام محمد هارون، قاهره ۱۳۸۲، چاپ افست قم ۱۴۰۴؛<br />
*نعیمبن حمّاد، کتابالفتن، چاپ سهیل زکار، [بیروت] ۱۴۱۴/ ۱۹۹۳؛<br />
*یعقوبى، تاریخ.<br />
<br />
==پی نوشت==<br />
<references /><br />
[[رده:افراد]]<br />
[[رده:شهدای بنیهاشم]]<br />
[[رده:اهل بیت]]<br />
[[رده:شهدای کربلا]]<br />
[[رده:خامس آل عبا]]<br />
[[رده:امامان]]<br />
[[en:Hussain ibn Ali]]</div>Agharebhttps://fa.wikihussain.com/index.php?title=%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D9%84%D9%89_(%D8%B9)&diff=29797حسین بن على (ع)2021-03-07T09:13:57Z<p>Aghareb: </p>
<hr />
<div>{{جعبه اطلاعات ائمه|نام کامل=حسین بن علی|تصویر=Imam hussain.jpg|نقش=امام سوم شیعیان|کنیه=اباعبدالله|لقب=سیدالشهدا، ثارالله، مصباح الهدی و ...|زادگاه=مدینه|زادروز=سوم شعبان سال چهارم قمری|مدت امامت=حدود ۱۰ سال|مدفن=کربلا|محل زندگی=مدینه و کوفه|پدر=حضرت علی(ع)|تاریخ شهادت=دهم محرم سال ۶۱ قمری|مادر=حضرت زهرا(س)|همسران=رباب، لیلا، ام اسحاق ، شهربانو|فرزندان=امام سجاد(ع)، علی اکبر(ع) ، علی اصغر(ع)، سکینه، فاطمه، جعفر}}<br />
<br />
'''[[حسین]] بن على'''، امام سوم از امامان دوازدهگانه شیعه امامیه و یکى از چهارده معصوم است که در [[کربلا]] در سال ۶۱ هجری به همراه اصحابش در روز [[عاشورا]] به [[شهادت]] رسید. <br />
==نسب==<br />
به اتفاق همه منابع، نام و نسب او [[حسین بن علی|حسین بن علی]]<nowiki/> بن ابیطالب بن عبدالمطلب بن هاشم است. جد مادریاش پیامبر اکرم(ص)، پدرش على بن ابی طالب(ع) و مادرش فاطمه زهرا(س) دختر رسول خداست<ref>ابنسعد، ج ۶، ص ۳۹۹؛ ابوالفرج اصفهانى، ص ۵۱؛ مفید، ج ۲، ص ۲۷.</ref>. پیامبر او را به نام پسر دوم هارون، شَبیر، [[حسین بن علی|حسین]] نامید<ref>ابنسعد، ج ۶، ص ۳۵۶ـ۳۵۷؛ ابنحنبل، ج ۱، ص ۹۸، ۱۱۸؛ دولابى، ص ۹۹؛ کلینى، ج ۶، ص ۳۳؛ قس ابنسعد، همانجا؛ دولابى، ص ۱۲۲، که حسین را مشتق از حسن شمردهاند.</ref>. بنابر برخى روایات، امام على دوست داشت که او را حرب بنامد، اما در نامگذارى بر پیامبر پیشى نگرفت<ref>رجوع کنید به ابنبابویه، ۱۳۶۳ش الف، ج ۲، ص ۲۵ـ۲۶؛ فضلبن حسن طبرسى، ۱۴۱۷، ج۱، ص۴۲۷ـ ۴۲۸؛ قس بلاذرى، ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰، ج ۲، ص ۴۵۴.</ref>. بنابر روایات دیگر، نخست امام به نام عمویش، جعفر طیار -که در آن زمان هنوز در حبشه بود- جعفر نامیده شده بود، اما پیامبر نام او را به [[حسین]] تغییر داد<ref>ابنحنبل، ج ۱، ص ۱۵۹؛ دولابى، ص ۹۹، ۱۲۱؛ طبرانى، ج۳، ص ۹۸.</ref>. اما بنابر روایات شیعى، پیامبر بدواً و پیش از آنکه نامى براى او انتخاب شود نام حسین را به امر خدا بر آن حضرت نهاد<ref>براى نمونه رجوع کنید به کلینى، ج ۶، ص ۳۳ـ۳۴؛ ابنبابویه، ۱۳۸۵ـ ۱۲۸۶، ج۱، ص ۱۳۷ـ۱۳۸؛ طوسى، ۱۴۱۴، ص ۳۶۷؛ براى نقد محتوایى روایات دیگر رجوع کنید به قرشى، ج ۱، ص ۳۱ـ۳۲.</ref>. در برخى روایات تأکید شده است که نامهاى حسن و حسین از اسامى بهشتى بوده و پیش از اسلام سابقه نداشتهاند<ref>رجوع کنید به ابنسعد، ج ۱، ص ۳۵۷؛ دولابى، ص ۱۰۰؛ براى اقوال مشابه درباره نامگذارى امام حسن علیهالسلام رجوع کنید به حسنبن على*، امام.</ref>. کنیه امام حسین در تمام منابع ابوعبداللّه ذکر شده<ref>براى نمونه رجوع کنید به ابن ابیشیبه، ج ۸، ص ۶۵؛ ابنقتیبه، ۱۹۶۰، ص ۲۱۳؛ طبرانى، ج ۳، ص ۹۴؛ مفید، همانجا.</ref>، اما خصیبى<ref>ص ۲۰۱.</ref> کنیهاش را نزد خاصه ابوعلى دانسته است. به [[حسین بن علی|امام حسین(ع)]] القاب فراوانى نسبت داده شده که بسیارى از آنها با القاب برادرش، امام حسن(ع)، مشترک است<ref>رجوع کنید به حسنبن على*، امام.</ref>. از القاب خاص امام، زکى، طیب، وفىّ، سید، مبارک<ref>ابن ابیالثلج، ص ۲۸؛ ابنطلحه شافعى، ج ۲، ص ۳۷۴.</ref>، نافع، الدلیل على ذاتاللّه<ref>ابن ابیالثلج، همانجا.</ref>، رشید، و التابع لمرضاةاللّه<ref>ابنطلحه شافعى، همانجا.</ref> بوده است<ref>براى فهرستى از القاب آن حضرت رجوع کنید به ابنشهر آشوب، ج ۴، ص ۸۶.</ref>. ابنطلحه شافعى<ref>همانجا.</ref> لقب زکى را مشهورتر از دیگر القاب و لقب سید شباب أهلالجنه را مهمترینآنها دانسته است. در پارهاى از احادیث امامان شیعه نیز امام حسین(ع) با لقب شهید یا سیدالشهداء خوانده شده است<ref>براى نمونه رجوع کنید به حِمْیرى، ص۹۹ـ۱۰۰؛ ابنقولویه، ص۲۱۶ـ۲۱۹؛ طوسى، ۱۴۱۴، ص۴۹ـ ۵۰؛ مجلسى، ج ۳۷، ص ۹۴ـ۹۵؛ نیز رجوع کنید به سیدالشهداء.</ref>. در برخى متون ادبى و تاریخىِ متعلق به سدههاى چهارم به بعد براى امام [[حسین بن علی|حسین]] لقب امیرالمؤمنین نیز یاد شده است<ref>براى نمونه رجوع کنید به ابناعثم کوفى، ترجمه فارسى، ص ۸۰۲، ۸۴۶؛ ناصرخسرو، ص ۷۲ـ۷۵، ۸۵؛ سنایى، ص ۲۶۲، ۲۶۶؛ مجدخوافى، ص ۲۲، ۲۶، ۲۰۵، ۲۷۱؛ جنید شیرازى، ص ۲۵۱ـ۲۵۲.</ref>، که با توجه به اینکه آن حضرت هیچگاه خلافت ظاهرى نیافت، در خور توجه است.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
==ولادت و شهادت==<br />
در اینکه زادگاه امام حسین(ع) مدینه است، اختلافى نیست<ref>براى نمونه رجوع کنید به مفید، همانجا؛ طوسى، ۱۴۰۱، ج ۶، ص ۴۱.</ref>. سال تولد او را نیز سال سوم<ref>رجوع کنید به کلینى، ج ۱، ص ۴۶۳؛ طوسى، ۱۴۰۱، همانجا؛ ابنعبدالبرّ، ج ۱، ص ۳۹۲.</ref>، چهارم<ref>ابنسعد، ج ۶، ص ۳۹۹؛ یعقوبى، ج ۲، ص ۲۴۶؛ دولابى، ص ۱۰۲، ۱۲۱؛ طبرى، ج ۲، ص ۵۵۵؛ ابوالفرج اصفهانى، ص ۵۱؛ مفید، همانجا.</ref>، پنجم<ref>ابنعبدالبرّ، ج۱، ص۳۹۳.</ref> و ششم هجرى<ref>حاکم نیشابورى، ج ۳، ص۱۷۷؛ ابنعساکر، ج ۱۴، ص ۱۱۶.</ref> ذکر کردهاند. روز ولادت وى، بنابر قول مشهور، سوم شعبان بوده است<ref>مجلسى، ج ۴۴، ص۲۰۱.</ref>، اما برخى، زادروز امام را آخر ربیعالاول<ref>رجوع کنید به طوسى، ۱۴۰۱، همانجا.</ref>، پنجم ماه شعبان<ref>ابوالفرج اصفهانى؛ مفید، همانجاها؛ ابنطلحه شافعى، ج ۲، ص ۳۷۲.</ref> یا یکى از نخستین شبهاى ماه شعبان<ref>ابنسعد؛ طبرى؛ دولابى، همانجاها.</ref> نوشتهاند. بنابه روایتى، امام در غروب پنجشنبه متولد شد<ref>ابنبابویه، ۱۳۶۳ش ب، ج ۱، ص ۲۸۲؛ براى اقوال مختلف درباره روز و ماه و سال تولد امام رجوع کنید به فضلبن حسن طبرسى، ۱۴۱۷، ج ۱، ص ۴۲۰؛ مِزّى، ۱۴۲۲، ج ۶، ص ۳۹۸ـ۳۹۹.</ref>. فاصله تولد امام حسین و امام حسن را شش ماه و ده روز<ref>رجوع کنید به کلینى، ج ۱، ص ۴۶۴؛ ابن ابیالثلج، ص ۸.</ref>، ده ماه و بیست و دو روز<ref>ابنقتیبه، ۱۹۶۰، ص ۱۵۸.</ref> و یک سال و ده ماه<ref>دولابى، ص ۱۰۱؛ ابنعبدالبرّ؛ ابنعساکر، همانجاها.</ref> گزارش کردهاند. پس از تولد، پیامبر همان آدابى را براى او به جا آورد که درباره حسنبن على انجام داده بود، مانند گفتن [[اذان]] و اقامه در گوش نوزاد و عقیقه کردن. به نوشته ابنسعد<ref>ج ۶، ص ۴۰۰ـ۴۰۱.</ref>، امّفضل<ref>همسر عباسبن عبدالمطلب.</ref>، به امر پیامبر، دایگى امام را برعهده گرفت و بدین ترتیب امام برادر رضاعى قُثمبن عباس، که او نیز شیرخواره بود، گردید<ref>نیز رجوع کنید به ابناعثم کوفى، ج۴، ص۳۲۳؛ قس ابنحنبل، ج ۶، ص ۳۴۰؛ دولابى، ص ۱۰۶؛ بهاءالدین اربلى، ج ۲، ص ۳۰۸،۳۲۰، ۳۴۸ـ۳۴۹، که این موضوع را به امام حسن (ع) نسبت دادهاند.</ref>. اما کلینى<ref>ج ۱، ص ۴۶۵.</ref> روایاتى نقل کرده است که بنابر آنها امام حسین(ع) از هیچ زنى، حتى مادرش فاطمه زهرا(س)، شیر نخورد. امام حسین(ع) در دهم محرّمِ<ref>روز عاشورا.</ref> سال ۶۱ هجرى در سرزمین نینوا<ref>کربلا.</ref> در عراق به شهادت رسید<ref>ابنسعد، ج۶، ص۴۴۱؛ بلاذرى، ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰، ج ۲، ص۵۱۲؛ طبرى، ج ۵، ص ۳۹۴،۴۰۰؛ طوسى، ۱۴۰۱، ج ۶، ص ۴۱ـ۴۲؛ قس طبرى، ج ۵، ص ۳۹۴، که بنابر روایتى شهادت امام را در ماه صفر دانسته است؛ ابن ابیالثلج، همانجا، که سال شهادت را شصتم هجرى ذکر کرده است.</ref>.روز شهادت امام را جمعه<ref>رجوع کنید به ابنسعد، همانجا؛ طبرى، ج ۵، ص ۴۲۲؛ ابوالفرج اصفهانى؛ طوسى، ۱۴۰۱، همانجاها.</ref>، شنبه<ref>طبرى؛ ابوالفرج اصفهانى؛ طوسى، ۱۴۰۱، همانجاها.</ref>، یکشنبه<ref>دولابى، ص ۱۳۳.</ref> و دوشنبه<ref>کلینى؛ طوسى، ۱۴۰۱، همانجاها.</ref> گزارش کرده<ref>نیز رجوع کنید به فضلبن حسن طبرسى، ۱۴۱۷، همانجا.</ref> و در این میان روز جمعه را قول صحیح و مشهور شمردهاند<ref name=":0">رجوع کنید به مسعودى، تنبیه، ص ۳۰۳؛ ناطقبالحق، ص ۱۱.</ref>. ابوالفرج اصفهانى<ref name=":0" /> قول شهادت امام در روز دوشنبه را قولى شایع میان مردم دانسته و آن را از نظر محاسبات تقویمى مردود شمرده است<ref>نیز رجوع کنید به ناطقبالحق، همانجا.</ref>. سن امام را به هنگام شهادت ۵۶ سال و پنج ماه<ref>رجوع کنید به ابنسعد؛ ابوالفرج اصفهانى، همانجاها؛ نیز رجوع کنید به ابنقتیبه، ۱۹۶۰، ص ۲۱۳؛ بلاذرى، ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰؛ یعقوبى، همانجاها؛ طبرانى، ج۳، ص۱۱۵، که سن امام را ۵۶ سال نوشتهاند.</ref>، ۵۷ سال و پنج ماه<ref>فضلبن حسن طبرسى، ۱۴۱۷، همانجا؛ نیز رجوع کنید به کلینى، ج۱، ص :۴۶۳ ۵۷ سال و چند ماه؛ ابنابیالثلج؛ مسعودى، تنبیه، همانجاها: ۵۷ سال.</ref> و ۵۸ سال<ref>ابنسعد؛ ابنقتیبه، ۱۹۶۰، همانجاها؛ طبرانى، ج۳، ص۹۸ـ۹۹، ۱۰۳، ۱۰۵؛ طوسى، ۱۴۰۱، همانجا.</ref> ذکر کردهاند<ref>براى اقوال گوناگون درباره سن امام به هنگام شهادت و روز و ماه و سالآن رجوع کنید به مزّى،۱۴۲۲، ج۶، ص۴۴۵ـ۴۴۶.</ref>.<br />
<br />
==سوانح حیات==<br />
پیش از امامت. ابنسعد<ref>ج ۶، ص ۳۹۹.</ref> امام حسین(ع) را در زمره واپسین طبقه<ref>طبقه پنجم.</ref> از اصحاب رسول خدا(ص) که به هنگام وفات آن حضرت خردسال بودند و در هیچ جنگى او را همراهى نکردند٬ یاد کرده است. قریب به هفت سال از زندگانى امام در زمان حیات پیامبر گذشت<ref>رجوع کنید به ابن ابیالثلج، همانجا؛ دلائلالامامة، ص ۱۷۷.</ref>. پیامبر او و برادرش را بسیار گرامى میداشت، چنانکه آن دو را بر سینه خود مینشاند و در همان حال با مردم سخن میگفت<ref>رجوع کنید به ابنسعد، ج ۶، ص ۴۰۱.</ref> و گاهى آن دو را بر دوش خود مینهاد<ref>ابنماجه، ج ۱، ص ۲۱۶؛ طبرانى، ج ۳، ص ۶۵.</ref>، بنا به نقلى، روزى پیامبر بر بالاى منبر سخنرانى میکرد و چون آن دو را دید از منبر پایین آمد و ایشان را در آغوش گرفت<ref>ابنحنبل، ج ۵، ص ۳۵۴؛ ابنماجه، ج ۲، ص ۱۱۹۰؛ ترمذى، ج ۵، ص ۳۲۴.</ref>. اما مهمترین رخداد دوران کودکى امام، شرکت در مباهله و معرفى او و برادرش به عنوان مصداق «ابناءَنا»<ref>رجوع کنید به آلعمران: ۶؛ براى بیان امام رضا علیهالسلام درباره این آیه رجوع کنید به ابنبابویه، ۱۳۶۳الف، ج ۱، ص ۲۳۱ـ۲۳۲.</ref> بود<ref>رجوع کنید به ابنسعد، ج ۶، ص ۴۰۶ـ۴۰۷؛ مسلمبن حجاج، ج ۷، ص ۱۲۰ـ۱۲۱؛ ابنبابویه، ۱۳۶۳ش الف، ج ۱، ص ۸۵؛ مفید، ج ۱، ص ۱۶۸؛ براى اقوال مشابه درباره امام حسن (ع) رجوع کنید به حسنبن على، امام.</ref>. <br />
<br />
بنابه گزارشى، امام حسین(ع) در کودکى به خلیفه دوم، که بر منبر پیامبر نشسته بود، اعتراض کرد و خلیفه نیز خطبه خود را نیمهکاره رها کرد و از منبر به زیر آمد<ref>ابنشبّه نمیرى، ج ۳، ص ۷۹۸ـ۷۹۹.</ref>. همچنین روایت شده است که خلیفه دوم سهم بیتالمال امام حسن و امام حسین(ع) را، به سبب قرابت آنان با رسول خدا، همانند سهم حضرت على(ع) و اهل بدر قرار داده بود<ref>ابنسعد، ج ۶، ص ۴۰۷.</ref>. <br />
<br />
در برخى منابع تاریخى از حضور امام حسین(ع) به اتفاق برادرش در فتح طبرستان به سال ۲۹ هجرى یاد شده است<ref>رجوع کنید به بلاذرى، ۱۴۰۷، ص ۴۶۷؛ طبرى، ج ۴، ص ۲۶۹.</ref>. در زمان خلافت عثمان، امام حسین(ع) به هنگام تبعید ابوذر به ربذه، در کنار پدر و برادرش امام حسن(ع) او را مشایعت کرد<ref>مسعودى، مروج، ج ۳، ص ۸۴؛ ابن ابیالحدید، ج ۸، ص ۲۵۳؛ براى سخن وى خطاب به ابوذر رجوع کنید به مجلسى، ج ۲۲، ص۴۱۲ـ۴۱۳.</ref>. به روایتى، در شورش برضد عثمان، امام حسین(ع)، به توصیه امام على(ع)، همراه با برادرش کوشید عثمان را از خطر محفوظ دارد<ref>نعیمبن حمّاد، ص ۸۴ـ۸۵.</ref> و به نقلى، در این واقعه مجروح شد<ref>ابنشبّه نمیرى، ج ۳، ص ۱۱۳۱؛ قس ابنقتیبه، ۱۴۱۰، ج ۱، ص ۵۸، ۶۲؛ مسعودى، مروج، ج ۳، ص ۸۹، که این مجروح شدن را به امام حسن (ع) نسبت دادهاند.</ref>. امام حسین در جنگهاى دوره خلافت امامعلى نیز حضور داشت<ref>رجوع کنید به بلاذرى، ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰، ج2، ص۱۸۷، ۲۱۳، ۲۴۶، ۳۲۳؛ مسعودى، مروج، ج ۳، ص ۱۰۴ـ۱۱۴، ۱۳۶.</ref> و در جنگ صِفّین خطبهاى در تحریض به جهاد خواند<ref>رجوع کنید به نصربن مزاحم، ص ۱۱۴ـ۱۱۵.</ref>. <br />
<br />
همچنین امام على(ع)، امام حسین(ع) را پس از امام حسن(ع) متولى صدقات<ref>موقوفات.</ref> خود قرار داد<ref>ابنشبّه نمیرى، ج ۱، ص ۲۲۷؛ نهجالبلاغة، نامه ۲۴.</ref>. به نقلى، امام حسین به هنگام شهادت پدر، براى انجام دادن مأموریتى که على(ع) به او داده بود، در مدائن بود و با نامه امام حسن(ع) از موضوع آگاه شد<ref>بلاذرى، ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰، ج ۲، ص ۳۵۶، قس ج ۲، ص ۳۵۷.</ref>. امام حسین در مراسم تجهیز و خاکسپارى پدر حاضر بود<ref>رجوع کنید به ابنقتیبه، ۱۴۱۰، ج ۱، ص ۱۸۱؛ بلاذرى، ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰، ج ۲، ص ۳۵۵ـ ۳۵۶؛ مفید، ج۱، ص۲۵؛ مجلسى، ج۴۲، ص۲۳۵، ۲۹۴ـ ۲۹۵.</ref>.در دوره امامت امام حسن(ع)، که حدود ده سال به طول انجامید<ref>رجوع کنید به ابن ابیالثلج، همانجا؛ دلائل الامامة، ص ۱۵۹، ۱۷۷.</ref>، امام حسین همراه و همگام برادر بود. با اینکه طبق برخى منابع تاریخى، امام حسین با واگذارى خلافت به معاویه مخالف بود<ref>رجوع کنید به بلاذرى، ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰، ج ۲، ص ۳۹۳، ۴۵۶؛ ابناعثم کوفى، ج ۴، ص ۲۸۹ـ۲۹۰.</ref> و حتى پس از صلح امام حسن، با معاویه بیعت نکرد<ref>ابناعثم کوفى، ج ۴، ص ۲۹۲.</ref>، پس از وقوع صلح به این مصالحه ملتزم بود. حتى وقتى برخى شیعیان از او تقاضا کردند پیمان را بشکند و با معاویه بجنگد، به آنان امر کرد که تا زمان مرگ معاویه منتظر بمانند<ref>رجوع کنید به بلاذرى، ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰، ج ۲، ص ۴۵۷ـ۴۵۸.</ref>. ابنسعد<ref>ج ۶، ص ۴۱۰ـ۴۱۵.</ref> از امام باقر(ع) روایت کرده که امام حسن و امام حسین، در نماز به مروان -که منصوب از جانب معاویه بود- اقتدا میکردند و حال آنکه حسینبنعلى با وى برخوردهاى تند داشت؛ ضمن آنکه، تقیهاى هم در کار نبود. اما این روایت با شمار زیادى حدیث در منابع شیعه که از اقتدا به غیر معتقدان به عقاید صحیح و نیز اقتدا به شخص فاسق نهى کردهاست، سازگار نیست<ref>رجوع کنید به حرّ عاملى، ج۸، ص ۳۰۹ـ۳۱۸.</ref>. مواجهه قاطع و صریح امام با مروان به هنگام اهانت به مادرش فاطمه سلاماللّهعلیها نیز گزارش شده است<ref>رجوع کنید به احمدبن على طبرسى، ج ۲، ص ۲۳.</ref>. <br />
<br />
همچنان که در برابر سبّ امام على(ع) از سوى امویان، بهشدت واکنش نشان میداد<ref>ابنسعد، ج۶، ص۴۰۹ـ۴۱۰، ۴۱۵؛ براى گزارش برخورد متفاوت امام حسن(ع) رجوع کنید به همانجاها؛ نیز رجوع کنید به حسنبن على*، امام.</ref>. در کل، گزارش منابع نشان میدهد که امام حسین در زمان امامتِ امام حسن آشکارتر از برادر در برابر بنیامیه موضع میگرفت و علنا با آنان مخالفت میکرد<ref>براى نمونه رجوع کنید به همان، ج۶، ص۴۱۴ـ۴۱۵.</ref>. با این حال، بهرغم برخى اختلافهاى ظاهرى در رفتار امام حسن(ع) و امام حسین(ع)<ref>رجوع کنید به همان، ج ۶، ص ۴۱۳؛ ابنابیشیبه، ج ۲، ص ۱۷۴.</ref>، غیر از توضیحى که از منظر عقیده امامتِ منصوص مطرح میشود، از نظر تحلیل تاریخى نیز وحدت رویه کلى آن دو قابل اثبات است<ref>نمونهاى از این هماهنگى در مراسم خاکسپارى امام حسن گزارش شده است رجوع کنید به حسنبن على*، امام.</ref>. امام حسین پس از شهادت امام حسن(ع)، با وجود افرادى که به سن از وى بزرگتر بودند، شریفترین فرد از خاندان هاشم به شمار میرفت<ref>رجوع کنید به یعقوبى، ج ۲، ص ۲۲۶؛ نیز رجوع کنید به ابنسعد، ج ۶، ص ۴۰۹، که از احترام خاص ابنعباس به وى سخن گفته است.</ref> و در امور خویش با او مشورت میکردند و نظر او را بر رأى دیگران ترجیح میدادند<ref>رجوع کنید به ابنسعد، ج ۶، ص ۴۱۴ـ۴۱۵.</ref>.<br />
==امامت در دوران خلافت معاویه==<br />
پس از وفات امام حسن(ع)، مردم کوفه براى قیام برضد معاویه به امام [[حسین]](ع) نامه نوشتند، اما امام ضمن آنکه مشروعیت حکومت معاویه بر مسلمانان را رد کرد و بر جهاد با ظالمان تأکید نمود، از قیام دورى گزید و آن را به پس از مرگ معاویه موکول کرد<ref>همان، ج ۶، ص ۴۲۲ـ۴۲۳؛ بلاذرى، ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰، ج ۲، ص ۴۵۸ـ۴۵۹؛ مفید، ج ۲، ص ۳۲.</ref>. معاویه نیز از قیام امام بیم داشت و پس از شهادت امام حسن از امام خواست که از قیام بپرهیزد و امام پایبندى خود را به عهدنامه صلح به وى یادآورى کرد<ref>ابنسعد، همانجا؛ قس بلاذرى، ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰، ج ۲، ص ۴۵۹ـ۴۶۰.</ref>. معاویه نیز به تعهد مالى سالیانه خود ادامه داد<ref>بلاذرى، ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰، ج ۲، ص ۴۶۰.</ref>. معاویه خود بهخوبى از میزان نفوذ امام حسین(ع) در مدینه آگاه بود، چنانکه به فردى از قریش گفته بود هرگاه حلقهاى از جمعیت در مسجدالنبى دیدى که سخن هزلى در آن نیست، آن حلقه حسین است<ref>ابنسعد، ج ۶، ص ۴۱۴.</ref>. زمانى که معاویه براى یزید بیعت میگرفت، امام از معدود کسانى بود که بیعت با یزید را نپذیرفت و در خطابهاى قاطع معاویه را محکوم کرد<ref>همان، ج ۶، ص ۴۲۲؛ یعقوبى، ج ۲، ص ۲۲۸؛ ابناعثم کوفى، ج ۴، ص ۳۳۷ـ۳۳۹، ۳۴۲ـ۳۴۳؛ طبرى، ج ۵، ص ۳۰۳.</ref> و، برخلاف دیگر افراد بنیهاشم، هدیه معاویه را نیز قبول نکرد<ref>ابناعثم کوفى، ج ۴، ص ۳۳۹.</ref>. معاویه نیز، با توجه به جایگاه امام، به یزید توصیه کرده بود که با امام مدارا کند و در صدد بیعت گرفتن از امام نباشد<ref>ابنسعد، ج ۶، ص ۴۲۳؛ طبرى، ج ۵، ص ۳۲۲؛ ابناعثم کوفى، ج ۴، ص ۳۴۹ـ۳۵۰؛ ابنبابویه، ۱۴۱۷، ص ۲۱۵ـ۲۱۶.</ref>.<br />
==شمایل و سیره==<br />
در بیشتر منابع حدیثى و تاریخى و رجالىِ کهن از شباهت حسینبن على به پیامبر اکرم سخن گفته شده<ref>رجوع کنید به بلاذرى، ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰، ج ۲، ص ۳۶۶، ۴۵۳؛ دولابى، ص ۱۰۴؛ طبرانى، ج ۳، ص ۹۵؛ ناطقبالحق، ص ۱۱؛ مفید، ج ۲، ص ۲۷.</ref> و در یک روایت، امام حسین شبیهترین فرد به پیامبر وصف شده است<ref>رجوع کنید به ابنحنبل، ج ۳، ص ۲۶۱؛ بخارى، ج ۴، ص ۲۱۶؛ ترمذى، ج ۵، ص ۳۲۵.</ref>. بنابر روایتى دیگر از امام على، آن حضرت فرزندش حسین را شبیهترین فرد به خود از نظر خُلق و خو و رفتار، دانسته است<ref>رجوع کنید به ابنسعد، ج ۶، ص ۴۱۳؛ بلاذرى، ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰، ج ۲، ص ۱۲۳.</ref>. امام حسین(ع) سپید چهره بود<ref>ناطقبالحق، همانجا.</ref>. گاه عمامهاى از خز<ref>طبرانى، ج ۳، ص ۱۰۱.</ref> و گاه عمامهاى سیاه بر سر میگذاشت<ref>ابنسعد، ج ۶، ص ۴۱۵؛ ابنابیشیبه، ج ۶، ص ۴۶؛ طبرانى، ج ۳، ص ۱۰۰.</ref>. موى سر و محاسن خود را خضاب مینمود<ref>ابنسعد، ج ۶، ص ۴۱۳ـ ۴۱۷؛ ابن ابیشیبه، ج ۶، ص ۳، ۱۵.</ref>. <br />
<br />
نقش دو انگشترى او یکى «لاالهالّااللّه، عُدَّةٌ للِقاءاللّه» و دیگرى «اناللّه بالغٌ اَمْرَه» بود<ref>کلینى، ج ۶، ص ۴۷۳ـ۴۷۴؛ ابنبابویه، ۱۴۱۷، ص ۱۹۳، ۱۹۴، ۵۴۳.</ref>. امام حسین(ع) ۲۵ بار، همراه با نزدیکانش، پیاده حج گزارد<ref>ابنسعد، ج ۶، ص ۴۱۰؛ طبرانى، ج ۳، ص ۱۵؛ ابن عبدالبرّ، ج ۱، ص ۳۹۷.</ref>. با مسکینان مینشست، دعوت آنان را میپذیرفت و با آنان غذا میخورد و آنان را نیز به خانه خود دعوت میکرد و آنچه در منزل داشت از ایشان دریغ نمیکرد<ref>ابنسعد، ج ۶، ص ۴۱۳.</ref>. دشمنان امام نیز به فضائل او معترف بودند، چنان که معاویه میگفت که حسین همچون پدرش على اهل غدر و حیله نیست<ref>ابناعثم کوفى، ج ۳، ص ۴۰.</ref> و عمروبن عاص او را محبوبترین فرد از زمینیان نزد اهل آسمان میدانست<ref>ابنسعد، ج ۶، ص ۴۰۸؛ ابنابیشیبه، ج ۷، ص ۲۶۹.</ref>.<br />
<br />
او همواره احترام برادرش، امام حسن(ع)، را پاس میداشت و در برابرش سخن نمیگفت، چنانکه محمدبن حنفیه با امام حسین چنین برخورد میکرد<ref>رجوع کنید به مجلسى، ج ۴۳، ص ۳۱۹؛ نیز براى روایتى دیگر درباره احترام امامحسین به امام حسن علیهالسلام رجوع کنید به بهاءالدین اربلى، ج ۲، ص ۴۸۱؛ و براى احترام محمدبن حنفیه به امامحسین رجوع کنید به ابنشهرآشوب، ج ۴، ص ۷۴.</ref>. امام بسیار بخشنده بود و در مدینه به جود و کرم شناخته شده بود<ref>رجوع کنید به ابنشهرآشوب، ج ۴، ص ۷۳.</ref>. اگر سائلى از او درخواست میکرد و امام در حال نماز بود، نمازش را کوتاه میکرد و هر چه در اختیار داشت، به او میداد<ref>ابنعساکر، ج ۱۴، ص ۱۸۵.</ref>. او غلامان و کنیزانش را در قبال خوشرفتاریشان آزاد میکرد.<br />
<br />
به نقلى، کنیزى را که معاویه همراه با اموال و لباسهاى فراوانى برایش هدیه فرستاده بود، در ازاى خواندن آیاتى از قرآن و سرودن شعرى درباره فناى دنیا و مرگ انسانها آزاد کرد و اموال را بدو بخشید<ref>ابنعساکر، ج ۷۰، ص ۱۹۶ـ۱۹۷؛ براى موارد مشابه رجوع کنید به ابنحزم، ج ۸، ص ۵۱۵؛ بهاءالدین اربلى، ج ۲، ص ۴۷۶.</ref>. حتى یکبار یکى از غلامانش کار ناشایستى کرد که درخور عقاب بود ولى چون غلام آیه «والعافین عنالناس» را خواند، او را بخشید، سپس غلام گفت : «واللّه حبالمحسنین»، و امام او را در راه خدا آزاد کرد<ref>بهاءالدین اربلى، ج ۲، ص ۴۷۸ـ۴۷۹.</ref>. <br />
<br />
دَین اسامةبن زید را، که در بستر بیمارى افتاده و از پرداختش عاجز مانده بود، از جانب او پرداخت<ref>ابنشهرآشوب، ج ۴، ص ۷۲ـ۷۳.</ref>. بنابه روایتى، زمین و اشیایى را که به او ارث رسیده بود، پیش از دریافت آن بخشید<ref>قاضى نعمان، ج ۲، ص ۳۳۹.</ref>. دیه مردى را در ازاى پاسخ به سه پرسش به طور کامل پرداخت و انگشتریاش را نیز بدو عطا کرد<ref>مجلسى، ج ۴۴، ص ۱۹۶؛ نیز رجوع کنید به ابن ابیالدنیا، ص ۱۴۰؛ کلینى، ج ۴، ص ۴۷؛ ابنبابویه، ۱۳۶۲ش، ج ۱، ص ۱۳۵ـ۱۳۶، درباره بخشش حسنین(ع).</ref>. کرم او به حدى بود که زن و مردى یهودى به سبب این خلق نیکوى او مسلمان شدند<ref>ابن شهرآشوب، ج ۴، ص ۸۳.</ref>. او به آموزگار فرزندانش مال و لباس بسیار اعطا کرد و دهانش را از دُرّ پرکرد، در حالى که میگفت این جبرانکننده تعلیم تو نیست<ref>همان، ج ۴، ص ۷۳ـ۷۴.</ref>. درباره حلم امام گفتهاند که وقتى مردى شامى به او و پدرش ناسزا گفت، از او درگذشت و او را مورد لطف قرار داد<ref>رجوع کنید به ابنعساکر، ج ۴۳، ص ۲۲۴ـ۲۲۵.</ref>. گفته شده است اثر انبان آذوقهاى که براى ایتام و مساکین بر پشتش حمل میکرد، در روز شهادت آشکار بود<ref>ابنشهرآشوب، ج ۴، ص ۷۳.</ref>.<br />
<br />
==امامت==<br />
نص و تعیین الهى، به اعتقاد شیعه، از جمله شروط اساسى و ضرورى براى اثبات امامت هر امامى است. این نص درباه امام حسین(ع) نیز به طرق مختلف وارد شده است. از آن جمله است حدیث مشهورى از پیامبر که بر امامت حسنین دلالت دارد<ref>رجوع کنید به قاضى نعمان، ج ۱، ص ۳۷؛ ابنبابویه، ۱۳۸۵ـ۱۳۸۶، ج ۱، ص ۲۱۱؛ خزاز رازى، ص ۱۱۷؛ مفید، ج ۲، ص ۳۰؛ نیز رجوع کنید به حسنبن على*، امام.</ref>. افزون بر این، احادیثى از پیامبر رسیده است که درآنها به تعداد امامان و امامت امام على، امام حسن و امام حسین علیهمالسلام و نُه تن از فرزندان حسینبن على تصریح شده است<ref>براى نمونه رجوع کنید به ابنبابویه، ۱۳۶۳ش ب، ج ۱، ص ۲۵۷ـ۲۵۸؛ خزاز رازى، ص ۱۳ـ۱۴، ۲۳، ۲۸ـ۲۹، و جاهاى دیگر؛ نیز براى روایاتى مشابه از امام على و امام حسن علیهماالسلام رجوع کنید به خزاز رازى، ص ۲۱۷، ۲۲۱ـ۲۲۳.</ref>. دلیل دیگر، وصیت امام حسن درباره جانشینى امام حسین پس از وى و سفارش به محمد حنفیه به پیروى از آن حضرت است<ref>رجوع کنید به ابناعثم کوفى، ج ۴، ص ۳۱۹؛ کلینى، ج ۱، ص ۳۰۱ـ۳۰۲؛ خزاز رازى، ص ۲۲۹؛ فضلبن حسن طبرسى، ۱۴۱۷، ج ۱، ص ۴۲۱ـ۴۲۳؛ نیز براى اعتراف محمد حنفیه به امامت آن حضرت رجوع کنید به همان، ج ۱، ص ۴۲۳.</ref>. مفید<ref>ج ۲، ص ۳۰ـ۳۱.</ref> بر آن است که با توجه به ادله مذکور، امامت امام حسین(ع) ثابت و قطعى است گرچه آن حضرت، به سبب تقیه و التزام به صلح و ترک مخاصمه<ref>هُدْنه.</ref>، آشکارا به امامتِ خود دعوت، نکرد؛ اما پس از مرگ معاویه و اتمام دوره ترک مخاصمه، امامت را علنى کرد<ref>نیز رجوع کنید به فضلبن حسن طبرسى، ۱۴۱۷، ج ۱، ص ۴۲۳ـ۴۲۴.</ref>. علم به جمیع شئون و معارف دین به شکل تام و کامل نیز از لوازم امامت است؛ از اینرو، امام على(ع) از او، همچنان که از امام حسن، خواست براى مردم سخنرانى کند تا بعدها قریشیان او را به نداشتن علم منسوب نکنند<ref>رجوع کنید به ابنبابویه، ۱۴۱۷، ص ۴۲۵؛ همان، ۱۳۵۷ش، ص ۳۰۷ـ۳۰۸.</ref>. شاهد آن اقوالى از صحابه درباره مقام علمى آن حضرت و تقاضاى افتاء از اوست<ref>براى نمونه رجوع کنید به ابنبابویه، ۱۳۵۷ش، ص ۸۰؛ ابنعساکر، ج ۱۴، ص ۱۷۴، ۱۸۰، ۱۸۳ـ۱۸۴.</ref>. به برخى سخنان خود امام حسین(ع) درباره امامت خویش<ref>رجوع کنید به ابنبابویه، ۱۳۶۳ش الف، ج ۱، ص ۶۸؛ خزاز رازى، ص ۲۳۰ـ۲۳۴.</ref> و نیز پارهاى معجزات و کرامات که به دست آن حضرت تحقق یافت نیز در اثبات امامت وى استناد شده است<ref>رجوع کنید به فضلبن حسن طبرسى، ۱۴۱۷، ج ۱، ص ۴۲۳؛ براى نمونه رجوع کنید به صفار قمى، ص ۲۹۱؛ ابنبابویه، ۱۳۶۳ش ب، ج ۲، ص ۵۳۷؛ طوسى، ۱۴۰۱، ج ۵، ص ۴۷۰؛ قطبراوندى، ج ۱، ص ۲۴۵ـ۲۴۶؛ دلائل الامامة، ص ۱۸۱ـ۱۸۳، ۱۸۶، ۱۸۸ـ۱۸۹؛ ابنعساکر، ج ۱۴، ص ۸۲؛ ابنشهرآشوب، ج ۴، ص ۵۷، ۵۹ـ۶۰؛ مجلسى، ج ۴۴، ص ۱۸۵ـ۱۸۶؛ هاشمبن سلیمان بحرانى، ج ۲، ص ۸۳ـ۲۳۰؛ نیز رجوع کنید به حبابه والبیه*.</ref>. گفتنى است گاه در انتساب پارهاى از کرامات یا فضایل یا برخى افعال، بین امام حسن و امام حسین(ع) خلاصه شده است.<br />
<br />
==فضائل و مناقب==<br />
در منابع حدیثى شیعه و سنّى مناقب و فضائلى خاص درباره امام حسین(ع)، از زمان ولادت تا شهادت آن حضرت، نقل شده است. از جمله گفته شده است که دوران «حمل» وى شش ماه بود که نظیر آن پیشتر تنها درباره عیسیبن مریم یا یحییبن زکریا رخ داده بود<ref>رجوع کنید به کلینى، ج ۱، ص ۴۶۵؛ ابنبابویه، ۱۳۸۵ـ۱۳۸۶، ج ۱، ص ۲۰۶؛ دلائل الامامة، ص۱۷۷؛ نیز رجوع کنید به ابنبابویه،۱۳۶۳ش ب، ج۱، ص۴۶۱؛ ابنشهرآشوب، ج ۴، ص ۹۲.</ref>. <br />
<br />
هنگام ولادت او جبرئیل به همراه هزار فرشته از آسمان فرود آمدند تا ولادتش را به پیامبر تبریک گویند<ref>کلینى، ج ۱، ص ۴۶۴؛ ابنبابویه، ۱۳۶۳ش ب، ج ۱، ص ۲۸۲ـ۲۸۴؛ دلائلالامامة، ص ۱۹۰؛ ابنشهرآشوب، ج ۴، ص ۸۲.</ref> و آنگاه جبرئیل پیامبر را از شهادت وى به دست امت مسلمان و نیز تداوم امامت در نسل او آگاه کرد<ref>کلینى، همانجا؛ نیز براى تفصیل بیشتر رجوع کنید به ابنبابویه، ۱۳۸۵ـ ۱۳۸۶، ج ۱، ص ۲۰۵ـ۲۱۰؛ براى تشبیه تداوم امامت از صلب امام حسین نه برادرش حسن علیهماالسلام به ماجراى هارون و موسى رجوع کنید به ابنبابویه، ۱۳۶۲ش، ج ۱، ص ۳۰۵؛ براى فهرستى از روایاتى درباره اِخبار پیامبر از شهادت امام حسین علیهالسلام رجوع کنید به عبداللّهبن نوراللّه بحرانى، ج ۱۷، ص ۱۱۳ـ۱۳۳.</ref>. جبرئیل مشتى از خاک کربلا را نیز براى پیامبر آورد و این خاک بعدها نزد امّسلمه بود و او از تغییر رنگ آن در روز عاشورا، از شهادت نواده پیامبر با خبر شد<ref>ابنسعد، ج ۶، ص ۴۱۷ـ۴۱۹؛ ابنحنبل، ج۶، ص۲۹۴؛ ابنقولویه، ص۱۳۲؛ ابنشهرآشوب، ج ۴، ص۶۳.</ref>. در روایات فراوانى پیامبر اصحابش را از شهادت فرزندش حسین آگاه کرده بود<ref>براى نمونه رجوع کنید به صفار قمى، ص ۶۸؛ کلینى، ج ۱، ص ۲۰۹؛ ابنقولویه، ص ۱۴۳ـ۱۴۸؛ ابنبابویه، ۱۴۱۷، ص ۸۹.</ref>. به جز پیامبر، امام على(ع) و امام حسن(ع) نیز از ماجراى شهادت آن حضرت خبر داده بودند<ref>رجوع کنید به نصربن مزاحم، ص ۱۴۲؛ ابنسعد، ج ۶، ص ۴۱۹ـ۴۲۰؛ ابنقولویه، ص ۱۴۹ـ۱۵۶؛ ابنبابویه، ۱۴۱۷، ص ۱۷۷ـ۱۷۸، ۱۹۶ـ۱۹۷؛ همان، ۱۳۶۳ش ب، ج ۱، ص ۲۵۹ـ۲۶۰، ج ۲، ص ۵۳۲ـ۵۳۵؛ مفید، ج ۱، ص ۳۳۰ـ۳۳۱؛ ابن شهر آشوب، ج ۴، ص ۹۳ـ۹۴؛ براى تفصیل مآخذ روایى در منابع اهلسنّت رجوع کنید به امینى، ص ۴۹ـ۱۵۰.</ref>. چنانکه خداوند انبیاى پیشین را از شهادت امام آگاه ساخته بود<ref>براى فهرستى از این روایات رجوع کنید به عبداللّهبن نوراللّه بحرانى، ج ۱۷، ص ۱۰۱ـ۱۱۲.</ref>. درباره حوادث روز عاشورا و پس از شهادت آن حضرت و نیز عقوبت کسانى که در شهادت امام دست داشتند، نیز امور معجزهآسایى نقل شده است<ref>رجوع کنید به کربلا*، واقعه.</ref>. از جمله گفتهاند خدا در روز عاشورا چهارهزار فرشتهاى را که در جنگ بدر به یارى پیامبر فرستاده بود، به سوى او فرود آورد و امام مخیر شد که از بین پیروزى و دیدار با پیامبر یکى را برگزیند و او ترجیح داد به لقاى پیامبر نایل شود. این فرشتگان به امر خدا تا روز قیامت بر مزارش گریه میکنند و براى زائران دعا و طلب بخشش میکنند<ref>رجوع کنید به ابنقولویه، ص ۱۷۱ـ۱۷۲، ۳۵۴؛ ابنبابویه، ۱۳۶۳ش ب، ج ۲، ص ۶۷۲؛ دلائلالامامة، ص ۱۷۸.</ref>.<br />
<br />
در منابع حدیث و تفاسیر شیعه نیز آیاتى از قرآن درباره امام حسین(ع) تأویل یا تطبیق<ref>در اینباره رجوع کنید به جرى و انطباق*.</ref> شده است. از جمله آیه ۱۵ سوره احقاف که در آن از مادر باردارى سخن گفته شده است که با رنج کودک خویش را حمل میکند و با درد او را به دنیا میآورد. این آیه ناظر به فاطمه زهرا(س) دانسته شده که در دوران حمل فرزندش خبر شهادت او را از پیامبر از طریق جبرئیل شنید و غمگین شد<ref>رجوع کنید به کلینى، ج ۱، ص ۴۶۴؛ ابنقولویه، ص ۱۲۲؛ ابنبابویه، ۱۳۸۵ـ ۱۳۸۶، ج ۱، ص ۲۰۶؛ ابنشهرآشوب، ج ۴، ص ۵۷؛ نیز رجوع کنید به قمى، ج ۲، ص ۲۹۷.</ref>. همچنین حروف مقطعه ابتداى سوره مریم<ref>کهیعص.</ref> در اشاره به واقعه کربلا تأویل شده است که خداوند پس از آنکه اسامى پنج تن را به زکریاى نبى آموخت، رمزش را براى وى آشکار کرد<ref>قمى، ج ۲، ص ۴۸؛ ابنبابویه، ۱۳۶۳ش ب، ج ۲، ص ۴۶۱؛ همان، ۱۳۶۱ش، ص۲۲؛ دلائل الامامة، ص ۵۱۳ـ۵۱۴؛ احمدبنعلى طبرسى، ج ۲، ص ۲۷۲ـ ۲۷۳؛ ابنشهرآشوب، ج ۴، ص ۹۲؛ فضلبن حسن طبرسى، ۱۴۰۸، ذیل آیه.</ref>. گفته شده است زکریا وقتى از ماجراى شهادت امام حسین(ع) آگاه شد از خداوند خواست تا فرزندى به وى عطا کند که سرنوشتى مشابه حسین داشته باشد و خداوند یحیى را به او داد که مدت حملش شش ماه بود و همچون حسین به شهادت رسید<ref>ابنبابویه، ۱۳۶۳شب؛ دلائلالامامة؛ احمدبن على طبرسى؛ ابنشهرآشوب، همانجاها.</ref>. همچنین آیات ۶ سوره احزاب<ref>رجوع کنید به کلینى، ج ۱، ص ۲۸۷ـ۲۸۸؛ ابنبابویه، ۱۳۶۳ش ب، ج ۱، ص ۳۲۳، ج ۲، ص ۴۱۴؛ ابنشهرآشوب، ج ۴، ص ۵۴؛ نیز رجوع کنید به عیاشى، ج ۱، ص ۲۵۱، ج ۲، ص ۷۲.</ref> و ۲۸ سوره زخرف<ref>ابنبابویه، ۱۳۸۵ـ ۱۳۸۶، ج 1، ص ۲۰۷؛ همان، ۱۳۶۳ش ب، ج ۱، ص ۳۲۳، ج ۲، ص ۳۵۹، ۴۱۵، ۴۱۷؛ ابنشهرآشوب، ج ۴، ص ۵۳ـ۵۴؛ نیز رجوع کنید به فضلبن حسن طبرسى، ۱۴۰۸؛ طباطبائى، ذیل آیه.</ref> در اشاره به تداوم امامت از نسل امام حسین(ع) تفسیر شدهاند. برخى از آیات قرآن نیز ناظر به قیام و شهادت آن حضرت دانسته شدهاند، از جمله آیه ۷۷ سوره نساء<ref>رجوع کنید به کلینى، ج ۸، ص ۳۳۰؛ نیز رجوع کنید به عیاشى، ج ۱، ص ۲۵۸، ج ۲، ص ۲۳۵.</ref>، آیه ۳۳ سوره اسراء<ref>کلینى، ج ۸، ص ۲۵۵؛ ابن قولویه، ص ۱۳۵؛ نیز رجوع کنید به عیاشى، ج ۲، ص ۲۹۰؛ کوفى، ص ۲۴۰.</ref> و آیات ۲۷ تا ۳۰ سوره فجر<ref>قمى، ج ۲، ص ۴۲۲؛ مجلسى، ج ۲۴، ص ۹۳؛ نیز رجوع کنید به ابنبابویه، ۱۳۶۳ش، ص ۱۲۳؛ فضلبن حسن طبرسى، ۱۴۰۸، ج ۱۰، ص ۷۳۰، که سوره فجر سوره امام حسین علیهالسلام شمرده شده است.</ref>. براى زیارت امام حسین فضیلتهاى بسیارى ذکر شده و در احادیث منقول از پیامبر و امامان شیعه بر آن تأکید بسیار گردیده است<ref>براى روایات فضیلت زیارت امام حسین و زیارتنامههاى آن حضرت رجوع کنید به علوى شجرى، ص ۲۸ـ۹۴؛ ابنقولویه، ص ۲۲۰، ۴۳۹؛ طوسى، ۱۴۰۱، ج ۶، ص ۴۲ـ ۶۹.</ref>، همچنانکه براى تربت آن حضرت فضائل بسیارى یاد کردهاند<ref>رجوع کنید به تربت*.</ref>.<br />
==سخنان امام==<br />
از امام حسین(ع) سخنان زیادى بر جاى نمانده، که مهمترین علت آن، وضع خاص جهان اسلام در آن دوره و تنگناهاى شدیدى بوده که نظام حاکم اموى، هم براى عترت پیامبر و هم براى شیعیانشان، ایجاد میکرده است. به جز خطبهها و سخنان امام در ماجراى قیام عاشورا<ref>براى مجموعهاى از این اقوال رجوع کنید به روائعالحکمة، ص ۲۷۲ـ۳۱۱؛ نجمى، ۱۳۷۸ش.</ref>، برخى سخنان پراکنده از آن حضرت در متون کهن اهلسنّت و شیعه هست، از جمله سخنان حکمتآمیزى از امام درباره اصناف خلق<ref>رجوع کنید به ابنسعد، ج ۶، ص ۴۱۲؛ براى فهرستى از سخنان حکیمانه و مواعظ منقول از امام رجوع کنید به عطاردیقوچانى، ج ۳، ص ۱۴۳ـ۱۵۲، ۲۶۲ـ۳۱۱.</ref>. همچنین است سخن مشهور آن حضرت در تأکید بر آزادگى، خطاب به سپاه اموى هنگامى که قصد حمله به خیام امام را داشتند و آن حضرت توان مقابله نداشت، با این مضمون که اگر دین ندارید، دست کم آزاده باشید<ref>براى نقلهاى گوناگون آن رجوع کنید به دینورى، ص ۳۰۰؛ ابناعثم کوفى، ج ۵، ص ۱۱۷؛ طبرى، ج ۵، ص ۴۵۰؛ ابوالفرج اصفهانى، ص ۷۹؛ ابنطاووس، ۱۴۱۷، ص ۷۱.</ref>.برخى از دعاهاى امام حسین(ع) در منابع کهن نقل شده است<ref>براى نمونه رجوع کنید به ابنسعد، ج ۶، ص ۴۱۳؛ ابنابیشیبه، ج ۲، ص ۲۰۰، ج ۷، ص ۱۱۳؛ حمیرى، ص ۱۵۷ـ ۱۵۸.</ref>.<br />
<br />
از مشهورترین آنها، دعاى عرفه است که متنى طولانى دارد و از ادعیه مشهور شیعه به شمار میرود و مضامین عرفانى بلندى در آن دیده میشود <ref>رجوع کنید به ابنطاووس، 1414ـ1415، ج 2، ص 74ـ87؛ نیز رجوع کنید به حکمتنامه امام حسین علیهالسلام، ج 1، ص 508ـ547؛ براى مجموعهاى از دعاهاى مروى از امام حسین رجوع کنید به همان، ج 1، ص 486ـ592.</ref>.روایاتى از امام در موضوعات اعتقادى، غالبآً در منابع شیعى، نقل شده است، از جمله درباره توحید<ref>رجوع کنید به ابنبابویه، ۱۳۸۵ـ۱۳۸۶، ج۱، ص۹؛ ابنشعبه، ص ۲۴۴ـ۲۴۵؛ ابنعساکر، ج ۱۴، ص ۱۸۳ـ۱۸۴.</ref>، امامت<ref>صفار قمى، ص ۳۲؛ کلینى، ج ۱، ص ۳۹۸ـ۳۹۹.</ref>، مناقب اهلبیت<ref>برقى، ج ۱، ص ۶۱؛ صفار قمى، ص ۴۷۲؛ طوسى، ۱۴۱۴، ص ۲۵۳ـ۲۵۴؛ احمدبن على طبرسى، ج ۲، ص ۲۲ـ۲۳.</ref>، غیبت<ref>ابن ابیزینب، ص ۲۱۳؛ ابنبابویه، ۱۳۶۳ش ب، ج ، ص ۲۶۴ـ۲۶۹، ۳۱۶ـ ۳۱۸؛ طوسى، ۱۴۱۱، ص ۱۹۰ـ۱۹۱.</ref>، ویژگیهاى شیعه<ref>برقى، ج ۱، ص ۱۴۷، ۱۶۳ـ۱۶۴؛ عیاشى، ج ۱، ص ۱۸۵.</ref> و صفات مؤمن<ref>ابنبابویه، ۱۴۱۷، ص ۲۰۰؛ مجلسى، ج ۷۱، ص ۳۱۵.</ref>. پارهاى مناظرات و احتجاجات نیز از آن حضرت نقل شده که مشتمل بر اثبات حقانیت و فضائل اهلبیت علیهمالسلام است<ref>رجوع کنید به احمدبن على طبرسى، ج ۲، ص ۱۳ـ۲۶.</ref>. روایاتى نیز درباره فضائل قرآن<ref>رجوع کنید به کلینى، ج ۲، ص ۶۱۱ـ۶۱۳.</ref> و تفسیر پارهاى آیات در شأن اهلبیت<ref>رجوع کنید به عیاشى، ج ۲، ص ۳۳۷ـ۳۳۸؛ کلینى، ج ۸، ص ۲۴۴ـ۲۴۵؛ ابنبابویه، ۱۳۶۲ش، ج ۱، ص ۴۲ـ ۴۳؛ همان، ۱۳۵۷ش، ص ۹۰ـ۹۱؛ حسکانى، ج ۱، ص۵۶۰.</ref> از آن حضرت وارد شده است.از امام حسین(ع)، روایاتى در برخى ابواب فقه نیز نقل شده است<ref>براى نمونه رجوع کنید به صنعانى، ج ۳، ص ۵۳۲ـ۵۳۳، ج ۴، ص ۲۱۴؛ ابن ابیشیبه، ج ۱، ص ۳۵۵، ج ۲، ص ۲۰۰، ج ۷، ص ۳۸۸، ۶۱۹؛ عطاردیقوچانى، ج ۳، ص ۲۲۰ـ۲۶۰.</ref>. <br />
<br />
در موضوعات اخلاقى نیز احادیثى از امام حسین(ع) نقل کردهاند<ref>براى نمونه رجوع کنید به ابنشهر آشوب، ج ۴، ص ۸۱؛ بهاءالدین اربلى، ج ۲، ص ۴۷۴.</ref>. اشعارى نیز به امام منسوب است که معروفترین آنها ابیاتى است که امام درباره محبت خود به دخترش سکینه و مادر سکینه، رباب، سروده است<ref>رجوع کنید به ابنسعد، ج ۶، ص ۴۰۰؛ ابنقتیبه، ۱۹۶۰، ص۲۱۳؛ بلاذرى، ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰، ج۲، ص۱۴۰.</ref>. همچنین شعرى است که امام در آخرین روزها در بیوفایى روزگار به زبان آورده است<ref>رجوع کنید به طبرى، ج ۵، ص ۴۲۰؛ براى مجموعه اشعار منتسب به امام رجوع کنید به حکمتنامه امام حسین علیهالسلام، ج ۲، ص ۳۳۸ـ ۴۲۰؛ همچنین براى تحلیل کلى از اشعار امام و مضامین آنها رجوع کنید به همان، ج ۲، ص ۳۳۰ـ۳۳۶.</ref>. امام حسین از راویان سخنان پیامبر و پدرش امام علیبن ابیطالب(ع) و مادرش فاطمه زهرا(س) است که در مجموعههاى حدیثى اهلسنّت گردآمده است<ref>رجوع کنید به ابنحنبل، ج ۱، ص ۲۰۲؛ دولابى، ص ۱۲۵ـ ۱۳۳، ۱۳۷ـ ۱۳۸؛ طبرانى، ج ۳، ص ۱۲۷ـ۱۳۶؛ مزّى، ۱۴۰۳، ج ۳، ص ۶۵ـ ۶۷؛ براى فهرستى از کسانى که امام از آنها روایت کرده است رجوع کنید به همان، ۱۴۲۲، ج ۶، ص ۳۹۷.</ref>. <br />
<br />
از راویان امام، فرزندان آن حضرت، امام سجاد(ع) و دخترش فاطمه، بیشترین روایت را از او نقل کردهاند<ref>رجوع کنید به دولابى، ص ۱۲۵ـ ۱۳۱؛ نیز براى فهرست روایات این دو از امام حسین علیهالسلام رجوع کنید به عطاردیقوچانى، ج۳، ص۳۸۲ـ۳۸۳، ۳۹۲ـ۳۹۳.</ref>. بر مبناى استقصاى عطاردیقوچانى<ref>ج ۳، ص ۳۱۴ـ۴۱۸.</ref> شمار راویانى که از وى حدیث نقل کردهاند، افزون بر دویست و پنجاه تناند<ref>براى اسامى شمارى از راویان امام در منابع کهن رجوع کنید به ابنحنبل، همانجا؛ دولابى، ص ۱۳۱ـ۱۳۵؛ طبرانى؛ مزّى، ۱۴۲۲؛ همان، ۱۴۰۳، همانجاها.</ref>. طوسى، برپایه مبناى خاص خود در کتاب رجال<ref>ص ۹۹ـ۱۰۶.</ref>، نام قریب به صد تن را به عنوان اصحاب آن حضرت فهرست کرده است که برخى از آنان در شمار اصحاب رسول خدا، امیرالمؤمنین علیبن ابیطالب و امام حسن علیهمالسلام بوده و غالبا در کربلا وى را همراهى کرده و همانجا به شهادت رسیدهاند.<br />
<br />
سخنان امام حسین(ع) تاکنون در چند مجموعه منتشر شده، که از آن جمله است: موسوعة کلمات الامام الحسین(ع)<ref>قم ۱۳۷۴ش.</ref>، مسند الامام الشهید ابیعبدالله الحسینبن على(ع)<ref>تهران ۱۳۷۶ش.</ref>، و حکمتنامه امام حسین(ع)<ref>قم ۱۳۸۵ش.</ref>.<br />
==پیوند به بیرون==<br />
<br />
*منبع مقاله: [http://rch.ac.ir/article/Details/12313 دانشنامه جهان اسلام]<br />
<br />
==منابع==<br />
<br />
*ابن ابیالثلج، تاریخ الائمة، در مجموعة نفیسة فى تاریخ الائمة، چاپ محمود مرعشى، قم: کتابخانه آیتاللّه مرعشى نجفى، ۱۴۰۶؛<br />
*ابن ابیالحدید، شرح نهجالبلاغة، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۸۵ـ۱۳۸۷/ ۱۹۶۵ـ۱۹۶۷، چاپ افست بیروت [بیتا.]؛<br />
*ابن ابیالدنیا، مکارمالاخلاق، چاپ مجدى سیدابراهیم، بولاق [بیتا.]؛<br />
*ابنابیزینب، الغیبة، چاپ فارس حسون کریم، قم ۱۴۲۲؛<br />
*ابن ابیشیبه، المصنَّف فى الاحادیث و الآثار، چاپ سعید محمد لحّام، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۹؛<br />
*ابناعثم کوفى، کتابالفتوح، چاپ على شیرى، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۱؛<br />
*همان، ترجمه محمدبن احمد مستوفى هروى، چاپ غلامرضا طباطبائیمجد، تهران ۱۳۷۲ش؛<br />
*ابنبابویه، الامالى، قم ۱۴۱۷؛<br />
*همو، التوحید، چاپ هاشم حسینى طهرانى، قم [? ۱۳۵۷ش]؛<br />
*همو، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، قم ۱۳۶۸ش؛<br />
*همو، عللالشرایع، نجف ۱۳۸۵ـ۱۳۸۶، چاپ افست قم [بیتا.]؛<br />
*همو، عیون اخبار الرضا، چاپ مهدى لاجوردى، قم ۱۳۶۳ش الف؛<br />
*همو، کتابالخصال، چاپ علیاکبر غفارى، قم ۱۳۶۲ش؛<br />
*همو، کمالالدین و تمام النعمة، چاپ علیاکبر غفارى، قم ۱۳۶۳ش ب؛<br />
*همو، معانى الاخبار، چاپ علیاکبر غفارى، قم ۱۳۶۱ش؛<br />
*ابنحزم، المُحَلّى، چاپ احمد محمد شاکر، بیروت: دارالفکر، [بیتا.]؛<br />
*ابنحنبل، مسند الامام احمدبن حنبل، بیروت: دارصادر، [بیتا.]؛<br />
*ابنسعد؛ ابنشبّه نمیرى، کتاب تاریخ المدینة المنورة: اخبار المدینةالنبویة، چاپ فهیم محمد شلتوت، [جده[ ۱۳۹۹/۱۹۷۹، چاپ افست قم ۱۳۶۸ش؛<br />
*ابنشعبه، تحفالعقول عن آل الرسول صلیاللّه علیهم، چاپ علیاکبر غفارى، قم ۱۳۶۳ش؛<br />
*ابنشهرآشوب، مناقب آل ابیطالب، چاپ یوسف بقاعى، قم ۱۳۸۵ش؛<br />
*ابنطاووس، اقبال الاعمال، چاپ جواد قیومى اصفهانى، قم ۱۴۱۴ـ۱۴۱۵؛<br />
*همو، مقتلالحسین(ع)، المسمى باللهوف فى قتلى الطفوف، قم [ ۱۴۱۷]؛<br />
*ابن طلحه شافعى، مطالب السؤول فى مناقب آلالرسول، چاپ ماجدبن احمد عطیه، [بیجا، بیتا.]؛<br />
*ابن عبدالبرّ، الاستیعاب فى معرفة الاصحاب، چاپ علیمحمد بجاوى، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲؛ ابنعساکر، تاریخ مدینة دمشق، چاپ على شیرى، بیروت ۱۴۱۵ـ۱۴۲۱/ ۱۹۹۵ـ۲۰۰۱؛<br />
*ابنقتیبه، الامامة و السیاسة، المعروف بتاریخ الخلفاء، چاپ على شیرى، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰؛<br />
*همو، المعارف، چاپ ثروت عکاشه، قاهره ۱۹۶۰؛<br />
*ابنقولویه، کاملالزیارات، چاپ جواد قیومى اصفهانى، قم ۱۴۱۷؛<br />
*ابنماجه، سنن ابنماجة، چاپ محمدفؤاد عبدالباقى، [قاهره ۱۳۷۳/ ۱۹۵۴]، چاپ افست [بیروت، بیتا.]؛<br />
*ابوالفرج اصفهانى، مقاتل الطالبیین، چاپ کاظم مظفر، نجف ۱۳۸۵/۱۹۶۵، چاپ افست قم ۱۴۰۵؛<br />
*عبدالحسین امینى، سیرتنا و سنتنا: سیرة نبینا صلیاللّه علیه وآله و سنته، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲؛<br />
*عبداللّهبن نوراللّه بحرانى، عوامالعلوم و المعارف و الاحوال من الآیات و الاخبار و الاقوال، ج ۱۷، قم ۱۳۸۲ش؛<br />
*هاشمبن سلیمان بحرانى، مدینةالمعاجز، او، معاجز اهلالبیت(ع)، چاپ علاءالدین اعلمى، [قم] ۱۴۲۶/۲۰۰۵؛<br />
*محمدبن اسماعیل بخارى، صحیح بخارى، [چاپ محمد ذهنیافندى]، استانبول ۱۴۰۱/۱۹۸۱، چاپ افست بیروت [بیتا.]؛<br />
*احمدبن محمد برقى، کتابالمحاسن، چاپ جلالالدین محدث ارموى، تهران ۱۳۳۰ش؛<br />
*احمدبن یحیى بلاذرى، انسابالاشراف، چاپ محمود فردوسالعظم، دمشق ۱۹۹۶ـ ۲۰۰۰؛<br />
*همو، فتوحالبلدان، چاپ عبداللّه انیس طبّاع و عمر انیس طبّاع، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷؛<br />
*علیبن عیسى بهاءالدین اربلى، کشف الغمة فى معرفة الائمة علیهمالسلام، چاپ على فاضلى، [قم] ۱۴۲۶؛<br />
*محمدبن عیسى ترمذى، سننالترمذى، ج ۳ و ۵، چاپ عبدالرحمان محمد عثمان، بیروت ۱۴۰۳؛<br />
*جنیدبن محمود جنید شیرازى، شدّ الازار فى حطّ الاوزار عن زوّار المزار، چاپ محمد قزوینى و عباس اقبال آشتیانى، تهران ۱۳۶۶ش؛<br />
*محمدبن عبداللّه حاکم نیشابورى، المستدرک علیالصحیحین، چاپ یوسف عبدالرحمان مرعشلى، بیروت ۱۴۰۶؛<br />
*حرّ عاملى؛ عبیداللّهبن عبداللّه حسکانى، شواهدالتنزیل لقواعد التفضیل، چاپ محمدباقر محمودى، تهران ۱۴۱۱/۱۹۹۰؛<br />
*حکمتنامه امام حسین(ع)، [گردآورى] محمد محمدیریشهرى، [همراهبا] ترجمه عبدالهادى مسعودى، قم : دارالحدیث، ۱۳۸۵ش؛<br />
*عبداللّهبن جعفر حِمْیرى، قریب الاسناد، قم ۱۴۱۳؛<br />
*علیبن محمد خزاز رازى، کفایة الاثر فیالنص علیالائمة الاثنیعشر، چاپ عبداللطیف حسینى کوه کمرى خوئى، قم ۱۴۰۱؛<br />
*حسینبن حمدان خصیبى، الهدایة الکبرى، بیروت ۱۴۰۶/ ۱۹۸۶؛<br />
*دلائل الامامة، [منسوب به] محمدبن جریر طبرى آملى، قم: مؤسسةالبعثة، ۱۴۱۳؛<br />
*محمدبن احمد دولابى، الذریة الطاهرة، چاپ محمدجواد حسینى جلالى، قم ۱۴۰۷؛<br />
*احمدبن داوود دینورى، الاخبار الطِّوال، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره ۱۹۶۰، چاپ افست قم ۱۳۶۸ش؛<br />
*روائع الحکمة : بلاغة الامامینالحسن و الحسین(ع)، [اعداد] مصطفى محسن موسوى، محسن شراره عاملى، و مهدى عطبى بصرى، بیروت: دارالصفوة، ۱۴۲۴/۲۰۰۴؛<br />
*مجدودبن آدم سنایى، حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، چاپ مدرس رضوى، تهران ۱۳۵۹ش؛<br />
*محمدبن حسن صفار قمى، بصائرالدرجات الکبرى فى فضائل آل محمد(ع)، چاپ محسن کوچهباغیتبریزى، تهران ۱۳۶۲ ش؛<br />
*عبدالرزاقبن همام صنعانى، المصنَّف، چاپ حبیبالرحمان اعظمى، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳؛<br />
*طباطبائى؛<br />
*سلیمانبن احمد طبرانى، المعجمالکبیر، چاپ حمدى عبدالمجید سلفى، چاپ افست بیروت ۱۴۰۴ـ۱۴۰؛<br />
*احمدبن على طبرسى، الاحتجاج، چاپ محمدباقر موسوى خرسان، نجف ۱۳۸۶/ ۱۹۶۶، چاپ افست قم [بیتا.]؛<br />
*فضلبن حسن طبرسى، اعلام الورى باعلام الهدى، قم ۱۴۱۷؛<br />
*همو، مجمعالبیان فى تفسیرالقرآن، چاپ هاشم رسولى محلاتى و فضلاللّه یزدى طباطبائى، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸؛<br />
*طبرى، تاریخ(بیروت)؛ محمدبن حسن طوسى، الامالى، قم ۱۴۱۴؛<br />
*همو، تهذیب الاحکام، چاپ حسن موسوى خرسان، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱؛<br />
*همو، رجالالطوسى، چاپ جواد قیومى اصفهانى، قم ۱۴۱۵؛<br />
*همو، کتابالغیبة، چاپ عباداللّه طهرانى و علیاحمد ناصح، قم ۱۴۱۱؛<br />
*عزیزاللّه عطاردیقوچانى، مسندالامام الشهید ابیعبداللّهالحسینبن على(ع)، [تهران] ۱۳۷۶ش؛<br />
*محمدبن على علویشجرى، فضل زیارة الحسین((ع))، چاپ احمد حسینى، قم ۱۴۰۳؛<br />
*علیبن ابیطالب(ع)، امام اول، نهجالبلاغة، چاپ صبحى صالح، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷، چاپ افست قم [بیتا.]؛<br />
*محمدبن مسعود عیاشى، کتابالتفسیر، چاپ هاشم رسولى محلاتى، قم ۱۳۸۰ـ۱۳۸۱، چاپ افست تهران [بیتا.]؛<br />
*نعمانبن محمد قاضى نعمان، دعائم الاسلام و ذکر الحلال و الحرام والقضایا و الاحکام، چاپ آصفبن علیاصغر فیضى، قاهره [۱۹۶۳ـ ۱۹۶۵]، چاپ افست [قم، بیتا.]؛<br />
*باقر شریف قرشى، حیاةالامام الحسنبن على، بیروت ۱۴۱۳/ ۱۹۹۳؛<br />
*سعیدبن هبةاللّه قطب راوندى، الخرائج و الجرائح، قم ۱۴۰۹؛<br />
*علیبن ابراهیم قمى، تفسیرالقمى، چاپ طیب موسوى جزائرى، نجف ۱۳۸۷، چاپ افست قم [بیتا.]؛<br />
*کلینى؛<br />
*فراتبن ابراهیم کوفى، تفسیر فراتالکوفى، چاپ محمدکاظم محمودى، تهران ۱۴۱۰/۱۹۹۰؛<br />
*مجد خوافى، روضه خلد، چاپ حسین خدیوجم، تهران ۱۳۴۵ش؛<br />
*مجلسى؛<br />
*یوسفبن عبدالرحمان مِزّى، تحفةّ الاشراف بمعرفة الاطراف، چاپ عبدالصمد شرفالدین و زهیر شاویش، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳؛<br />
*همو، تهذیب الکمال فى اسماء الرجال، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲؛<br />
*مسعودى، تنبیه؛<br />
*همو، مروج(بیروت)؛<br />
*مسلمبن حجاج، الجامعالصحیح، بیروت : دارالفکر، [بیتا.]؛<br />
*محمدبن محمد مفید، الارشاد فى معرفة حججاللّه علیالعباد، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳؛<br />
*ناصر خسرو، سفرنامه ناصرخسرو قبادیانى مروزى، چاپ محمد دبیرسیاقى، تهران ۱۳۷۳ش؛<br />
*یحییبن حسین ناطق بالحق، الافاده فى تاریخ الائمة السادة، چاپ محمدکاظم رحمتى، تهران ۱۳۸۷ش؛<br />
*محمدصادق نجمى، سخنان حسینبن على(ع)(از مدینه تا کربلا)، قم ۱۳۷۸ش؛<br />
*نصربن مزاحم، وقعة صفّین، چاپ عبدالسلام محمد هارون، قاهره ۱۳۸۲، چاپ افست قم ۱۴۰۴؛<br />
*نعیمبن حمّاد، کتابالفتن، چاپ سهیل زکار، [بیروت] ۱۴۱۴/ ۱۹۹۳؛<br />
*یعقوبى، تاریخ.<br />
<br />
==پی نوشت==<br />
<references /><br />
[[رده:افراد]]<br />
[[رده:شهدای بنیهاشم]]<br />
[[رده:اهل بیت]]<br />
[[رده:شهدای کربلا]]<br />
[[رده:خامس آل عبا]]<br />
[[رده:امامان]]<br />
[[en:Hussain ibn Ali]]</div>Agharebhttps://fa.wikihussain.com/index.php?title=%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D9%84%D9%89_(%D8%B9)&diff=29788حسین بن على (ع)2021-03-07T08:25:14Z<p>Aghareb: </p>
<hr />
<div>{{جعبه اطلاعات ائمه|نام کامل=حسین بن علی|تصویر=Imam hussain.jpg|نقش=امام سوم شیعیان|کنیه=اباعبدالله|لقب=سیدالشهدا، ثارالله، مصباح الهدی و ...|زادگاه=مدینه|زادروز=سوم شعبان سال چهارم قمری|مدت امامت=حدود ۱۰ سال|مدفن=کربلا|محل زندگی=مدینه و کوفه|پدر=حضرت علی(ع)|تاریخ شهادت=دهم محرم سال ۶۱ قمری|مادر=حضرت زهرا(س)|همسران=رباب، لیلا، ام اسحاق ، شهربانو|فرزندان=امام سجاد(ع)، علی اکبر(ع) ، علی اصغر(ع)، سکینه، فاطمه، جعفر}}<br />
<br />
'''[[حسین]] بن على'''، امام سوم از امامان دوازدهگانه شیعه امامیه و یکى از چهارده معصوم است که در [[کربلا]] در سال ۶۱ هجری به همراه اصحابش در روز [[عاشورا]] به [[شهادت]] رسید. <br />
==نسب==<br />
به اتفاق همه منابع، نام و نسب او [[حسین بن علی|حسین بن علی]]<nowiki/> بن ابیطالب بن عبدالمطلب بن هاشم است. جد مادریاش پیامبر اکرم(ص)، پدرش على بن ابی طالب(ع) و مادرش فاطمه زهرا(س) دختر رسول خداست<ref>ابنسعد، ج ۶، ص ۳۹۹؛ ابوالفرج اصفهانى، ص ۵۱؛ مفید، ج ۲، ص ۲۷.</ref>. پیامبر او را به نام پسر دوم هارون، شَبیر، [[حسین بن علی|حسین]] نامید<ref>ابنسعد، ج ۶، ص ۳۵۶ـ۳۵۷؛ ابنحنبل، ج ۱، ص ۹۸، ۱۱۸؛ دولابى، ص ۹۹؛ کلینى، ج ۶، ص ۳۳؛ قس ابنسعد، همانجا؛ دولابى، ص ۱۲۲، که حسین را مشتق از حسن شمردهاند.</ref>. بنابر برخى روایات، امام على دوست داشت که او را حرب بنامد، اما در نامگذارى بر پیامبر پیشى نگرفت<ref>رجوع کنید به ابنبابویه، ۱۳۶۳ش الف، ج ۲، ص ۲۵ـ۲۶؛ فضلبن حسن طبرسى، ۱۴۱۷، ج۱، ص۴۲۷ـ ۴۲۸؛ قس بلاذرى، ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰، ج ۲، ص ۴۵۴.</ref>. بنابر روایات دیگر، نخست امام به نام عمویش، جعفر طیار -که در آن زمان هنوز در حبشه بود- جعفر نامیده شده بود، اما پیامبر نام او را به [[حسین]] تغییر داد<ref>ابنحنبل، ج ۱، ص ۱۵۹؛ دولابى، ص ۹۹، ۱۲۱؛ طبرانى، ج۳، ص ۹۸.</ref>. اما بنابر روایات شیعى، پیامبر بدواً و پیش از آنکه نامى براى او انتخاب شود نام حسین را به امر خدا بر آن حضرت نهاد<ref>براى نمونه رجوع کنید به کلینى، ج ۶، ص ۳۳ـ۳۴؛ ابنبابویه، ۱۳۸۵ـ ۱۲۸۶، ج۱، ص ۱۳۷ـ۱۳۸؛ طوسى، ۱۴۱۴، ص ۳۶۷؛ براى نقد محتوایى روایات دیگر رجوع کنید به قرشى، ج ۱، ص ۳۱ـ۳۲.</ref>. در برخى روایات تأکید شده است که نامهاى حسن و حسین از اسامى بهشتى بوده و پیش از اسلام سابقه نداشتهاند<ref>رجوع کنید به ابنسعد، ج ۱، ص ۳۵۷؛ دولابى، ص ۱۰۰؛ براى اقوال مشابه درباره نامگذارى امام حسن علیهالسلام رجوع کنید به حسنبن على*، امام.</ref>. کنیه امام حسین در تمام منابع ابوعبداللّه ذکر شده<ref>براى نمونه رجوع کنید به ابن ابیشیبه، ج ۸، ص ۶۵؛ ابنقتیبه، ۱۹۶۰، ص ۲۱۳؛ طبرانى، ج ۳، ص ۹۴؛ مفید، همانجا.</ref>، اما خصیبى<ref>ص ۲۰۱.</ref> کنیهاش را نزد خاصه ابوعلى دانسته است. به [[حسین بن علی|امام حسین(ع)]] القاب فراوانى نسبت داده شده که بسیارى از آنها با القاب برادرش، امام حسن(ع)، مشترک است<ref>رجوع کنید به حسنبن على*، امام.</ref>. از القاب خاص امام، زکى، طیب، وفىّ، سید، مبارک<ref>ابن ابیالثلج، ص ۲۸؛ ابنطلحه شافعى، ج ۲، ص ۳۷۴.</ref>، نافع، الدلیل على ذاتاللّه<ref>ابن ابیالثلج، همانجا.</ref>، رشید، و التابع لمرضاةاللّه<ref>ابنطلحه شافعى، همانجا.</ref> بوده است<ref>براى فهرستى از القاب آن حضرت رجوع کنید به ابنشهر آشوب، ج ۴، ص ۸۶.</ref>. ابنطلحه شافعى<ref>همانجا.</ref> لقب زکى را مشهورتر از دیگر القاب و لقب سید شباب أهلالجنه را مهمترینآنها دانسته است. در پارهاى از احادیث امامان شیعه نیز امام حسین(ع) با لقب شهید یا سیدالشهداء خوانده شده است<ref>براى نمونه رجوع کنید به حِمْیرى، ص۹۹ـ۱۰۰؛ ابنقولویه، ص۲۱۶ـ۲۱۹؛ طوسى، ۱۴۱۴، ص۴۹ـ ۵۰؛ مجلسى، ج ۳۷، ص ۹۴ـ۹۵؛ نیز رجوع کنید به سیدالشهداء.</ref>. در برخى متون ادبى و تاریخىِ متعلق به سدههاى چهارم به بعد براى امام [[حسین بن علی|حسین]] لقب امیرالمؤمنین نیز یاد شده است<ref>براى نمونه رجوع کنید به ابناعثم کوفى، ترجمه فارسى، ص ۸۰۲، ۸۴۶؛ ناصرخسرو، ص ۷۲ـ۷۵، ۸۵؛ سنایى، ص ۲۶۲، ۲۶۶؛ مجدخوافى، ص ۲۲، ۲۶، ۲۰۵، ۲۷۱؛ جنید شیرازى، ص ۲۵۱ـ۲۵۲.</ref>، که با توجه به اینکه آن حضرت هیچگاه خلافت ظاهرى نیافت، در خور توجه است.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
==ولادت و شهادت==<br />
در اینکه زادگاه امام حسین(ع) مدینه است، اختلافى نیست<ref>براى نمونه رجوع کنید به مفید، همانجا؛ طوسى، ۱۴۰۱، ج ۶، ص ۴۱.</ref>. سال تولد او را نیز سال سوم<ref>رجوع کنید به کلینى، ج ۱، ص ۴۶۳؛ طوسى، ۱۴۰۱، همانجا؛ ابنعبدالبرّ، ج ۱، ص ۳۹۲.</ref>، چهارم<ref>ابنسعد، ج ۶، ص ۳۹۹؛ یعقوبى، ج ۲، ص ۲۴۶؛ دولابى، ص ۱۰۲، ۱۲۱؛ طبرى، ج ۲، ص ۵۵۵؛ ابوالفرج اصفهانى، ص ۵۱؛ مفید، همانجا.</ref>، پنجم<ref>ابنعبدالبرّ، ج۱، ص۳۹۳.</ref> و ششم هجرى<ref>حاکم نیشابورى، ج ۳، ص۱۷۷؛ ابنعساکر، ج ۱۴، ص ۱۱۶.</ref> ذکر کردهاند. روز ولادت وى، بنابر قول مشهور، سوم شعبان بوده است<ref>مجلسى، ج ۴۴، ص۲۰۱.</ref>، اما برخى، زادروز امام را آخر ربیعالاول<ref>رجوع کنید به طوسى، ۱۴۰۱، همانجا.</ref>، پنجم ماه شعبان<ref>ابوالفرج اصفهانى؛ مفید، همانجاها؛ ابنطلحه شافعى، ج ۲، ص ۳۷۲.</ref> یا یکى از نخستین شبهاى ماه شعبان<ref>ابنسعد؛ طبرى؛ دولابى، همانجاها.</ref> نوشتهاند. بنابه روایتى، امام در غروب پنجشنبه متولد شد <ref>ابنبابویه، 1363ش ب، ج 1، ص 282؛ براى اقوال مختلف درباره روز و ماه و سال تولد امام رجوع کنید به فضلبن حسن طبرسى، 1417، ج 1، ص 420؛ مِزّى، 1422، ج 6، ص 398ـ399.</ref>. فاصله تولد امام حسین و امام حسن را شش ماه و ده روز<ref>رجوع کنید به کلینى، ج ۱، ص ۴۶۴؛ ابن ابیالثلج، ص ۸.</ref>، ده ماه و بیست و دو روز<ref>ابنقتیبه، ۱۹۶۰، ص ۱۵۸.</ref> و یک سال و ده ماه<ref>دولابى، ص ۱۰۱؛ ابنعبدالبرّ؛ ابنعساکر، همانجاها.</ref> گزارش کردهاند. پس از تولد، پیامبر همان آدابى را براى او به جا آورد که درباره حسنبن على انجام داده بود، مانند گفتن [[اذان]] و اقامه در گوش نوزاد و عقیقه کردن. به نوشته ابنسعد<ref>ج ۶، ص ۴۰۰ـ۴۰۱.</ref>، امّفضل<ref>همسر عباسبن عبدالمطلب.</ref>، به امر پیامبر، دایگى امام را برعهده گرفت و بدین ترتیب امام برادر رضاعى قُثمبن عباس، که او نیز شیرخواره بود، گردید<ref>نیز رجوع کنید به ابناعثم کوفى، ج۴، ص۳۲۳؛ قس ابنحنبل، ج ۶، ص ۳۴۰؛ دولابى، ص ۱۰۶؛ بهاءالدین اربلى، ج ۲، ص ۳۰۸،۳۲۰، ۳۴۸ـ۳۴۹، که این موضوع را به امام حسن (ع) نسبت دادهاند.</ref>. اما کلینى<ref>ج ۱، ص ۴۶۵.</ref> روایاتى نقل کرده است که بنابر آنها امام حسین(ع) از هیچ زنى، حتى مادرش فاطمه زهرا(س)، شیر نخورد. امام حسین(ع) در دهم محرّمِ<ref>روز عاشورا.</ref> سال ۶۱ هجرى در سرزمین نینوا<ref>کربلا.</ref> در عراق به شهادت رسید<ref>ابنسعد، ج۶، ص۴۴۱؛ بلاذرى، ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰، ج ۲، ص۵۱۲؛ طبرى، ج ۵، ص ۳۹۴،۴۰۰؛ طوسى، ۱۴۰۱، ج ۶، ص ۴۱ـ۴۲؛ قس طبرى، ج ۵، ص ۳۹۴، که بنابر روایتى شهادت امام را در ماه صفر دانسته است؛ ابن ابیالثلج، همانجا، که سال شهادت را شصتم هجرى ذکر کرده است.</ref>.روز شهادت امام را جمعه<ref>رجوع کنید به ابنسعد، همانجا؛ طبرى، ج ۵، ص ۴۲۲؛ ابوالفرج اصفهانى؛ طوسى، ۱۴۰۱، همانجاها.</ref>، شنبه<ref>طبرى؛ ابوالفرج اصفهانى؛ طوسى، ۱۴۰۱، همانجاها.</ref>، یکشنبه<ref>دولابى، ص ۱۳۳.</ref> و دوشنبه<ref>کلینى؛ طوسى، ۱۴۰۱، همانجاها.</ref> گزارش کرده<ref>نیز رجوع کنید به فضلبن حسن طبرسى، ۱۴۱۷، همانجا.</ref> و در این میان روز جمعه را قول صحیح و مشهور شمردهاند<ref name=":0">رجوع کنید به مسعودى، تنبیه، ص ۳۰۳؛ ناطقبالحق، ص ۱۱.</ref>. ابوالفرج اصفهانى<ref name=":0" /> قول شهادت امام در روز دوشنبه را قولى شایع میان مردم دانسته و آن را از نظر محاسبات تقویمى مردود شمرده است<ref>نیز رجوع کنید به ناطقبالحق، همانجا.</ref>. سن امام را به هنگام شهادت ۵۶ سال و پنج ماه<ref>رجوع کنید به ابنسعد؛ ابوالفرج اصفهانى، همانجاها؛ نیز رجوع کنید به ابنقتیبه، ۱۹۶۰، ص ۲۱۳؛ بلاذرى، ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰؛ یعقوبى، همانجاها؛ طبرانى، ج۳، ص۱۱۵، که سن امام را ۵۶ سال نوشتهاند.</ref>، ۵۷ سال و پنج ماه<ref>فضلبن حسن طبرسى، ۱۴۱۷، همانجا؛ نیز رجوع کنید به کلینى، ج۱، ص :۴۶۳ ۵۷ سال و چند ماه؛ ابنابیالثلج؛ مسعودى، تنبیه، همانجاها: ۵۷ سال.</ref> و ۵۸ سال<ref>ابنسعد؛ ابنقتیبه، ۱۹۶۰، همانجاها؛ طبرانى، ج۳، ص۹۸ـ۹۹، ۱۰۳، ۱۰۵؛ طوسى، ۱۴۰۱، همانجا.</ref> ذکر کردهاند<ref>براى اقوال گوناگون درباره سن امام به هنگام شهادت و روز و ماه و سالآن رجوع کنید به مزّى،۱۴۲۲، ج۶، ص۴۴۵ـ۴۴۶.</ref>.<br />
<br />
==سوانح حیات==<br />
پیش از امامت. ابنسعد<ref>ج ۶، ص ۳۹۹.</ref> امام حسین(ع) را در زمره واپسین طبقه<ref>طبقه پنجم.</ref> از اصحاب رسول خدا(ص) که به هنگام وفات آن حضرت خردسال بودند و در هیچ جنگى او را همراهى نکردند٬ یاد کرده است. قریب به هفت سال از زندگانى امام در زمان حیات پیامبر گذشت<ref>رجوع کنید به ابن ابیالثلج، همانجا؛ دلائلالامامة، ص ۱۷۷.</ref>. پیامبر او و برادرش را بسیار گرامى میداشت، چنانکه آن دو را بر سینه خود مینشاند و در همان حال با مردم سخن میگفت<ref>رجوع کنید به ابنسعد، ج ۶، ص ۴۰۱.</ref> و گاهى آن دو را بر دوش خود مینهاد<ref>ابنماجه، ج ۱، ص ۲۱۶؛ طبرانى، ج ۳، ص ۶۵.</ref>، بنا به نقلى، روزى پیامبر بر بالاى منبر سخنرانى میکرد و چون آن دو را دید از منبر پایین آمد و ایشان را در آغوش گرفت<ref>ابنحنبل، ج ۵، ص ۳۵۴؛ ابنماجه، ج ۲، ص ۱۱۹۰؛ ترمذى، ج ۵، ص ۳۲۴.</ref>. اما مهمترین رخداد دوران کودکى امام، شرکت در مباهله و معرفى او و برادرش به عنوان مصداق «ابناءَنا»<ref>رجوع کنید به آلعمران: ۶؛ براى بیان امام رضا علیهالسلام درباره این آیه رجوع کنید به ابنبابویه، ۱۳۶۳الف، ج ۱، ص ۲۳۱ـ۲۳۲.</ref> بود<ref>رجوع کنید به ابنسعد، ج ۶، ص ۴۰۶ـ۴۰۷؛ مسلمبن حجاج، ج ۷، ص ۱۲۰ـ۱۲۱؛ ابنبابویه، ۱۳۶۳ش الف، ج ۱، ص ۸۵؛ مفید، ج ۱، ص ۱۶۸؛ براى اقوال مشابه درباره امام حسن (ع) رجوع کنید به حسنبن على، امام.</ref>. <br />
<br />
بنابه گزارشى، امام حسین(ع) در کودکى به خلیفه دوم، که بر منبر پیامبر نشسته بود، اعتراض کرد و خلیفه نیز خطبه خود را نیمهکاره رها کرد و از منبر به زیر آمد<ref>ابنشبّه نمیرى، ج ۳، ص ۷۹۸ـ۷۹۹.</ref>. همچنین روایت شده است که خلیفه دوم سهم بیتالمال امام حسن و امام حسین(ع) را، به سبب قرابت آنان با رسول خدا، همانند سهم حضرت على(ع) و اهل بدر قرار داده بود<ref>ابنسعد، ج ۶، ص ۴۰۷.</ref>. <br />
<br />
در برخى منابع تاریخى از حضور امام حسین(ع) به اتفاق برادرش در فتح طبرستان به سال ۲۹ هجرى یاد شده است<ref>رجوع کنید به بلاذرى، ۱۴۰۷، ص ۴۶۷؛ طبرى، ج ۴، ص ۲۶۹.</ref>. در زمان خلافت عثمان، امام حسین(ع) به هنگام تبعید ابوذر به ربذه، در کنار پدر و برادرش امام حسن(ع) او را مشایعت کرد<ref>مسعودى، مروج، ج ۳، ص ۸۴؛ ابن ابیالحدید، ج ۸، ص ۲۵۳؛ براى سخن وى خطاب به ابوذر رجوع کنید به مجلسى، ج ۲۲، ص۴۱۲ـ۴۱۳.</ref>. به روایتى، در شورش برضد عثمان، امام حسین(ع)، به توصیه امام على(ع)، همراه با برادرش کوشید عثمان را از خطر محفوظ دارد<ref>نعیمبن حمّاد، ص ۸۴ـ۸۵.</ref> و به نقلى، در این واقعه مجروح شد<ref>ابنشبّه نمیرى، ج ۳، ص ۱۱۳۱؛ قس ابنقتیبه، ۱۴۱۰، ج ۱، ص ۵۸، ۶۲؛ مسعودى، مروج، ج ۳، ص ۸۹، که این مجروح شدن را به امام حسن (ع) نسبت دادهاند.</ref>. امام حسین در جنگهاى دوره خلافت امامعلى نیز حضور داشت<ref>رجوع کنید به بلاذرى، ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰، ج2، ص۱۸۷، ۲۱۳، ۲۴۶، ۳۲۳؛ مسعودى، مروج، ج ۳، ص ۱۰۴ـ۱۱۴، ۱۳۶.</ref> و در جنگ صِفّین خطبهاى در تحریض به جهاد خواند<ref>رجوع کنید به نصربن مزاحم، ص ۱۱۴ـ۱۱۵.</ref>. <br />
<br />
همچنین امام على(ع)، امام حسین(ع) را پس از امام حسن(ع) متولى صدقات<ref>موقوفات.</ref> خود قرار داد<ref>ابنشبّه نمیرى، ج ۱، ص ۲۲۷؛ نهجالبلاغة، نامه ۲۴.</ref>. به نقلى، امام حسین به هنگام شهادت پدر، براى انجام دادن مأموریتى که على(ع) به او داده بود، در مدائن بود و با نامه امام حسن(ع) از موضوع آگاه شد<ref>بلاذرى، ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰، ج ۲، ص ۳۵۶، قس ج ۲، ص ۳۵۷.</ref>. امام حسین در مراسم تجهیز و خاکسپارى پدر حاضر بود<ref>رجوع کنید به ابنقتیبه، ۱۴۱۰، ج ۱، ص ۱۸۱؛ بلاذرى، ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰، ج ۲، ص ۳۵۵ـ ۳۵۶؛ مفید، ج۱، ص۲۵؛ مجلسى، ج۴۲، ص۲۳۵، ۲۹۴ـ ۲۹۵.</ref>.در دوره امامت امام حسن(ع)، که حدود ده سال به طول انجامید<ref>رجوع کنید به ابن ابیالثلج، همانجا؛ دلائل الامامة، ص ۱۵۹، ۱۷۷.</ref>، امام حسین همراه و همگام برادر بود. با اینکه طبق برخى منابع تاریخى، امام حسین با واگذارى خلافت به معاویه مخالف بود<ref>رجوع کنید به بلاذرى، ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰، ج ۲، ص ۳۹۳، ۴۵۶؛ ابناعثم کوفى، ج ۴، ص ۲۸۹ـ۲۹۰.</ref> و حتى پس از صلح امام حسن، با معاویه بیعت نکرد<ref>ابناعثم کوفى، ج ۴، ص ۲۹۲.</ref>، پس از وقوع صلح به این مصالحه ملتزم بود. حتى وقتى برخى شیعیان از او تقاضا کردند پیمان را بشکند و با معاویه بجنگد، به آنان امر کرد که تا زمان مرگ معاویه منتظر بمانند<ref>رجوع کنید به بلاذرى، ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰، ج ۲، ص ۴۵۷ـ۴۵۸.</ref>. ابنسعد<ref>ج ۶، ص ۴۱۰ـ۴۱۵.</ref> از امام باقر(ع) روایت کرده که امام حسن و امام حسین، در نماز به مروان -که منصوب از جانب معاویه بود- اقتدا میکردند و حال آنکه حسینبنعلى با وى برخوردهاى تند داشت؛ ضمن آنکه، تقیهاى هم در کار نبود. اما این روایت با شمار زیادى حدیث در منابع شیعه که از اقتدا به غیر معتقدان به عقاید صحیح و نیز اقتدا به شخص فاسق نهى کردهاست، سازگار نیست<ref>رجوع کنید به حرّ عاملى، ج۸، ص ۳۰۹ـ۳۱۸.</ref>. مواجهه قاطع و صریح امام با مروان به هنگام اهانت به مادرش فاطمه سلاماللّهعلیها نیز گزارش شده است<ref>رجوع کنید به احمدبن على طبرسى، ج ۲، ص ۲۳.</ref>. <br />
<br />
همچنان که در برابر سبّ امام على(ع) از سوى امویان، بهشدت واکنش نشان میداد<ref>ابنسعد، ج۶، ص۴۰۹ـ۴۱۰، ۴۱۵؛ براى گزارش برخورد متفاوت امام حسن(ع) رجوع کنید به همانجاها؛ نیز رجوع کنید به حسنبن على*، امام.</ref>. در کل، گزارش منابع نشان میدهد که امام حسین در زمان امامتِ امام حسن آشکارتر از برادر در برابر بنیامیه موضع میگرفت و علنا با آنان مخالفت میکرد<ref>براى نمونه رجوع کنید به همان، ج۶، ص۴۱۴ـ۴۱۵.</ref>. با این حال، بهرغم برخى اختلافهاى ظاهرى در رفتار امام حسن(ع) و امام حسین(ع)<ref>رجوع کنید به همان، ج ۶، ص ۴۱۳؛ ابنابیشیبه، ج ۲، ص ۱۷۴.</ref>، غیر از توضیحى که از منظر عقیده امامتِ منصوص مطرح میشود، از نظر تحلیل تاریخى نیز وحدت رویه کلى آن دو قابل اثبات است<ref>نمونهاى از این هماهنگى در مراسم خاکسپارى امام حسن گزارش شده است رجوع کنید به حسنبن على*، امام.</ref>. امام حسین پس از شهادت امام حسن(ع)، با وجود افرادى که به سن از وى بزرگتر بودند، شریفترین فرد از خاندان هاشم به شمار میرفت<ref>رجوع کنید به یعقوبى، ج ۲، ص ۲۲۶؛ نیز رجوع کنید به ابنسعد، ج ۶، ص ۴۰۹، که از احترام خاص ابنعباس به وى سخن گفته است.</ref> و در امور خویش با او مشورت میکردند و نظر او را بر رأى دیگران ترجیح میدادند<ref>رجوع کنید به ابنسعد، ج ۶، ص ۴۱۴ـ۴۱۵.</ref>.<br />
==امامت در دوران خلافت معاویه==<br />
پس از وفات امام حسن(ع)، مردم کوفه براى قیام برضد معاویه به امام [[حسین]](ع) نامه نوشتند، اما امام ضمن آنکه مشروعیت حکومت معاویه بر مسلمانان را رد کرد و بر جهاد با ظالمان تأکید نمود، از قیام دورى گزید و آن را به پس از مرگ معاویه موکول کرد<ref>همان، ج ۶، ص ۴۲۲ـ۴۲۳؛ بلاذرى، ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰، ج ۲، ص ۴۵۸ـ۴۵۹؛ مفید، ج ۲، ص ۳۲.</ref>. معاویه نیز از قیام امام بیم داشت و پس از شهادت امام حسن از امام خواست که از قیام بپرهیزد و امام پایبندى خود را به عهدنامه صلح به وى یادآورى کرد<ref>ابنسعد، همانجا؛ قس بلاذرى، ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰، ج ۲، ص ۴۵۹ـ۴۶۰.</ref>. معاویه نیز به تعهد مالى سالیانه خود ادامه داد<ref>بلاذرى، ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰، ج ۲، ص ۴۶۰.</ref>. معاویه خود بهخوبى از میزان نفوذ امام حسین(ع) در مدینه آگاه بود، چنانکه به فردى از قریش گفته بود هرگاه حلقهاى از جمعیت در مسجدالنبى دیدى که سخن هزلى در آن نیست، آن حلقه حسین است<ref>ابنسعد، ج ۶، ص ۴۱۴.</ref>. زمانى که معاویه براى یزید بیعت میگرفت، امام از معدود کسانى بود که بیعت با یزید را نپذیرفت و در خطابهاى قاطع معاویه را محکوم کرد<ref>همان، ج ۶، ص ۴۲۲؛ یعقوبى، ج ۲، ص ۲۲۸؛ ابناعثم کوفى، ج ۴، ص ۳۳۷ـ۳۳۹، ۳۴۲ـ۳۴۳؛ طبرى، ج ۵، ص ۳۰۳.</ref> و، برخلاف دیگر افراد بنیهاشم، هدیه معاویه را نیز قبول نکرد<ref>ابناعثم کوفى، ج ۴، ص ۳۳۹.</ref>. معاویه نیز، با توجه به جایگاه امام، به یزید توصیه کرده بود که با امام مدارا کند و در صدد بیعت گرفتن از امام نباشد<ref>ابنسعد، ج ۶، ص ۴۲۳؛ طبرى، ج ۵، ص ۳۲۲؛ ابناعثم کوفى، ج ۴، ص ۳۴۹ـ۳۵۰؛ ابنبابویه، ۱۴۱۷، ص ۲۱۵ـ۲۱۶.</ref>.<br />
==شمایل و سیره==<br />
در بیشتر منابع حدیثى و تاریخى و رجالىِ کهن از شباهت حسینبن على به پیامبر اکرم سخن گفته شده<ref>رجوع کنید به بلاذرى، ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰، ج ۲، ص ۳۶۶، ۴۵۳؛ دولابى، ص ۱۰۴؛ طبرانى، ج ۳، ص ۹۵؛ ناطقبالحق، ص ۱۱؛ مفید، ج ۲، ص ۲۷.</ref> و در یک روایت، امام حسین شبیهترین فرد به پیامبر وصف شده است<ref>رجوع کنید به ابنحنبل، ج ۳، ص ۲۶۱؛ بخارى، ج ۴، ص ۲۱۶؛ ترمذى، ج ۵، ص ۳۲۵.</ref>. بنابر روایتى دیگر از امام على، آن حضرت فرزندش حسین را شبیهترین فرد به خود از نظر خُلق و خو و رفتار، دانسته است<ref>رجوع کنید به ابنسعد، ج ۶، ص ۴۱۳؛ بلاذرى، ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰، ج ۲، ص ۱۲۳.</ref>. امام حسین(ع) سپید چهره بود<ref>ناطقبالحق، همانجا.</ref>. گاه عمامهاى از خز<ref>طبرانى، ج ۳، ص ۱۰۱.</ref> و گاه عمامهاى سیاه بر سر میگذاشت<ref>ابنسعد، ج ۶، ص ۴۱۵؛ ابنابیشیبه، ج ۶، ص ۴۶؛ طبرانى، ج ۳، ص ۱۰۰.</ref>. موى سر و محاسن خود را خضاب مینمود<ref>ابنسعد، ج ۶، ص ۴۱۳ـ ۴۱۷؛ ابن ابیشیبه، ج ۶، ص ۳، ۱۵.</ref>. <br />
<br />
نقش دو انگشترى او یکى «لاالهالّااللّه، عُدَّةٌ للِقاءاللّه» و دیگرى «اناللّه بالغٌ اَمْرَه» بود<ref>کلینى، ج ۶، ص ۴۷۳ـ۴۷۴؛ ابنبابویه، ۱۴۱۷، ص ۱۹۳، ۱۹۴، ۵۴۳.</ref>. امام حسین(ع) ۲۵ بار، همراه با نزدیکانش، پیاده حج گزارد<ref>ابنسعد، ج ۶، ص ۴۱۰؛ طبرانى، ج ۳، ص ۱۵؛ ابن عبدالبرّ، ج ۱، ص ۳۹۷.</ref>. با مسکینان مینشست، دعوت آنان را میپذیرفت و با آنان غذا میخورد و آنان را نیز به خانه خود دعوت میکرد و آنچه در منزل داشت از ایشان دریغ نمیکرد<ref>ابنسعد، ج ۶، ص ۴۱۳.</ref>. دشمنان امام نیز به فضائل او معترف بودند، چنان که معاویه میگفت که حسین همچون پدرش على اهل غدر و حیله نیست<ref>ابناعثم کوفى، ج ۳، ص ۴۰.</ref> و عمروبن عاص او را محبوبترین فرد از زمینیان نزد اهل آسمان میدانست<ref>ابنسعد، ج ۶، ص ۴۰۸؛ ابنابیشیبه، ج ۷، ص ۲۶۹.</ref>.<br />
<br />
او همواره احترام برادرش، امام حسن(ع)، را پاس میداشت و در برابرش سخن نمیگفت، چنانکه محمدبن حنفیه با امام حسین چنین برخورد میکرد<ref>رجوع کنید به مجلسى، ج ۴۳، ص ۳۱۹؛ نیز براى روایتى دیگر درباره احترام امامحسین به امام حسن علیهالسلام رجوع کنید به بهاءالدین اربلى، ج ۲، ص ۴۸۱؛ و براى احترام محمدبن حنفیه به امامحسین رجوع کنید به ابنشهرآشوب، ج ۴، ص ۷۴.</ref>. امام بسیار بخشنده بود و در مدینه به جود و کرم شناخته شده بود<ref>رجوع کنید به ابنشهرآشوب، ج ۴، ص ۷۳.</ref>. اگر سائلى از او درخواست میکرد و امام در حال نماز بود، نمازش را کوتاه میکرد و هر چه در اختیار داشت، به او میداد<ref>ابنعساکر، ج ۱۴، ص ۱۸۵.</ref>. او غلامان و کنیزانش را در قبال خوشرفتاریشان آزاد میکرد.<br />
<br />
به نقلى، کنیزى را که معاویه همراه با اموال و لباسهاى فراوانى برایش هدیه فرستاده بود، در ازاى خواندن آیاتى از قرآن و سرودن شعرى درباره فناى دنیا و مرگ انسانها آزاد کرد و اموال را بدو بخشید<ref>ابنعساکر، ج ۷۰، ص ۱۹۶ـ۱۹۷؛ براى موارد مشابه رجوع کنید به ابنحزم، ج ۸، ص ۵۱۵؛ بهاءالدین اربلى، ج ۲، ص ۴۷۶.</ref>. حتى یکبار یکى از غلامانش کار ناشایستى کرد که درخور عقاب بود ولى چون غلام آیه «والعافین عنالناس» را خواند، او را بخشید، سپس غلام گفت : «واللّه حبالمحسنین»، و امام او را در راه خدا آزاد کرد<ref>بهاءالدین اربلى، ج ۲، ص ۴۷۸ـ۴۷۹.</ref>. <br />
<br />
دَین اسامةبن زید را، که در بستر بیمارى افتاده و از پرداختش عاجز مانده بود، از جانب او پرداخت<ref>ابنشهرآشوب، ج ۴، ص ۷۲ـ۷۳.</ref>. بنابه روایتى، زمین و اشیایى را که به او ارث رسیده بود، پیش از دریافت آن بخشید<ref>قاضى نعمان، ج ۲، ص ۳۳۹.</ref>. دیه مردى را در ازاى پاسخ به سه پرسش به طور کامل پرداخت و انگشتریاش را نیز بدو عطا کرد<ref>مجلسى، ج ۴۴، ص ۱۹۶؛ نیز رجوع کنید به ابن ابیالدنیا، ص ۱۴۰؛ کلینى، ج ۴، ص ۴۷؛ ابنبابویه، ۱۳۶۲ش، ج ۱، ص ۱۳۵ـ۱۳۶، درباره بخشش حسنین(ع).</ref>. کرم او به حدى بود که زن و مردى یهودى به سبب این خلق نیکوى او مسلمان شدند<ref>ابن شهرآشوب، ج ۴، ص ۸۳.</ref>. او به آموزگار فرزندانش مال و لباس بسیار اعطا کرد و دهانش را از دُرّ پرکرد، در حالى که میگفت این جبرانکننده تعلیم تو نیست<ref>همان، ج ۴، ص ۷۳ـ۷۴.</ref>. درباره حلم امام گفتهاند که وقتى مردى شامى به او و پدرش ناسزا گفت، از او درگذشت و او را مورد لطف قرار داد<ref>رجوع کنید به ابنعساکر، ج ۴۳، ص ۲۲۴ـ۲۲۵.</ref>. گفته شده است اثر انبان آذوقهاى که براى ایتام و مساکین بر پشتش حمل میکرد، در روز شهادت آشکار بود<ref>ابنشهرآشوب، ج ۴، ص ۷۳.</ref>.<br />
<br />
==امامت==<br />
نص و تعیین الهى، به اعتقاد شیعه، از جمله شروط اساسى و ضرورى براى اثبات امامت هر امامى است. این نص درباه امام حسین(ع) نیز به طرق مختلف وارد شده است. از آن جمله است حدیث مشهورى از پیامبر که بر امامت حسنین دلالت دارد<ref>رجوع کنید به قاضى نعمان، ج ۱، ص ۳۷؛ ابنبابویه، ۱۳۸۵ـ۱۳۸۶، ج ۱، ص ۲۱۱؛ خزاز رازى، ص ۱۱۷؛ مفید، ج ۲، ص ۳۰؛ نیز رجوع کنید به حسنبن على*، امام.</ref>. افزون بر این، احادیثى از پیامبر رسیده است که درآنها به تعداد امامان و امامت امام على، امام حسن و امام حسین علیهمالسلام و نُه تن از فرزندان حسینبن على تصریح شده است<ref>براى نمونه رجوع کنید به ابنبابویه، ۱۳۶۳ش ب، ج ۱، ص ۲۵۷ـ۲۵۸؛ خزاز رازى، ص ۱۳ـ۱۴، ۲۳، ۲۸ـ۲۹، و جاهاى دیگر؛ نیز براى روایاتى مشابه از امام على و امام حسن علیهماالسلام رجوع کنید به خزاز رازى، ص ۲۱۷، ۲۲۱ـ۲۲۳.</ref>. دلیل دیگر، وصیت امام حسن درباره جانشینى امام حسین پس از وى و سفارش به محمد حنفیه به پیروى از آن حضرت است<ref>رجوع کنید به ابناعثم کوفى، ج ۴، ص ۳۱۹؛ کلینى، ج ۱، ص ۳۰۱ـ۳۰۲؛ خزاز رازى، ص ۲۲۹؛ فضلبن حسن طبرسى، ۱۴۱۷، ج ۱، ص ۴۲۱ـ۴۲۳؛ نیز براى اعتراف محمد حنفیه به امامت آن حضرت رجوع کنید به همان، ج ۱، ص ۴۲۳.</ref>. مفید<ref>ج ۲، ص ۳۰ـ۳۱.</ref> بر آن است که با توجه به ادله مذکور، امامت امام حسین(ع) ثابت و قطعى است گرچه آن حضرت، به سبب تقیه و التزام به صلح و ترک مخاصمه<ref>هُدْنه.</ref>، آشکارا به امامتِ خود دعوت، نکرد؛ اما پس از مرگ معاویه و اتمام دوره ترک مخاصمه، امامت را علنى کرد<ref>نیز رجوع کنید به فضلبن حسن طبرسى، ۱۴۱۷، ج ۱، ص ۴۲۳ـ۴۲۴.</ref>. علم به جمیع شئون و معارف دین به شکل تام و کامل نیز از لوازم امامت است؛ از اینرو، امام على(ع) از او، همچنان که از امام حسن، خواست براى مردم سخنرانى کند تا بعدها قریشیان او را به نداشتن علم منسوب نکنند<ref>رجوع کنید به ابنبابویه، ۱۴۱۷، ص ۴۲۵؛ همان، ۱۳۵۷ش، ص ۳۰۷ـ۳۰۸.</ref>. شاهد آن اقوالى از صحابه درباره مقام علمى آن حضرت و تقاضاى افتاء از اوست<ref>براى نمونه رجوع کنید به ابنبابویه، ۱۳۵۷ش، ص ۸۰؛ ابنعساکر، ج ۱۴، ص ۱۷۴، ۱۸۰، ۱۸۳ـ۱۸۴.</ref>. به برخى سخنان خود امام حسین(ع) درباره امامت خویش<ref>رجوع کنید به ابنبابویه، ۱۳۶۳ش الف، ج ۱، ص ۶۸؛ خزاز رازى، ص ۲۳۰ـ۲۳۴.</ref> و نیز پارهاى معجزات و کرامات که به دست آن حضرت تحقق یافت نیز در اثبات امامت وى استناد شده است<ref>رجوع کنید به فضلبن حسن طبرسى، ۱۴۱۷، ج ۱، ص ۴۲۳؛ براى نمونه رجوع کنید به صفار قمى، ص ۲۹۱؛ ابنبابویه، ۱۳۶۳ش ب، ج ۲، ص ۵۳۷؛ طوسى، ۱۴۰۱، ج ۵، ص ۴۷۰؛ قطبراوندى، ج ۱، ص ۲۴۵ـ۲۴۶؛ دلائل الامامة، ص ۱۸۱ـ۱۸۳، ۱۸۶، ۱۸۸ـ۱۸۹؛ ابنعساکر، ج ۱۴، ص ۸۲؛ ابنشهرآشوب، ج ۴، ص ۵۷، ۵۹ـ۶۰؛ مجلسى، ج ۴۴، ص ۱۸۵ـ۱۸۶؛ هاشمبن سلیمان بحرانى، ج ۲، ص ۸۳ـ۲۳۰؛ نیز رجوع کنید به حبابه والبیه*.</ref>. گفتنى است گاه در انتساب پارهاى از کرامات یا فضایل یا برخى افعال، بین امام حسن و امام حسین(ع) خلاصه شده است.<br />
<br />
==فضائل و مناقب==<br />
در منابع حدیثى شیعه و سنّى مناقب و فضائلى خاص درباره امام حسین(ع)، از زمان ولادت تا شهادت آن حضرت، نقل شده است. از جمله گفته شده است که دوران «حمل» وى شش ماه بود که نظیر آن پیشتر تنها درباره عیسیبن مریم یا یحییبن زکریا رخ داده بود<ref>رجوع کنید به کلینى، ج ۱، ص ۴۶۵؛ ابنبابویه، ۱۳۸۵ـ۱۳۸۶، ج ۱، ص ۲۰۶؛ دلائل الامامة، ص۱۷۷؛ نیز رجوع کنید به ابنبابویه،۱۳۶۳ش ب، ج۱، ص۴۶۱؛ ابنشهرآشوب، ج ۴، ص ۹۲.</ref>. <br />
<br />
هنگام ولادت او جبرئیل به همراه هزار فرشته از آسمان فرود آمدند تا ولادتش را به پیامبر تبریک گویند<ref>کلینى، ج ۱، ص ۴۶۴؛ ابنبابویه، ۱۳۶۳ش ب، ج ۱، ص ۲۸۲ـ۲۸۴؛ دلائلالامامة، ص ۱۹۰؛ ابنشهرآشوب، ج ۴، ص ۸۲.</ref> و آنگاه جبرئیل پیامبر را از شهادت وى به دست امت مسلمان و نیز تداوم امامت در نسل او آگاه کرد<ref>کلینى، همانجا؛ نیز براى تفصیل بیشتر رجوع کنید به ابنبابویه، ۱۳۸۵ـ ۱۳۸۶، ج ۱، ص ۲۰۵ـ۲۱۰؛ براى تشبیه تداوم امامت از صلب امام حسین نه برادرش حسن علیهماالسلام به ماجراى هارون و موسى رجوع کنید به ابنبابویه، ۱۳۶۲ش، ج ۱، ص ۳۰۵؛ براى فهرستى از روایاتى درباره اِخبار پیامبر از شهادت امام حسین علیهالسلام رجوع کنید به عبداللّهبن نوراللّه بحرانى، ج ۱۷، ص ۱۱۳ـ۱۳۳.</ref>. جبرئیل مشتى از خاک کربلا را نیز براى پیامبر آورد و این خاک بعدها نزد امّسلمه بود و او از تغییر رنگ آن در روز عاشورا، از شهادت نواده پیامبر با خبر شد<ref>ابنسعد، ج ۶، ص ۴۱۷ـ۴۱۹؛ ابنحنبل، ج۶، ص۲۹۴؛ ابنقولویه، ص۱۳۲؛ ابنشهرآشوب، ج ۴، ص۶۳.</ref>. در روایات فراوانى پیامبر اصحابش را از شهادت فرزندش حسین آگاه کرده بود<ref>براى نمونه رجوع کنید به صفار قمى، ص ۶۸؛ کلینى، ج ۱، ص ۲۰۹؛ ابنقولویه، ص ۱۴۳ـ۱۴۸؛ ابنبابویه، ۱۴۱۷، ص ۸۹.</ref>. به جز پیامبر، امام على(ع) و امام حسن(ع) نیز از ماجراى شهادت آن حضرت خبر داده بودند <ref>رجوع کنید به نصربن مزاحم، ص 142؛ ابنسعد، ج 6، ص 419ـ420؛ ابنقولویه، ص 149ـ156؛ ابنبابویه، 1417، ص 177ـ178، 196ـ197؛ همو، 1363ش ب، ج 1، ص 259ـ260، ج 2، ص 532ـ535؛ مفید، ج 1، ص 330ـ331؛ ابن شهر آشوب، ج 4، ص 93ـ94؛ براى تفصیل مآخذ روایى در منابع اهلسنّت رجوع کنید به امینى، ص 49ـ150.</ref>. چنانکه خداوند انبیاى پیشین را از شهادت امام آگاه ساخته بود <ref>براى فهرستى از این روایات رجوع کنید به عبداللّهبن نوراللّه بحرانى، ج 17، ص 101ـ112.</ref>.درباره حوادث روز عاشورا و پس از شهادت آن حضرت و نیز عقوبت کسانى که در شهادت امام دست داشتند، نیز امور معجزهآسایى نقل شده است <ref>رجوع کنید به کربلا*، واقعه.</ref>. از جمله گفتهاند خدا در روز عاشورا چهارهزار فرشتهاى را که در جنگ بدر به یارى پیامبر فرستاده بود، به سوى او فرود آورد و امام مخیر شد که از بین پیروزى و دیدار با پیامبر یکى را برگزیند و او ترجیح داد به لقاى پیامبر نایل شود. این فرشتگان به امر خدا تا روز قیامت بر مزارش گریه میکنند و براى زائران دعا و طلب بخشش میکنند <ref>رجوع کنید به ابنقولویه، ص171ـ172، 354؛ ابنبابویه، 1363ش ب، ج 2، ص 672؛ دلائلالامامة، ص 178.</ref>.<br />
<br />
در منابع حدیث و تفاسیر شیعه نیز آیاتى از قرآن درباره امام حسین(ع) تأویل یا تطبیق <ref>در اینباره رجوع کنید به جرى و انطباق*.</ref> شده است. از جمله آیه ۱۵ سوره احقاف که در آن از مادر باردارى سخن گفته شده است که با رنج کودک خویش را حمل میکند و با درد او را به دنیا میآورد. این آیه ناظر به فاطمه زهرا(س) دانسته شده که در دوران حمل فرزندش خبر شهادت او را از پیامبر از طریق جبرئیل شنید و غمگین شد <ref>رجوع کنید به کلینى، ج 1، ص 464؛ ابنقولویه، ص 122؛ ابنبابویه، 1385ـ 1386، ج 1، ص 206؛ ابنشهرآشوب، ج 4، ص 57؛ نیز رجوع کنید به قمى، ج 2، ص 297.</ref>. همچنین حروف مقطعه ابتداى سوره مریم <ref>کهیعص.</ref> در اشاره به واقعه کربلا تأویل شده است که خداوند پس از آنکه اسامى پنج تن را به زکریاى نبى آموخت، رمزش را براى وى آشکار کرد <ref>قمى، ج 2، ص 48؛ ابنبابویه، 1363ش ب، ج 2، ص 461؛ همو، 1361ش، ص22؛ دلائل الامامة، ص 513ـ514؛ احمدبنعلى طبرسى، ج 2، ص 272ـ 273؛ ابنشهرآشوب، ج 4، ص 92؛ فضلبن حسن طبرسى، 1408، ذیل آیه.</ref>. گفته شده است زکریا وقتى از ماجراى شهادت امام حسین(ع) آگاه شد از خداوند خواست تا فرزندى به وى عطا کند که سرنوشتى مشابه حسین داشته باشد و خداوند یحیى را به او داد که مدت حملش شش ماه بود و همچون حسین به شهادت رسید <ref>ابنبابویه، 1363شب؛ دلائلالامامة؛ احمدبن على طبرسى؛ ابنشهرآشوب، همانجاها.</ref>. همچنین آیات ۶ سوره احزاب <ref>رجوع کنید به کلینى، ج 1، ص 287ـ288؛ ابنبابویه، 1363ش ب، ج 1، ص 323، ج 2، ص 414؛ ابنشهرآشوب، ج 4، ص 54؛ نیز رجوع کنید به عیاشى، ج 1، ص 251، ج 2، ص 72.</ref> و ۲۸ سوره زخرف <ref>ابنبابویه، 1385ـ 1386، ج 1، ص 207؛ همو، 1363ش ب، ج 1، ص 323، ج 2، ص 359، 415، 417؛ ابنشهرآشوب، ج 4، ص 53ـ54؛ نیز رجوع کنید به فضلبن حسن طبرسى، 1408؛ طباطبائى، ذیل آیه.</ref> در اشاره به تداوم امامت از نسل امام حسین(ع) تفسیر شدهاند. برخى از آیات قرآن نیز ناظر به قیام و شهادت آن حضرت دانسته شدهاند، از جمله آیه ۷۷ سوره نساء <ref>رجوع کنید به کلینى، ج 8، ص 330؛ نیز رجوع کنید به عیاشى، ج 1، ص 258، ج 2، ص 235.</ref>، آیه ۳۳ سوره اسراء <ref>کلینى، ج 8، ص 255؛ ابن قولویه، ص 135؛ نیز رجوع کنید به عیاشى، ج 2، ص 290؛ کوفى، ص 240.</ref> و آیات ۲۷ تا ۳۰ سوره فجر <ref>قمى، ج 2، ص 422؛ مجلسى، ج 24، ص 93؛ نیز رجوع کنید به ابنبابویه، 1368ش، ص 123؛ فضلبن حسن طبرسى، 1408، ج 10، ص 730، که سوره فجر سوره امام حسین علیهالسلام شمرده شده است.</ref>. براى زیارت امام حسین فضیلتهاى بسیارى ذکر شده و در احادیث منقول از پیامبر و امامان شیعه بر آن تأکید بسیار گردیده است <ref>براى روایات فضیلت زیارت امام حسین و زیارتنامههاى آن حضرت رجوع کنید به علوى شجرى، ص 28ـ94؛ ابنقولویه، ص 220، 439؛ طوسى، 1401، ج 6، ص 42ـ 69.</ref>، همچنانکه براى تربت آن حضرت فضائل بسیارى یاد کردهاند <ref>رجوع کنید به تربت*.</ref>.<br />
==سخنان امام==<br />
از امام حسین(ع) سخنان زیادى بر جاى نمانده، که مهمترین علت آن، وضع خاص جهان اسلام در آن دوره و تنگناهاى شدیدى بوده که نظام حاکم اموى، هم براى عترت پیامبر و هم براى شیعیانشان، ایجاد میکرده است. به جز خطبهها و سخنان امام در ماجراى قیام عاشورا <ref>براى مجموعهاى از این اقوال رجوع کنید به روائعالحکمة، ص 272ـ311؛ نجمى، 1378ش.</ref>، برخى سخنان پراکنده از آن حضرت در متون کهن اهلسنّت و شیعه هست، از جمله سخنان حکمتآمیزى از امام درباره اصناف خلق <ref>رجوع کنید به ابنسعد، ج 6، ص 412؛ براى فهرستى از سخنان حکیمانه و مواعظ منقول از امام رجوع کنید به عطاردیقوچانى، ج 3، ص 143ـ152، 262ـ311.</ref>. همچنین است سخن مشهور آن حضرت در تأکید بر آزادگى، خطاب به سپاه اموى هنگامى که قصد حمله به خیام امام را داشتند و آن حضرت توان مقابله نداشت، با این مضمون که اگر دین ندارید، دست کم آزاده باشید <ref>براى نقلهاى گوناگون آن رجوع کنید به دینورى، ص 300؛ ابناعثم کوفى، ج 5، ص 117؛ طبرى، ج 5، ص 450؛ ابوالفرج اصفهانى، ص 79؛ ابنطاووس، 1417، ص 71.</ref>.برخى از دعاهاى امام حسین(ع) در منابع کهن نقل شده است <ref>براى نمونه رجوع کنید به ابنسعد، ج 6، ص 413؛ ابنابیشیبه، ج 2، ص 200، ج 7، ص 113؛ حمیرى، ص 157ـ 158.</ref>. از مشهورترین آنها، دعاى عرفه است که متنى طولانى دارد و از ادعیه مشهور شیعه به شمار میرود و مضامین عرفانى بلندى در آن دیده میشود <ref>رجوع کنید به ابنطاووس، 1414ـ1415، ج 2، ص 74ـ87؛ نیز رجوع کنید به حکمتنامه امام حسین علیهالسلام، ج 1، ص 508ـ547؛ براى مجموعهاى از دعاهاى مروى از امام حسین رجوع کنید به همان، ج 1، ص 486ـ592.</ref>.روایاتى از امام در موضوعات اعتقادى، غالبآً در منابع شیعى، نقل شده است، از جمله درباره توحید <ref>رجوع کنید به ابنبابویه، 1385ـ1386، ج1، ص9؛ ابنشعبه، ص 244ـ245؛ ابنعساکر، ج 14، ص 183ـ184.</ref>، امامت <ref>صفار قمى، ص 32؛ کلینى، ج 1، ص 398ـ399.</ref>، مناقب اهلبیت <ref>برقى، ج 1، ص 61؛ صفار قمى، ص 472؛ طوسى، 1414، ص 253ـ254؛ احمدبن على طبرسى، ج 2، ص 22ـ23.</ref>، غیبت <ref>ابن ابیزینب، ص 213؛ ابنبابویه، 1363ش ب، ج 1، ص 264ـ269، 316ـ 318؛ طوسى، 1411، ص 190ـ191.</ref>، ویژگیهاى شیعه <ref>برقى، ج 1، ص 147، 163ـ164؛ عیاشى، ج 1، ص 185.</ref> و صفات مؤمن <ref>ابنبابویه، 1417، ص 200؛ مجلسى، ج 71، ص 315.</ref>. پارهاى مناظرات و احتجاجات نیز از آن حضرت نقل شده که مشتمل بر اثبات حقانیت و فضائل اهلبیت علیهمالسلام است <ref>رجوع کنید به احمدبن على طبرسى، ج 2، ص 13ـ26.</ref>. روایاتى نیز درباره فضائل قرآن <ref>رجوع کنید به کلینى، ج 2، ص 611ـ613.</ref> و تفسیر پارهاى آیات در شأن اهلبیت <ref>رجوع کنید به عیاشى، ج 2، ص 337ـ338؛ کلینى، ج 8، ص 244ـ245؛ ابنبابویه، 1362ش، ج 1، ص 42ـ 43؛ همو، 1357ش، ص 90ـ91؛ حسکانى، ج 1، ص 560.</ref> از آن حضرت وارد شده است.از امام حسین(ع)، روایاتى در برخى ابواب فقه نیز نقل شده است <ref>براى نمونه رجوع کنید به صنعانى، ج 3، ص 532ـ533، ج 4، ص 214؛ ابن ابیشیبه، ج 1، ص 355، ج 2، ص 200، ج 7، ص 388، 619؛ عطاردیقوچانى، ج 3، ص 220ـ260.</ref>. در موضوعات اخلاقى نیز احادیثى از امام حسین(ع) نقل کردهاند <ref>براى نمونه رجوع کنید به ابنشهر آشوب، ج 4، ص 81؛ بهاءالدین اربلى، ج 2، ص 474.</ref>.اشعارى نیز به امام منسوب است که معروفترینآنها ابیاتى است که امام درباره محبت خود به دخترش سکینه و مادر سکینه، رباب، سروده است <ref>رجوع کنید به ابنسعد، ج 6، ص 400؛ ابنقتیبه، 1960، ص213؛ بلاذرى، 1996ـ2000، ج2، ص140.</ref>. همچنین شعرى است که امام در آخرین روزها در بیوفایى روزگار به زبان آورده است <ref>رجوع کنید به طبرى، ج 5، ص 420؛ براى مجموعه اشعار منتسب به امام رجوع کنید به حکمتنامه امام حسین علیهالسلام، ج 2، ص 338ـ 420؛ همچنین براى تحلیل کلى از اشعار امام و مضامین آنها رجوع کنید به همان، ج 2، ص 330ـ336.</ref>.امام حسین از راویان سخنان پیامبر و پدرش امام علیبن ابیطالب(ع) و مادرش فاطمه زهرا سلاماللّه علیها است که در مجموعههاى حدیثى اهلسنّت گردآمده است <ref>رجوع کنید به ابنحنبل، ج 1، ص 201؛ دولابى، ص 125ـ 133، 137ـ 138؛ طبرانى، ج 3، ص 127ـ136؛ مزّى، 1403، ج 3، ص 65ـ 67؛ براى فهرستى از کسانى که امام از آنها روایت کرده است رجوع کنید به همو، 1422، ج 6، ص 397.</ref>. از راویان امام، فرزندان آن حضرت، امام سجاد(ع) و دخترش فاطمه، بیشترین روایت را از او نقل کردهاند <ref>رجوع کنید به دولابى، ص 125ـ 131؛ نیز براى فهرست روایات این دو از امام حسین علیهالسلام رجوع کنید به عطاردیقوچانى، ج3، ص382ـ383، 392ـ393.</ref>. بر مبناى استقصاى عطاردیقوچانى <ref>ج 3، ص 314ـ418.</ref> شمار راویانى که از وى حدیث نقل کردهاند، افزون بر دویست و پنجاه تناند <ref>براى اسامى شمارى از راویان امام در منابع کهن رجوع کنید به ابنحنبل، همانجا؛ دولابى، ص 131ـ135؛ طبرانى؛ مزّى، 1422؛ همو، 1403، همانجاها.</ref>. طوسى، برپایه مبناى خاص خود در کتاب رجال <ref>ص 99ـ106.</ref>، نام قریب به صد تن را به عنوان اصحاب آن حضرت فهرست کرده است که برخى از آنان در شمار اصحاب رسول خدا، امیرالمؤمنین علیبن ابیطالب و امام حسن علیهمالسلام بوده و غالبآ در کربلا وى را همراهى کرده و همانجا به شهادت رسیدهاند.سخنان امام حسین(ع) تاکنون در چند مجموعه منتشر شده، که از آن جمله است: موسوعة کلمات الامام الحسین(ع) <ref>قم 1374ش.</ref>، مسند الامام الشهید ابیعبدالله الحسینبن على(ع) <ref>تهران 1376ش.</ref>، و حکمتنامه امام حسین(ع) <ref>قم 1385ش.</ref>.<br />
==پیوند به بیرون==<br />
<br />
*منبع مقاله: [http://rch.ac.ir/article/Details/12313 دانشنامه جهان اسلام]<br />
<br />
==منابع==<br />
<br />
*ابن ابیالثلج، تاریخ الائمة، در مجموعة نفیسة فى تاریخ الائمة، چاپ محمود مرعشى، قم: کتابخانه آیتاللّه مرعشى نجفى، ۱۴۰۶؛<br />
*ابن ابیالحدید، شرح نهجالبلاغة، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۸۵ـ۱۳۸۷/ ۱۹۶۵ـ۱۹۶۷، چاپ افست بیروت [بیتا.]؛<br />
*ابن ابیالدنیا، مکارمالاخلاق، چاپ مجدى سیدابراهیم، بولاق [بیتا.]؛<br />
*ابنابیزینب، الغیبة، چاپ فارس حسون کریم، قم ۱۴۲۲؛<br />
*ابن ابیشیبه، المصنَّف فى الاحادیث و الآثار، چاپ سعید محمد لحّام، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۹؛<br />
*ابناعثم کوفى، کتابالفتوح، چاپ على شیرى، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۱؛<br />
*همان، ترجمه محمدبن احمد مستوفى هروى، چاپ غلامرضا طباطبائیمجد، تهران ۱۳۷۲ش؛<br />
*ابنبابویه، الامالى، قم ۱۴۱۷؛<br />
*همو، التوحید، چاپ هاشم حسینى طهرانى، قم [? ۱۳۵۷ش]؛<br />
*همو، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، قم ۱۳۶۸ش؛<br />
*همو، عللالشرایع، نجف ۱۳۸۵ـ۱۳۸۶، چاپ افست قم [بیتا.]؛<br />
*همو، عیون اخبار الرضا، چاپ مهدى لاجوردى، قم ۱۳۶۳ش الف؛<br />
*همو، کتابالخصال، چاپ علیاکبر غفارى، قم ۱۳۶۲ش؛<br />
*همو، کمالالدین و تمام النعمة، چاپ علیاکبر غفارى، قم ۱۳۶۳ش ب؛<br />
*همو، معانى الاخبار، چاپ علیاکبر غفارى، قم ۱۳۶۱ش؛<br />
*ابنحزم، المُحَلّى، چاپ احمد محمد شاکر، بیروت: دارالفکر، [بیتا.]؛<br />
*ابنحنبل، مسند الامام احمدبن حنبل، بیروت: دارصادر، [بیتا.]؛<br />
*ابنسعد؛ ابنشبّه نمیرى، کتاب تاریخ المدینة المنورة: اخبار المدینةالنبویة، چاپ فهیم محمد شلتوت، [جده[ ۱۳۹۹/۱۹۷۹، چاپ افست قم ۱۳۶۸ش؛<br />
*ابنشعبه، تحفالعقول عن آل الرسول صلیاللّه علیهم، چاپ علیاکبر غفارى، قم ۱۳۶۳ش؛<br />
*ابنشهرآشوب، مناقب آل ابیطالب، چاپ یوسف بقاعى، قم ۱۳۸۵ش؛<br />
*ابنطاووس، اقبال الاعمال، چاپ جواد قیومى اصفهانى، قم ۱۴۱۴ـ۱۴۱۵؛<br />
*همو، مقتلالحسین(ع)، المسمى باللهوف فى قتلى الطفوف، قم [ ۱۴۱۷]؛<br />
*ابن طلحه شافعى، مطالب السؤول فى مناقب آلالرسول، چاپ ماجدبن احمد عطیه، [بیجا، بیتا.]؛<br />
*ابن عبدالبرّ، الاستیعاب فى معرفة الاصحاب، چاپ علیمحمد بجاوى، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲؛ ابنعساکر، تاریخ مدینة دمشق، چاپ على شیرى، بیروت ۱۴۱۵ـ۱۴۲۱/ ۱۹۹۵ـ۲۰۰۱؛<br />
*ابنقتیبه، الامامة و السیاسة، المعروف بتاریخ الخلفاء، چاپ على شیرى، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰؛<br />
*همو، المعارف، چاپ ثروت عکاشه، قاهره ۱۹۶۰؛<br />
*ابنقولویه، کاملالزیارات، چاپ جواد قیومى اصفهانى، قم ۱۴۱۷؛<br />
*ابنماجه، سنن ابنماجة، چاپ محمدفؤاد عبدالباقى، [قاهره ۱۳۷۳/ ۱۹۵۴]، چاپ افست [بیروت، بیتا.]؛<br />
*ابوالفرج اصفهانى، مقاتل الطالبیین، چاپ کاظم مظفر، نجف ۱۳۸۵/۱۹۶۵، چاپ افست قم ۱۴۰۵؛<br />
*عبدالحسین امینى، سیرتنا و سنتنا: سیرة نبینا صلیاللّه علیه وآله و سنته، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲؛<br />
*عبداللّهبن نوراللّه بحرانى، عوامالعلوم و المعارف و الاحوال من الآیات و الاخبار و الاقوال، ج ۱۷، قم ۱۳۸۲ش؛<br />
*هاشمبن سلیمان بحرانى، مدینةالمعاجز، او، معاجز اهلالبیت(ع)، چاپ علاءالدین اعلمى، [قم] ۱۴۲۶/۲۰۰۵؛<br />
*محمدبن اسماعیل بخارى، صحیح بخارى، [چاپ محمد ذهنیافندى]، استانبول ۱۴۰۱/۱۹۸۱، چاپ افست بیروت [بیتا.]؛<br />
*احمدبن محمد برقى، کتابالمحاسن، چاپ جلالالدین محدث ارموى، تهران ۱۳۳۰ش؛<br />
*احمدبن یحیى بلاذرى، انسابالاشراف، چاپ محمود فردوسالعظم، دمشق ۱۹۹۶ـ ۲۰۰۰؛<br />
*همو، فتوحالبلدان، چاپ عبداللّه انیس طبّاع و عمر انیس طبّاع، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷؛<br />
*علیبن عیسى بهاءالدین اربلى، کشف الغمة فى معرفة الائمة علیهمالسلام، چاپ على فاضلى، [قم] ۱۴۲۶؛<br />
*محمدبن عیسى ترمذى، سننالترمذى، ج ۳ و ۵، چاپ عبدالرحمان محمد عثمان، بیروت ۱۴۰۳؛<br />
*جنیدبن محمود جنید شیرازى، شدّ الازار فى حطّ الاوزار عن زوّار المزار، چاپ محمد قزوینى و عباس اقبال آشتیانى، تهران ۱۳۶۶ش؛<br />
*محمدبن عبداللّه حاکم نیشابورى، المستدرک علیالصحیحین، چاپ یوسف عبدالرحمان مرعشلى، بیروت ۱۴۰۶؛<br />
*حرّ عاملى؛ عبیداللّهبن عبداللّه حسکانى، شواهدالتنزیل لقواعد التفضیل، چاپ محمدباقر محمودى، تهران ۱۴۱۱/۱۹۹۰؛<br />
*حکمتنامه امام حسین(ع)، [گردآورى] محمد محمدیریشهرى، [همراهبا] ترجمه عبدالهادى مسعودى، قم : دارالحدیث، ۱۳۸۵ش؛<br />
*عبداللّهبن جعفر حِمْیرى، قریب الاسناد، قم ۱۴۱۳؛<br />
*علیبن محمد خزاز رازى، کفایة الاثر فیالنص علیالائمة الاثنیعشر، چاپ عبداللطیف حسینى کوه کمرى خوئى، قم ۱۴۰۱؛<br />
*حسینبن حمدان خصیبى، الهدایة الکبرى، بیروت ۱۴۰۶/ ۱۹۸۶؛<br />
*دلائل الامامة، [منسوب به] محمدبن جریر طبرى آملى، قم: مؤسسةالبعثة، ۱۴۱۳؛<br />
*محمدبن احمد دولابى، الذریة الطاهرة، چاپ محمدجواد حسینى جلالى، قم ۱۴۰۷؛<br />
*احمدبن داوود دینورى، الاخبار الطِّوال، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره ۱۹۶۰، چاپ افست قم ۱۳۶۸ش؛<br />
*روائع الحکمة : بلاغة الامامینالحسن و الحسین(ع)، [اعداد] مصطفى محسن موسوى، محسن شراره عاملى، و مهدى عطبى بصرى، بیروت: دارالصفوة، ۱۴۲۴/۲۰۰۴؛<br />
*مجدودبن آدم سنایى، حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، چاپ مدرس رضوى، تهران ۱۳۵۹ش؛<br />
*محمدبن حسن صفار قمى، بصائرالدرجات الکبرى فى فضائل آل محمد(ع)، چاپ محسن کوچهباغیتبریزى، تهران ۱۳۶۲ ش؛<br />
*عبدالرزاقبن همام صنعانى، المصنَّف، چاپ حبیبالرحمان اعظمى، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳؛<br />
*طباطبائى؛<br />
*سلیمانبن احمد طبرانى، المعجمالکبیر، چاپ حمدى عبدالمجید سلفى، چاپ افست بیروت ۱۴۰۴ـ۱۴۰؛<br />
*احمدبن على طبرسى، الاحتجاج، چاپ محمدباقر موسوى خرسان، نجف ۱۳۸۶/ ۱۹۶۶، چاپ افست قم [بیتا.]؛<br />
*فضلبن حسن طبرسى، اعلام الورى باعلام الهدى، قم ۱۴۱۷؛<br />
*همو، مجمعالبیان فى تفسیرالقرآن، چاپ هاشم رسولى محلاتى و فضلاللّه یزدى طباطبائى، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸؛<br />
*طبرى، تاریخ(بیروت)؛ محمدبن حسن طوسى، الامالى، قم ۱۴۱۴؛<br />
*همو، تهذیب الاحکام، چاپ حسن موسوى خرسان، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱؛<br />
*همو، رجالالطوسى، چاپ جواد قیومى اصفهانى، قم ۱۴۱۵؛<br />
*همو، کتابالغیبة، چاپ عباداللّه طهرانى و علیاحمد ناصح، قم ۱۴۱۱؛<br />
*عزیزاللّه عطاردیقوچانى، مسندالامام الشهید ابیعبداللّهالحسینبن على(ع)، [تهران] ۱۳۷۶ش؛<br />
*محمدبن على علویشجرى، فضل زیارة الحسین((ع))، چاپ احمد حسینى، قم ۱۴۰۳؛<br />
*علیبن ابیطالب(ع)، امام اول، نهجالبلاغة، چاپ صبحى صالح، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷، چاپ افست قم [بیتا.]؛<br />
*محمدبن مسعود عیاشى، کتابالتفسیر، چاپ هاشم رسولى محلاتى، قم ۱۳۸۰ـ۱۳۸۱، چاپ افست تهران [بیتا.]؛<br />
*نعمانبن محمد قاضى نعمان، دعائم الاسلام و ذکر الحلال و الحرام والقضایا و الاحکام، چاپ آصفبن علیاصغر فیضى، قاهره [۱۹۶۳ـ ۱۹۶۵]، چاپ افست [قم، بیتا.]؛<br />
*باقر شریف قرشى، حیاةالامام الحسنبن على، بیروت ۱۴۱۳/ ۱۹۹۳؛<br />
*سعیدبن هبةاللّه قطب راوندى، الخرائج و الجرائح، قم ۱۴۰۹؛<br />
*علیبن ابراهیم قمى، تفسیرالقمى، چاپ طیب موسوى جزائرى، نجف ۱۳۸۷، چاپ افست قم [بیتا.]؛<br />
*کلینى؛<br />
*فراتبن ابراهیم کوفى، تفسیر فراتالکوفى، چاپ محمدکاظم محمودى، تهران ۱۴۱۰/۱۹۹۰؛<br />
*مجد خوافى، روضه خلد، چاپ حسین خدیوجم، تهران ۱۳۴۵ش؛<br />
*مجلسى؛<br />
*یوسفبن عبدالرحمان مِزّى، تحفةّ الاشراف بمعرفة الاطراف، چاپ عبدالصمد شرفالدین و زهیر شاویش، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳؛<br />
*همو، تهذیب الکمال فى اسماء الرجال، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲؛<br />
*مسعودى، تنبیه؛<br />
*همو، مروج(بیروت)؛<br />
*مسلمبن حجاج، الجامعالصحیح، بیروت : دارالفکر، [بیتا.]؛<br />
*محمدبن محمد مفید، الارشاد فى معرفة حججاللّه علیالعباد، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳؛<br />
*ناصر خسرو، سفرنامه ناصرخسرو قبادیانى مروزى، چاپ محمد دبیرسیاقى، تهران ۱۳۷۳ش؛<br />
*یحییبن حسین ناطق بالحق، الافاده فى تاریخ الائمة السادة، چاپ محمدکاظم رحمتى، تهران ۱۳۸۷ش؛<br />
*محمدصادق نجمى، سخنان حسینبن على(ع)(از مدینه تا کربلا)، قم ۱۳۷۸ش؛<br />
*نصربن مزاحم، وقعة صفّین، چاپ عبدالسلام محمد هارون، قاهره ۱۳۸۲، چاپ افست قم ۱۴۰۴؛<br />
*نعیمبن حمّاد، کتابالفتن، چاپ سهیل زکار، [بیروت] ۱۴۱۴/ ۱۹۹۳؛<br />
*یعقوبى، تاریخ.<br />
<br />
==پی نوشت==<br />
<references /><br />
[[رده:افراد]]<br />
[[رده:شهدای بنیهاشم]]<br />
[[رده:اهل بیت]]<br />
[[رده:شهدای کربلا]]<br />
[[رده:خامس آل عبا]]<br />
[[رده:امامان]]<br />
[[en:Hussain ibn Ali]]</div>Agharebhttps://fa.wikihussain.com/index.php?title=%D9%84%DB%8C%D9%84%D9%89&diff=29789لیلى2021-03-07T06:55:15Z<p>Aghareb: </p>
<hr />
<div>'''لَیلیٰ بنت أبی مُرَّة بن عُروَة بن مسعود الثَقَفی''' همسر [[امام حسین (ع)]] و مادر [[علی اکبر (ع)|حضرت علی اکبر (ع)]]. لیلیٰ از طرف پدر به [[قبیله ثقیف]] و از طرف مادر به [[بنى امیه|بنی امیه]] میرسد. برخی از نظر شأن و مقام او را مشهورترین بانوی زمان خود دانستهاند.<ref>محلاتی، ج۵، ص۲۹۵.</ref><br />
<br />
نام لیلا (لیلیٰ) در فرهنگ عامه [[شیعه]] معروف است و این معروفیت از آنجاست که وی مادر علی اکبر (ع) بودهاست. در مورد حضور وی در [[کربلا]] اختلاف نظر است.<br />
<br />
==نام==<br />
نام وی در اکثر منابع لیلیٰ ذکر شده است؛ اما ابنسعد در طبقات کبری نام وی را آمنه ذکر کرده است.<ref>''الطبقات الکبری''، خامسة۱، ص۴۷۰</ref>و برخی از معاصران نام وی را ام لیلیٰ گفتهاند.<ref>محلاتی، ج۵، ص۲۹۵</ref> به همین دلیل گاهی در مجالس [[روضه]] از وی با نام ام لیلیٰ یاد میشود.<br />
<br />
==نسب==<br />
پدر لیلیٰ، ابی مُرَّه بن عُروَه بن مسعود بن مُعَتِّب و از [[قبیله ثقیف]] بود.<ref>''الاستیعاب''، ج۳، ص۱۰۶۶</ref>[[ابی مره بن عروه|ابی مُرَّه]] در زمان [[پیامبر (ص)]] متولد شد. ابی مره و پدرش، [[عروه بن مسعود]]، هر دو از [[صحابه]] پیامبر (ص) بودند. ابومره با برادش خدمت پیامبر (ص) رسید و [[اسلام]] آورد.<ref>الإصابة، ابن حجر العسقلانی، ج۷، ص۳۰۶.</ref> عروة بن مسعود یکی از سادات اربعه در اسلام و از و بزرگان عرب است. او را در مَثَل [[صاحب یس]] و شبیهترین مردم به [[حضرت عیسی (ع)|عیسی بن مریم]] گفتهاند.<ref>''الاستیعاب''، ج۳، ص۱۰۶۷.</ref><br />
مادر لیلیٰ [[میمونه دختر ابوسفیان| میمونه]] دختر [[ابوسفیان بن حرب|ابوسفیان]] از [[بنی امیه]]<ref> ''إبصارالعین''، السماوی، ص:۴۹</ref> و معروف بهام شیبه بود.<ref>''مقاتل الطالبیین''، ص۸۶.</ref><br />
<br />
==ازدواج و فرزند==<br />
امام حسین (ع) با لیلیٰ [[ازدواج]] کرد و [[علی اکبر (ع)]] ثمره این ازدواج است.<ref>''إمتاع الأسماع''، المقریزی، ج۶، ص۲۶۹.</ref><br />
معروفیت وی بیشتر به دلیل بیان نامش در [[روضه]]ها و مجالس مربوط به علی اکبر (ع) است.<br />
<br />
==حضور در واقعه کربلا==<br />
در منابع اولیه و قدیمی اثری از حضور لیلیٰ در [[واقعه کربلا]] یافت نمیشود اما برخی از منابع متأخر به حضور وی در [[کربلا]] اشاره کردهاند. طبق این منابع، لیلیٰ هنگام شهادت فرزندش علی اکبر(ع)، در خیمه برای او دعا میکرده و پارهپاره شدن پیکر او را با چشم خود نظارهگر بوده است.<ref>إبصارالعین، السماوی، ص۲۲۴.</ref><br />
<br />
==لیلای دیگر==<br />
[[حضرت علی (ع)]] نیز همسری به نام [[لیلی بنت مسعود]] داشت که مادر [[ابوبکر بن علی بن ابی طالب|ابوبکر بن علی(ع)]] یکی از [[شهدای کربلا]] است.<ref>الاختصاص، المفید، ص۸۲.</ref> این لیلیٰ گاه با لیلیٰ مادر علی اکبر(ع) اشتباه گرفته میشود.<ref>''السیرة النبویة و أخبار الخلفاء''، أبوحاتم التمیمی، ج۲، ص۵۵۹.</ref><br />
==پیوند به بیرون==<br />
منبع مقاله:[http://http://fa.wikishia.net/view/%D9%84%DB%8C%D9%84%DB%8C_%D8%AF%D8%AE%D8%AA%D8%B1_%D8%A7%D8%A8%DB%8C_%D9%85%D8%B1%D8%A9 دانشنامه مجازی مکتب اهل بیت (ع)]<br />
<br />
==منابع==<br />
<br />
*ابن اثیر، علی بن محمد(م ۶۳۰)، أسد الغابة فی معرفة الصحابة، بیروت،دار الفکر، ۱۴۰۹.<br />
*ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله(م ۴۶۳)، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت،دار الجیل، ط الأولی، ۱۴۱۲.<br />
*ابوحاتم تمیمی، السیرة النبویة و أخبار الخلفاء، الکتب الثقافیه، بیروت، ۱۴۱۷ ق، چاپ سوم.<br />
*اصفهانی، ابوالفرج علی بن الحسین(م ۳۵۶)، مقاتل الطالبیین، تحقیق سید احمد صقر، بیروت،دار المعرفة، بیتا.<br />
*سماوی، محمد بن طاهر،إبصار العین فی أنصار الحسین علیهالسلام، دانشگاه شهید محلاتی، قم، ۱۴۱۹ ق، چاپ اول.<br />
*شیخ مفید، الإختصاص، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ ق، چاپ اول.<br />
*محلاتی، ذبیح الله، ریاحین الشریعه، دارالکتب اسلامیه، تهران، بیتا.<br />
*مقریزی، تقی الدین، إمتاع الأسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفدة و المتاع، دارالکتب العلمیه، بیروت، ۱۴۲۰ ق، چاپ اول.<br />
<br />
==پینوشت==<br />
<br />
[[رده:افراد]]<br />
[[رده:همسران امام حسین (ع)]]<br />
<references /></div>Agharebhttps://fa.wikihussain.com/index.php?title=%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D9%84%D9%89_(%D8%B9)&diff=29780حسین بن على (ع)2021-03-07T06:38:53Z<p>Aghareb: </p>
<hr />
<div>{{جعبه اطلاعات ائمه|نام کامل=حسین بن علی|تصویر=Imam hussain.jpg|نقش=امام سوم شیعیان|کنیه=اباعبدالله|لقب=سیدالشهدا، ثارالله، مصباح الهدی و ...|زادگاه=مدینه|زادروز=سوم شعبان سال چهارم قمری|مدت امامت=حدود ۱۰ سال|مدفن=کربلا|محل زندگی=مدینه و کوفه|پدر=حضرت علی(ع)|تاریخ شهادت=دهم محرم سال ۶۱ قمری|مادر=حضرت زهرا(س)|همسران=رباب، لیلا، ام اسحاق ، شهربانو|فرزندان=امام سجاد(ع)، علی اکبر(ع) ، علی اصغر(ع)، سکینه، فاطمه، جعفر}}<br />
<br />
'''[[حسین]] بن على'''، امام سوم از امامان دوازدهگانه شیعه امامیه و یکى از چهارده معصوم است که در [[کربلا]] در سال ۶۱ هجری به همراه اصحابش در روز [[عاشورا]] به [[شهادت]] رسید. <br />
==نسب==<br />
به اتفاق همه منابع، نام و نسب او [[حسین بن علی|حسین بن علی]]<nowiki/> بن ابیطالب بن عبدالمطلب بن هاشم است. جد مادریاش پیامبر اکرم صلیاللّه علیهوآلهوسلم، پدرش امیرمؤمنان على علیهالسلام و مادرش فاطمه سلام اللّه علیها دختر رسول خداست<ref>ابنسعد، ج ۶، ص ۳۹۹؛ ابوالفرج اصفهانى، ص ۵۱؛ مفید، ج ۲، ص ۲۷.</ref>. پیامبر او را به نام پسر دوم هارون، شَبیر، [[حسین بن علی|حسین]] نامید<ref>ابنسعد، ج ۶، ص ۳۵۶ـ۳۵۷؛ ابنحنبل، ج ۱، ص ۹۸، ۱۱۸؛ دولابى، ص ۹۹؛ کلینى، ج ۶، ص ۳۳؛ قس ابنسعد، همانجا؛ دولابى، ص ۱۲۲، که حسین را مشتق از حسن شمردهاند.</ref>. بنابر برخى روایات، امام على دوست داشت که او را حرب بنامد، اما در نامگذارى بر پیامبر پیشى نگرفت<ref>رجوع کنید به ابنبابویه، ۱۳۶۳ش الف، ج ۲، ص ۲۵ـ۲۶؛ فضلبن حسن طبرسى، ۱۴۱۷، ج۱، ص۴۲۷ـ ۴۲۸؛ قس بلاذرى، ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰، ج ۲، ص ۴۵۴.</ref>. بنابر روایات دیگر، نخست امام به نام عمویش، جعفر طیار -که در آن زمان هنوز در حبشه بود- جعفر نامیده شده بود، اما پیامبر نام او را به [[حسین]] تغییر داد<ref>ابنحنبل، ج ۱، ص ۱۵۹؛ دولابى، ص ۹۹، ۱۲۱؛ طبرانى، ج۳، ص ۹۸.</ref>. اما بنابر روایات شیعى، پیامبر بدواً و پیش از آنکه نامى براى او انتخاب شود نام حسین را به امر خدا بر آن حضرت نهاد<ref>براى نمونه رجوع کنید به کلینى، ج ۶، ص ۳۳ـ۳۴؛ ابنبابویه، ۱۳۸۵ـ ۱۲۸۶، ج۱، ص ۱۳۷ـ۱۳۸؛ طوسى، ۱۴۱۴، ص ۳۶۷؛ براى نقد محتوایى روایات دیگر رجوع کنید به قرشى، ج ۱، ص ۳۱ـ۳۲.</ref>. در برخى روایات تأکید شده است که نامهاى حسن و حسین از اسامى بهشتى بوده و پیش از اسلام سابقه نداشتهاند<ref>رجوع کنید به ابنسعد، ج ۱، ص ۳۵۷؛ دولابى، ص ۱۰۰؛ براى اقوال مشابه درباره نامگذارى امام حسن علیهالسلام رجوع کنید به حسنبن على*، امام.</ref>. کنیه امام حسین در تمام منابع ابوعبداللّه ذکر شده<ref>براى نمونه رجوع کنید به ابن ابیشیبه، ج ۸، ص ۶۵؛ ابنقتیبه، ۱۹۶۰، ص ۲۱۳؛ طبرانى، ج ۳، ص ۹۴؛ مفید، همانجا.</ref>، اما خصیبى<ref>ص ۲۰۱.</ref> کنیهاش را نزد خاصه ابوعلى دانسته است. به [[حسین بن علی|امام حسین(ع)]] القاب فراوانى نسبت داده شده که بسیارى از آنها با القاب برادرش، امام حسن(ع)، مشترک است<ref>رجوع کنید به حسنبن على*، امام.</ref>. از القاب خاص امام، زکى، طیب، وفىّ، سید، مبارک<ref>ابن ابیالثلج، ص ۲۸؛ ابنطلحه شافعى، ج ۲، ص ۳۷۴.</ref>، نافع، الدلیل على ذاتاللّه<ref>ابن ابیالثلج، همانجا.</ref>، رشید، و التابع لمرضاةاللّه<ref>ابنطلحه شافعى، همانجا.</ref> بوده است<ref>براى فهرستى از القاب آن حضرت رجوع کنید به ابنشهر آشوب، ج ۴، ص ۸۶.</ref>. ابنطلحه شافعى<ref>همانجا.</ref> لقب زکى را مشهورتر از دیگر القاب و لقب سید شباب أهلالجنه را مهمترین آنها دانسته است. در پارهاى از احادیث امامان شیعه نیز امام حسین(ع) با لقب شهید یا سیدالشهداء خوانده شده است<ref>براى نمونه رجوع کنید به حِمْیرى، ص۹۹ـ۱۰۰؛ ابنقولویه، ص۲۱۶ـ۲۱۹؛ طوسى، ۱۴۱۴، ص۴۹ـ ۵۰؛ مجلسى، ج ۳۷، ص ۹۴ـ۹۵؛ نیز رجوع کنید به سیدالشهداء.</ref>. در برخى متون ادبى و تاریخىِ متعلق به سدههاى چهارم به بعد براى امام [[حسین بن علی|حسین]] لقب امیرالمؤمنین نیز یاد شده است<ref>براى نمونه رجوع کنید به ابناعثم کوفى، ترجمه فارسى، ص ۸۰۲، ۸۴۶؛ ناصرخسرو، ص ۷۲ـ۷۵، ۸۵؛ سنایى، ص ۲۶۲، ۲۶۶؛ مجدخوافى، ص ۲۲، ۲۶، ۲۰۵، ۲۷۱؛ جنید شیرازى، ص ۲۵۱ـ۲۵۲.</ref>، که با توجه به اینکه آن حضرت هیچگاه خلافت ظاهرى نیافت، در خور توجه است.<br />
<br />
<br />
==ولادت و شهادت==<br />
در اینکه زادگاه امام حسین(ع) مدینه است، اختلافى نیست<ref>براى نمونه رجوع کنید به مفید، همانجا؛ طوسى، ۱۴۰۱، ج ۶، ص ۴۱.</ref>. سال تولد او را نیز سال سوم<ref>رجوع کنید به کلینى، ج ۱، ص ۴۶۳؛ طوسى، ۱۴۰۱، همانجا؛ ابنعبدالبرّ، ج ۱، ص ۳۹۲.</ref>، چهارم<ref>ابنسعد، ج ۶، ص ۳۹۹؛ یعقوبى، ج ۲، ص ۲۴۶؛ دولابى، ص ۱۰۲، ۱۲۱؛ طبرى، ج ۲، ص ۵۵۵؛ ابوالفرج اصفهانى، ص ۵۱؛ مفید، همانجا.</ref>، پنجم<ref>ابنعبدالبرّ، ج۱، ص۳۹۳.</ref> و ششم هجرى<ref>حاکم نیشابورى، ج ۳، ص۱۷۷؛ ابنعساکر، ج ۱۴، ص ۱۱۶.</ref> ذکر کردهاند. روز ولادت وى، بنابر قول مشهور، سوم شعبان بوده است<ref>مجلسى، ج ۴۴، ص۲۰۱.</ref>، اما برخى، زادروز امام را آخر ربیعالاول<ref>رجوع کنید به طوسى، ۱۴۰۱، همانجا.</ref>، پنجم ماه شعبان<ref>ابوالفرج اصفهانى؛ مفید، همانجاها؛ ابنطلحه شافعى، ج ۲، ص ۳۷۲.</ref> یا یکى از نخستین شبهاى ماه شعبان<ref>ابنسعد؛ طبرى؛ دولابى، همانجاها.</ref> نوشتهاند. بنابه روایتى، امام در غروب پنجشنبه متولد شد <ref>ابنبابویه، 1363ش ب، ج 1، ص 282؛ براى اقوال مختلف درباره روز و ماه و سال تولد امام رجوع کنید به فضلبن حسن طبرسى، 1417، ج 1، ص 420؛ مِزّى، 1422، ج 6، ص 398ـ399.</ref>. فاصله تولد امام حسین و امام حسن را شش ماه و ده روز<ref>رجوع کنید به کلینى، ج ۱، ص ۴۶۴؛ ابن ابیالثلج، ص ۸.</ref>، ده ماه و بیست و دو روز<ref>ابنقتیبه، ۱۹۶۰، ص ۱۵۸.</ref> و یک سال و ده ماه<ref>دولابى، ص ۱۰۱؛ ابنعبدالبرّ؛ ابنعساکر، همانجاها.</ref> گزارش کردهاند. پس از تولد، پیامبر همان آدابى را براى او به جا آورد که درباره حسنبن على انجام داده بود، مانند گفتن [[اذان]] و اقامه در گوش نوزاد و عقیقه کردن. به نوشته ابنسعد<ref>ج ۶، ص ۴۰۰ـ۴۰۱.</ref>، امّفضل<ref>همسر عباسبن عبدالمطلب.</ref>، به امر پیامبر، دایگى امام را برعهده گرفت و بدین ترتیب امام برادر رضاعى قُثمبن عباس، که او نیز شیرخواره بود، گردید<ref>نیز رجوع کنید به ابناعثم کوفى، ج۴، ص۳۲۳؛ قس ابنحنبل، ج ۶، ص ۳۴۰؛ دولابى، ص ۱۰۶؛ بهاءالدین اربلى، ج ۲، ص ۳۰۸،۳۲۰، ۳۴۸ـ۳۴۹، که این موضوع را به امام حسن (ع) نسبت دادهاند.</ref>. اما کلینى<ref>ج ۱، ص ۴۶۵.</ref> روایاتى نقل کرده است که بنابر آنها امام حسین(ع) از هیچ زنى، حتى مادرش فاطمه زهرا(س)، شیر نخورد. امام حسین(ع) در دهم محرّمِ<ref>روز عاشورا.</ref> سال ۶۱ هجرى در سرزمین نینوا<ref>کربلا.</ref> در عراق به شهادت رسید<ref>ابنسعد، ج۶، ص۴۴۱؛ بلاذرى، ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰، ج ۲، ص۵۱۲؛ طبرى، ج ۵، ص ۳۹۴،۴۰۰؛ طوسى، ۱۴۰۱، ج ۶، ص ۴۱ـ۴۲؛ قس طبرى، ج ۵، ص ۳۹۴، که بنابر روایتى شهادت امام را در ماه صفر دانسته است؛ ابن ابیالثلج، همانجا، که سال شهادت را شصتم هجرى ذکر کرده است.</ref>.روز شهادت امام را جمعه<ref>رجوع کنید به ابنسعد، همانجا؛ طبرى، ج ۵، ص ۴۲۲؛ ابوالفرج اصفهانى؛ طوسى، ۱۴۰۱، همانجاها.</ref>، شنبه<ref>طبرى؛ ابوالفرج اصفهانى؛ طوسى، ۱۴۰۱، همانجاها.</ref>، یکشنبه<ref>دولابى، ص ۱۳۳.</ref> و دوشنبه<ref>کلینى؛ طوسى، ۱۴۰۱، همانجاها.</ref> گزارش کرده<ref>نیز رجوع کنید به فضلبن حسن طبرسى، ۱۴۱۷، همانجا.</ref> و در این میان روز جمعه را قول صحیح و مشهور شمردهاند<ref name=":0">رجوع کنید به مسعودى، تنبیه، ص ۳۰۳؛ ناطقبالحق، ص ۱۱.</ref>. ابوالفرج اصفهانى<ref name=":0" /> قول شهادت امام در روز دوشنبه را قولى شایع میان مردم دانسته و آن را از نظر محاسبات تقویمى مردود شمرده است<ref>نیز رجوع کنید به ناطقبالحق، همانجا.</ref>. سن امام را به هنگام شهادت ۵۶ سال و پنج ماه<ref>رجوع کنید به ابنسعد؛ ابوالفرج اصفهانى، همانجاها؛ نیز رجوع کنید به ابنقتیبه، ۱۹۶۰، ص ۲۱۳؛ بلاذرى، ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰؛ یعقوبى، همانجاها؛ طبرانى، ج۳، ص۱۱۵، که سن امام را ۵۶ سال نوشتهاند.</ref>، ۵۷ سال و پنج ماه<ref>فضلبن حسن طبرسى، ۱۴۱۷، همانجا؛ نیز رجوع کنید به کلینى، ج۱، ص :۴۶۳ ۵۷ سال و چند ماه؛ ابنابیالثلج؛ مسعودى، تنبیه، همانجاها: ۵۷ سال.</ref> و ۵۸ سال<ref>ابنسعد؛ ابنقتیبه، ۱۹۶۰، همانجاها؛ طبرانى، ج۳، ص۹۸ـ۹۹، ۱۰۳، ۱۰۵؛ طوسى، ۱۴۰۱، همانجا.</ref> ذکر کردهاند<ref>براى اقوال گوناگون درباره سن امام به هنگام شهادت و روز و ماه و سالآن رجوع کنید به مزّى،۱۴۲۲، ج۶، ص۴۴۵ـ۴۴۶.</ref>.<br />
<br />
==سوانح حیات==<br />
پیش از امامت. ابنسعد<ref>ج ۶، ص ۳۹۹.</ref> امام حسین(ع) را در زمره واپسین طبقه<ref>طبقه پنجم.</ref> از اصحاب رسول خدا(ص) که به هنگام وفات آن حضرت خردسال بودند و در هیچ جنگى او را همراهى نکردند٬ یاد کرده است. قریب به هفت سال از زندگانى امام در زمان حیات پیامبر گذشت<ref>رجوع کنید به ابن ابیالثلج، همانجا؛ دلائلالامامة، ص ۱۷۷.</ref>. پیامبر او و برادرش را بسیار گرامى میداشت، چنانکه آن دو را بر سینه خود مینشاند و در همان حال با مردم سخن میگفت<ref>رجوع کنید به ابنسعد، ج ۶، ص ۴۰۱.</ref> و گاهى آن دو را بر دوش خود مینهاد<ref>ابنماجه، ج ۱، ص ۲۱۶؛ طبرانى، ج ۳، ص ۶۵.</ref>، بنا به نقلى، روزى پیامبر بر بالاى منبر سخنرانى میکرد و چون آن دو را دید از منبر پایین آمد و ایشان را در آغوش گرفت<ref>ابنحنبل، ج ۵، ص ۳۵۴؛ ابنماجه، ج ۲، ص ۱۱۹۰؛ ترمذى، ج ۵، ص ۳۲۴.</ref>. اما مهمترین رخداد دوران کودکى امام، شرکت در مباهله و معرفى او و برادرش به عنوان مصداق «ابناءَنا»<ref>رجوع کنید به آلعمران: ۶؛ براى بیان امام رضا علیهالسلام درباره این آیه رجوع کنید به ابنبابویه، ۱۳۶۳الف، ج ۱، ص ۲۳۱ـ۲۳۲.</ref> بود<ref>رجوع کنید به ابنسعد، ج ۶، ص ۴۰۶ـ۴۰۷؛ مسلمبن حجاج، ج ۷، ص ۱۲۰ـ۱۲۱؛ ابنبابویه، ۱۳۶۳ش الف، ج ۱، ص ۸۵؛ مفید، ج ۱، ص ۱۶۸؛ براى اقوال مشابه درباره امام حسن (ع) رجوع کنید به حسنبن على، امام.</ref>. بنابه گزارشى، امام حسین(ع) در کودکى به خلیفه دوم، که بر منبر پیامبر نشسته بود، اعتراض کرد و خلیفه نیز خطبه خود را نیمهکاره رها کرد و از منبر به زیر آمد<ref>ابنشبّه نمیرى، ج ۳، ص ۷۹۸ـ۷۹۹.</ref>. همچنین روایت شده است که خلیفه دوم سهم بیتالمال امام حسن و امام حسین(ع) را، به سبب قرابت آنان با رسول خدا، همانند سهم حضرت على(ع) و اهل بدر قرار داده بود<ref>ابنسعد، ج ۶، ص ۴۰۷.</ref>. در برخى منابع تاریخى از حضور امام حسین(ع) به اتفاق برادرش در فتح طبرستان به سال ۲۹ هجرى یاد شده است<ref>رجوع کنید به بلاذرى، ۱۴۰۷، ص ۴۶۷؛ طبرى، ج ۴، ص ۲۶۹.</ref>. در زمان خلافت عثمان، امام حسین(ع) به هنگام تبعید ابوذر به ربذه، در کنار پدر و برادرش امام حسن(ع) او را مشایعت کرد<ref>مسعودى، مروج، ج 3، ص 84؛ ابن ابیالحدید، ج 8، ص 253؛ براى سخن وى خطاب به ابوذر رجوع کنید به مجلسى، ج 22، ص 412ـ413.</ref>. به روایتى، در شورش برضد عثمان، امام حسین(ع)، به توصیه امام على(ع)، همراه با برادرش کوشید عثمان را از خطر محفوظ دارد <ref>نعیمبن حمّاد، ص 84ـ85.</ref> و به نقلى، در این واقعه مجروح شد <ref>ابنشبّه نمیرى، ج 3، ص 1131؛ قس ابنقتیبه، 1410، ج 1، ص 58، 62؛ مسعودى، مروج، ج 3، ص 89، که این مجروح شدن را به امام حسن (ع) نسبت دادهاند.</ref>. امام حسین در جنگهاى دوره خلافت امامعلى نیز حضور داشت <ref>رجوع کنید به بلاذرى، 1996ـ2000، ج2، ص187، 213، 246، 323؛ مسعودى، مروج، ج 3، ص 104ـ114، 136.</ref> و در جنگ صِفّین خطبهاى در تحریض به جهاد خواند <ref>رجوع کنید به نصربن مزاحم، ص 114ـ115.</ref>. همچنین امام على، امام حسین را پس از امام حسن علیهمالسلام متولى صدقات <ref>موقوفات.</ref> خود قرار داد <ref>ابنشبّه نمیرى، ج 1، ص 227؛ نهجالبلاغة، نامه 24.</ref>. به نقلى، امام حسین به هنگام شهادت پدر، براى انجام دادن مأموریتى که على علیهالسلام به او داده بود، در مدائن بود و با نامه امام حسن علیهالسلام از موضوع آگاه شد <ref>بلاذرى، 1996ـ2000، ج 2، ص 356، قس ج 2، ص 357.</ref>. امام حسین در مراسم تجهیز و خاکسپارى پدر حاضر بود <ref>رجوع کنید به ابنقتیبه، 1410، ج 1، ص 181؛ بلاذرى، 1996ـ2000، ج 2، ص 355ـ 356؛ مفید، ج1، ص25؛ مجلسى، ج42، ص235، 294ـ 295.</ref>.در دوره امامت امام حسنعلیهالسلام، که حدود ده سال به طول انجامید <ref>رجوع کنید به ابن ابیالثلج، همانجا؛ دلائل الامامة، ص 159، 177.</ref>، امام حسین همراه و همگام برادر بود. با اینکه طبق برخى منابع تاریخى، امام حسین با واگذارى خلافت به معاویه مخالف بود <ref>رجوع کنید به بلاذرى، 1996ـ2000، ج 2، ص 393، 456؛ ابناعثم کوفى، ج 4، ص 289ـ290.</ref> و حتى پس از صلح امام حسن، با معاویه بیعت نکرد <ref>ابناعثم کوفى، ج 4، ص 292.</ref>، پس از وقوع صلح به این مصالحه ملتزم بود. حتى وقتى برخى شیعیان از او تقاضا کردند پیمان را بشکند و با معاویه بجنگد، به آنان امر کرد که تا زمان مرگ معاویه منتظر بمانند <ref>رجوع کنید به بلاذرى، 1996ـ2000، ج 2، ص 457ـ458.</ref>. ابنسعد <ref>ج 6، ص 410ـ415.</ref> از امام باقر علیهالسلام روایت کرده که امام حسن و امام حسین، در نماز به مروان ــکه منصوب از جانب معاویه بودــ اقتدا میکردند و حال آنکه حسینبنعلى با وى برخوردهاى تند داشت؛ ضمن آنکه، تقیهاى هم در کار نبود. اما این روایت با شمار زیادى حدیث در منابع شیعه که از اقتدا به غیر معتقدان به عقاید صحیح و نیز اقتدا به شخص فاسق نهى کردهاست، سازگار نیست <ref>رجوع کنید به حرّ عاملى، ج8، ص 309ـ318.</ref>. مواجهه قاطع و صریح امام با مروان به هنگام اهانت به مادرش فاطمه سلاماللّهعلیها نیز گزارش شده است <ref>رجوع کنید به احمدبن على طبرسى، ج 2، ص 23.</ref>. همچنان که در برابر سبّ امام على علیهالسلام از سوى امویان، بهشدت واکنش نشان میداد <ref>ابنسعد، ج6، ص409ـ410، 415؛ براى گزارش برخورد متفاوت امام حسن علیهالسلام رجوع کنید به همانجاها؛ نیز رجوع کنید به حسنبن على*، امام.</ref>. در کل، گزارش منابع نشان میدهد که امام حسین در زمان امامتِ امام حسن آشکارتر از برادر در برابر بنیامیه موضع میگرفت و علنآ با آنان مخالفت میکرد <ref>براى نمونه رجوع کنید به همان، ج6، ص414ـ415.</ref>. با این حال، بهرغم برخى اختلافهاى ظاهرى در رفتار امام حسن و امام حسین علیهماالسلام <ref>رجوع کنید به همان، ج 6، ص 413؛ ابنابیشیبه، ج 2، ص 174.</ref>، غیر از توضیحى که از منظر عقیده امامتِ منصوص مطرح میشود، از نظر تحلیل تاریخى نیز وحدت رویه کلى آن دو قابل اثبات است <ref>نمونهاى از این هماهنگى در مراسم خاکسپارى امام حسن گزارش شده است رجوع کنید به حسنبن على*، امام.</ref>. امام حسین پس از شهادت امام حسن علیهالسلام، با وجود افرادى که به سن از وى بزرگتر بودند، شریفترین فرد از خاندان هاشم به شمار میرفت <ref>رجوع کنید به یعقوبى، ج 2، ص 226؛ نیز رجوع کنید به ابنسعد، ج 6، ص 409، که از احترام خاص ابنعباس به وى سخن گفته است.</ref> و در امور خویش با او مشورت میکردند و نظر او را بر رأى دیگران ترجیح میدادند <ref>رجوع کنید به ابنسعد، ج 6، ص 414ـ415.</ref>.<br />
==امامت در دوران خلافت معاویه==<br />
پس از وفات امام حسن علیهالسلام، مردم کوفه براى قیام برضد معاویه به امام [[حسین]] علیهالسلام نامه نوشتند، اما امام ضمن آنکه مشروعیت حکومت معاویه بر مسلمانان را رد کرد و بر جهاد با ظالمان تأکید نمود، از قیام دورى گزید و آن را به پس از مرگ معاویه موکول کرد <ref>همان، ج 6، ص 422ـ423؛ بلاذرى، 1996ـ2000، ج 2، ص 458ـ459؛ مفید، ج 2، ص 32.</ref>. معاویه نیز از قیام امام بیم داشت و پس از شهادت امام حسن از امام خواست که از قیام بپرهیزد و امام پایبندى خود را به عهدنامه صلح به وى یادآورى کرد <ref>ابنسعد، همانجا؛ قس بلاذرى، 1996ـ2000، ج 2، ص 459ـ460.</ref>. معاویه نیز به تعهد مالى سالیانه خود ادامه داد <ref>بلاذرى، 1996ـ2000، ج 2، ص 460.</ref>.معاویه خود بهخوبى از میزان نفوذ امام حسین علیهالسلام در مدینه آگاه بود، چنانکه به فردى از قریش گفته بود هرگاه حلقهاى از جمعیت در مسجدالنبى دیدى که سخن هزلى در آن نیست، آن حلقه حسین است <ref>ابنسعد، ج 6، ص 414.</ref>. زمانى که معاویه براى یزید بیعت میگرفت، امام از معدود کسانى بود که بیعت با یزید را نپذیرفت و در خطابهاى قاطع معاویه را محکوم کرد <ref>همان، ج 6، ص 422؛ یعقوبى، ج 2، ص 228؛ ابناعثم کوفى، ج 4، ص 337ـ339، 342ـ343؛ طبرى، ج 5، ص 303.</ref> و، برخلاف دیگر افراد بنیهاشم، هدیه معاویه را نیز قبول نکرد <ref>ابناعثم کوفى، ج 4، ص 339.</ref>. معاویه نیز، با توجه به جایگاه امام، به یزید توصیه کرده بود که با امام مدارا کند و در صدد بیعت گرفتن از امام نباشد <ref>ابنسعد، ج 6، ص 423؛ طبرى، ج 5، ص 322؛ ابناعثم کوفى، ج 4، ص 349ـ350؛ ابنبابویه، 1417، ص 215ـ216.</ref>.<br />
==شمایل و سیره==<br />
در بیشتر منابع حدیثى و تاریخى و رجالىِ کهن از شباهت حسینبن على به پیامبر اکرم سخن گفته شده <ref>رجوع کنید به بلاذرى، 1996ـ2000، ج 2، ص 366، 453؛ دولابى، ص 104؛ طبرانى، ج 3، ص 95؛ ناطقبالحق، ص 11؛ مفید، ج 2، ص 27.</ref> و در یک روایت، امام حسین شبیهترین فرد به پیامبر وصف شده است <ref>رجوع کنید به ابنحنبل، ج 3، ص 261؛ بخارى، ج 4، ص 216؛ ترمذى، ج 5، ص 325.</ref>. بنابر روایتى دیگر از امام على، آن حضرت فرزندش حسین را شبیهترین فرد به خود از نظر خُلق و خو و رفتار، دانسته است <ref>رجوع کنید به ابنسعد، ج 6، ص 413؛ بلاذرى، 1996ـ2000، ج 2، ص 123.</ref>.امام حسین علیهالسلام سپید چهره بود <ref>ناطقبالحق، همانجا.</ref>. گاه عمامهاى از خز <ref>طبرانى، ج 3، ص 101.</ref> و گاه عمامهاى سیاه بر سر میگذاشت <ref>ابنسعد، ج 6، ص 415؛ ابنابیشیبه، ج 6، ص 46؛ طبرانى، ج 3، ص 100.</ref>. موى سر و محاسن خود را خضاب مینمود <ref>ابنسعد، ج 6، ص 413ـ 417؛ ابن ابیشیبه، ج 6، ص 3، 15.</ref>. نقش دو انگشترى او یکى «لاالهالّااللّه، عُدَّةٌ للِقاءاللّه» و دیگرى «اناللّه بالغٌ اَمْرَه» بود <ref>کلینى، ج 6، ص 473ـ474؛ ابنبابویه، 1417، ص 193، 194، 543.</ref>.امام حسین علیهالسلام ۲۵ بار، همراه با نزدیکانش، پیاده حج گزارد <ref>ابنسعد، ج 6، ص 410؛ طبرانى، ج 3، ص 115؛ ابن عبدالبرّ، ج 1، ص 397.</ref>. با مسکینان مینشست، دعوت آنان را میپذیرفت و با آنان غذا میخورد و آنان را نیز به خانه خود دعوت میکرد و آنچه در منزل داشت از ایشان دریغ نمیکرد <ref>ابنسعد، ج 6، ص 413.</ref>. دشمنان امام نیز به فضائل او معترف بودند، چنان که معاویه میگفت که حسین همچون پدرش على اهل غدر و حیله نیست <ref>ابناعثم کوفى، ج 3، ص 40.</ref> و عمروبن عاص او را محبوبترین فرد از زمینیان نزد اهل آسمان میدانست <ref>ابنسعد، ج 6، ص 408؛ ابنابیشیبه، ج 7، ص 269.</ref>.او همواره احترام برادرش، امام حسن علیهالسلام، را پاس میداشت و در برابرش سخن نمیگفت، چنانکه محمدبن حنفیه با امام حسین چنین برخورد میکرد <ref>رجوع کنید به مجلسى، ج 43، ص 319؛ نیز براى روایتى دیگر درباره احترام امامحسین به امام حسن علیهالسلام رجوع کنید به بهاءالدین اربلى، ج 2، ص 481؛ و براى احترام محمدبن حنفیه به امامحسین رجوع کنید به ابنشهرآشوب، ج 4، ص 74.</ref>. امام بسیار بخشنده بود و در مدینه به جود و کرم شناخته شده بود <ref>رجوع کنید به ابنشهرآشوب، ج 4، ص 73.</ref>. اگر سائلى از او درخواست میکرد و امام در حال نماز بود، نمازش را کوتاه میکرد و هر چه در اختیار داشت، به او میداد <ref>ابنعساکر، ج 14، ص 185.</ref>. او غلامان و کنیزانش را در قبال خوشرفتاریشان آزاد میکرد. به نقلى، کنیزى را که معاویه همراه با اموال و لباسهاى فراوانى برایش هدیه فرستاده بود، در ازاى خواندن آیاتى از قرآن و سرودن شعرى درباره فناى دنیا و مرگ انسانها آزاد کرد و اموال را بدو بخشید <ref>ابنعساکر، ج 70، ص 196ـ197؛ براى موارد مشابه رجوع کنید به ابنحزم، ج 8، ص 515؛ بهاءالدین اربلى، ج 2، ص 476.</ref>. حتى یکبار یکى از غلامانش کار ناشایستى کرد که درخور عقاب بود ولى چون غلام آیه «والعافین عنالناس» را خواند، او را بخشید، سپس غلام گفت : «واللّه یحبالمحسنین»، و امام او را در راه خدا آزاد کرد <ref>بهاءالدین اربلى، ج 2، ص 478ـ479.</ref>. دَین اسامةبن زید را، که در بستر بیمارى افتاده و از پرداختش عاجز مانده بود، از جانب او پرداخت <ref>ابنشهرآشوب، ج 4، ص 72ـ73.</ref>. بنابه روایتى، زمین و اشیایى را که به او ارث رسیده بود، پیش از دریافت آن بخشید <ref>قاضى نعمان، ج 2، ص 339.</ref>. دیه مردى را در ازاى پاسخ به سه پرسش به طور کامل پرداخت و انگشتریاش را نیز بدو عطا کرد <ref>مجلسى، ج 44، ص 196؛ نیز رجوع کنید به ابن ابیالدنیا، ص 140؛ کلینى، ج 4، ص 47؛ ابنبابویه، 1362ش، ج 1، ص 135ـ136، درباره بخشش حسنین علیهماالسلام.</ref>. کرم او به حدى بود که زن و مردى یهودى به سبب این خلق نیکوى او مسلمان شدند <ref>ابن شهرآشوب، ج 4، ص 83.</ref>. او به آموزگار فرزندانش مال و لباس بسیار اعطا کرد و دهانش را از دُرّ پرکرد، در حالى که میگفت این جبرانکننده تعلیم تو نیست <ref>همان، ج 4، ص 73ـ74.</ref>. درباره حلم امام گفتهاند که وقتى مردى شامى به او و پدرش ناسزا گفت، از او درگذشت و او را مورد لطف قرار داد <ref>رجوع کنید به ابنعساکر، ج 43، ص 224ـ225.</ref>. گفته شده است اثر انبان آذوقهاى که براى ایتام و مساکین بر پشتش حمل میکرد، در روز شهادت آشکار بود <ref>ابنشهرآشوب، ج 4، ص 73.</ref>.<br />
<br />
==امامت==<br />
نص و تعیین الهى، به اعتقاد شیعه، از جمله شروط اساسى و ضرورى براى اثبات امامت هر امامى است. این نص درباه امام حسین علیهالسلام نیز به طرق مختلف وارد شده است. از آن جمله است حدیث مشهورى از پیامبر که بر امامت حسنین دلالت دارد <ref>رجوع کنید به قاضى نعمان، ج 1، ص 37؛ ابنبابویه، 1385ـ1386، ج 1، ص 211؛ خزاز رازى، ص 117؛ مفید، ج 2، ص 30؛ نیز رجوع کنید به حسنبن على*، امام.</ref>. افزون بر این، احادیثى از پیامبر رسیده است که در آنها به تعداد امامان و امامت امام على، امام حسن و امام حسین علیهمالسلام و نُه تن از فرزندان حسینبن على تصریح شده است <ref>براى نمونه رجوع کنید به ابنبابویه، 1363ش ب، ج 1، ص 257ـ258؛ خزاز رازى، ص 13ـ14، 23، 28ـ29، و جاهاى دیگر؛ نیز براى روایاتى مشابه از امام على و امام حسن علیهماالسلام رجوع کنید به خزاز رازى، ص 217، 221ـ223.</ref>. دلیل دیگر، وصیت امام حسن درباره جانشینى امام حسین پس از وى و سفارش به محمد حنفیه به پیروى از آن حضرت است <ref>رجوع کنید به ابناعثم کوفى، ج 4، ص 319؛ کلینى، ج 1، ص 301ـ302؛ خزاز رازى، ص 229؛ فضلبن حسن طبرسى، 1417، ج 1، ص 421ـ423؛ نیز براى اعتراف محمد حنفیه به امامت آن حضرت رجوع کنید به همان، ج 1، ص 423.</ref>. مفید <ref>ج 2، ص 30ـ31.</ref> بر آن است که با توجه به ادله مذکور، امامت امام حسین علیهالسلام ثابت و قطعى است گرچه آن حضرت، به سبب تقیه و التزام به صلح و ترک مخاصمه <ref>هُدْنه.</ref>، آشکارا به امامتِ خود دعوت، نکرد؛ اما پس از مرگ معاویه و اتمام دوره ترک مخاصمه، امامت را علنى کرد <ref>نیز رجوع کنید به فضلبن حسن طبرسى، 1417، ج 1، ص 423ـ424.</ref>.علم به جمیع شئون و معارف دین به شکل تام و کامل نیز از لوازم امامت است؛ از اینرو، امام على علیهالسلام از او، همچنان که از امام حسن، خواست براى مردم سخنرانى کند تا بعدها قریشیان او را به نداشتن علم منسوب نکنند <ref>رجوع کنید به ابنبابویه، 1417، ص 425؛ همو، 1357ش، ص 307ـ308.</ref>. شاهد آن اقوالى از صحابه درباره مقام علمى آن حضرت و تقاضاى افتاء از اوست <ref>براى نمونه رجوع کنید به ابنبابویه، 1357ش، ص 80؛ ابنعساکر، ج 14، ص 174، 180، 183ـ184.</ref>. به برخى سخنان خود امام حسین علیهالسلام درباره امامت خویش <ref>رجوع کنید به ابنبابویه، 1363ش الف، ج 1، ص 68؛ خزاز رازى، ص 230ـ234.</ref> و نیز پارهاى معجزات و کرامات که به دست آن حضرت تحقق یافت نیز در اثبات امامت وى استناد شده است <ref>رجوع کنید به فضلبن حسن طبرسى، 1417، ج 1، ص 423؛ براى نمونه رجوع کنید به صفار قمى، ص 291؛ ابنبابویه، 1363ش ب، ج 2، ص 537؛ طوسى، 1401، ج 5، ص 470؛ قطبراوندى، ج 1، ص 245ـ246؛ دلائل الامامة، ص 181ـ183، 186، 188ـ189؛ ابنعساکر، ج 14، ص 82؛ ابنشهرآشوب، ج 4، ص 57، 59ـ60؛ مجلسى، ج 44، ص 185ـ186؛ هاشمبن سلیمان بحرانى، ج 2، ص 83ـ230؛ نیز رجوع کنید به حبابه والبیه*.</ref>. گفتنى است گاه در انتساب پارهاى از کرامات یا فضایل یا برخى افعال، بین امام حسن و امام حسین علیهماالسلام خلاصه شده است.<br />
<br />
==فضائل و مناقب==<br />
در منابع حدیثى شیعه و سنّى مناقب و فضائلى خاص درباره امام حسین علیهالسلام، از زمان ولادت تا شهادت آن حضرت، نقل شده است. از جمله گفته شده است که دوران «حمل» وى شش ماه بود که نظیر آن پیشتر تنها درباره عیسیبن مریم یا یحییبن زکریا رخ داده بود <ref>رجوع کنید به کلینى، ج 1، ص 465؛ ابنبابویه، 1385ـ1386، ج 1، ص 206؛ دلائل الامامة، ص177؛ نیز رجوع کنید به ابنبابویه،1363ش ب، ج1، ص461؛ ابنشهرآشوب، ج 4، ص 92.</ref>. هنگام ولادت او جبرئیل به همراه هزار فرشته از آسمان فرود آمدند تا ولادتش را به پیامبر تبریک گویند <ref>کلینى، ج 1، ص 464؛ ابنبابویه، 1363ش ب، ج 1، ص 282ـ284؛ دلائلالامامة، ص 190؛ ابنشهرآشوب، ج 4، ص 82.</ref> و آنگاه جبرئیل پیامبر را از شهادت وى به دست امت مسلمان و نیز تداوم امامت در نسل او آگاه کرد <ref>کلینى، همانجا؛ نیز براى تفصیل بیشتر رجوع کنید به ابنبابویه، 1385ـ 1386، ج 1، ص 205ـ210؛ براى تشبیه تداوم امامت از صلب امام حسین نه برادرش حسن علیهماالسلام به ماجراى هارون و موسى رجوع کنید به ابنبابویه، 1362ش، ج 1، ص 305؛ براى فهرستى از روایاتى درباره اِخبار پیامبر از شهادت امام حسین علیهالسلام رجوع کنید به عبداللّهبن نوراللّه بحرانى، ج 17، ص 113ـ133.</ref>. جبرئیل مشتى از خاک کربلا را نیز براى پیامبر آورد و این خاک بعدها نزد امّسلمه بود و او از تغییر رنگ آن در روز عاشورا، از شهادت نواده پیامبر با خبر شد <ref>ابنسعد، ج 6، ص 417ـ419؛ ابنحنبل، ج6، ص294؛ ابنقولویه، ص132؛ ابنشهرآشوب، ج 4، ص63.</ref>.در روایات فراوانى پیامبر اصحابش را از شهادت فرزندش حسین آگاه کرده بود <ref>براى نمونه رجوع کنید به صفار قمى، ص 68؛ کلینى، ج 1، ص 209؛ ابنقولویه، ص 143ـ148؛ ابنبابویه، 1417، ص 89.</ref>. به جز پیامبر، امام على و امام حسن علیهما السلام نیز از ماجراى شهادت آن حضرت خبر داده بودند <ref>رجوع کنید به نصربن مزاحم، ص 142؛ ابنسعد، ج 6، ص 419ـ420؛ ابنقولویه، ص 149ـ156؛ ابنبابویه، 1417، ص 177ـ178، 196ـ197؛ همو، 1363ش ب، ج 1، ص 259ـ260، ج 2، ص 532ـ535؛ مفید، ج 1، ص 330ـ331؛ ابن شهر آشوب، ج 4، ص 93ـ94؛ براى تفصیل مآخذ روایى در منابع اهلسنّت رجوع کنید به امینى، ص 49ـ150.</ref>. چنانکه خداوند انبیاى پیشین را از شهادت امام آگاه ساخته بود <ref>براى فهرستى از این روایات رجوع کنید به عبداللّهبن نوراللّه بحرانى، ج 17، ص 101ـ112.</ref>.درباره حوادث روز عاشورا و پس از شهادت آن حضرت و نیز عقوبت کسانى که در شهادت امام دست داشتند، نیز امور معجزهآسایى نقل شده است <ref>رجوع کنید به کربلا*، واقعه.</ref>. از جمله گفتهاند خدا در روز عاشورا چهارهزار فرشتهاى را که در جنگ بدر به یارى پیامبر فرستاده بود، به سوى او فرود آورد و امام مخیر شد که از بین پیروزى و دیدار با پیامبر یکى را برگزیند و او ترجیح داد به لقاى پیامبر نایل شود. این فرشتگان به امر خدا تا روز قیامت بر مزارش گریه میکنند و براى زائران دعا و طلب بخشش میکنند <ref>رجوع کنید به ابنقولویه، ص171ـ172، 354؛ ابنبابویه، 1363ش ب، ج 2، ص 672؛ دلائلالامامة، ص 178.</ref>.در منابع حدیث و تفاسیر شیعه نیز آیاتى از قرآن درباره امام حسین علیهالسلام تأویل یا تطبیق <ref>در اینباره رجوع کنید به جرى و انطباق*.</ref> شده است. از جمله آیه ۱۵ سوره احقاف که در آن از مادر باردارى سخن گفته شده است که با رنج کودک خویش را حمل میکند و با درد او را به دنیا میآورد. این آیه ناظر به فاطمه زهرا سلاماللّهعلیها دانسته شده که در دوران حمل فرزندش خبر شهادت او را از پیامبر از طریق جبرئیل شنید و غمگین شد <ref>رجوع کنید به کلینى، ج 1، ص 464؛ ابنقولویه، ص 122؛ ابنبابویه، 1385ـ 1386، ج 1، ص 206؛ ابنشهرآشوب، ج 4، ص 57؛ نیز رجوع کنید به قمى، ج 2، ص 297.</ref>. همچنین حروف مقطعه ابتداى سوره مریم <ref>کهیعص.</ref> در اشاره به واقعه کربلا تأویل شده است که خداوند پس از آنکه اسامى پنج تن را به زکریاى نبى آموخت، رمزش را براى وى آشکار کرد <ref>قمى، ج 2، ص 48؛ ابنبابویه، 1363ش ب، ج 2، ص 461؛ همو، 1361ش، ص22؛ دلائل الامامة، ص 513ـ514؛ احمدبنعلى طبرسى، ج 2، ص 272ـ 273؛ ابنشهرآشوب، ج 4، ص 92؛ فضلبن حسن طبرسى، 1408، ذیل آیه.</ref>. گفته شده است زکریا وقتى از ماجراى شهادت امام حسین علیهالسلام آگاه شد از خداوند خواست تا فرزندى به وى عطا کند که سرنوشتى مشابه حسین داشته باشد و خداوند یحیى را به او داد که مدت حملش شش ماه بود و همچون حسین به شهادت رسید <ref>ابنبابویه، 1363شب؛ دلائلالامامة؛ احمدبن على طبرسى؛ ابنشهرآشوب، همانجاها.</ref>. همچنین آیات ۶ سوره احزاب <ref>رجوع کنید به کلینى، ج 1، ص 287ـ288؛ ابنبابویه، 1363ش ب، ج 1، ص 323، ج 2، ص 414؛ ابنشهرآشوب، ج 4، ص 54؛ نیز رجوع کنید به عیاشى، ج 1، ص 251، ج 2، ص 72.</ref> و ۲۸ سوره زخرف <ref>ابنبابویه، 1385ـ 1386، ج 1، ص 207؛ همو، 1363ش ب، ج 1، ص 323، ج 2، ص 359، 415، 417؛ ابنشهرآشوب، ج 4، ص 53ـ54؛ نیز رجوع کنید به فضلبن حسن طبرسى، 1408؛ طباطبائى، ذیل آیه.</ref> در اشاره به تداوم امامت از نسل امام حسین علیهالسلام تفسیر شدهاند. برخى از آیات قرآن نیز ناظر به قیام و شهادت آن حضرت دانسته شدهاند، از جمله آیه ۷۷ سوره نساء <ref>رجوع کنید به کلینى، ج 8، ص 330؛ نیز رجوع کنید به عیاشى، ج 1، ص 258، ج 2، ص 235.</ref>، آیه ۳۳ سوره اسراء <ref>کلینى، ج 8، ص 255؛ ابن قولویه، ص 135؛ نیز رجوع کنید به عیاشى، ج 2، ص 290؛ کوفى، ص 240.</ref> و آیات ۲۷ تا ۳۰ سوره فجر <ref>قمى، ج 2، ص 422؛ مجلسى، ج 24، ص 93؛ نیز رجوع کنید به ابنبابویه، 1368ش، ص 123؛ فضلبن حسن طبرسى، 1408، ج 10، ص 730، که سوره فجر سوره امام حسین علیهالسلام شمرده شده است.</ref>. براى زیارت امام حسین فضیلتهاى بسیارى ذکر شده و در احادیث منقول از پیامبر و امامان شیعه بر آن تأکید بسیار گردیده است <ref>براى روایات فضیلت زیارت امام حسین و زیارتنامههاى آن حضرت رجوع کنید به علوى شجرى، ص 28ـ94؛ ابنقولویه، ص 220، 439؛ طوسى، 1401، ج 6، ص 42ـ 69.</ref>، همچنانکه براى تربت آن حضرت فضائل بسیارى یاد کردهاند <ref>رجوع کنید به تربت*.</ref>.<br />
==سخنان امام==<br />
از امام حسین علیهالسلام سخنان زیادى بر جاى نمانده، که مهمترین علت آن، وضع خاص جهان اسلام در آن دوره و تنگناهاى شدیدى بوده که نظام حاکم اموى، هم براى عترت پیامبر و هم براى شیعیانشان، ایجاد میکرده است. به جز خطبهها و سخنان امام در ماجراى قیام عاشورا <ref>براى مجموعهاى از این اقوال رجوع کنید به روائعالحکمة، ص 272ـ311؛ نجمى، 1378ش.</ref>، برخى سخنان پراکنده از آن حضرت در متون کهن اهلسنّت و شیعه هست، از جمله سخنان حکمتآمیزى از امام درباره اصناف خلق <ref>رجوع کنید به ابنسعد، ج 6، ص 412؛ براى فهرستى از سخنان حکیمانه و مواعظ منقول از امام رجوع کنید به عطاردیقوچانى، ج 3، ص 143ـ152، 262ـ311.</ref>. همچنین است سخن مشهور آن حضرت در تأکید بر آزادگى، خطاب به سپاه اموى هنگامى که قصد حمله به خیام امام را داشتند و آن حضرت توان مقابله نداشت، با این مضمون که اگر دین ندارید، دست کم آزاده باشید <ref>براى نقلهاى گوناگون آن رجوع کنید به دینورى، ص 300؛ ابناعثم کوفى، ج 5، ص 117؛ طبرى، ج 5، ص 450؛ ابوالفرج اصفهانى، ص 79؛ ابنطاووس، 1417، ص 71.</ref>.برخى از دعاهاى امام حسین علیهالسلام در منابع کهن نقل شده است <ref>براى نمونه رجوع کنید به ابنسعد، ج 6، ص 413؛ ابنابیشیبه، ج 2، ص 200، ج 7، ص 113؛ حمیرى، ص 157ـ 158.</ref>. از مشهورترین آنها، دعاى عرفه است که متنى طولانى دارد و از ادعیه مشهور شیعه به شمار میرود و مضامین عرفانى بلندى در آن دیده میشود <ref>رجوع کنید به ابنطاووس، 1414ـ1415، ج 2، ص 74ـ87؛ نیز رجوع کنید به حکمتنامه امام حسین علیهالسلام، ج 1، ص 508ـ547؛ براى مجموعهاى از دعاهاى مروى از امام حسین رجوع کنید به همان، ج 1، ص 486ـ592.</ref>.روایاتى از امام در موضوعات اعتقادى، غالبآً در منابع شیعى، نقل شده است، از جمله درباره توحید <ref>رجوع کنید به ابنبابویه، 1385ـ1386، ج1، ص9؛ ابنشعبه، ص 244ـ245؛ ابنعساکر، ج 14، ص 183ـ184.</ref>، امامت <ref>صفار قمى، ص 32؛ کلینى، ج 1، ص 398ـ399.</ref>، مناقب اهلبیت <ref>برقى، ج 1، ص 61؛ صفار قمى، ص 472؛ طوسى، 1414، ص 253ـ254؛ احمدبن على طبرسى، ج 2، ص 22ـ23.</ref>، غیبت <ref>ابن ابیزینب، ص 213؛ ابنبابویه، 1363ش ب، ج 1، ص 264ـ269، 316ـ 318؛ طوسى، 1411، ص 190ـ191.</ref>، ویژگیهاى شیعه <ref>برقى، ج 1، ص 147، 163ـ164؛ عیاشى، ج 1، ص 185.</ref> و صفات مؤمن <ref>ابنبابویه، 1417، ص 200؛ مجلسى، ج 71، ص 315.</ref>. پارهاى مناظرات و احتجاجات نیز از آن حضرت نقل شده که مشتمل بر اثبات حقانیت و فضائل اهلبیت علیهمالسلام است <ref>رجوع کنید به احمدبن على طبرسى، ج 2، ص 13ـ26.</ref>. روایاتى نیز درباره فضائل قرآن <ref>رجوع کنید به کلینى، ج 2، ص 611ـ613.</ref> و تفسیر پارهاى آیات در شأن اهلبیت <ref>رجوع کنید به عیاشى، ج 2، ص 337ـ338؛ کلینى، ج 8، ص 244ـ245؛ ابنبابویه، 1362ش، ج 1، ص 42ـ 43؛ همو، 1357ش، ص 90ـ91؛ حسکانى، ج 1، ص 560.</ref> از آن حضرت وارد شده است.از امام حسین علیهالسلام، روایاتى در برخى ابواب فقه نیز نقل شده است <ref>براى نمونه رجوع کنید به صنعانى، ج 3، ص 532ـ533، ج 4، ص 214؛ ابن ابیشیبه، ج 1، ص 355، ج 2، ص 200، ج 7، ص 388، 619؛ عطاردیقوچانى، ج 3، ص 220ـ260.</ref>. در موضوعات اخلاقى نیز احادیثى از امام حسین علیهالسلام نقل کردهاند <ref>براى نمونه رجوع کنید به ابنشهر آشوب، ج 4، ص 81؛ بهاءالدین اربلى، ج 2، ص 474.</ref>.اشعارى نیز به امام منسوب است که معروفترین آنها ابیاتى است که امام درباره محبت خود به دخترش سکینه و مادر سکینه، رباب، سروده است <ref>رجوع کنید به ابنسعد، ج 6، ص 400؛ ابنقتیبه، 1960، ص213؛ بلاذرى، 1996ـ2000، ج2، ص140.</ref>. همچنین شعرى است که امام در آخرین روزها در بیوفایى روزگار به زبان آورده است <ref>رجوع کنید به طبرى، ج 5، ص 420؛ براى مجموعه اشعار منتسب به امام رجوع کنید به حکمتنامه امام حسین علیهالسلام، ج 2، ص 338ـ 420؛ همچنین براى تحلیل کلى از اشعار امام و مضامین آنها رجوع کنید به همان، ج 2، ص 330ـ336.</ref>.امام حسین از راویان سخنان پیامبر و پدرش امام علیبن ابیطالب علیهالسلام و مادرش فاطمه زهرا سلاماللّه علیها است که در مجموعههاى حدیثى اهلسنّت گردآمده است <ref>رجوع کنید به ابنحنبل، ج 1، ص 201؛ دولابى، ص 125ـ 133، 137ـ 138؛ طبرانى، ج 3، ص 127ـ136؛ مزّى، 1403، ج 3، ص 65ـ 67؛ براى فهرستى از کسانى که امام از آنها روایت کرده است رجوع کنید به همو، 1422، ج 6، ص 397.</ref>. از راویان امام، فرزندان آن حضرت، امام سجاد علیهالسلام و دخترش فاطمه، بیشترین روایت را از او نقل کردهاند <ref>رجوع کنید به دولابى، ص 125ـ 131؛ نیز براى فهرست روایات این دو از امام حسین علیهالسلام رجوع کنید به عطاردیقوچانى، ج3، ص382ـ383، 392ـ393.</ref>. بر مبناى استقصاى عطاردیقوچانى <ref>ج 3، ص 314ـ418.</ref> شمار راویانى که از وى حدیث نقل کردهاند، افزون بر دویست و پنجاه تناند <ref>براى اسامى شمارى از راویان امام در منابع کهن رجوع کنید به ابنحنبل، همانجا؛ دولابى، ص 131ـ135؛ طبرانى؛ مزّى، 1422؛ همو، 1403، همانجاها.</ref>. طوسى، برپایه مبناى خاص خود در کتاب رجال <ref>ص 99ـ106.</ref>، نام قریب به صد تن را به عنوان اصحاب آن حضرت فهرست کرده است که برخى از آنان در شمار اصحاب رسول خدا، امیرالمؤمنین علیبن ابیطالب و امام حسن علیهمالسلام بوده و غالبآ در کربلا وى را همراهى کرده و همانجا به شهادت رسیدهاند.سخنان امام حسین علیهالسلام تاکنون در چند مجموعه منتشر شده، که از آن جمله است: موسوعة کلمات الامام الحسین علیهالسلام <ref>قم 1374ش.</ref>، مسند الامام الشهید ابیعبدالله الحسینبن على علیهماالسلام <ref>تهران 1376ش.</ref>، و حکمتنامه امام حسین علیهالسلام <ref>قم 1385ش.</ref>.<br />
==پیوند به بیرون==<br />
<br />
*منبع مقاله: [http://rch.ac.ir/article/Details/12313 دانشنامه جهان اسلام]<br />
<br />
==منابع==<br />
<br />
*ابن ابیالثلج، تاریخ الائمة، در مجموعة نفیسة فى تاریخ الائمة، چاپ محمود مرعشى، قم: کتابخانه آیتاللّه مرعشى نجفى، ۱۴۰۶؛<br />
*ابن ابیالحدید، شرح نهجالبلاغة، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۸۵ـ۱۳۸۷/ ۱۹۶۵ـ۱۹۶۷، چاپ افست بیروت [بیتا.]؛<br />
*ابن ابیالدنیا، مکارمالاخلاق، چاپ مجدى سیدابراهیم، بولاق [بیتا.]؛<br />
*ابنابیزینب، الغیبة، چاپ فارس حسون کریم، قم ۱۴۲۲؛<br />
*ابن ابیشیبه، المصنَّف فى الاحادیث و الآثار، چاپ سعید محمد لحّام، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۹؛<br />
*ابناعثم کوفى، کتابالفتوح، چاپ على شیرى، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۱؛<br />
*همان، ترجمه محمدبن احمد مستوفى هروى، چاپ غلامرضا طباطبائیمجد، تهران ۱۳۷۲ش؛<br />
*ابنبابویه، الامالى، قم ۱۴۱۷؛<br />
*همو، التوحید، چاپ هاشم حسینى طهرانى، قم [? ۱۳۵۷ش]؛<br />
*همو، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، قم ۱۳۶۸ش؛<br />
*همو، عللالشرایع، نجف ۱۳۸۵ـ۱۳۸۶، چاپ افست قم [بیتا.]؛<br />
*همو، عیون اخبار الرضا، چاپ مهدى لاجوردى، قم ۱۳۶۳ش الف؛<br />
*همو، کتابالخصال، چاپ علیاکبر غفارى، قم ۱۳۶۲ش؛<br />
*همو، کمالالدین و تمام النعمة، چاپ علیاکبر غفارى، قم ۱۳۶۳ش ب؛<br />
*همو، معانى الاخبار، چاپ علیاکبر غفارى، قم ۱۳۶۱ش؛<br />
*ابنحزم، المُحَلّى، چاپ احمد محمد شاکر، بیروت: دارالفکر، [بیتا.]؛<br />
*ابنحنبل، مسند الامام احمدبن حنبل، بیروت: دارصادر، [بیتا.]؛<br />
*ابنسعد؛ ابنشبّه نمیرى، کتاب تاریخ المدینة المنورة: اخبار المدینةالنبویة، چاپ فهیم محمد شلتوت، [جده[ ۱۳۹۹/۱۹۷۹، چاپ افست قم ۱۳۶۸ش؛<br />
*ابنشعبه، تحفالعقول عن آل الرسول صلیاللّه علیهم، چاپ علیاکبر غفارى، قم ۱۳۶۳ش؛<br />
*ابنشهرآشوب، مناقب آل ابیطالب، چاپ یوسف بقاعى، قم ۱۳۸۵ش؛<br />
*ابنطاووس، اقبال الاعمال، چاپ جواد قیومى اصفهانى، قم ۱۴۱۴ـ۱۴۱۵؛<br />
*همو، مقتلالحسین علیهالسلام، المسمى باللهوف فى قتلى الطفوف، قم [ ۱۴۱۷]؛<br />
*ابن طلحه شافعى، مطالب السؤول فى مناقب آلالرسول، چاپ ماجدبن احمد عطیه، [بیجا، بیتا.]؛<br />
*ابن عبدالبرّ، الاستیعاب فى معرفة الاصحاب، چاپ علیمحمد بجاوى، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲؛ ابنعساکر، تاریخ مدینة دمشق، چاپ على شیرى، بیروت ۱۴۱۵ـ۱۴۲۱/ ۱۹۹۵ـ۲۰۰۱؛<br />
*ابنقتیبه، الامامة و السیاسة، المعروف بتاریخ الخلفاء، چاپ على شیرى، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰؛<br />
*همو، المعارف، چاپ ثروت عکاشه، قاهره ۱۹۶۰؛<br />
*ابنقولویه، کاملالزیارات، چاپ جواد قیومى اصفهانى، قم ۱۴۱۷؛<br />
*ابنماجه، سنن ابنماجة، چاپ محمدفؤاد عبدالباقى، [قاهره ۱۳۷۳/ ۱۹۵۴]، چاپ افست [بیروت، بیتا.]؛<br />
*ابوالفرج اصفهانى، مقاتل الطالبیین، چاپ کاظم مظفر، نجف ۱۳۸۵/۱۹۶۵، چاپ افست قم ۱۴۰۵؛<br />
*عبدالحسین امینى، سیرتنا و سنتنا: سیرة نبینا صلیاللّه علیه وآله و سنته، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲؛<br />
*عبداللّهبن نوراللّه بحرانى، عوامالعلوم و المعارف و الاحوال من الآیات و الاخبار و الاقوال، ج ۱۷، قم ۱۳۸۲ش؛<br />
*هاشمبن سلیمان بحرانى، مدینةالمعاجز، او، معاجز اهلالبیت(ع)، چاپ علاءالدین اعلمى، [قم] ۱۴۲۶/۲۰۰۵؛<br />
*محمدبن اسماعیل بخارى، صحیح بخارى، [چاپ محمد ذهنیافندى]، استانبول ۱۴۰۱/۱۹۸۱، چاپ افست بیروت [بیتا.]؛<br />
*احمدبن محمد برقى، کتابالمحاسن، چاپ جلالالدین محدث ارموى، تهران ۱۳۳۰ش؛<br />
*احمدبن یحیى بلاذرى، انسابالاشراف، چاپ محمود فردوسالعظم، دمشق ۱۹۹۶ـ ۲۰۰۰؛<br />
*همو، فتوحالبلدان، چاپ عبداللّه انیس طبّاع و عمر انیس طبّاع، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷؛<br />
*علیبن عیسى بهاءالدین اربلى، کشف الغمة فى معرفة الائمة علیهمالسلام، چاپ على فاضلى، [قم] ۱۴۲۶؛<br />
*محمدبن عیسى ترمذى، سننالترمذى، ج ۳ و ۵، چاپ عبدالرحمان محمد عثمان، بیروت ۱۴۰۳؛<br />
*جنیدبن محمود جنید شیرازى، شدّ الازار فى حطّ الاوزار عن زوّار المزار، چاپ محمد قزوینى و عباس اقبال آشتیانى، تهران ۱۳۶۶ش؛<br />
*محمدبن عبداللّه حاکم نیشابورى، المستدرک علیالصحیحین، چاپ یوسف عبدالرحمان مرعشلى، بیروت ۱۴۰۶؛<br />
*حرّ عاملى؛ عبیداللّهبن عبداللّه حسکانى، شواهدالتنزیل لقواعد التفضیل، چاپ محمدباقر محمودى، تهران ۱۴۱۱/۱۹۹۰؛<br />
*حکمتنامه امام حسین علیهالسلام، [گردآورى] محمد محمدیریشهرى، [همراهبا] ترجمه عبدالهادى مسعودى، قم : دارالحدیث، ۱۳۸۵ش؛<br />
*عبداللّهبن جعفر حِمْیرى، قریب الاسناد، قم ۱۴۱۳؛<br />
*علیبن محمد خزاز رازى، کفایة الاثر فیالنص علیالائمة الاثنیعشر، چاپ عبداللطیف حسینى کوه کمرى خوئى، قم ۱۴۰۱؛<br />
*حسینبن حمدان خصیبى، الهدایة الکبرى، بیروت ۱۴۰۶/ ۱۹۸۶؛<br />
*دلائل الامامة، [منسوب به] محمدبن جریر طبرى آملى، قم: مؤسسةالبعثة، ۱۴۱۳؛<br />
*محمدبن احمد دولابى، الذریة الطاهرة، چاپ محمدجواد حسینى جلالى، قم ۱۴۰۷؛<br />
*احمدبن داوود دینورى، الاخبار الطِّوال، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره ۱۹۶۰، چاپ افست قم ۱۳۶۸ش؛<br />
*روائع الحکمة : بلاغة الامامینالحسن و الحسین(ع)، [اعداد] مصطفى محسن موسوى، محسن شراره عاملى، و مهدى عطبى بصرى، بیروت: دارالصفوة، ۱۴۲۴/۲۰۰۴؛<br />
*مجدودبن آدم سنایى، حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، چاپ مدرس رضوى، تهران ۱۳۵۹ش؛<br />
*محمدبن حسن صفار قمى، بصائرالدرجات الکبرى فى فضائل آل محمد(ع)، چاپ محسن کوچهباغیتبریزى، تهران ۱۳۶۲ ش؛<br />
*عبدالرزاقبن همام صنعانى، المصنَّف، چاپ حبیبالرحمان اعظمى، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳؛<br />
*طباطبائى؛<br />
*سلیمانبن احمد طبرانى، المعجمالکبیر، چاپ حمدى عبدالمجید سلفى، چاپ افست بیروت ۱۴۰۴ـ۱۴۰؛<br />
*احمدبن على طبرسى، الاحتجاج، چاپ محمدباقر موسوى خرسان، نجف ۱۳۸۶/ ۱۹۶۶، چاپ افست قم [بیتا.]؛<br />
*فضلبن حسن طبرسى، اعلام الورى باعلام الهدى، قم ۱۴۱۷؛<br />
*همو، مجمعالبیان فى تفسیرالقرآن، چاپ هاشم رسولى محلاتى و فضلاللّه یزدى طباطبائى، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸؛<br />
*طبرى، تاریخ(بیروت)؛ محمدبن حسن طوسى، الامالى، قم ۱۴۱۴؛<br />
*همو، تهذیب الاحکام، چاپ حسن موسوى خرسان، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱؛<br />
*همو، رجالالطوسى، چاپ جواد قیومى اصفهانى، قم ۱۴۱۵؛<br />
*همو، کتابالغیبة، چاپ عباداللّه طهرانى و علیاحمد ناصح، قم ۱۴۱۱؛<br />
*عزیزاللّه عطاردیقوچانى، مسندالامام الشهید ابیعبداللّهالحسینبن على علیهماالسلام، [تهران] ۱۳۷۶ش؛<br />
*محمدبن على علویشجرى، فضل زیارة الحسین(علیهالسلام)، چاپ احمد حسینى، قم ۱۴۰۳؛<br />
*علیبن ابیطالب(ع)، امام اول، نهجالبلاغة، چاپ صبحى صالح، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷، چاپ افست قم [بیتا.]؛<br />
*محمدبن مسعود عیاشى، کتابالتفسیر، چاپ هاشم رسولى محلاتى، قم ۱۳۸۰ـ۱۳۸۱، چاپ افست تهران [بیتا.]؛<br />
*نعمانبن محمد قاضى نعمان، دعائم الاسلام و ذکر الحلال و الحرام والقضایا و الاحکام، چاپ آصفبن علیاصغر فیضى، قاهره [۱۹۶۳ـ ۱۹۶۵]، چاپ افست [قم، بیتا.]؛<br />
*باقر شریف قرشى، حیاةالامام الحسنبن على، بیروت ۱۴۱۳/ ۱۹۹۳؛<br />
*سعیدبن هبةاللّه قطب راوندى، الخرائج و الجرائح، قم ۱۴۰۹؛<br />
*علیبن ابراهیم قمى، تفسیرالقمى، چاپ طیب موسوى جزائرى، نجف ۱۳۸۷، چاپ افست قم [بیتا.]؛<br />
*کلینى؛<br />
*فراتبن ابراهیم کوفى، تفسیر فراتالکوفى، چاپ محمدکاظم محمودى، تهران ۱۴۱۰/۱۹۹۰؛<br />
*مجد خوافى، روضه خلد، چاپ حسین خدیوجم، تهران ۱۳۴۵ش؛<br />
*مجلسى؛<br />
*یوسفبن عبدالرحمان مِزّى، تحفةّ الاشراف بمعرفة الاطراف، چاپ عبدالصمد شرفالدین و زهیر شاویش، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳؛<br />
*همو، تهذیب الکمال فى اسماء الرجال، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲؛<br />
*مسعودى، تنبیه؛<br />
*همو، مروج(بیروت)؛<br />
*مسلمبن حجاج، الجامعالصحیح، بیروت : دارالفکر، [بیتا.]؛<br />
*محمدبن محمد مفید، الارشاد فى معرفة حججاللّه علیالعباد، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳؛<br />
*ناصر خسرو، سفرنامه ناصرخسرو قبادیانى مروزى، چاپ محمد دبیرسیاقى، تهران ۱۳۷۳ش؛<br />
*یحییبن حسین ناطق بالحق، الافاده فى تاریخ الائمة السادة، چاپ محمدکاظم رحمتى، تهران ۱۳۸۷ش؛<br />
*محمدصادق نجمى، سخنان حسینبن على(ع)(از مدینه تا کربلا)، قم ۱۳۷۸ش؛<br />
*نصربن مزاحم، وقعة صفّین، چاپ عبدالسلام محمد هارون، قاهره ۱۳۸۲، چاپ افست قم ۱۴۰۴؛<br />
*نعیمبن حمّاد، کتابالفتن، چاپ سهیل زکار، [بیروت] ۱۴۱۴/ ۱۹۹۳؛<br />
*یعقوبى، تاریخ.<br />
<br />
==پی نوشت==<br />
<references /><br />
[[رده:افراد]]<br />
[[رده:شهدای بنیهاشم]]<br />
[[رده:اهل بیت]]<br />
[[رده:شهدای کربلا]]<br />
[[رده:خامس آل عبا]]<br />
[[رده:امامان]]<br />
[[en:Hussain ibn Ali]]</div>Agharebhttps://fa.wikihussain.com/index.php?title=%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%A8%DA%A9%D8%B1_%D9%85%D8%AE%D8%B2%D9%88%D9%85%DB%8C&diff=29770ابوبکر مخزومی2021-03-06T21:11:28Z<p>Aghareb: </p>
<hr />
<div>'''ابوبکر مخزومی''' (در گذشته ۹۵ هجری<ref>''حیاة الامام الحسین ، ج ۳ ، ص ۲۸ به نقل از تهذیب التهذیب .''</ref>) یکی از فقهای هفتگانه بود که از روی خیرخواهی و نصیحت، از [[امام حسین (ع)|امام حسین(ع)]] خواست که به سوی [[عراق]] نرود. او در این راه، بی وفایی مردم را نسبت به پدر و برادر امام حسین (ع) یادآوری کرد.<ref>''مروج الذهب ، ج ۳، ص ۴۶.'' </ref><br />
<br />
وی از سادات قریش بود و در ایام خلافت عمر به دنیا آمد.<br />
<br />
ابوبکر مخزومی به خاطر نماز بسیار، به او راهب قریش میگفتند.<br />
<br />
==منابع==<br />
<br />
*''[http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=654837&pageStatus=0&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author جواد محدثی، فرهنگ عاشورا، قم، معارف، ج۱، ص۳۶.]''<br />
<br />
==پی نوشت==<br />
<br />
[[رده:همراهان قافله کربلا]]<br />
<references /></div>Agharebhttps://fa.wikihussain.com/index.php?title=%D8%A7%D9%85%D9%91_%D8%A7%D9%84%D8%A8%D9%86%DB%8C%D9%86&diff=29766امّ البنین2021-03-06T21:05:39Z<p>Aghareb: </p>
<hr />
<div>{{جعبه زندگینامه<br />
| اندازه جعبه =<br />
| عنوان =<br />
| نام = فاطمه بنت حزام<br />
| تصویر =<br />
| اندازه تصویر =<br />
| عنوان تصویر =<br />
| مکان تولد =<br />
| تاریخ مرگ = ۱۳ جمادی الثانی<br />
| آرامگاه = مدینه، قبرستان بقیع<br />
|عرض جغرافیایی محل دفن=<br />
|طول جغرافیایی محل دفن=<br />
<!-- عرض جغرافیایی به درجه دقیقه و ثانیه و جهت پیش فرض شمال--><br />
|latd=|latm=|lats=|latNS=N<br />
<!-- طول جغرافیایی به درجه دقیقه و ثانیه و جهت پیش فرض غرب--><br />
|longd=|longm=|longs=|longEW=E<br />
| محل زندگی = مدینه<br />
| ملیت =<br />
| نژاد =<br />
| تابعیت =<br />
| تحصیلات =<br />
| دانشگاه =<br />
| پیشه =<br />
| سالهای فعالیت =<br />
| کارفرما =<br />
| نهاد =<br />
| نماینده =<br />
| شناخته شده برای =<br />
| نقشهای برجسته =<br />
| سبک =<br />
| تأثیرگذاران = پیامبر اکرم(ص) {{سخ}} علی بن ابی طالب(ع)<br />
| تأثیرپذیرفتگان = حضرت عباس(ع)<br />
| شهر خانگی =<br />
| تلویزیون =<br />
| لقب = ام البنین<br />
| حزب =<br />
| جنبش =<br />
| مخالفان =<br />
| هیئت =<br />
| دین = اسلام<br />
| مذهب = شیعه<br />
| منصب =<br />
| مکتب =<br />
| آثار =<br />
| خویشاوندان سرشناس = علی بن ابی طالب(ع)<br />
| گفتاورد =<br />
| جوایز =<br />
| امضا =<br />
| اندازه امضا =<br />
| وبگاه =<br />
| پانویس =<br />
}}<br />
<br />
'''امّ البنین'''(س) مادر حضرت [[اباالفضل (ع)|اباالفضل(ع)]] و همسر علی بن ابی طالب(ع) پس از شهادت حضرت فاطمه بود که به معرفى عقیل، برادر حضرت امیر، به همسرى على(ع) در آمد. نامش فاطمه بنت حزام، از قبیله بنى کلاب و خواهر لبید شاعر بود. زنى بود با شرافت، از خانوادهاى ریشهدار و دلاور و نسبت به فرزندان حضرت زهرا(س) نیز بسیار مهربان بود.<br />
<br />
ثمرۀ ازدواج على(ع) با او چهار پسر بود، به نامهاى:<br />
<br />
- عباس<br />
<br />
- جعفر<br />
<br />
- عبداللّه<br />
<br />
- عثمان<br />
<br />
که هر چهار فرزندش روز عاشورا در رکاب [[حسین بن على (ع)|سیدالشهدا(ع)]] به [[شهادت]] رسیدند.<ref>الکامل، ابن اثیر، ج ۳،ص ۳۳۳؛ ادب الطفّ، ج ۱، ص ۷۲.</ref><br />
<br />
==زندگینامه==<br />
اُمّ البنین زنی ادیب و شاعری فصیح و اهل فضل و دانش بود.<ref>- اعلام النساء المؤمنات، کحاله، عمر رضا، بیروت: مؤسسأالرساله، ۱۳۹۷ ﻫ ق.، ص۴۹۶-۴۹۷.</ref> در خانه امام علی(ع)، فرزندان فاطمه(س) را بر فرزندان خود مقدم میداشت. آنان نیز برای این بانوی بافضیلت احترام خاصی قائل بودند و همچون مادر دوستش میداشتند. هنگام حرکت امام حسین(ع) به سوی مکه اُمّ البنین بیهیچ تردیدی پسران خویش را با کاروان حسینی همراه کرد تا برادر خویش را یار و یاور باشند. اُمّ البنین در واقعه کربلا حضور نداشت، اما هنگامی که کاروان سفر کربلا وارد مدینه میشد، کسی خواست خبر شهادت فرزندانش را به او بدهد و او گفت از حسین(ع) برایم بگویید. چون شنید که چهار فرزندش همراه امام حسین(ع) کشته شدهاند، گفت: <br />
<br />
«ای کاش فرزندانم و تمامی آنچه در زمین است فدای امام حسین(ع) میشد و او زنده میماند.»<br />
<br />
این سخن او را دلیل اخلاص کامل او به اهل بیت و امام حسین(ع) دانستهاند.<ref>- همانجا.</ref> او با صبوری و بزرگواری با شهادت فرزندانش برخورد کرد و به شهادت ایشان در کنار امام حسین(ع)، برادر و پیشوای خویش افتخار کرد. چون خبر شهادت امام حسین(ع) را با لب تشنه شنید، چنان بر سر کوفت و فریاد واحسینا سرداد که از حال رفت و گفت بندهای دلم پاره گردید. آوردهاند که زینب(س) پس از ورود به مدینه به دیدار اُمّ البنین رفت و شهادت فرزندان او را به وی تعزیت گفت. <ref>- [[قمر بنى هاشم«ع»]]، ص۱۶.</ref> <br />
<br />
این از منزلت بلند اُمّ البنین حکایت دارد. از آن پس اُمّ البنین هر روز با نوهاش عبیدالله فرزند حضرت عباس(ع) به قبرستان بقیع میرفت و در آنجا اشعاری که خود سروده بود، میخواند و دردمندانه مینالید و میگریست. مردمان بر او گرد میآمدند و با او در گریستن همنوا میشدند. حتی گفتهاند مروان بن حکم نیز میآمد و در آنجا میگریست. <ref>- مقاتل الطالبیین، اصفهانی، ابوالفرج علی بن حسین، ترجمۀ هاشم رسولی محلاتی، تهران: کتابفروشی صدوق. ، ص۸۵.</ref> سال وفات او مشخص نیست.<br />
<br />
==پس از کربلا==<br />
امّ البنین، پس از شهادت فرزندانش، همه روزه به بقیع مىرفت و بچههاى عباس را نیز به همراه مىبرد و به یاد فرزندان شهیدش مرثیه و نوحه مىخواند. زنان مدینه نیز به ندبه و نوحۀ او جمع مىشدند و مىگریستند. اشعارى هم دربارۀ عباس سروده بود.<ref>سفینة البحار، ج ۱، ص ۵۱۰.</ref><br />
<br />
وقتى زنان به امّ البنین تسلیت مىگفتند، مىگفت دیگر مرا «امّ البنین» خطاب نکنید، چرا که امروز دیگر آن فرزندانم نیستند و شهید شدهاند:<br />
<br />
{{شعر}}<br />
<br />
{{ب|لا تدعونّى و یک امّ البنین | تذکّرینى بلیوث العرین}} <br />
{{ب|کانت بنون لى ادعى بهم | و الیوم اصبحت و لا من بنین...<ref>''ریاحین الشریعه،ج 3،ص 294.''</ref>}}<br />
{{پایان شعر}}<br />
<br />
به این بانوى بزرگوار و مادر چهار شهید، قبل از ولادت فرزندانش فاطمه مىگفتند؛ امّا پس از آنکه داراى آن فرزندان شد، «امّ البنین» خطابش کردند، یعنى مادر پسران. عباس ۳۴ سال داشت، عبد الله ۲۵ سال، عثمان ۲۱ سال و جعفر ۱۹ سال.<br />
==منابع==<br />
<br />
*''[[فرهنگ عاشورا|فرهنگ عاشورا، جواد محدثی، قم، معارف، ج۱، ص ۵۵-۵۶.]]''<br />
*[http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/bibliographicAdvancedSearchProcess.do مرضیه محمدزاده، شهیدان جاوید، نشر بصیرت، ص ۴۴۸-۴۶۲.]<br />
<br />
==پی نوشت==<br />
<references /><br />
[[رده:افراد]]</div>Agharebhttps://fa.wikihussain.com/index.php?title=%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%A8&diff=29764رباب2021-03-06T20:55:23Z<p>Aghareb: فارسی نویسی اعداد</p>
<hr />
<div>'''رَباب بِنت إمر القَیس بن عدی'''، همسر [[امام حسین]](ع) و مادر [[سکینه فرزند حسین|سکینه(س)]] و [[علی اصغر (ع)|علی اصغر(ع)]] است. او را زنی عالم و اهل فصاحت و بلاغت معرفی کردهاند. رباب در [[واقعه کربلا]] حضور داشت و همراه اسیران به [[شام]] رفت. وفات وی را نیز پس از واقعه عاشورا و از شدت غصه و اندوه ذکر کردهاند.<br />
<br />
==نسب==<br />
رباب دختر امرؤالقیس بن عدی، است. پدرش از اعراب [[شام]] و [[نصرانی]] بود و در خلافت [[عمر بن خطاب|عمر]] مسلمان شد. از مادر رباب هم با نام هند الهنود دختر ربیع بن مسعود بن مصاد بن حصن بن کعب یاد شده است.<ref name=":0">''اعیان الشیعة''، ج۶، ص۴۴۹.</ref><br />
<br />
==ویژگیهای شخصیتی و اخلاقی==<br />
[[سید محسن امین]] میگوید: در کتاب [[الاغانی]] از قول [[هشام کلبی]] نقل شده است که رباب از بهترین زنان و افضل آنان در جمال، ادب و عقل بود.<ref name=":0" /><br />
<br />
==ازدواج با حسین بن علی(ع)==<br />
[[شیخ مفید]] در ذکر اولاد امام حسین(ع)، رباب را جزو همسران امام میشمارد.<ref>''الارشاد''، ج۲، ص۱۳۵.</ref> بنابر نقلی امرؤالقیس سه فرزند خود را از فرط علاقه و ارادت به حضرت علی(ع) به عقد ازدواج [[امیرالمؤمنین]](ع) و [[امام حسن]](ع) و [[امام حسین]](ع) درآورد.<ref>''انساب الاشراف''، ج۲، ص۱۹۵؛ تاریخ مدینه دمشق، ج۶۹، ص۱۱۹.</ref><br />
<br />
===علاقه امام حسین(ع) به رباب===<br />
امام حسین(ع) رباب را بسیار دوست میداشت<ref>''البدایة و النهایة''، ج۸، ص۲۲۸.</ref> و درباره وی شعر هم میسرود. در شعری که به امام حسین منسوب است، امام(ع) بیان میدارد خانهای که در آن رباب و سکینه باشد، دوست دارم.<ref>''اعیانالشیعة''، ج۶، ص۴۴۹.</ref> اشعار دیگری نیز درباره رباب به امام حسین(ع) منسوب است.<ref>برای نمونه ر.ک به ''تاج العروس''، ج۲، ص۱۰. انساب الاشراف، ج۲، ص۱۹۶.</ref><br />
<br />
==فرزندان==<br />
رباب دو فرزند از امام حسین(ع) داشت، یکی [[سکینه]] و دیگری [[علی اصغر (ع)|عبداللّه]]. عبداللّه(علی اصغر) در روز [[عاشورا]] در حالی که کودکی بیش نبود، در آغوش پدرش به [[شهادت]] رسید.<ref>''الارشاد''، ج2، ص135.</ref><br />
<br />
==حضور در کربلا==<br />
بر اساس شواهدی که نقل شده است، رباب در [[کربلا]] حضور داشت و همراه اسیران به شام رفت. گفته شده که او شهادت [[علی اصغر]](ع) در آغوش پدر را نظارهگر بود.<ref>اعیانالشیعة، ج۶، ص۴۴۹.</ref> [[ابن کثیر دمشقی]] میگوید: او در کربلا همراه حسین(ع) بود و هنگامی که حسین کشته شد، بسیار بیتابی میکرد.<ref>البدایة و النهایة، ج۸، ص۲۲۹.</ref> او پس از شهادت امام حسین(ع) چنین سروده است:<br />
{{شعر}}<br />
{{ب|انّ الّذی کان نورا یستضاء به|بکربلاء قتیل غیر مدفون}}<br />
{{ب|سبط النّبی جزاک اللّه صالحة|عنّا و جنّبت خسران الموازین}}<br />
{{ب|قد کنت لی جبلا صعبا ألوذ به|و کنت تصحبنا بالرّحم و الدّین}}<br />
{{ب|من للیتامی و من للسّائلین و من|یغنی و یأوی إلیه کلّ مسکین}}<br />
{{ب|و اللّه لا أبتغی صهرا بصهرکم|حتّی اغیب بین الرّمل و الطّین}}{{پایان شعر}}<br />
{{پایان شعر}}<br />
'''ترجمه:'''<br />
{{شعر}}<br />
{{ب|آن که نوری پرتوافشان بوده است|اکنون، کشته دفن ناشده کربلاست}}<br />
{{ب|نواده پیامبر! خدا تو را از سوی ما جزای نیکو دهد|[تو] از زیان وزن اعمال [در قیامت]، دور گشتهای.}}<br />
{{ب|تو برای من کوهی سخت بودی که به آن پناه میبردم|و تو با رحمت و دینداری، با ما مصاحبت میکردی.}}<br />
{{ب|[پس از تو] چه کسی برای یتیمان باشد و چه کسی برای درخواست کنندگان|و چه کسی نیاز را برطرف کند و مسکینان، به او پناه برند؟}}<br />
{{ب|به خدا سوگند، پس از تو با هیچکس دیگری ازدواج نخواهم کرد|تا آن که میان شن و گِل، مدفون و ناپیدا شوم.<ref>''دانشنامه امام حسین (ع)''، ج1، ص292-293.</ref>}}{{پایان شعر}}<br />
<br />
همچنین نقل شده است که رباب در مجلس [[ابن زیاد]]، سَرِ حسین بن علی(ع) را در آغوش گرفت و آن را بوسید و چنین سرود:<br />
{{شعر}}<br />
{{ب|وا حُسینَا فَلا نسیتُ حسینا|اقصَدَتْهُ اسِنَةُ الاعداء}}<br />
{{ب|غادَروُهُ بِکربلاء صریعا|لا سقی اللّه ُ جانبی کربلاء}}<br />
{{پایان شعر}}<br />
'''ترجمه:'''<br />
{{شعر}}<br />
{{ب|وا حسینا! [هیچ گاه] حسین را از یاد نخواهم برد|که نیزههای دشمنان، بدن او را چاک چاک کرده است.}}<br />
{{ب|در [[کربلا]] به نیرنگ، او را بر زمین زدند|خداوند، کران تا کران کربلا را سیراب نکند!<ref>دانشنامه امام حسین (ع)، ج1، ص292-293؛ تذکرةالخواص، ص234.</ref>}}{{پایان شعر}}<br />
<br />
==پس از واقعه کربلا==<br />
بنا بر برخی نقلها رباب یک سال نزد قبر حسین(ع) در کربلا ماند و سپس به [[مدینه]] باز گشت. اما [[شهید قاضی طباطبایی]] قائل است که رباب، عزا را در مدینه برپا کرده است نه در کربلا و میگوید: افزون بر این که [[امام سجاد (ع)|امام سجاد(ع)]] مانع میشد، همسر امام حسین(ع) خود نیز تا یک سال در بیابان کربلا تنها نمیماند و این مطلب را از شخصیت او بعید دانسته است. وی همچنین میگوید: هیچکس به طور قطع نگفته که بانوی معظمه، «رباب»، تمام یک سال را در کنار قبر مطهر مانده است، ابن اثیر هم برای این قول، قائلی ذکر نکرده است؛ پس خبر اول که بر ماندن یک سال در کنار قبر مطهر و اقامه عزا دلالت دارد که پس از آن از دنیا رفته است؛ گرفتار ضعف میگردد.<ref> تحقیق درباره اول اربعین حضرت سید الشهدا علیهالسلام، ص۱۹۸ - ۲۰۰.</ref><br />
<br />
[[ابن کثیر]] شعری را نیز از زبان او آورده است:<br />
{{شعر}}<br />
{{ب|اِلی الحول ثمَ اَسْمُ السلامَ علیکما|وَ مَنْ یبْک حَوْلاً کامِلاً فَقَد اعْتَذَر}}<br />
{{پایان شعر}}<br />
<br />
«تا یک سال، پس از آن بر شما درود میفرستم و [وداع میکنم] کسی که یک سال کامل بگرید پس از آن معذور است.»<ref>''البدایة و النهایة''، ج۸، ص۲۲۹.</ref><br />
<br />
وی همچنین در [[مدینه]]، خواستگارانی از اشراف و بزرگان [[قریش]] را ردّ کرد و حاضر نشد با کسی [[ازدواج]] کند. او میگفت: من پس از پیامبر(ص) پدر شوهری نمیخواهم.<ref>''الکامل فی التاریخ''، ج۴، ص۸۸.</ref><br />
<br />
روایتی را مصقلة الطحان از [[امام صادق]](ع) نقل کرده است که شنیدم امام صادق(ع) فرمود: چون حسین(ع) کشته شد، همسر کلابیه آن حضرت برایش سوگواری به پا کرد و خود گریست و زنان و خدمتگذاران او هم گریستند تا اشک چشمانش خشک شد و تمام گشت. آن هنگام یکی از کنیزانش را دید که میگرید و اشک چشمش جاری است، او را طلبید و گفت: چرا در میان ما تنها اشک تو جاری است؟! او گفت: من شربت سویق میآشامم. او هم دستور داد سویق تهیه کنند و از آن نوشیدند. بعد اظهار داشت میخواهم با این عمل برای گریستن بر حسین(ع) نیرو پیدا کنم.<ref>''کافی''، ج۱، ص۴۶۶.</ref><br />
<br />
==وفات==<br />
ابن اثیر مینویسد: رباب پس از آن واقعه یک سال بیشتر زنده نماند و در این یک سال زیر سایه ننشست و از شدت غصه و اندوه درگذشت.<ref>الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۸۸.</ref> [[سید محسن امین]] سال وفات رباب را [[سال 62 هجری قمری|62]] هجری(یعنی یک سال پس از عاشورا) ذکر میکند.<ref>''اعیانالشیعة''، ج۶، ص۴۴۹.</ref><br />
<br />
==منبع==<br />
[http://fa.wikishia.net/view/%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%A8_%D8%AF%D8%AE%D8%AA%D8%B1_%D8%A7%D9%85%D8%B1%D8%A4_%D8%A7%D9%84%D9%82%DB%8C%D8%B3 دانشنامه مجازی مکتب اهل بیت(ع)]<br />
==پینوشت==<br />
[[رده:همراهان قافله کربلا]]<br />
[[رده:اسیران کربلا]]<br />
<references /></div>Agharebhttps://fa.wikihussain.com/index.php?title=%D8%B1%D9%82%DB%8C%D9%87_%D8%A8%D9%86%D8%AA_%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86&diff=29762رقیه بنت حسین2021-03-06T20:12:46Z<p>Aghareb: </p>
<hr />
<div>'''رُقیّه بنت حسین'''، بنابر تذکرهها و مراثى متأخر، از دختران [[حسین بن على (ع)|حسین بن على]] بوده که در کودکى و هنگام اسارت خانواده امام در [[شام]] درگذشته است.{{Infobox person<br />
| name = رقیه بنت حسین<br />
| image = Sayyidah Ruqayya Mosque 01.jpg<br />
| caption = نگارهای از حرم رقیه<br />
| birth_date =<br />
| birth_place = مدینه، حجاز<br />
| death_date =<br />
| death_place = دمشق، شام<br />
| resting_place = حرم رقیه، دمشق<br />
| other_names = <br />
| father = حسین بن علی<br />
| mother = <br />
}}<br />
==در شام==<br />
منبع طبرى کتاب الحاویة فى مثالب معاویة اثر قاسم بن محمد بن احمد مأمونى، از علماى سنّى مذهب، بوده است که امروزه اثرى از آن در دست نیست.<ref>قمى، 1385ش، ج 1، ص 201ـ203</ref> در این کتاب<ref>ج 2، ص 179ـ180</ref> چنین آمده است: <br />
<br />
«زنان خاندان نبوّت در حالت اسیرى، حال مردان که در [[کربلا]] شهید شده بودند بر پسران و دختران ایشان پوشیده مىداشتند و هر کودکى را وعدهها مىدادند که پدر تو به فلان سفر رفته است، باز مىآید؛ تا ایشان را به خانه [[یزید]] آوردند. دخترکى بود چهارساله. شبى از خواب بیدار شد و گفت: پدر من حسین کجاست؟ این ساعت او را به خواب دیدم سخت پریشان. زنان و کودکان جمله در گریه افتادند و فغان از ایشان برخاست. یزید خفته بود، از خواب بیدار شد و حال تفحّص کرد. خبر بردند که حال چنین است. آن لعین در حال گفت که بروند و سر پدر او را بیاورند و در کنار او نهند. ملاعین سر بیاورده و در کنار آن دختر چهارساله نهادند. پرسید: این چیست؟ مَلاعین گفت: سر پدر تو است. آن دختر بترسید و فریاد برآورد و رنجور شد و در آن چند روز جان به حق تسلیم کرد»<ref>قس ابنطاووس، 1417، ص 109ـ110 که حکایتِ آمدن فاطمه زهرا(س) به خواب سکینه دختر امامحسین را نقل کرده و آنجا سخن از پیراهن امام است نه سر بریدهاش</ref>. <br />
<br />
حسین بن على کاشفى سبزوارى (متوفى 910) در روضةالشهداء<ref>ص 686ـ 687</ref> نیز همین داستان را با اندکى اختلاف و برخى افزودهها که به زبان حال شبیه است و همچنان بدون ذکر نام رقیه از کنز الغرائب فى قصص العجائب، کتابى در شرححال خلفاى چهارگانه و امام حسن(ع) و امام حسین(ع) از نجمالدین قاسم بن محمد مذمکینى (زنده در 882)، نقل کردهاست<ref>درباره این کتاب ← استورى[1] ، ج 1، بخش 2، ص 1266؛ دانشپژوه، ص 273</ref>. جز این دو منبع، در هیچیک از منابع کهن که امروز در دست است، از دختر خردسال امام که با دیدن سر بریده پدر جان سپرده باشد، ذکرى نیست. مؤلفان بعدى همین داستان را با اندک تغییراتى در کتابهای خود تکرار کردهاند<ref>براى نمونه ← طُرَیْحى، ص 136ـ137؛ قمى، 1379شالف، ج2، ص1002ـ1004؛ همان، 1379شب، ص415ـ 416</ref>. <br />
<br />
حائرى مازندرانى<ref>ص 626ـ627</ref> تصریح مىکند که مادر رقیه شاه زنان، دختر یزدگرد، بود و رقیه در پنج یا هفت سالگى در شام درگذشت، اما مستند هیچیک از این اقوال روشن نیست.<ref>قس همان، ص 584ـ585، که سن رقیه را از کامل بهائى و منتخب فخرالدین طُرَیحى بهترتیب چهار و سه سال نقل کردهاست؛ براى اقوال دیگر درباره مادر رقیه بدون ذکر مستند تاریخى ← ربانى خلخالى، ص 199؛ براى تفصیل بیشتر درباره زنان امام ← حسینبن على*، امام، بخش زنان و فرزندان؛ شهربانو*</ref> <br />
<br />
==دختران امام حسین(ع)==<br />
در منابع تاریخى، حدیثى و مَقتلهای کهن در میان دختران امام حسین از رقیه نامى برده نشده است. در منابع متقدم، از دو دختر امام به نامهای فاطمه و سکینه یاد شده و در منابع متأخر، نام زینب نیز به آنها افزوده شده است.<ref>حسینبن على*، امام، بخش زنان و فرزندان؛ قس ابنطلحه شافعى، ج 2، ص 69 و به نقل از او ← بهاءالدین اربلى، ج 2، ص 248، که دختران آن حضرت را چهار تن شمرده اما فقط از سه تن از آنها نام بردهاست و در این بین ذکرى از رقیه نیست؛ براى نقلى عجیب در باب تعداد فرزندان امام ← شریف کاشانى، ج 1، ص 459ـ460</ref> کتاب کامل بهائى (اتمام کتابت در 675) از عمادالدین طبرى (زنده در 700) قدیمترین منبعى است که حکایتِ دختر چهار ساله امامحسین در آن گزارش شده، هر چند در آنجا هم نامى از او برده نشده است. در بعضى از نسخههای [[الملهوف على قتلى الطفوف|اللُهوف فى قَتْلَى الطُفوف ابنطاووس]] (متوفى 671) نام رقیه از زبان امامحسین نقل شده است.<ref>ابنطاووس، 1413، ص 141؛ قس همان، 1417، ص50؛ براى نمونهاى دیگر در منبعى متأخر ← قندوزى، ج3، ص79</ref> همچنین طریحى<ref>ص 435</ref> قصیدهاى در رثاى امامحسین از سیف بن عُمَیْره نخعى، از اصحاب امام صادق(ع)، نقل کرده که در آن دو بار نام رقیه تکرار شده است، هرچند در انتساب آن تردید هست، زیرا در منابع کهن اثرى از این قصیده بلند و انتساب آن به سیف نیست. <br />
<br />
==آرامگاه==<br />
[[پرونده:Zarih of Ruqayya bint Husayn.jpg|300px|بندانگشتی|چپ|حرم حضرت رقیه در دمشق]]<br />
در منابع متاخرتر، احتمال دادهاند که نام دختر خردسال امام رقیه بوده است و در شام مزارى به همین نام منسوب است.<ref>خراسانى، ص 251؛ حائرى مازندرانى، ص 586؛ محلاتى، ج 3، ص 312، نیز ج 3، ص 309ـ310 که حکایت کامل بهائى را ذیل عنوان رقیهبنت الحسین آورده؛ قس شریف کاشانى، ج 1، ص 459 که نام دیگر آن دختر را زبیده دانستهاست</ref> امروزه قبر منسوب به رقیه در محله عماره دمشق از زیارتگاههای شیعیان است و مقبره او تاکنون چندین بار تجدید بنا شده است.<ref>امین، ج 7، ص 34؛ هاشم عثمان، ص 29ـ30؛ براى نقل حکایتى در این باب ← خراسانى، ص340ـ341</ref> نخستین بار میرزا بابا مستوفى گیلانى در 1125 آن را بازسازى کرد. بار دیگر در 1280 و سپس در 1323 به دستور میرزا على اصغر خان صدر اعظم مظفرالدین شاه قاجار، بازسازى شد. بازسازى دیگر آن به همت دو برادر از شخصیتهای دمشق به نام سید کامل و سیدمحمدعلى آلنظّام در 1343 صورت گرفت.<br />
<br />
آخرین بار، پس از حدود نیم قرن، به اهتمام شیخ نصراللّه خلخالى از علماى شیعه ساکن سوریه و امام موسى صدر، رهبر شیعیان لبنان، مقدمات خریدارى ساختمانهای مجاور براى توسعه حرم فراهم آمد و در اسفند 1364 بناى ساختمان جدید و کنونى حرم آغاز شد و در 1370ش بهانجام رسید.<ref>خامهیار، ص 246ـ252؛ طبسى، ص 105ـ 106؛ «مشهدالسیدة رقیة فى دمشق»، ص 1076</ref> امروزه حرم حضرت رقیه از ساختمان وسیعى تشکیل شده است که آمیختهاى از هنر و معمارى اسلامى سورى و ایرانى است. ضریح نقرهاى کوچک روى قبر در 1335ش، از تهران اهدا شده و ضریح بزرگترِ نقره و طلاکوب روى آن در اصفهان ساخته و در 1373ش نصب شدهاست.<ref>خامهیار، ص 250ـ251</ref> <br />
<br />
حائرى مازندرانى<ref>ص 586</ref> به نقل از عبدالوهاب شعرانى، عالم سنّىمذهب مصرى، در کتاب لطائف المِنن و الاخلاق<ref>ج 2، ص 35</ref> بهخطا مقبره رقیه دختر امامعلى علیهالسلام در مصر<ref>یاقوت حموى، ج 4، ص 554</ref> را به رقیه بنت حسین نسبت داده است. <br />
<br />
==منابع==<br />
<br />
*ابن طاووس، مقتل الحسین علیهالسلام، المسمى باللهوف فى قتلى الطفوف، قم (1417)؛<br />
*همان، المَلهوف على قتلى الطفوف، چاپ فارس تبریزیان حسّون، قم (1413)<br />
*ابنطلحه شافعى، مطالب السؤول فى مناقب آل الرسول، چاپ ماجد بن احمد عطیه، بیروت 1420<br />
*امین؛ علىبن عیسى بهاءالدین اربلى، کشف الغمة فى معرفة الائمة، بیروت 1405/1985<br />
*مهدى حائرى مازندرانى، معالى السِّبطین فى احوال الحسن و الحسین علیهماالسلام، قم 1425<br />
*احمد خامهیار، آثار پیامبر صلى اللّه علیه و آله و زیارتگاههای اهلبیت علیهمالسلام در سوریه، تهران 1393ش<br />
*محمدهاشم خراسانى، کتاب منتخب التواریخ، تهران 1317ش<br />
*محمدتقى دانشپژوه، «گزارش سفر پاریس»، کتابدارى، دفتر 9 (1362ش)<br />
*على ربانى خلخالى، ستاره درخشان شام: حضرت رقیه دختر امام حسین علیهماالسلام، قم 1377ش<br />
*حبیباللّه بن على مدد شریف کاشانى، تذکرة الشهداء، تهران 1384ش<br />
*عبدالوهاب بن احمد شعرانى، لطائف المِنَن و الاخلاق فى بیان وجوب التحدّث بنعمة اللّه على الاطلاق، قم (1357)<br />
*عمادالدین حسن بن على طبرى، کامل بهائى، (تهران: مکتب مرتضوى، بىتا.)<br />
*نجمالدین طبسى، رقیة بنت الحسین علیهماالسلام: پاسخى به تأملات و سؤالات، تهیه و تنظیم عباس جهانشاهى، تهران 1393ش<br />
*فخرالدین بن محمد طُرَیْحى، المنتخب فى جمعالمراثى و الخطب، المشتهر ب الفخرى، بیروت 1412/1992<br />
*عباس قمى، الفوائد الرضویة: سرگذشت عالمان شیعه، چاپ ناصر باقرى بیدهندى، ج 1، قم 1387ش<br />
*همان، منتهى الآمال، چاپ ناصر باقرى بیدهندى، قم 1379ش الف<br />
*همان، نفس المهمانم فى مصیبة سیدنا الحسین المظلوم ویلیه نفثه المصدور فیما یتجدد به حزن العاشور، قم 1379ش ب<br />
*سلیمان بن ابراهیم قندوزى، ینابیع الموَدَّةِ لِذَو ىِا لقُربى، چاپ على جمال اشرف حسینى، قم 1416<br />
*حسین بن على کاشفى سبزوارى، روضة الشهدا، چاپ حسن ذوالفقارى و على تسنیفى، تهران 1390ش<br />
*ذبیحاللّه محلاتى، ریاحین الشریعة در ترجمه دانشمندان بانوان شیعه، ج 3، تهران (1373ش)<br />
*«مشهد السیدة رقیة فى دمشق»، الموسم، سال 1، ش 4 (1410)<br />
*هاشم عثمان، مشاهد و مزارات و مقامات آلالبیت(ع) فى سوریة، بیروت 1414/ 1994<br />
*یاقوت حَمَوى؛<br />
*Charles Ambrose Storey, Persian literature: a bio- bibliographical survey, vol.1, pt.2, London 1972.<br />
<br />
==پیوند به بیرون==<br />
<br />
*[https://rch.ac.ir/article/Details?id=14079&&searchText= منبع مقاله: دانشنامه جهان اسلام]<br />
<br />
==پینوشت==<br />
[[رده:همراهان قافله کربلا]]<br />
[[رده:اسیران کربلا]]<br />
<references /><br />
[[en:Ruqayya bint Al-Hussain]]</div>Agharebhttps://fa.wikihussain.com/index.php?title=%D8%B1%D9%82%DB%8C%D9%87_%D8%A8%D9%86%D8%AA_%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86&diff=29760رقیه بنت حسین2021-03-06T19:56:39Z<p>Aghareb: </p>
<hr />
<div>'''رُقیّه بنت حسین'''، بنابر تذکرهها و مراثى متأخر، از دختران [[حسین بن على (ع)|حسین بن على]] بوده که در کودکى و هنگام اسارت خانواده امام در [[شام]] درگذشته است.{{Infobox person<br />
| name = رقیه بنت حسین<br />
| image = Sayyidah Ruqayya Mosque 01.jpg<br />
| caption = نگارهای از حرم رقیه<br />
| birth_date =<br />
| birth_place = مدینه، حجاز<br />
| death_date =<br />
| death_place = دمشق، شام<br />
| resting_place = حرم رقیه، دمشق<br />
| other_names = <br />
| father = حسین بن علی<br />
| mother = <br />
}}<br />
==در شام==<br />
منبع طبرى کتاب الحاویة فى مثالب معاویة اثر قاسم بن محمد بن احمد مأمونى، از علماى سنّى مذهب، بوده است که امروزه اثرى از آن در دست نیست.<ref>قمى، 1385ش، ج 1، ص 201ـ203</ref> در این کتاب<ref>ج 2، ص 179ـ180</ref> چنین آمده است: <br />
<br />
«زنان خاندان نبوّت در حالت اسیرى، حال مردان که در [[کربلا]] شهید شده بودند بر پسران و دختران ایشان پوشیده مىداشتند و هر کودکى را وعدهها مىدادند که پدر تو به فلان سفر رفته است، باز مىآید؛ تا ایشان را به خانه [[یزید]] آوردند. دخترکى بود چهارساله. شبى از خواب بیدار شد و گفت: پدر من حسین کجاست؟ این ساعت او را به خواب دیدم سخت پریشان. زنان و کودکان جمله در گریه افتادند و فغان از ایشان برخاست. یزید خفته بود، از خواب بیدار شد و حال تفحّص کرد. خبر بردند که حال چنین است. آن لعین در حال گفت که بروند و سر پدر او را بیاورند و در کنار او نهند. ملاعین سر بیاورده و در کنار آن دختر چهارساله نهادند. پرسید: این چیست؟ مَلاعین گفت: سر پدر تو است. آن دختر بترسید و فریاد برآورد و رنجور شد و در آن چند روز جان به حق تسلیم کرد»<ref>قس ابنطاووس، 1417، ص 109ـ110 که حکایتِ آمدن فاطمه زهرا سلاماللّهعلیها به خواب سکینه دختر امامحسین را نقل کرده و آنجا سخن از پیراهن امام است نه سر بریدهاش</ref>. <br />
<br />
حسین بن على کاشفى سبزوارى (متوفى ۹۱۰) در روضةالشهداء<ref>ص 686ـ 687</ref> نیز همین داستان را با اندکى اختلاف و برخى افزودهها که به زبان حال شبیه است و همچنان بدون ذکر نام رقیه از کنز الغرائب فى قصص العجائب، کتابى در شرححال خلفاى چهارگانه و امام حسن(ع) و امام حسین(ع) از نجمالدین قاسم بن محمد مذمکینى (زنده در ۸۸۲)، نقل کردهاست<ref>درباره این کتاب ← استورى[1] ، ج 1، بخش 2، ص 1266؛ دانشپژوه، ص 273</ref>. جز این دو منبع، در هیچیک از منابع کهن که امروز در دست است، از دختر خردسال امام که با دیدن سر بریده پدر جان سپرده باشد، ذکرى نیست. مؤلفان بعدى همین داستان را با اندک تغییراتى در کتابهای خود تکرار کردهاند<ref>براى نمونه ← طُرَیْحى، ص 136ـ137؛ قمى، 1379شالف، ج2، ص1002ـ1004؛ همو، 1379شب، ص415ـ 416</ref>. <br />
<br />
حائرى مازندرانى<ref>ص 626ـ627</ref> تصریح مىکند که مادر رقیه شاه زنان، دختر یزدگرد، بود و رقیه در پنج یا هفت سالگى در شام درگذشت، اما مستند هیچیک از این اقوال روشن نیست.<ref>قس همان، ص 584ـ585، که سن رقیه را از کامل بهائى و منتخب فخرالدین طُرَیحى بهترتیب چهار و سه سال نقل کردهاست؛ براى اقوال دیگر درباره مادر رقیه بدون ذکر مستند تاریخى ← ربانى خلخالى، ص 199؛ براى تفصیل بیشتر درباره زنان امام ← حسینبن على*، امام، بخش زنان و فرزندان؛ شهربانو*</ref> <br />
<br />
==دختران امام حسین(ع)==<br />
در منابع تاریخى، حدیثى و مَقتلهای کهن در میان دختران امام حسین از رقیه نامى برده نشده است. در منابع متقدم، از دو دختر امام به نامهای فاطمه و سکینه یاد شده و در منابع متأخر، نام زینب نیز به آنها افزوده شده است.<ref>حسینبن على*، امام، بخش زنان و فرزندان؛ قس ابنطلحه شافعى، ج 2، ص 69؛ و به نقل از او ← بهاءالدین اربلى، ج 2، ص 248، که دختران آن حضرت را چهار تن شمرده اما فقط از سه تن از آنها نام بردهاست و در این بین ذکرى از رقیه نیست؛ براى نقلى عجیب در باب تعداد فرزندان امام ← شریف کاشانى، ج 1، ص 459ـ460</ref> کتاب کامل بهائى (اتمام کتابت در ۶۷۵) از عمادالدین طبرى (زنده در ۷۰۰) قدیمترین منبعى است که حکایتِ دختر چهار ساله امامحسین در آن گزارش شده، هر چند در آنجا هم نامى از او برده نشده است. در بعضى از نسخههای [[الملهوف على قتلى الطفوف|اللُهوف فى قَتْلَى الطُفوف ابنطاووس]] (متوفى ۶۷۱) نام رقیه از زبان امامحسین نقل شده است.<ref>ابنطاووس، 1413، ص 141؛ قس همو، 1417، ص50؛ براى نمونهاى دیگر در منبعى متأخر ← قندوزى، ج 3، ص 79</ref> همچنین طریحى<ref>ص 435</ref> قصیدهاى در رثاى امامحسین از سیف بن عُمَیْره نخعى، از اصحاب امام صادق(ع)، نقل کرده که در آن دو بار نام رقیه تکرار شده است، هرچند در انتساب آن تردید هست، زیرا در منابع کهن اثرى از این قصیده بلند و انتساب آن به سیف نیست. <br />
<br />
==آرامگاه==<br />
[[پرونده:Zarih of Ruqayya bint Husayn.jpg|300px|بندانگشتی|چپ|حرم حضرت رقیه در دمشق]]<br />
در منابع متاخرتر، احتمال دادهاند که نام دختر خردسال امام رقیه بوده است و در شام مزارى به همین نام منسوب است.<ref>خراسانى، ص 251؛ حائرى مازندرانى، ص 586؛ محلاتى، ج 3، ص 312، نیز ج 3، ص 309ـ310 که حکایت کامل بهائى را ذیل عنوان رقیهبنت الحسین آورده؛ قس شریف کاشانى، ج 1، ص 459 که نام دیگر آن دختر را زبیده دانستهاست</ref> امروزه قبر منسوب به رقیه در محله عماره دمشق از زیارتگاههای شیعیان است و مقبره او تاکنون چندین بار تجدید بنا شده است.<ref>امین، ج 7، ص 34؛ هاشم عثمان، ص 29ـ30؛ براى نقل حکایتى در این باب ← خراسانى، ص340ـ341</ref> نخستین بار میرزا بابا مستوفى گیلانى در ۱۱۲۵ آن را بازسازى کرد. بار دیگر در ۱۲۸۰ و سپس در ۱۳۲۳ به دستور میرزا على اصغر خان صدر اعظم مظفرالدین شاه قاجار، بازسازى شد. بازسازى دیگر آن به همت دو برادر از شخصیتهای دمشق به نام سید کامل و سیدمحمدعلى آلنظّام در ۱۳۴۳ صورت گرفت.<br />
<br />
آخرین بار، پس از حدود نیم قرن، به اهتمام شیخ نصراللّه خلخالى از علماى شیعه ساکن سوریه و امام موسى صدر، رهبر شیعیان لبنان، مقدمات خریدارى ساختمانهای مجاور براى توسعه حرم فراهم آمد و در اسفند ۱۳۶۴ بناى ساختمان جدید و کنونى حرم آغاز شد و در ۱۳۷۰ش بهانجام رسید.<ref>خامهیار، ص 246ـ252؛ طبسى، ص 105ـ 106؛ «مشهدالسیدة رقیة فى دمشق»، ص 1076</ref> امروزه حرم حضرت رقیه از ساختمان وسیعى تشکیل شده است که آمیختهاى از هنر و معمارى اسلامى سورى و ایرانى است. ضریح نقرهاى کوچک روى قبر در ۱۳۳۵ش، از تهران اهدا شده و ضریح بزرگترِ نقره و طلاکوب روى آن در اصفهان ساخته و در ۱۳۷۳ش نصب شدهاست.<ref>خامهیار، ص 250ـ251</ref> <br />
<br />
حائرى مازندرانى<ref>ص 586</ref> به نقل از عبدالوهاب شعرانى، عالم سنّىمذهب مصرى، در کتاب لطائف المِنن و الاخلاق<ref>ج 2، ص 35</ref> بهخطا مقبره رقیه دختر امامعلى علیهالسلام در مصر<ref>یاقوت حموى، ج 4، ص 554</ref> را به رقیه بنت حسین نسبت داده است. <br />
<br />
==منابع==<br />
<br />
*ابن طاووس، مقتل الحسین علیهالسلام، المسمى باللهوف فى قتلى الطفوف، قم (۱۴۱۷)؛<br />
*همان، المَلهوف على قتلى الطفوف، چاپ فارس تبریزیان حسّون، قم (۱۴۱۳)<br />
*ابنطلحه شافعى، مطالب السؤول فى مناقب آل الرسول، چاپ ماجد بن احمد عطیه، بیروت ۱۴۲۰<br />
*امین؛ علىبن عیسى بهاءالدین اربلى، کشف الغمة فى معرفة الائمة، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵<br />
*مهدى حائرى مازندرانى، معالى السِّبطین فى احوال الحسن و الحسین علیهماالسلام، قم ۱۴۲۵<br />
*احمد خامهیار، آثار پیامبر صلى اللّه علیه و آله و زیارتگاههای اهلبیت علیهمالسلام در سوریه، تهران ۱۳۹۳ش<br />
*محمدهاشم خراسانى، کتاب منتخب التواریخ، تهران ۱۳۱۷ش<br />
*محمدتقى دانشپژوه، «گزارش سفر پاریس»، کتابدارى، دفتر ۹ (۱۳۶۲ش)<br />
*على ربانى خلخالى، ستاره درخشان شام: حضرت رقیه دختر امام حسین علیهماالسلام، قم ۱۳۷۷ش<br />
*حبیباللّه بن على مدد شریف کاشانى، تذکرة الشهداء، تهران ۱۳۸۴ش<br />
*عبدالوهاب بن احمد شعرانى، لطائف المِنَن و الاخلاق فى بیان وجوب التحدّث بنعمة اللّه على الاطلاق، قم (۱۳۵۷)<br />
*عمادالدین حسن بن على طبرى، کامل بهائى، (تهران: مکتب مرتضوى، بىتا.)<br />
*نجمالدین طبسى، رقیة بنت الحسین علیهماالسلام: پاسخى به تأملات و سؤالات، تهیه و تنظیم عباس جهانشاهى، تهران ۱۳۹۳ش<br />
*فخرالدین بن محمد طُرَیْحى، المنتخب فى جمعالمراثى و الخطب، المشتهر ب الفخرى، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲<br />
*عباس قمى، الفوائد الرضویة: سرگذشت عالمان شیعه، چاپ ناصر باقرى بیدهندى، ج ۱، قم ۱۳۸۷ش<br />
*همان، منتهى الآمال، چاپ ناصر باقرى بیدهندى، قم ۱۳۷۹ش الف<br />
*همان، نفس المهمانم فى مصیبة سیدنا الحسین المظلوم ویلیه نفثه المصدور فیما یتجدد به حزن العاشور، قم ۱۳۷۹ش ب<br />
*سلیمان بن ابراهیم قندوزى، ینابیع الموَدَّةِ لِذَو ىِا لقُربى، چاپ على جمال اشرف حسینى، قم ۱۴۱۶<br />
*حسین بن على کاشفى سبزوارى، روضة الشهدا، چاپ حسن ذوالفقارى و على تسنیفى، تهران ۱۳۹۰ش<br />
*ذبیحاللّه محلاتى، ریاحین الشریعة در ترجمه دانشمندان بانوان شیعه، ج ۳، تهران (۱۳۷۳ش)<br />
*«مشهد السیدة رقیة فى دمشق»، الموسم، سال ۱، ش ۴ (۱۴۱۰)<br />
*هاشم عثمان، مشاهد و مزارات و مقامات آلالبیت(ع) فى سوریة، بیروت ۱۴۱۴/ ۱۹۹۴<br />
*یاقوت حَمَوى؛<br />
*Charles Ambrose Storey, Persian literature: a bio- bibliographical survey, vol.۱, pt.۲, London ۱۹۷۲.<br />
<br />
==پیوند به بیرون==<br />
<br />
*[https://rch.ac.ir/article/Details?id=14079&&searchText= منبع مقاله: دانشنامه جهان اسلام]<br />
<br />
==پینوشت==<br />
[[رده:همراهان قافله کربلا]]<br />
[[رده:اسیران کربلا]]<br />
<references /><br />
[[en:Ruqayya bint Al-Hussain]]</div>Agharebhttps://fa.wikihussain.com/index.php?title=%D8%B1%D9%82%DB%8C%D9%87_%D8%AF%D8%AE%D8%AA%D8%B1_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D8%B9%D9%84%DB%8C(%D8%B9)&diff=29761رقیه دختر امام علی(ع)2021-03-06T19:47:31Z<p>Aghareb: فارسی نویسی اعداد</p>
<hr />
<div>'''ام کلثوم''' دختر علی بن ابی طالب، که در واقعه [[عاشورا]] حضور داشت. وى در سالهاى آخر عمر پیامبر خدا(ص) به دنیا آمد. زنى با فضیلت، فصیح، سخنور و دانا بود. نامش را زینب صغرى هم گفتهاند. وى در طول زندگى، شاهد شهادت مظلومانۀ عترت پیامبر بود. <br />
{{جعبه زندگینامه<br />
| اندازه جعبه =<br />
| عنوان = ام کلثوم بنت علی بن ابیطالب<br />
| نام = زینب صغری<br />
| تصویر = سوریه قبرستان باب الصغیر-حرم ام کلثوم بنت علی ع و سکینه بنت حسین ع.jpg<br />
| اندازه تصویر =180<br />
| عنوان تصویر =<br />
| زادروز =سال 6ق<br />
| مکان تولد =<br />
| تاریخ مرگ =<br />
| آرامگاه = سوریه، قبرستان باب الصغیر<br />
|عرض جغرافیایی محل دفن=<br />
|طول جغرافیایی محل دفن=<br />
<!-- عرض جغرافیایی به درجه دقیقه و ثانیه و جهت پیشفرض شمال--><br />
|latd=|latm=|lats=|latNS=N<br />
<!-- طول جغرافیایی به درجه دقیقه و ثانیه و جهت پیشفرض غرب--><br />
|longd=|longm=|longs=|longEW=E<br />
| محل زندگی = مدینه<br />
| ملیت =<br />
| نژاد =<br />
| تابعیت =<br />
| تحصیلات =<br />
| دانشگاه =<br />
| پیشه =<br />
| سالهای فعالیت =<br />
| کارفرما =<br />
| نهاد =<br />
| نماینده =<br />
| شناختهشده برای =<br />
| نقشهای برجسته =<br />
| سبک =<br />
| تأثیرگذاران =<br />
| تأثیرپذیرفتگان =<br />
| شهر خانگی =<br />
| تلویزیون =<br />
| لقب = ام کلثوم<br />
| حزب =<br />
| جنبش =<br />
| مخالفان =<br />
| هیئت =<br />
| دین =<br />
| مذهب =<br />
| منصب =<br />
| مکتب =<br />
| آثار =<br />
| خویشاوندان سرشناس =<br />
| گفتاورد =<br />
| جوایز =<br />
| امضا =<br />
| اندازه امضا =<br />
| وبگاه =<br />
| پانویس =<br />
}}<br />
<br />
== حضور در کربلا ==<br />
در سال ۶۱ هجرى نیز در رکاب سید الشهدا(ع) به [[کربلا]] آمد و پس از عاشورا، در مدّت اسارت نیز با سخنانش عترت رسول خدا را معرفى و ستمهاى حکّام را افشا مىکرد. از جمله وقتى کاروان اسیران را به کوفه وارد کردند، در جمع انبوه حاضران، امّ کلثوم به مردم دستور سکوت داد. چون نفسها آرام گرفت و همه ساکت شدند به سخن پرداخت و کوفیان را به خاطر سستى در یارى امام حسین(ع) و آلودن دست به خون سید الشهدا(ع) ملامت کرد.<br />
<br />
آغاز خطبهاش چنین است:<br />
<br />
«یا اهلَ الکوفةِ! سوأة لَکُم، ما لَکُم خَذَلتُم حُسَیناً وَ قَتَلتُمُوهَ وَ أنتهبتُم أموالَهُ وَ وَرَثتُمَوهُ وَ سبیتُم نِسأه و نکبتُموهُ، فتبّا لکُم و سُحقاً! وَیلَکُم أ تَدَرونَ اىُّ دَواه دهتکُم...»<ref>''دایرة المعارف تشیّع.''</ref><br />
<br />
و صداى گریۀ همه برخاست و زنان صورت خراشیدند و موى کندند. هنگام ورود به شام نیز شمر را طلبید و از او خواست که آنان را از دروازهاى وارد کنند که اجتماع کمترى باشد و [[سرهاى شهدا]] را دورتر نگهدارند تا مردم به تماشاى آنها پرداخته، کمتر به چهره اهل بیت پیامبر نگاه کنند. [[شمر بن ذی الجوشن|شمر]] دقیقا بر خلاف خواستۀ او عمل کرد و اسیران را از دروازۀ ساعات وارد [[دمشق]] کردند.<ref>''بحار الأنوار،ج ۴۵،ص ۱۱۲؛اعیان الشیعة،ج ۳،ص ۴۸۵.''</ref> در ایام حضور در دمشق نیز هرگز از بیان حقایق و افشاى جنایات امویان کوتاهى نکرد. پس از بازگشت اهل بیت به مدینه نیز، ام کلثوم از کسانى بود که گزارش این سفر خونین را به مردم مىداد. شعر معروف «مدینةُ جَدِّنا لا تَقَبَّلینا، فبِالحَسراتِ و الأحزانِ جِئنا» که هنگام ورود به مدینه خوانده شده از ام کلثوم است.<ref>''تمام شعر که ۳۸ بیت است در«عوالم»جلد امام حسین(ع)،ص ۴۲۳ آمده است.''</ref> البته بعضى معتقدند امّ کلثوم که دختر حضرت فاطمه(ع) بوده، در زمان امام مجتبى(ع) از دنیا رفت.<br />
==واقعه [[عاشورا]] و حوادث پس از آن==<br />
<br />
#ابن طاووس میگوید: چون [[حسین بن على (ع)|حسین(ع)]] وداع کرد، ام کلثوم ندا سرداد و گفت: یا ابا عبدالله! وای بر ما بعد از مصیبت از دست دادن شما. امام(ع) هم ام کلثوم، [[حضرت زینب(س)|زینب]](س) و [[رباب دختر امرؤ القیس|رباب]] را تسلی داد.<ref>ابن طاووس، لهوف، ص۸۲.</ref><br />
#در جریان اسارت، هنگامی که کوفیان برای اطفال غذا آوردند ام کلثوم فریاد زد و گفت:ای اهل [[کوفه]] صدقه بر ما(اهل بیت پیامبر) حرام است.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ج۴۵، ص۱۱۴.</ref><br />
#روایتی که به هنگام ورود کاروان اسرا به [[شام]]، ام کلثوم از [[شمر]] خواست که سرهای شهدا را از میان اسیران به سمتی ببرد که همه نگاهها به آن طرف برود و نظاره به سوی آنان کمتر شود.<ref>ابن طاووس، لهوف، ص۱۷۴.</ref><br />
<br />
==زمان وفات و نحوه آن==<br />
[[پرونده:ضریح ام کلثوم.jpg|بندانگشتی|[[ضریح]] ام کلثوم]]<br />
در باب زمان وفات ام کلثوم و چگونگی آن نیز اختلاف است.<br />
<br />
#بسیاری از منابع، رحلت او و فرزندش زید را در یک زمان دانستهاند تا آن جا که نماز میت بر بدن هر دو با هم خوانده شد.<ref>زبیدی، تاج العروس، ج۱۵، ص۸۱۳.</ref><br />
#عدهای وفات آنان را حدود سال ۵۰ق و در زمان سلطنت [[معاویه]] میدانند.<ref>صفدی، الوافی بالوفیات، ج۱۵، ص۲۴؛ امین، اعیان الشیعه، ج۳، ص۴۸۵.</ref><br />
#برخی گفتهاند: وفات آنان در زمان حکومت عبدالملک بن مروان(۷۳– ۸۶ق) بوده است.<ref>صنعانی، المصنف، ج۶، ص۱۶۴.</ref><br />
#مقریزی مینویسد: زمانی که همسر عون بن جعفر بود از دنیا رفت.<ref>مقریزی، امتاع الاسماع، ج۵، ص۳۷۰.</ref><br />
#ابن عبدالبر، وفات وی را در زمان امامت امام حسن(ع) ذکر میکند.<ref>ابن عبدالبر، استیعاب، ج۴، ص۱۹۵۶.</ref><br />
#ابن طیفور نیز قائل به وفات او پس از سال ۶۱ ق و واقعه کربلا شده است.<ref>ابن طیفور، بلاغات النساء، ص۲۳ و ۲۴.</ref><br />
<br />
==نحوه وفات==<br />
درباره نحوه وفات هم آمده است کهام کلثوم و فرزندش زید بر اثر بیماری<ref>بغدادی، المنمق، ص۳۱۲.</ref> یا خورانیدن سم به آنان<ref>صنعانی، المصنف، ج۶، ص۱۶۴.</ref> از دنیا رفتهاند.<br />
<br />
==مدفن==<br />
عمادالدین طبری میگوید:<br />
<br />
:::''روایت است کهام کلثوم خواهر [[امام حسین]](ع) در [[شام]](سوریه) متوفی شد''.<ref>طبری، کامل بهایی، ج۲، ص۳۷۱.</ref><br />
<br />
ابن بطوطه در سفرنامهاش مینویسد:<br />
<br />
:::''در نزدیکی شهر شام و یک فرسخ مانده به آن، مزار ام کلثوم دختر علی بن ابی طالب(ع) از فاطمه است.''<ref>ابن بطوطه، الرحله، ج۱، ص۱۱۳.</ref><br />
<br />
یاقوت حموی هم مینویسد:<br />
<br />
:::''قبر ام کلثوم در راویه دمشق است''.<ref>یاقوت، معجم البلدان، ج۳، ص۲۰.</ref><br />
<br />
ابن عساکر در این باره میگوید:<br />
<br />
:::''این قبری که در راویه [[دمشق]] است مدفن ام کلثوم، دختر علی بن ابیطالب(ع) از فاطمه نیست... وی در مدینه درگذشت و در قبرستان بقیع مدفون گردید''.<ref>ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۲، ص۳۰۹.</ref><br />
<br />
برخی نیز گفتهاند که این قبر، مدفن زینب(س)، دختر علی(ع) و فاطمه(س) است که کنیهاش ام کلثوم است.<ref>البیطار، حلیة البشر، ج۲، ص۵۰.</ref><br />
==منابع==<br />
<br />
*[http://fa.wikishia.net/view/%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%DA%A9%D9%84%D8%AB%D9%88%D9%85_%D8%AF%D8%AE%D8%AA%D8%B1_%D8%AD%D8%B6%D8%B1%D8%AA_%D8%B9%D9%84%DB%8C_(%D8%B9) دانشنامه مجازی مکتب اهل بیت]<br />
*''[[فرهنگ عاشورا|فرهنگ عاشورا، جواد محدثی،قم، معارف، ج1، ص 59-60.]]''<br />
<br />
==پی نوشت==<br />
<br />
[[رده:همراهان قافله کربلا]]<br />
<references /></div>Agharebhttps://fa.wikihussain.com/index.php?title=%D8%AE%D8%AF%DB%8C%D8%AC%D9%87&diff=29725خدیجه2021-02-28T05:29:32Z<p>Aghareb: </p>
<hr />
<div>'''خدیجه بنت خُوَیلد''' از قبیه قریش، نخستین همسر پیامبر اسلام(ص) و نخستین زن مسلمان است.{{جعبه اطلاعات امامزاده<br />
| نام = خدیجه<br />
| تصویر = hadhrat_khadija-compressed.jpg<br />
| اندازه تصویر = 250px<br />
| عنوان تصویر =مزار خدیجه(س) <br />
| نقش =<br />
| کنیه = ام المومنین<br />
| لقب = ام هند<br />
| زادروز = <br />
| زادگاه = مکه<br />
| درگذشت = سوم ه.ق<br />
| علت مرگ = سختیهای شعب ابیطالب<br />
| قاتل =<br />
| مدفن = قبرستان معلاة یا حجون<br />
| محل زندگی =مکه و مدینه<br />
| پدر = خُوَیلد بن اسد<br />
| مادر = فاطمه بنت زائدة ابن اصم<br />
| همسران = محمد(ص)<br />
| فرزندان = <br />
| طول عمر =۶۵ سال<br />
}}<br />
==تبارشناسی==<br />
خدیجه دختر خُوَیلد بن اسد و فاطمه بنت زائدة ابن اصم، از قبیله قریش بود.<ref>ابنهشام، ۱ / ۲۱۴؛ ابنسعد، ۱ / ۱۳۳؛ زبیری، ۲۳۰.</ref><br />
<br />
==زندگینامه==<br />
از دوران کودکی و نوجوانی خدیجه(س)، تا هنگام ازدواج با پیامبر(ص) و حتی بعد از آن، اطلاعات اندکی در دست است و بخشی از اخبار تاریخی درباره احوال ایشان دارای اختلاف نظر است.<ref>ر.ک: ادامه مقاله.</ref><br />
<br />
===ازدواج===<br />
در مورد ازدواج دو نوع نقل وجود دارد:<br />
<br />
بیشتر منابع، نقل میکنند؛ خدیجه(س) قبل از ازدواج با پیامبر(ص)، دو بار ازدواج کرد. در ترتیب این ازدواجها اختلاف هست.<ref>ر.ک: به ابنعبدالبرّ، ج ۴، ص ۱۸۱۷؛ طبرسی، ۱۴۱۷، ج ۱، ص ۲۷۴؛ طبری، ص ۱۱؛ دمیاطی، ص ۳۲.</ref> <br />
<br />
برخی دیگر به استناد شواهدی، ازدواجهای خدیجه(س) پیش از وصلت با پیامبر را رد کرده و آوردهاند، خدیجه(س) موقع ازدواج با پیامبر(ص) دوشیزه بود و کسانی که بهعنوان فرزندان او از دو همسر قبلیاش نامبردار شدهاند، خواهرزادههایش بودهاند که تحت سرپرستی مالی و عاطفی او قرار داشتند.<ref>ر.ک: به کوفی، ج ۱، ص ۶۴۷۰؛ ابن شهر آشوب، ج ۱، ص ۱۳۸؛ عاملی، ج ۲، ص ۱۲۱-۱۲۹.</ref><br />
<br />
====فرزندان====<br />
در شمار فرزندان خدیجه(س) (۳ یا ۴ فرزند) و نام آنها اختلاف است.<ref>ر.ک: ابنهشام، ۴ / ۲۹۱؛ ابنقتیبه، ۱۳۳.</ref><br />
<br />
خدیجه از ابوهاله، صاحب پسرانی به نامهای حارث ، هند<ref>ابن کلبی، ج ۱، ص ۲۷۹؛ ابن سعد، ج ۸، ص ۱۵؛ ابن حزم، ص ۳۲؛ دمیاطی، ص ۳۱)، طاهر و هاله (ابن کلبی، ج ۱، ص ۲۷۹؛ سهیلی، ج ۲، ص ۲۴۶.</ref> و دختری به نام زینب<ref>ابن حزم، ص ۳۲؛ نویری، ج ۱۸، ص ۱۷۱.</ref> شد.<br />
<br />
معروفترین فرزند او از این ازدواجها هند بن ابیهاله بود که خدیجه را به سبب او «امهند» میخواندند. بعدها هند در زمره صحابه رسول خدا(ص) در آمد. هند مسلمان شد و در جنگ بدر یا احد حضور یافت و نیز در جنگ جمل در رکاب علی(ع) بود که به [[شهادت]] رسید.<ref>نک: کلبی، ۲۶۹؛ ابناثیر، الکامل، ۳ / ۲۶۳؛ ابنکثیر، البدایة ... ، ۶ / ۲۵؛ ابنحجر، ۴ / ۲۸۲.</ref><br />
<br />
==تجارت==<br />
خدیجه(س) پیش از ظهور اسلام نیز به سبب فضایل و کمالاتش شخصیتی برجسته و قابل احترام به شمار میرفت.<ref>ابنعبدالبر، ۴ / ۱۸۱۷؛ ابنعساکر، ۳ / ۱۳۱؛ ابنقدامه، ۷۱؛ ذهبی، ۲ / ۱۱۱.</ref> افزون برآن، وی یکی از تاجران و ثروتمندان مشهور عرب بود و با اشخاص معتمد بهعنوان کاروانسالار قرارداد مضاربه میبست تا از سوی او به تجارت بپردازند.<ref>ابنهشام، ۱ / ۲۱۲-۲۱۳؛ طبری، ۲ / ۳۴.</ref><br />
<br />
===همکاری با پیامبر===<br />
درباره همکاری محمد(ص) و خدیجه(س) در تجارت، گفتهاند: ابوطالب به خدیجه پیشنهاد داد که محمد(ص) سرپرستی کاروان او را در سفری تجارتی بر عهده گیرد و از این طریق سودی هم نصیب او شود و خدیجه هم پذیرفت.<ref>ابنسعد، ۱ / ۱۲۹-۱۳۰؛ بلاذری، ۱ / ۹۷؛ ابنجوزی، المنتظم، ۲ / ۳۱۳-۳۱۴.</ref><br />
<br />
به روایت دیگر این همکاری به پیشنهاد شخص خدیجه روی داد؛ یعنی خدیجه به سبب فضایل محمد(ص) بدو پیشنهاد همکاری داد و محمد(ص) پذیرفت و با کاروان خدیجه برای تجارت رهسپار شام شد.<ref>ابنهشام، ۱ / ۲۱۳؛ ابناثیر، اسد ... ، ۵ / ۴۳۵؛ قس: طبری، ۲ / ۳۵-۳۶؛ یعقوبی، ۱ / ۳۴۱.</ref><br />
<br />
==ازدواج با پیامبر==<br />
به روایتی خدیجه پس از سفر تجاری خود به پیامبر(ص) پیشنهاد ازدواج داد و گفت که به سبب خویشاوندی، شخصیت، امانتداری، خوشاخلاقی و راستگویی محمد(ص) در میان قوم خواهان او شده است.<ref>ابنهشام، ۱ / ۲۱۳-۲۱۴؛ ابناثیر، الکامل، ۲ / ۳۹-۴۰.</ref> براساس روایتی دیگر، او به وساطت زنی به نام نفیسه، دختر مُنیه از پیامبر(ص) خواستگاری کرد.<ref>بلاذری، ۱ / ۹۸؛ ابنحجر، ۴ / ۲۸۲.</ref> در منابع آمدهاست که در این هنگام، خدیجه ثروتمندترین و شریفترین زن قریش بود و هرکس آرزو داشت که با او ازدواج کند.<ref>ابنهشام، ۱ / ۲۱۳-۲۱۴؛ طبری، ۲ / ۳۵-۳۶؛ ابنجوزی، المنتظم، ۲ / ۳۱۴.</ref><br />
<br />
پیامبر(ص) موضوع را به عموهایش خبر داد. حمزه بن عبدالمطلب، و به روایتی ابوطالب برای خواستگاری از خدیجه نزد خویلد، پدر خدیجه رفتند. پس از جلب موافقت او، ازدواج پیامبر(ص) با خدیجه صورت گرفت.<ref>ابنهشام، ۱ / ۲۱۵؛ بلاذری، ۱ / ۹۷؛ طبری ۲ / ۳۵-۳۶، نیز ابناثیر، اسد، ۵ / ۴۳۵.</ref> اما بنابر قولِ مشهور، در آن زمان پدر خدیجه درگذشته بود و عمرو بن اسد، عموی خدیجه و بنابر قولی، عمرو، برادر خدیجه، وکیل او در این ازدواج بوده است.<ref>نک: کلبی، ۷۴؛ ابنهشام، ۴ / ۲۹۱؛ ابنسعد، ۱ / ۱۳۳؛ زبیری، ۲۰۷؛ ابنحبیب، ۷۸؛ بلاذری، ۱ / ۹۸؛ یعقوبی، ۱ / ۳۴۱؛ ابندرید، ۹۲؛ روایات دیگر را، نک: ابنسعد، ۱ / ۱۳۲-۱۳۳؛ ابنجوزی، المنتظم، ۲ / ۳۱۶؛ درباره ایجاد علاقه میان محمد(ص) و خدیجه، نک: یعقوبی، ۱ / ۳۴۰-۳۴۱.</ref><br />
<br />
===فرزندان خدیجه(س) و محمد(ص)===<br />
پیامبر اسلام(ص) از خدیجه صاحب چندین فرزند شد. همه فرزندان پیامبر(ص) بهجز ابراهیم (که از ماریۀ قبطیه بود) از خدیجهاند<ref>ابنهشام، ۱ / ۲۱۵، ۲۱۶؛ زبیری، ۲۱؛ ابنقتیبه، ۱۳۲؛ ابنکثیر، السیرة، ۲ / ۱۳۶.</ref> که عبارتاند از قاسم، عبدالله (که به طیب و طاهر مشهور بودهاست)، رقیه، زینب، ام کلثوم و فاطمه(س).<ref>ابنسعد، ۱ / ۱۳۳؛ زبیری، همانجا، نیز ۲۳۱؛ ابنحبیب، ۷۹؛ ابنقتیبه، ۱۴۱؛ ابنحزم، ۱۶؛ ابنعساکر، ۳ / ۱۳۱.</ref> برخی از منابع نیز طیب و طاهر را نام دو فرزند پیامبر(ص) دانسته و از این رو، برای پیامبر(ص) ۳ پسر از خدیجه یاد کردهاند که این قول به نظر درست نمیآید.<ref>نک: ابنهشام، ۱ / ۲۱۵؛ یعقوبی، ۱ / ۳۴۰؛ روایات دیگر را، نک: ابنجوزی، المنتظم، ۲ / ۳۱۶-۳۱۷؛ ابناثیر، اسد، ۵ / ۴۳۶.</ref> پسران پیامبر در خردسالی جملگی از دنیا رفتند؛ اما دختران همراه پیامبر(ص) مهاجرت کردند.<ref>ابنهشام، ۱ / ۲۱۶، ۲ / ۲۹۳؛ ابنعساکر، ۳ / ۱۴۲.</ref><br />
<br />
===سن خدیجه(س)===<br />
درباره سن خدیجه(س) هنگام ازدواج با پیامبر(ص) دیدگاههای مختلفی از ۲۵ سال تا ۴۶ سال مطرح شده است. بسیاری سن خدیجه(س) را هنگام ازدواج با پیامبر(ص)، ۴۰ سال دانستهاند.<ref>ابن اثیر، الکامل، ج۲، ص۳۹؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۸ ،ص۱۷۴؛ ابن اثیرجزری، اسدالغابه فی معرفة الصحابه ، ج۱، ص۲۳؛ بلاذری، انساب الاشراف، ج۱،ص۹۸ و ج۹ ،ص۴۵۹ ؛ طبری، تاریخ الامم و الملوک ، ج۲ ،ص۲۸۰.</ref> مسعودی نیز احتمال سنی غیر از این را، از دیگران مطرح میداند.<ref>مسعودی، مروج الذهب، ج۲، ص۲۸۷ :«و فی سنة ست و عشرین کان تزویجه بخدیجة بنت خویلد، و هی یومئذ بنت أربعین، و قیل فی سنها غیر هذا».</ref><br />
<br />
برخی از منابع تاریخی نیز سن ازدواج خدیجه(س) با پیامبر(ص) را ۲۵ سال<ref>بیهقی، دلائل النبوة، ج۲، ص۷۱؛ السیرة الحلبیه، ج۱، ص۱۴۰؛ البدایة و النهایة، ج۲، ص۲۹۴: «وکان عمرها إذ ذاک خمسا و ثلاثین و قیل خمسا و عشرین سنه»؛ بلاذری انساب الاشراف، ج۱، ص۹۸.</ref> و برخی دیگر، ۲۸ <ref>بلاذری، انساب الاشراف، ج۱، ص۹۸: «وتزوّج رسول الله صلی الله علیه و سلم خدیجة و هو ابن خمس و عشرین سنه، وهی ابنة أربعین سنه.».</ref>، ۳۰ <ref>جعفرمرتضی عاملی، الصحیح من سیرة النبی الاعظم(ص)، ج۲، ص۱۱۵. به نقل از السیرة الحلبیه، ج۱، ص۱۴۰؛ تهذیب تاریخ دمشق، ج۱، ص۳۰۳؛ تاریخ الخمیس، ج۱، ص۲۶۴.</ref>، ۳۵ <ref>1. ابن کثیر، البدایة و النهایة، ج۲، ص۲۹۵ ؛ ابن کثیر، السیرة النبویة، ج۱، ص۲۶۵.</ref>، ۴۴ <ref>واقدی، مختصر تاریخ دمشق، ج۱، ص۳۰۳.</ref>، ۴۵ <ref>واقدی، مختصر تاریخ دمشق، ج۲، ص۲۷۵؛ تهذیب الاسماء، ج۲، ص۳۴۲.</ref>، ۴۶ سال<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ج۱، ص۹۸: «یقال إنه تزوّجها و هی ابنة ست و أربعین سنه».</ref> دانستهاند.<br />
==اسلام آوردن==<br />
خدیجه نخستین فرد و یا نخستین زنی دانستهشدهاست که به پیامبر(ص) ایمان آورد.<ref>نک: ابنهشام، ۱ / ۲۷۴؛ ابنحبیب، ۴۰۸؛ ابنعبدالبر، ۴ / ۱۸۱۹-۱۸۲۰، ۱۸۲۱؛ ابنقدامه، ۷۱، ۱۲۰.</ref> در نخستین روزهای بعثت، که هنوز پیامبر(ص) پیروانی نداشت، خدیجه همراه امام علی(ع) در کنار آن حضرت به نماز میایستاد و این عمل نخستین مظهر تجلی دینداری در تاریخ اسلام به شمار میرود.<ref>نک: ابناثیر، الکامل، ۵ / ۵۳۷؛ ابنکثیر، البدایة، ۶ / ۱۵-۱۶.</ref> <br />
<br />
===شعب ابی طالب===<br />
خدیجه در شعب ابوطالب که پیامبر اسلام(ص) و پیروانش در محاصره اقتصادی قریش بودند، همراه پیامبر(ص) بود و در تامین نیازهای غذایی مسلمانان توسط برادرزادهاش، حکیم بن حزام نقش مهمی داشت؛<ref>نک: طبری، ۲ / ۷۴؛ ابنقدامه، ۵۶-۶۳؛ نیز مونس، ۳۱۶-۳۱۷.</ref> اما اندک زمانی پس از لغو حصر اقتصادی و خروج پیامبر(ص) و پیروانش از شعب، خدیجه درگذشت.<ref>ابناثیر، الکامل، ۲ / ۹۰؛ ابنمنظور، ۲ / ۲۷۵.</ref><br />
<br />
==وفات==<br />
درباره تاریخ وفات او در منابع اتفاق نظر وجود ندارد، اما روایتی که وفات او را سال سوم پیش از هجرت دانسته است، مقبولتر به نظر میرسد.<ref>نک: ابنهشام، ۲ / ۶۴؛ ابنسعد، ۱ / ۲۱۱؛ ابنحبیب، ۱۰؛ ابنجوزی، المنتظم، ۳ / ۱۱؛ ابناثیر، الکامل، ۲ / ۹۰-۹۱؛ یعقوبی، ۱ / ۳۵۴؛ ابنعبدالبر، ۴ / ۱۸۲۵؛ ابنقدامه، ۶۳، ۷۳؛ ابناثیر، اسد، ۵ / ۴۳۹؛ ذهبی، ۲ / ۱۱۲، ۱۱۷؛ صفدی، ۱۳ / ۲۹۶؛ ابنکثیر، السیرة ... ، ۲ / ۱۲۲، ۱۳۲.</ref> بیشتر منابع سن او را هنگام مرگ در حدود ۶۵ سال دانستهاند.<ref>ابنسعد، ۱ / ۱۲۵؛ یعقوبی، ۱ / ۳۵۴؛ ابنعبدالبر، ۴ / ۱۸۱۸؛ ابنقدامه، ۷۱؛ ذهبی، ۲ / ۱۱۱-۱۱۲؛ صفدی، ۱۳ / ۲۹۵.</ref> <br />
<br />
خدیجه در قبرستان حجون دفن شد<ref>ابنقدامه، ۷۳؛ ذهبی، ۲ / ۱۱۱-۱۱۲.</ref> و پیامبر (ص) به دست خود او را در قبر گذاشت؛ اما چون نماز میت هنوز واجب نشده بود، بر او نماز نگزارد.<ref>ابنجوزی، صفة ... ، ۲ / ۹؛ ابنمنظور، ۲ / ۲۷۵.</ref> پیامبر (ص) آن سال را به سبب فوت ابوطالب و خدیجه «عام الحُزن» نامید.<ref>مقریزی، ۱ / ۴۵.</ref> در حال حاضر نیز قبر خدیجه در همان مکان که به قبرستان معلاة یا حجون معروف است، قرار دارد. اما وهابیها گنبدی را که بر فراز قبر او ساخته شده بود، تخریب کردهاند.<ref>نک: عبده، ۱۶۱-۱۶۳، ۱۸۲، ۱۸۷.</ref><br />
<br />
==اوصاف شخصیتی==<br />
در منابع احادیث از پیامبر(ص) در وصف خدیجه آمدهاست که بیانگر جایگاه والای او نزد آن حضرت است. در حدیثی خدیجه یکی از ۴ بانویی دانستهشدهاست که بهترین زنان دو عالم یا بهترین زنان بهشتاند.<ref>ابنعبدالبر، ۴ / ۱۸۲۱-۱۸۲۳؛ ابنقدامه، ۷۲؛ ابناثیر، اسد، ۵ / ۴۳۷.</ref> پیامبر (ص) خدیجه را به داشتن خانهای از نی در بهشت بشارت دادهاست که در آن هیچ غم و اندوهی نیست.<ref>ابنهشام، ۱ / ۲۷۴؛ یعقوبی، ۱ / ۳۵۴؛ ابنجوزی، صفة، ۲ / ۷- ۸.</ref> همچنین در حدیثی آمدهاست که پیامبر(ص) سلام خدا را از جانب جبرئیل به او ابلاغ فرمودند.<ref>ابنهشام، ۱ / ۲۷۵؛ ابنعبدالبر، ۴ / ۱۸۲۱؛ ذهبی، ۲ / ۱۱۶.</ref> <br />
<br />
==امام حسین(ع) و خدیجه(س)==<br />
<br />
===گریه [[حسین|امام حسین(ع)]] در مزار خدیجه===<br />
[[حسین بن على (ع)|امام حسین(ع)]] بیست و پنج بار پیاده از مدینه به مکه برای انجام مراسم حج و عمره مسافرت کرد، روایت شده در یکی از سفرها انس بن مالک همراه آن حضرت بود، او می گوید: [[حسین بن على (ع)|امام حسین(ع)]] کنار مرقد خدیجه آمد و در آنجا گریه کرد و به مناجات با خدا نشست.<ref>مناقب آل ابیطالب، ج ۴، ص ۶۹، بحار، ج ۴۴، ص ۱۹۳.</ref><br />
<br />
===فخر ورزیدن به خدیجه در روز [[عاشورا]]===<br />
امام حسین(ع) در واقعه عاشورا در [[کربلا]] در مقابل سپاه شام به مادربزرگش خدیجه(س) فخر ورزید که اولین زن مسلمان بود و در اولین سخنانش با لشکر [[عمر بن سعد|عمرسعد]] گفت: «از خدا بترسید و دست خود را به خون من نیالایید که کشتن من و هتک حرمتم بر شما روا نیست، من فرزند دختر پیامبر شمایم و جدهام خدیجه(س)، همسر پیامبر شماست.»<ref>مجلسی، بحار الانوار، ج۴۴، ص۳۱۸.</ref><br />
<br />
===ذکر نام خدیجه در شام===<br />
[[زین العابدین «ع»|امام سجاد(ع)]] در خطبهاش در مجلس [[یزید]] در [[دمشق]] بعد از واقعه [[عاشورا]]، خود را فرزند بانوی بزرگ اسلام، خدیجه(س) میدانست.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ج۴۵، ص۱۷۴.</ref> همچنین زبیر بن عوام در مباحثه با ابن عباس عمهاش خدیجه(س) را مایه مباهات خویش میدانست.<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۹، ص۳۲۵.</ref><br />
<br />
==منابع==<br />
<br />
*دائره المعارف بزرگ اسلامی.<br />
*دانشنامه جهان اسلام.<br />
<br />
==پینوشت==<br />
<references /><br />
==پیوند به بیرون==<br />
<br />
*[https://www.cgie.org.ir/fa/article/240840/%D8%AE%D8%AF%DB%8C%D8%AC%D9%87 خدیجه]، دائره المعارف بزرگ اسلامی.<br />
<br />
*[https://rch.ac.ir/article/Details/8471 خدیجه]، دانشنامه جهان اسلام.<br />
<br />
[[رده:افراد]]<br />
[[رده:اهل بیت]]</div>Agharebhttps://fa.wikihussain.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Hadhrat_khadija-compressed.jpg&diff=29723پرونده:Hadhrat khadija-compressed.jpg2021-02-27T10:37:41Z<p>Aghareb: </p>
<hr />
<div>مزار حضرت خدیجه(س)</div>Agharebhttps://fa.wikihussain.com/index.php?title=%D8%AE%D8%AF%DB%8C%D8%AC%D9%87&diff=29722خدیجه2021-02-27T10:07:22Z<p>Aghareb: </p>
<hr />
<div>'''خدیجه بنت خُوَیلد''' از قبیه قریش، نخستین همسر پیامبر اسلام(ص) و نخستین زن مسلمان است.<br />
<br />
==تبارشناسی==<br />
خدیجه دختر خُوَیلد بن اسد و فاطمه بنت زائدة ابن اصم، از قبیله قریش بود.<ref>ابنهشام، ۱ / ۲۱۴؛ ابنسعد، ۱ / ۱۳۳؛ زبیری، ۲۳۰.</ref><br />
<br />
==زندگینامه==<br />
از دوران کودکی و نوجوانی خدیجه(س)، تا هنگام ازدواج با پیامبر(ص) و حتی بعد از آن، اطلاعات اندکی در دست است و بخشی از اخبار تاریخی درباره احوال ایشان دارای اختلاف نظر است.<ref>ر.ک: ادامه مقاله.</ref><br />
<br />
===ازدواج===<br />
در مورد ازدواج دو نوع نقل وجود دارد:<br />
<br />
بیشتر منابع، نقل میکنند؛ خدیجه(س) قبل از ازدواج با پیامبر(ص)، دو بار ازدواج کرد. در ترتیب این ازدواجها اختلاف هست.<ref>ر.ک: به ابنعبدالبرّ، ج ۴، ص ۱۸۱۷؛ طبرسی، ۱۴۱۷، ج ۱، ص ۲۷۴؛ طبری، ص ۱۱؛ دمیاطی، ص ۳۲.</ref> <br />
<br />
برخی دیگر به استناد شواهدی، ازدواجهای خدیجه(س) پیش از وصلت با پیامبر را رد کرده و آوردهاند، خدیجه(س) موقع ازدواج با پیامبر(ص) دوشیزه بود و کسانی که بهعنوان فرزندان او از دو همسر قبلیاش نامبردار شدهاند، خواهرزادههایش بودهاند که تحت سرپرستی مالی و عاطفی او قرار داشتند.<ref>ر.ک: به کوفی، ج ۱، ص ۶۴۷۰؛ ابن شهر آشوب، ج ۱، ص ۱۳۸؛ عاملی، ج ۲، ص ۱۲۱-۱۲۹.</ref><br />
<br />
====فرزندان====<br />
در شمار فرزندان خدیجه(س) (۳ یا ۴ فرزند) و نام آنها اختلاف است.<ref>ر.ک: ابنهشام، ۴ / ۲۹۱؛ ابنقتیبه، ۱۳۳.</ref><br />
<br />
خدیجه از ابوهاله، صاحب پسرانی به نامهای حارث ، هند<ref>ابن کلبی، ج ۱، ص ۲۷۹؛ ابن سعد، ج ۸، ص ۱۵؛ ابن حزم، ص ۳۲؛ دمیاطی، ص ۳۱)، طاهر و هاله (ابن کلبی، ج ۱، ص ۲۷۹؛ سهیلی، ج ۲، ص ۲۴۶.</ref> و دختری به نام زینب<ref>ابن حزم، ص ۳۲؛ نویری، ج ۱۸، ص ۱۷۱.</ref> شد.<br />
<br />
معروفترین فرزند او از این ازدواجها هند بن ابیهاله بود که خدیجه را به سبب او «امهند» میخواندند. بعدها هند در زمره صحابه رسول خدا(ص) در آمد. هند مسلمان شد و در جنگ بدر یا احد حضور یافت و نیز در جنگ جمل در رکاب علی(ع) بود که به [[شهادت]] رسید.<ref>نک: کلبی، ۲۶۹؛ ابناثیر، الکامل، ۳ / ۲۶۳؛ ابنکثیر، البدایة ... ، ۶ / ۲۵؛ ابنحجر، ۴ / ۲۸۲.</ref><br />
<br />
==تجارت==<br />
خدیجه(س) پیش از ظهور اسلام نیز به سبب فضایل و کمالاتش شخصیتی برجسته و قابل احترام به شمار میرفت.<ref>ابنعبدالبر، ۴ / ۱۸۱۷؛ ابنعساکر، ۳ / ۱۳۱؛ ابنقدامه، ۷۱؛ ذهبی، ۲ / ۱۱۱.</ref> افزون برآن، وی یکی از تاجران و ثروتمندان مشهور عرب بود و با اشخاص معتمد بهعنوان کاروانسالار قرارداد مضاربه میبست تا از سوی او به تجارت بپردازند.<ref>ابنهشام، ۱ / ۲۱۲-۲۱۳؛ طبری، ۲ / ۳۴.</ref><br />
<br />
===همکاری با پیامبر===<br />
درباره همکاری محمد(ص) و خدیجه(س) در تجارت، گفتهاند: ابوطالب به خدیجه پیشنهاد داد که محمد(ص) سرپرستی کاروان او را در سفری تجارتی بر عهده گیرد و از این طریق سودی هم نصیب او شود و خدیجه هم پذیرفت.<ref>ابنسعد، ۱ / ۱۲۹-۱۳۰؛ بلاذری، ۱ / ۹۷؛ ابنجوزی، المنتظم، ۲ / ۳۱۳-۳۱۴.</ref><br />
<br />
به روایت دیگر این همکاری به پیشنهاد شخص خدیجه روی داد؛ یعنی خدیجه به سبب فضایل محمد(ص) بدو پیشنهاد همکاری داد و محمد(ص) پذیرفت و با کاروان خدیجه برای تجارت رهسپار شام شد.<ref>ابنهشام، ۱ / ۲۱۳؛ ابناثیر، اسد ... ، ۵ / ۴۳۵؛ قس: طبری، ۲ / ۳۵-۳۶؛ یعقوبی، ۱ / ۳۴۱.</ref><br />
<br />
==ازدواج با پیامبر==<br />
به روایتی خدیجه پس از سفر تجاری خود به پیامبر(ص) پیشنهاد ازدواج داد و گفت که به سبب خویشاوندی، شخصیت، امانتداری، خوشاخلاقی و راستگویی محمد(ص) در میان قوم خواهان او شده است.<ref>ابنهشام، ۱ / ۲۱۳-۲۱۴؛ ابناثیر، الکامل، ۲ / ۳۹-۴۰.</ref> براساس روایتی دیگر، او به وساطت زنی به نام نفیسه، دختر مُنیه از پیامبر(ص) خواستگاری کرد.<ref>بلاذری، ۱ / ۹۸؛ ابنحجر، ۴ / ۲۸۲.</ref> در منابع آمدهاست که در این هنگام، خدیجه ثروتمندترین و شریفترین زن قریش بود و هرکس آرزو داشت که با او ازدواج کند.<ref>ابنهشام، ۱ / ۲۱۳-۲۱۴؛ طبری، ۲ / ۳۵-۳۶؛ ابنجوزی، المنتظم، ۲ / ۳۱۴.</ref><br />
<br />
پیامبر(ص) موضوع را به عموهایش خبر داد. حمزه بن عبدالمطلب، و به روایتی ابوطالب برای خواستگاری از خدیجه نزد خویلد، پدر خدیجه رفتند. پس از جلب موافقت او، ازدواج پیامبر(ص) با خدیجه صورت گرفت.<ref>ابنهشام، ۱ / ۲۱۵؛ بلاذری، ۱ / ۹۷؛ طبری ۲ / ۳۵-۳۶، نیز ابناثیر، اسد، ۵ / ۴۳۵.</ref> اما بنابر قولِ مشهور، در آن زمان پدر خدیجه درگذشته بود و عمرو بن اسد، عموی خدیجه و بنابر قولی، عمرو، برادر خدیجه، وکیل او در این ازدواج بوده است.<ref>نک: کلبی، ۷۴؛ ابنهشام، ۴ / ۲۹۱؛ ابنسعد، ۱ / ۱۳۳؛ زبیری، ۲۰۷؛ ابنحبیب، ۷۸؛ بلاذری، ۱ / ۹۸؛ یعقوبی، ۱ / ۳۴۱؛ ابندرید، ۹۲؛ روایات دیگر را، نک: ابنسعد، ۱ / ۱۳۲-۱۳۳؛ ابنجوزی، المنتظم، ۲ / ۳۱۶؛ درباره ایجاد علاقه میان محمد(ص) و خدیجه، نک: یعقوبی، ۱ / ۳۴۰-۳۴۱.</ref><br />
<br />
===فرزندان خدیجه(س) و محمد(ص)===<br />
پیامبر اسلام(ص) از خدیجه صاحب چندین فرزند شد. همه فرزندان پیامبر(ص) بهجز ابراهیم (که از ماریۀ قبطیه بود) از خدیجهاند<ref>ابنهشام، ۱ / ۲۱۵، ۲۱۶؛ زبیری، ۲۱؛ ابنقتیبه، ۱۳۲؛ ابنکثیر، السیرة، ۲ / ۱۳۶.</ref> که عبارتاند از قاسم، عبدالله (که به طیب و طاهر مشهور بودهاست)، رقیه، زینب، ام کلثوم و فاطمه(س).<ref>ابنسعد، ۱ / ۱۳۳؛ زبیری، همانجا، نیز ۲۳۱؛ ابنحبیب، ۷۹؛ ابنقتیبه، ۱۴۱؛ ابنحزم، ۱۶؛ ابنعساکر، ۳ / ۱۳۱.</ref> برخی از منابع نیز طیب و طاهر را نام دو فرزند پیامبر(ص) دانسته و از این رو، برای پیامبر(ص) ۳ پسر از خدیجه یاد کردهاند که این قول به نظر درست نمیآید.<ref>نک: ابنهشام، ۱ / ۲۱۵؛ یعقوبی، ۱ / ۳۴۰؛ روایات دیگر را، نک: ابنجوزی، المنتظم، ۲ / ۳۱۶-۳۱۷؛ ابناثیر، اسد، ۵ / ۴۳۶.</ref> پسران پیامبر در خردسالی جملگی از دنیا رفتند؛ اما دختران همراه پیامبر(ص) مهاجرت کردند.<ref>ابنهشام، ۱ / ۲۱۶، ۲ / ۲۹۳؛ ابنعساکر، ۳ / ۱۴۲.</ref><br />
<br />
===سن خدیجه(س)===<br />
درباره سن خدیجه(س) هنگام ازدواج با پیامبر(ص) دیدگاههای مختلفی از ۲۵ سال تا ۴۶ سال مطرح شده است. بسیاری سن خدیجه(س) را هنگام ازدواج با پیامبر(ص)، ۴۰ سال دانستهاند.<ref>ابن اثیر، الکامل، ج۲، ص۳۹؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۸ ،ص۱۷۴؛ ابن اثیرجزری، اسدالغابه فی معرفة الصحابه ، ج۱، ص۲۳؛ بلاذری، انساب الاشراف، ج۱،ص۹۸ و ج۹ ،ص۴۵۹ ؛ طبری، تاریخ الامم و الملوک ، ج۲ ،ص۲۸۰.</ref> مسعودی نیز احتمال سنی غیر از این را، از دیگران مطرح میداند.<ref>مسعودی، مروج الذهب، ج۲، ص۲۸۷ :«و فی سنة ست و عشرین کان تزویجه بخدیجة بنت خویلد، و هی یومئذ بنت أربعین، و قیل فی سنها غیر هذا».</ref><br />
<br />
برخی از منابع تاریخی نیز سن ازدواج خدیجه(س) با پیامبر(ص) را ۲۵ سال<ref>بیهقی، دلائل النبوة، ج۲، ص۷۱؛ السیرة الحلبیه، ج۱، ص۱۴۰؛ البدایة و النهایة، ج۲، ص۲۹۴: «وکان عمرها إذ ذاک خمسا و ثلاثین و قیل خمسا و عشرین سنه»؛ بلاذری انساب الاشراف، ج۱، ص۹۸.</ref> و برخی دیگر، ۲۸ <ref>بلاذری، انساب الاشراف، ج۱، ص۹۸: «وتزوّج رسول الله صلی الله علیه و سلم خدیجة و هو ابن خمس و عشرین سنه، وهی ابنة أربعین سنه.».</ref>، ۳۰ <ref>جعفرمرتضی عاملی، الصحیح من سیرة النبی الاعظم(ص)، ج۲، ص۱۱۵. به نقل از السیرة الحلبیه، ج۱، ص۱۴۰؛ تهذیب تاریخ دمشق، ج۱، ص۳۰۳؛ تاریخ الخمیس، ج۱، ص۲۶۴.</ref>، ۳۵ <ref>1. ابن کثیر، البدایة و النهایة، ج۲، ص۲۹۵ ؛ ابن کثیر، السیرة النبویة، ج۱، ص۲۶۵.</ref>، ۴۴ <ref>واقدی، مختصر تاریخ دمشق، ج۱، ص۳۰۳.</ref>، ۴۵ <ref>واقدی، مختصر تاریخ دمشق، ج۲، ص۲۷۵؛ تهذیب الاسماء، ج۲، ص۳۴۲.</ref>، ۴۶ سال<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ج۱، ص۹۸: «یقال إنه تزوّجها و هی ابنة ست و أربعین سنه».</ref> دانستهاند.<br />
==اسلام آوردن==<br />
خدیجه نخستین فرد و یا نخستین زنی دانستهشدهاست که به پیامبر (ص) ایمان آورد.<ref>نک: ابنهشام، ۱ / ۲۷۴؛ ابنحبیب، ۴۰۸؛ ابنعبدالبر، ۴ / ۱۸۱۹-۱۸۲۰، ۱۸۲۱؛ ابنقدامه، ۷۱، ۱۲۰.</ref> در نخستین روزهای بعثت، که هنوز پیامبر(ص) پیروانی نداشت، خدیجه همراه امام علی(ع) در کنار آن حضرت به نماز میایستاد و این عمل نخستین مظهر تجلی دینداری در تاریخ اسلام به شمار میرود.<ref>نک: ابناثیر، الکامل، ۵ / ۵۳۷؛ ابنکثیر، البدایة، ۶ / ۱۵-۱۶.</ref> <br />
<br />
===شعب ابی طالب===<br />
خدیجه در شعب ابوطالب که پیامبر اسلام(ص) و پیروانش در محاصره اقتصادی قریش بودند، همراه پیامبر(ص) بود و در تامین نیازهای غذایی مسلمانان توسط برادرزادهاش، حکیم بن حزام نقش مهمی داشت؛<ref>نک: طبری، ۲ / ۷۴؛ ابنقدامه، ۵۶-۶۳؛ نیز مونس، ۳۱۶-۳۱۷.</ref> اما اندک زمانی پس از لغو حصر اقتصادی و خروج پیامبر(ص) و پیروانش از شعب، خدیجه درگذشت.<ref>ابناثیر، الکامل، ۲ / ۹۰؛ ابنمنظور، ۲ / ۲۷۵.</ref><br />
<br />
==وفات==<br />
درباره تاریخ وفات او در منابع اتفاق نظر وجود ندارد، اما روایتی که وفات او را سال سوم پیش از هجرت دانسته است، مقبولتر به نظر میرسد.<ref>نک: ابنهشام، ۲ / ۶۴؛ ابنسعد، ۱ / ۲۱۱؛ ابنحبیب، ۱۰؛ ابنجوزی، المنتظم، ۳ / ۱۱؛ ابناثیر، الکامل، ۲ / ۹۰-۹۱؛ یعقوبی، ۱ / ۳۵۴؛ ابنعبدالبر، ۴ / ۱۸۲۵؛ ابنقدامه، ۶۳، ۷۳؛ ابناثیر، اسد، ۵ / ۴۳۹؛ ذهبی، ۲ / ۱۱۲، ۱۱۷؛ صفدی، ۱۳ / ۲۹۶؛ ابنکثیر، السیرة ... ، ۲ / ۱۲۲، ۱۳۲.</ref> بیشتر منابع سن او را هنگام مرگ در حدود ۶۵ سال دانستهاند.<ref>ابنسعد، ۱ / ۱۲۵؛ یعقوبی، ۱ / ۳۵۴؛ ابنعبدالبر، ۴ / ۱۸۱۸؛ ابنقدامه، ۷۱؛ ذهبی، ۲ / ۱۱۱-۱۱۲؛ صفدی، ۱۳ / ۲۹۵.</ref> <br />
<br />
خدیجه در قبرستان حجون دفن شد<ref>ابنقدامه، ۷۳؛ ذهبی، ۲ / ۱۱۱-۱۱۲.</ref> و پیامبر (ص) به دست خود او را در قبر گذاشت؛ اما چون نماز میت هنوز واجب نشده بود، بر او نماز نگزارد.<ref>ابنجوزی، صفة ... ، ۲ / ۹؛ ابنمنظور، ۲ / ۲۷۵.</ref> پیامبر (ص) آن سال را به سبب فوت ابوطالب و خدیجه «عام الحُزن» نامید.<ref>مقریزی، ۱ / ۴۵.</ref> در حال حاضر نیز قبر خدیجه در همان مکان که به قبرستان معلاة یا حجون معروف است، قرار دارد. اما وهابیها گنبدی را که بر فراز قبر او ساخته شده بود، تخریب کردهاند.<ref>نک: عبده، ۱۶۱-۱۶۳، ۱۸۲، ۱۸۷.</ref><br />
<br />
==اوصاف شخصیتی==<br />
در منابع احادیث از پیامبر(ص) در وصف خدیجه آمدهاست که بیانگر جایگاه والای او نزد آن حضرت است. در حدیثی خدیجه یکی از ۴ بانویی دانستهشدهاست که بهترین زنان دو عالم یا بهترین زنان بهشتاند.<ref>ابنعبدالبر، ۴ / ۱۸۲۱-۱۸۲۳؛ ابنقدامه، ۷۲؛ ابناثیر، اسد، ۵ / ۴۳۷.</ref> پیامبر (ص) خدیجه را به داشتن خانهای از نی در بهشت بشارت دادهاست که در آن هیچ غم و اندوهی نیست.<ref>ابنهشام، ۱ / ۲۷۴؛ یعقوبی، ۱ / ۳۵۴؛ ابنجوزی، صفة، ۲ / ۷- ۸.</ref> همچنین در حدیثی آمدهاست که پیامبر(ص) سلام خدا را از جانب جبرئیل به او ابلاغ فرمودند.<ref>ابنهشام، ۱ / ۲۷۵؛ ابنعبدالبر، ۴ / ۱۸۲۱؛ ذهبی، ۲ / ۱۱۶.</ref> <br />
<br />
==امام حسین(ع) و خدیجه(س)==<br />
<br />
===گریه امام حسین(ع) در مزار خدیجه===<br />
[[حسین بن على (ع)|امام حسین(ع)]] بیست و پنج بار پیاده از مدینه به مکه برای انجام مراسم حج و عمره مسافرت کرد، روایت شده در یکی از سفرها انس بن مالک همراه آن حضرت بود، او می گوید: امام حسین(ع) کنار مرقد خدیجه آمد و در آنجا گریه کرد و به مناجات با خدا نشست.<ref>مناقب آل ابیطالب، ج ۴، ص ۶۹، بحار، ج ۴۴، ص ۱۹۳.</ref><br />
<br />
===فخر ورزیدن به خدیجه در روز عاشورا===<br />
امام حسین(ع) در واقعه عاشورا در [[کربلا]] در مقابل سپاه شام به مادربزرگش خدیجه(س) فخر ورزید که اولین زن مسلمان بود و در اولین سخنانش با لشکر عمرسعد گفت: «از خدا بترسید و دست خود را به خون من نیالایید که کشتن من و هتک حرمتم بر شما روا نیست، من فرزند دختر پیامبر شمایم و جدهام خدیجه(س)، همسر پیامبر شماست.»<ref>مجلسی، بحار الانوار، ج۴۴، ص۳۱۸.</ref><br />
<br />
===ذکر نام خدیجه در شام===<br />
[[زین العابدین «ع»|امام سجاد(ع)]] در خطبهاش در مجلس [[یزید]] در دمشق بعد از واقعه [[عاشورا]]، خود را فرزند بانوی بزرگ اسلام، خدیجه (س) میدانست.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ج۴۵، ص۱۷۴.</ref> همچنین زبیر بن عوام در مباحثه با ابن عباس عمهاش خدیجه(س) را مایه مباهات خویش میدانست.<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۹، ص۳۲۵.</ref><br />
<br />
== منابع ==<br />
<br />
* دائره المعارف بزرگ اسلامی.<br />
* دانشنامه جهان اسلام.<br />
<br />
== پینوشت ==<br />
<references /><br />
==پیوند به بیرون==<br />
<br />
* [https://www.cgie.org.ir/fa/article/240840/%D8%AE%D8%AF%DB%8C%D8%AC%D9%87 خدیجه]، دائره المعارف بزرگ اسلامی.<br />
<br />
* [https://rch.ac.ir/article/Details/8471 خدیجه]، دانشنامه جهان اسلام.<br />
<br />
[[رده:افراد]]<br />
[[رده:اهل بیت]]</div>Agharebhttps://fa.wikihussain.com/index.php?title=%D8%AE%D8%AF%DB%8C%D8%AC%D9%87&diff=29721خدیجه2021-02-27T09:47:36Z<p>Aghareb: </p>
<hr />
<div>'''خدیجه بنت خُوَیلد''' از قبیه قریش، نخستین همسر پیامبر اسلام(ص) و نخستین زن مسلمان است.<br />
<br />
==تبارشناسی==<br />
خدیجه دختر خُوَیلد بن اسد و فاطمه بنت زائدة ابن اصم، از قبیله قریش بود.<ref>ابنهشام، ۱ / ۲۱۴؛ ابنسعد، ۱ / ۱۳۳؛ زبیری، ۲۳۰.</ref><br />
<br />
==زندگینامه==<br />
از دوران کودکی و نوجوانی خدیجه(س)، تا هنگام ازدواج با پیامبر(ص) و حتی بعد از آن، اطلاعات اندکی در دست است و بخشی از اخبار تاریخی درباره احوال ایشان دارای اختلاف نظر است.<ref>ر.ک: ادامه مقاله.</ref><br />
<br />
===ازدواج===<br />
در مورد ازدواج دو نوع نقل وجود دارد:<br />
<br />
بیشتر منابع، نقل میکنند؛ خدیجه(س) قبل از ازدواج با پیامبر(ص)، دو بار ازدواج کرد. در ترتیب این ازدواجها اختلاف هست.<ref>ر.ک: به ابنعبدالبرّ، ج ۴، ص ۱۸۱۷؛ طبرسی، ۱۴۱۷، ج ۱، ص ۲۷۴؛ طبری، ص ۱۱؛ دمیاطی، ص ۳۲.</ref> <br />
<br />
برخی دیگر به استناد شواهدی، ازدواجهای خدیجه(س) پیش از وصلت با پیامبر را رد کرده و آوردهاند، خدیجه(س) موقع ازدواج با پیامبر(ص) دوشیزه بود و کسانی که بهعنوان فرزندان او از دو همسر قبلیاش نامبردار شدهاند، خواهرزادههایش بودهاند که تحت سرپرستی مالی و عاطفی او قرار داشتند.<ref>ر.ک: به کوفی، ج ۱، ص ۶۴۷۰؛ ابن شهر آشوب، ج ۱، ص ۱۳۸؛ عاملی، ج ۲، ص ۱۲۱-۱۲۹.</ref><br />
<br />
====فرزندان====<br />
در شمار فرزندان خدیجه(س) (۳ یا ۴ فرزند) و نام آنها اختلاف است.<ref>ر.ک: ابنهشام، ۴ / ۲۹۱؛ ابنقتیبه، ۱۳۳.</ref><br />
<br />
خدیجه از ابوهاله، صاحب پسرانی به نامهای حارث ، هند<ref>ابن کلبی، ج ۱، ص ۲۷۹؛ ابن سعد، ج ۸، ص ۱۵؛ ابن حزم، ص ۳۲؛ دمیاطی، ص ۳۱)، طاهر و هاله (ابن کلبی، ج ۱، ص ۲۷۹؛ سهیلی، ج ۲، ص ۲۴۶.</ref> و دختری به نام زینب<ref>ابن حزم، ص ۳۲؛ نویری، ج ۱۸، ص ۱۷۱.</ref> شد.<br />
<br />
معروفترین فرزند او از این ازدواجها هند بن ابیهاله بود که خدیجه را به سبب او «امهند» میخواندند. بعدها هند در زمره صحابه رسول خدا(ص) در آمد. هند مسلمان شد و در جنگ بدر یا احد حضور یافت و نیز در جنگ جمل در رکاب علی(ع) بود که به شهادت رسید.<ref>نک: کلبی، ۲۶۹؛ ابناثیر، الکامل، ۳ / ۲۶۳؛ ابنکثیر، البدایة ... ، ۶ / ۲۵؛ ابنحجر، ۴ / ۲۸۲.</ref><br />
<br />
==تجارت==<br />
خدیجه(س) پیش از ظهور اسلام نیز به سبب فضایل و کمالاتش شخصیتی برجسته و قابل احترام به شمار میرفت.<ref>ابنعبدالبر، ۴ / ۱۸۱۷؛ ابنعساکر، ۳ / ۱۳۱؛ ابنقدامه، ۷۱؛ ذهبی، ۲ / ۱۱۱.</ref> افزون برآن، وی یکی از تاجران و ثروتمندان مشهور عرب بود و با اشخاص معتمد بهعنوان کاروانسالار قرارداد مضاربه میبست تا از سوی او به تجارت بپردازند.<ref>ابنهشام، ۱ / ۲۱۲-۲۱۳؛ طبری، ۲ / ۳۴.</ref><br />
<br />
===همکاری با پیامبر===<br />
درباره همکاری محمد(ص) و خدیجه(س) در تجارت، گفتهاند: ابوطالب به خدیجه پیشنهاد داد که محمد(ص) سرپرستی کاروان او را در سفری تجارتی بر عهده گیرد و از این طریق سودی هم نصیب او شود و خدیجه هم پذیرفت.<ref>ابنسعد، ۱ / ۱۲۹-۱۳۰؛ بلاذری، ۱ / ۹۷؛ ابنجوزی، المنتظم، ۲ / ۳۱۳-۳۱۴.</ref><br />
<br />
به روایت دیگر این همکاری به پیشنهاد شخص خدیجه روی داد؛ یعنی خدیجه به سبب فضایل محمد(ص) بدو پیشنهاد همکاری داد و محمد(ص) پذیرفت و با کاروان خدیجه برای تجارت رهسپار شام شد.<ref>ابنهشام، ۱ / ۲۱۳؛ ابناثیر، اسد ... ، ۵ / ۴۳۵؛ قس: طبری، ۲ / ۳۵-۳۶؛ یعقوبی، ۱ / ۳۴۱.</ref><br />
<br />
==ازدواج با پیامبر==<br />
به روایتی خدیجه پس از سفر تجاری خود به پیامبر(ص) پیشنهاد ازدواج داد و گفت که به سبب خویشاوندی، شخصیت، امانتداری، خوشاخلاقی و راستگویی محمد(ص) در میان قوم خواهان او شده است.<ref>ابنهشام، ۱ / ۲۱۳-۲۱۴؛ ابناثیر، الکامل، ۲ / ۳۹-۴۰.</ref> براساس روایتی دیگر، او به وساطت زنی به نام نفیسه، دختر مُنیه از پیامبر(ص) خواستگاری کرد.<ref>بلاذری، ۱ / ۹۸؛ ابنحجر، ۴ / ۲۸۲.</ref> در منابع آمدهاست که در این هنگام، خدیجه ثروتمندترین و شریفترین زن قریش بود و هرکس آرزو داشت که با او ازدواج کند.<ref>ابنهشام، ۱ / ۲۱۳-۲۱۴؛ طبری، ۲ / ۳۵-۳۶؛ ابنجوزی، المنتظم، ۲ / ۳۱۴.</ref><br />
<br />
پیامبر(ص) موضوع را به عموهایش خبر داد. حمزه بن عبدالمطلب، و به روایتی ابوطالب برای خواستگاری از خدیجه نزد خویلد، پدر خدیجه رفتند. پس از جلب موافقت او، ازدواج پیامبر(ص) با خدیجه صورت گرفت.<ref>ابنهشام، ۱ / ۲۱۵؛ بلاذری، ۱ / ۹۷؛ طبری ۲ / ۳۵-۳۶، نیز ابناثیر، اسد، ۵ / ۴۳۵.</ref> اما بنابر قولِ مشهور، در آن زمان پدر خدیجه درگذشته بود و عمرو بن اسد، عموی خدیجه و بنابر قولی، عمرو، برادر خدیجه، وکیل او در این ازدواج بوده است.<ref>نک: کلبی، ۷۴؛ ابنهشام، ۴ / ۲۹۱؛ ابنسعد، ۱ / ۱۳۳؛ زبیری، ۲۰۷؛ ابنحبیب، ۷۸؛ بلاذری، ۱ / ۹۸؛ یعقوبی، ۱ / ۳۴۱؛ ابندرید، ۹۲؛ روایات دیگر را، نک: ابنسعد، ۱ / ۱۳۲-۱۳۳؛ ابنجوزی، المنتظم، ۲ / ۳۱۶؛ درباره ایجاد علاقه میان محمد(ص) و خدیجه، نک: یعقوبی، ۱ / ۳۴۰-۳۴۱.</ref><br />
<br />
===فرزندان خدیجه(س) و محمد(ص)===<br />
پیامبر اسلام(ص) از خدیجه صاحب چندین فرزند شد. همه فرزندان پیامبر(ص) بهجز ابراهیم (که از ماریۀ قبطیه بود) از خدیجهاند<ref>ابنهشام، ۱ / ۲۱۵، ۲۱۶؛ زبیری، ۲۱؛ ابنقتیبه، ۱۳۲؛ ابنکثیر، السیرة، ۲ / ۱۳۶.</ref> که عبارتاند از قاسم، عبدالله (که به طیب و طاهر مشهور بودهاست)، رقیه، زینب، ام کلثوم و فاطمه(س).<ref>ابنسعد، ۱ / ۱۳۳؛ زبیری، همانجا، نیز ۲۳۱؛ ابنحبیب، ۷۹؛ ابنقتیبه، ۱۴۱؛ ابنحزم، ۱۶؛ ابنعساکر، ۳ / ۱۳۱.</ref> برخی از منابع نیز طیب و طاهر را نام دو فرزند پیامبر(ص) دانسته و از این رو، برای پیامبر(ص) ۳ پسر از خدیجه یاد کردهاند که این قول به نظر درست نمیآید.<ref>نک: ابنهشام، ۱ / ۲۱۵؛ یعقوبی، ۱ / ۳۴۰؛ روایات دیگر را، نک: ابنجوزی، المنتظم، ۲ / ۳۱۶-۳۱۷؛ ابناثیر، اسد، ۵ / ۴۳۶.</ref> پسران پیامبر در خردسالی جملگی از دنیا رفتند؛ اما دختران همراه پیامبر(ص) مهاجرت کردند.<ref>ابنهشام، ۱ / ۲۱۶، ۲ / ۲۹۳؛ ابنعساکر، ۳ / ۱۴۲.</ref><br />
<br />
===سن خدیجه(س)===<br />
درباره سن خدیجه(س) هنگام ازدواج با پیامبر(ص) دیدگاههای مختلفی از ۲۵ سال تا ۴۶ سال مطرح شده است. بسیاری سن خدیجه(س) را هنگام ازدواج با پیامبر(ص)، ۴۰ سال دانستهاند.<ref>ابن اثیر، الکامل، ج۲، ص۳۹؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۸ ،ص۱۷۴؛ ابن اثیرجزری، اسدالغابه فی معرفة الصحابه ، ج۱، ص۲۳؛ بلاذری، انساب الاشراف، ج۱،ص۹۸ و ج۹ ،ص۴۵۹ ؛ طبری، تاریخ الامم و الملوک ، ج۲ ،ص۲۸۰.</ref> مسعودی نیز احتمال سنی غیر از این را، از دیگران مطرح میداند.<ref>مسعودی، مروج الذهب، ج۲، ص۲۸۷ :«و فی سنة ست و عشرین کان تزویجه بخدیجة بنت خویلد، و هی یومئذ بنت أربعین، و قیل فی سنها غیر هذا».</ref><br />
<br />
<br />
<br />
برخی از منابع تاریخی نیز سن ازدواج خدیجه(س) با پیامبر(ص) را ۲۵ سال<ref>بیهقی، دلائل النبوة، ج۲، ص۷۱؛ السیرة الحلبیه، ج۱، ص۱۴۰؛ البدایة و النهایة، ج۲، ص۲۹۴: «وکان عمرها إذ ذاک خمسا و ثلاثین و قیل خمسا و عشرین سنه»؛ بلاذری انساب الاشراف، ج۱، ص۹۸.</ref> و برخی دیگر، ۲۸ <ref>بلاذری، انساب الاشراف، ج۱، ص۹۸: «وتزوّج رسول الله صلی الله علیه و سلم خدیجة و هو ابن خمس و عشرین سنه، وهی ابنة أربعین سنه.».</ref>، ۳۰ <ref>جعفرمرتضی عاملی، الصحیح من سیرة النبی الاعظم(ص)، ج۲، ص۱۱۵. به نقل از السیرة الحلبیه، ج۱، ص۱۴۰؛ تهذیب تاریخ دمشق، ج۱، ص۳۰۳؛ تاریخ الخمیس، ج۱، ص۲۶۴.</ref>، ۳۵ <ref>1. ابن کثیر، البدایة و النهایة، ج۲، ص۲۹۵ ؛ ابن کثیر، السیرة النبویة، ج۱، ص۲۶۵.</ref>، ۴۴ <ref>واقدی، مختصر تاریخ دمشق، ج۱، ص۳۰۳.</ref>، ۴۵ <ref>واقدی، مختصر تاریخ دمشق، ج۲، ص۲۷۵؛ تهذیب الاسماء، ج۲، ص۳۴۲.</ref>، ۴۶ سال<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ج۱، ص۹۸: «یقال إنه تزوّجها و هی ابنة ست و أربعین سنه».</ref> دانستهاند.<br />
==اسلام آوردن==<br />
خدیجه نخستین فرد و یا نخستین زنی دانستهشدهاست که به پیامبر (ص) ایمان آورد.<ref>نک: ابنهشام، ۱ / ۲۷۴؛ ابنحبیب، ۴۰۸؛ ابنعبدالبر، ۴ / ۱۸۱۹-۱۸۲۰، ۱۸۲۱؛ ابنقدامه، ۷۱، ۱۲۰.</ref> در نخستین روزهای بعثت، که هنوز پیامبر(ص) پیروانی نداشت، خدیجه همراه امام علی(ع) در کنار آن حضرت به نماز میایستاد و این عمل نخستین مظهر تجلی دینداری در تاریخ اسلام به شمار میرود.<ref>نک: ابناثیر، الکامل، ۵ / ۵۳۷؛ ابنکثیر، البدایة، ۶ / ۱۵-۱۶.</ref> <br />
<br />
===شعب ابی طالب===<br />
خدیجه در شعب ابوطالب که پیامبر اسلام(ص) و پیروانش در محاصره اقتصادی قریش بودند، همراه پیامبر(ص) بود و در تامین نیازهای غذایی مسلمانان توسط برادرزادهاش، حکیم بن حزام نقش مهمی داشت؛<ref>نک: طبری، ۲ / ۷۴؛ ابنقدامه، ۵۶-۶۳؛ نیز مونس، ۳۱۶-۳۱۷.</ref> اما اندک زمانی پس از لغو حصر اقتصادی و خروج پیامبر(ص) و پیروانش از شعب، خدیجه درگذشت.<ref>ابناثیر، الکامل، ۲ / ۹۰؛ ابنمنظور، ۲ / ۲۷۵.</ref><br />
<br />
==وفات==<br />
درباره تاریخ وفات او در منابع اتفاق نظر وجود ندارد، اما روایتی که وفات او را سال سوم پیش از هجرت دانسته است، مقبولتر به نظر میرسد.<ref>نک: ابنهشام، ۲ / ۶۴؛ ابنسعد، ۱ / ۲۱۱؛ ابنحبیب، ۱۰؛ ابنجوزی، المنتظم، ۳ / ۱۱؛ ابناثیر، الکامل، ۲ / ۹۰-۹۱؛ یعقوبی، ۱ / ۳۵۴؛ ابنعبدالبر، ۴ / ۱۸۲۵؛ ابنقدامه، ۶۳، ۷۳؛ ابناثیر، اسد، ۵ / ۴۳۹؛ ذهبی، ۲ / ۱۱۲، ۱۱۷؛ صفدی، ۱۳ / ۲۹۶؛ ابنکثیر، السیرة ... ، ۲ / ۱۲۲، ۱۳۲.</ref> بیشتر منابع سن او را هنگام مرگ در حدود ۶۵ سال دانستهاند.<ref>ابنسعد، ۱ / ۱۲۵؛ یعقوبی، ۱ / ۳۵۴؛ ابنعبدالبر، ۴ / ۱۸۱۸؛ ابنقدامه، ۷۱؛ ذهبی، ۲ / ۱۱۱-۱۱۲؛ صفدی، ۱۳ / ۲۹۵.</ref> <br />
<br />
خدیجه در قبرستان حجون دفن شد<ref>ابنقدامه، ۷۳؛ ذهبی، ۲ / ۱۱۱-۱۱۲.</ref> و پیامبر (ص) به دست خود او را در قبر گذاشت؛ اما چون نماز میت هنوز واجب نشده بود، بر او نماز نگزارد.<ref>ابنجوزی، صفة ... ، ۲ / ۹؛ ابنمنظور، ۲ / ۲۷۵.</ref> پیامبر (ص) آن سال را به سبب فوت ابوطالب و خدیجه «عام الحُزن» نامید.<ref>مقریزی، ۱ / ۴۵.</ref> در حال حاضر نیز قبر خدیجه در همان مکان که به قبرستان معلاة یا حجون معروف است، قرار دارد. اما وهابیها گنبدی را که بر فراز قبر او ساخته شده بود، تخریب کردهاند.<ref>نک: عبده، ۱۶۱-۱۶۳، ۱۸۲، ۱۸۷.</ref><br />
<br />
==اوصاف شخصیتی==<br />
در منابع احادیث از پیامبر (ص) در وصف خدیجه آمدهاست که بیانگر جایگاه والای او نزد آن حضرت است. در حدیثی خدیجه یکی از ۴ بانویی دانستهشدهاست که بهترین زنان دو عالم یا بهترین زنان بهشتاند (ابنعبدالبر، ۴ / ۱۸۲۱-۱۸۲۳؛ ابنقدامه، ۷۲؛ ابناثیر، اسد، ۵ / ۴۳۷). پیامبر (ص) خدیجه را به داشتن خانهای از نی در بهشت بشارت دادهاست که در آن هیچ غم و اندوهی نیست (ابنهشام، ۱ / ۲۷۴؛ یعقوبی، ۱ / ۳۵۴؛ ابنجوزی، صفة، ۲ / ۷- ۸). همچنین در حدیثی آمدهاست که پیامبر (ص) سلام خدا را از جانب جبرئیل به او ابلاغ فرمودند (ابنهشام، ۱ / ۲۷۵؛ ابنعبدالبر، ۴ / ۱۸۲۱؛ ذهبی، ۲ / ۱۱۶). <br />
<br />
==امام حسین(ع) و خدیجه(س)==<br />
<br />
===گریه امام حسین(ع) در مزار خدیجه===<br />
امام حسین(ع) بیست و پنج بار پیاده از مدینه به مکه برای انجام مراسم حج و عمره مسافرت کرد، روایت شده در یکی از سفرها انس بن مالک همراه آن حضرت بود، او می گوید: امام حسین(ع) کنار مرقد خدیجه آمد و در آنجا گریه کرد و به مناجات با خدا نشست. (مناقب آل ابیطالب، ج 4، ص 69، بحار، ج 44، ص 193.)<br />
<br />
===فخر ورزیدن به خدیجه در روز عاشورا===<br />
امام حسین (ع) در واقعه عاشورا در کربلا در مقابل سپاه شام به مادربزرگشان حضرت خدیجه (س) فخر میورزیدند که اولین زن مسلمان بود و در اولین سخنانشان با لشکر عمرسعد فرمودند: «از خدا بترسید و دست خود را به خون من نیالایید که کشتن من و هتک حرمتم بر شما روا نیست، من فرزند دختر پیامبر شمایم و جدهام خدیجه (س)، همسر پیامبر شماست. (مجلسی، بحار الانوار، ج44، ص318.)<br />
<br />
===ذکر نام خدیجه در شام===<br />
امام سجاد(ع) در خطبهاش در مجلس یزید در دمشق بعد از واقعه عاشورا، خود را فرزند بانوی بزرگ اسلام، خدیجه (س) میدانست. (مجلسی، بحار الانوار، ج45، ص174.) همچنین زبیر بن عوام در مباحثه با ابن عباس عمهاش خدیجه (س) را مایه مباهات خویش میدانست. (ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج9، ص325، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره 13851387/ 19651967، چاپ افست بیروت (بیتا).)<br />
<br />
==پیوند به بیرون==<br />
<nowiki>https://www.cgie.org.ir/fa/article/240840/%D8%AE%D8%AF%DB%8C%D8%AC%D9%87</nowiki><br />
<br />
<nowiki>https://rch.ac.ir/article/Details/8471</nowiki><br /><br />
<br />
== پینوشت ==<br />
[[رده:افراد]]<br />
[[رده:اهل بیت]]<br />
<references /></div>Agharebhttps://fa.wikihussain.com/index.php?title=%D8%AE%D8%AF%DB%8C%D8%AC%D9%87&diff=29719خدیجه2021-02-27T09:23:12Z<p>Aghareb: </p>
<hr />
<div>'''خدیجه بنت خُوَیلد''' از قبیه قریش، نخستین همسر پیامبر اسلام(ص) و نخستین زن مسلمان است.<br />
<br />
==تبارشناسی==<br />
خدیجه دختر خُوَیلد بن اسد و فاطمه بنت زائدة ابن اصم، از قبیله قریش بود.<ref>ابنهشام، ۱ / ۲۱۴؛ ابنسعد، ۱ / ۱۳۳؛ زبیری، ۲۳۰.</ref><br />
<br />
==زندگینامه==<br />
از دوران کودکی و نوجوانی خدیجه(س)، تا هنگام ازدواج با پیامبر(ص) و حتی بعد از آن، اطلاعات اندکی در دست است و بخشی از اخبار تاریخی درباره احوال ایشان دارای اختلاف نظر است.<ref>ر.ک: ادامه مقاله.</ref><br />
<br />
===ازدواج===<br />
در مورد ازدواج دو نوع نقل وجود دارد:<br />
<br />
بیشتر منابع، نقل میکنند؛ خدیجه(س) قبل از ازدواج با پیامبر(ص)، دو بار ازدواج کرد. در ترتیب این ازدواجها اختلاف هست.<ref>ر.ک: به ابنعبدالبرّ، ج ۴، ص ۱۸۱۷؛ طبرسی، ۱۴۱۷، ج ۱، ص ۲۷۴؛ طبری، ص ۱۱؛ دمیاطی، ص ۳۲.</ref> <br />
<br />
برخی دیگر به استناد شواهدی، ازدواجهای خدیجه(س) پیش از وصلت با پیامبر را رد کرده و آوردهاند، خدیجه(س) موقع ازدواج با پیامبر(ص) دوشیزه بود و کسانی که بهعنوان فرزندان او از دو همسر قبلیاش نامبردار شدهاند، خواهرزادههایش بودهاند که تحت سرپرستی مالی و عاطفی او قرار داشتند.<ref>ر.ک: به کوفی، ج ۱، ص ۶۴۷۰؛ ابن شهر آشوب، ج ۱، ص ۱۳۸؛ عاملی، ج ۲، ص ۱۲۱-۱۲۹.</ref><br />
<br />
====فرزندان====<br />
در شمار فرزندان خدیجه(س) (۳ یا ۴ فرزند) و نام آنها اختلاف است.<ref>ر.ک: ابنهشام، ۴ / ۲۹۱؛ ابنقتیبه، ۱۳۳.</ref><br />
<br />
خدیجه از ابوهاله، صاحب پسرانی به نامهای حارث ، هند<ref>ابن کلبی، ج ۱، ص ۲۷۹؛ ابن سعد، ج ۸، ص ۱۵؛ ابن حزم، ص ۳۲؛ دمیاطی، ص ۳۱)، طاهر و هاله (ابن کلبی، ج ۱، ص ۲۷۹؛ سهیلی، ج ۲، ص ۲۴۶.</ref> و دختری به نام زینب<ref>ابن حزم، ص ۳۲؛ نویری، ج ۱۸، ص ۱۷۱.</ref> شد.<br />
<br />
معروفترین فرزند او از این ازدواجها هند بن ابیهاله بود که خدیجه را به سبب او «امهند» میخواندند. بعدها هند در زمره صحابه رسول خدا(ص) در آمد. هند مسلمان شد و در جنگ بدر یا احد حضور یافت و نیز در جنگ جمل در رکاب علی(ع) بود که به شهادت رسید.<ref>نک: کلبی، ۲۶۹؛ ابناثیر، الکامل، ۳ / ۲۶۳؛ ابنکثیر، البدایة ... ، ۶ / ۲۵؛ ابنحجر، ۴ / ۲۸۲.</ref><br />
<br />
==تجارت==<br />
خدیجه(س) پیش از ظهور اسلام نیز به سبب فضایل و کمالاتش شخصیتی برجسته و قابل احترام به شمار میرفت.<ref>ابنعبدالبر، ۴ / ۱۸۱۷؛ ابنعساکر، ۳ / ۱۳۱؛ ابنقدامه، ۷۱؛ ذهبی، ۲ / ۱۱۱.</ref> افزون برآن، وی یکی از تاجران و ثروتمندان مشهور عرب بود و با اشخاص معتمد بهعنوان کاروانسالار قرارداد مضاربه میبست تا از سوی او به تجارت بپردازند.<ref>ابنهشام، ۱ / ۲۱۲-۲۱۳؛ طبری، ۲ / ۳۴.</ref><br />
<br />
===همکاری با پیامبر===<br />
درباره همکاری محمد(ص) و خدیجه(س) در تجارت، گفتهاند: ابوطالب به خدیجه پیشنهاد داد که محمد(ص) سرپرستی کاروان او را در سفری تجارتی بر عهده گیرد و از این طریق سودی هم نصیب او شود و خدیجه هم پذیرفت.<ref>ابنسعد، ۱ / ۱۲۹-۱۳۰؛ بلاذری، ۱ / ۹۷؛ ابنجوزی، المنتظم، ۲ / ۳۱۳-۳۱۴.</ref><br />
<br />
به روایت دیگر این همکاری به پیشنهاد شخص خدیجه روی داد؛ یعنی خدیجه به سبب فضایل محمد(ص) بدو پیشنهاد همکاری داد و محمد(ص) پذیرفت و با کاروان خدیجه برای تجارت رهسپار شام شد.<ref>ابنهشام، ۱ / ۲۱۳؛ ابناثیر، اسد ... ، ۵ / ۴۳۵؛ قس: طبری، ۲ / ۳۵-۳۶؛ یعقوبی، ۱ / ۳۴۱.</ref><br />
<br />
==ازدواج با پیامبر==<br />
به روایتی خدیجه پس از سفر تجاری خود به پیامبر(ص) پیشنهاد ازدواج داد و گفت که به سبب خویشاوندی، شخصیت، امانتداری، خوشاخلاقی و راستگویی محمد(ص) در میان قوم خواهان او شده است.<ref>ابنهشام، ۱ / ۲۱۳-۲۱۴؛ ابناثیر، الکامل، ۲ / ۳۹-۴۰.</ref> براساس روایتی دیگر، او به وساطت زنی به نام نفیسه، دختر مُنیه از پیامبر(ص) خواستگاری کرد.<ref>بلاذری، ۱ / ۹۸؛ ابنحجر، ۴ / ۲۸۲.</ref> در منابع آمدهاست که در این هنگام، خدیجه ثروتمندترین و شریفترین زن قریش بود و هرکس آرزو داشت که با او ازدواج کند.<ref>ابنهشام، ۱ / ۲۱۳-۲۱۴؛ طبری، ۲ / ۳۵-۳۶؛ ابنجوزی، المنتظم، ۲ / ۳۱۴.</ref><br />
<br />
پیامبر(ص) موضوع را به عموهایش خبر داد. حمزه بن عبدالمطلب، و به روایتی ابوطالب برای خواستگاری از خدیجه نزد خویلد، پدر خدیجه رفتند. پس از جلب موافقت او، ازدواج پیامبر(ص) با خدیجه صورت گرفت.<ref>ابنهشام، ۱ / ۲۱۵؛ بلاذری، ۱ / ۹۷؛ طبری ۲ / ۳۵-۳۶، نیز ابناثیر، اسد، ۵ / ۴۳۵.</ref> اما بنابر قولِ مشهور، در آن زمان پدر خدیجه درگذشته بود و عمرو بن اسد، عموی خدیجه و بنابر قولی، عمرو، برادر خدیجه، وکیل او در این ازدواج بوده است.<ref>نک: کلبی، ۷۴؛ ابنهشام، ۴ / ۲۹۱؛ ابنسعد، ۱ / ۱۳۳؛ زبیری، ۲۰۷؛ ابنحبیب، ۷۸؛ بلاذری، ۱ / ۹۸؛ یعقوبی، ۱ / ۳۴۱؛ ابندرید، ۹۲؛ روایات دیگر را، نک: ابنسعد، ۱ / ۱۳۲-۱۳۳؛ ابنجوزی، المنتظم، ۲ / ۳۱۶؛ درباره ایجاد علاقه میان محمد(ص) و خدیجه، نک: یعقوبی، ۱ / ۳۴۰-۳۴۱.</ref><br />
<br />
===فرزندان خدیجه(س) و محمد(ص)===<br />
پیامبر اسلام(ص) از خدیجه صاحب چندین فرزند شد. همه فرزندان پیامبر(ص) بهجز ابراهیم (که از ماریۀ قبطیه بود) از خدیجهاند<ref>ابنهشام، ۱ / ۲۱۵، ۲۱۶؛ زبیری، ۲۱؛ ابنقتیبه، ۱۳۲؛ ابنکثیر، السیرة، ۲ / ۱۳۶.</ref> که عبارتاند از قاسم، عبدالله (که به طیب و طاهر مشهور بودهاست)، رقیه، زینب، ام کلثوم و فاطمه(س).<ref>ابنسعد، ۱ / ۱۳۳؛ زبیری، همانجا، نیز ۲۳۱؛ ابنحبیب، ۷۹؛ ابنقتیبه، ۱۴۱؛ ابنحزم، ۱۶؛ ابنعساکر، ۳ / ۱۳۱.</ref> برخی از منابع نیز طیب و طاهر را نام دو فرزند پیامبر(ص) دانسته و از این رو، برای پیامبر(ص) ۳ پسر از خدیجه یاد کردهاند که این قول به نظر درست نمیآید.<ref>نک: ابنهشام، ۱ / ۲۱۵؛ یعقوبی، ۱ / ۳۴۰؛ روایات دیگر را، نک: ابنجوزی، المنتظم، ۲ / ۳۱۶-۳۱۷؛ ابناثیر، اسد، ۵ / ۴۳۶.</ref> پسران پیامبر در خردسالی جملگی از دنیا رفتند؛ اما دختران همراه پیامبر(ص) مهاجرت کردند.<ref>ابنهشام، ۱ / ۲۱۶، ۲ / ۲۹۳؛ ابنعساکر، ۳ / ۱۴۲.</ref><br />
<br />
===سن خدیجه(س)===<br />
درباره سن خدیجه(س) هنگام ازدواج با پیامبر(ص) دیدگاههای مختلفی از ۲۵ سال تا ۴۶ سال مطرح شده است. بسیاری سن خدیجه(س) را هنگام ازدواج با پیامبر(ص)، ۴۰ سال دانستهاند. [[خدیجه#cite%20note-11|[1]]] مسعودی نیز احتمال سنی غیر از این را، از دیگران مطرح میداند. [[خدیجه#cite%20note-12|[2]]]<br />
<br />
برخی از منابع تاریخی نیز سن ازدواج خدیجه(س) با پیامبر(ص) را ۲۵ سال [[خدیجه#cite%20note-13|[3]]] و برخی دیگر، ۲۸ [[خدیجه#cite%20note-14|[4]]] ، ۳۰ [[خدیجه#cite%20note-15|[5]]]، ۳۵ [[خدیجه#cite%20note-16|[6]]]، ۴۴ [[خدیجه#cite%20note-17|[7]]]، ۴۵ [[خدیجه#cite%20note-18|[8]]]، ۴۶ سال [[خدیجه#cite%20note-19|[9]]]<nowiki/>دانستهاند.<br />
<br />
<br />
<br />
بررسیها برای دست یافتن به سن دقیق حضرت خدیجه(س) هنگام ازدواج با پیامبر(ص) دشوار است. با این وصف با در نظر گرفتن این که مدت زندگی مشترک پیامبر(ص) با خدیجه(س) ۲۵ سال بوده است(۱۵ سال، قبل از بعثت [[خدیجه#cite%20note-20|[10]]] و ۱۰ سال، بعد از بعثت)، و منابع تاریخی نیز سن خدیجه(س) هنگام وفات را ۶۵ سال یا بنابر ترجیح «بیهقی» ۵۰ سال گفته اند، به احتمال قوی سن خدیجه(س) هنگام ازدواج با پیامبر(ص) مطابق با یکی از دوقولِ ۴۰ یا ۲۵سال بوده است. اگر خدیجه(س) هنگام [[رحلت]]، ۵۰ ساله بوده، هنگام ازدواج باید ۲۵ ساله بوده باشد، نظری که برخی محققان آن را ترجیح داده اند.[[خدیجه#cite%20note-21|[11]]] از آنجا که این قول در منابع وفور ندارد، پذیرش آن اندکی دشوار است، اما توجه به این نکته که [[قاسم]] فرزند پیامبر(ص) از خدیجه(س)، بعد از [[بعثت]] از دنیا رفته است، [[خدیجه#cite%20note-22|[12]]] بدان معنی است که قاسم باید حداقل در ۵۵ سالگی خدیجه(س) یا بعد از آن به دنیا آمده باشد که محتمل و پذیرفتنی نیست.<br />
<br />
این نظر به ضمیمه دیدگاه علمای شیعه که خدیجه(س) را هنگام ازدواج با پیامبر(ص) عذراء (دوشیزه )دانستهاند [[خدیجه#cite%20note-23|[13]]] تقویت میشود. زیرا بعید به نظر میرسد زنی همچون خدیجه(س) با مقام و مکنت خود در قریش تا ۴۰ سالگی ازدواج نکرده باشد. با این وصف به نظر میرسد سن خدیجه(س) هنگام ازدواج نباید از ۲۵ یا ۲۸ سال بیشتر بوده باشد.[[خدیجه#cite%20note-24|[14]]]<br />
<br />
==اسلام آوردن==<br />
خدیجه نخستین فرد و یا نخستین زنی دانستهشدهاست که به پیامبر (ص) ایمان آورد (نک: ابنهشام، ۱ / ۲۷۴؛ ابنحبیب، ۴۰۸؛ ابنعبدالبر، ۴ / ۱۸۱۹-۱۸۲۰، ۱۸۲۱؛ ابنقدامه، ۷۱، ۱۲۰). در نخستین روزهای بعثت، که هنوز پیامبر (ص) پیروانی نداشت، خدیجه همراه امام علی (ع) در کنار آن حضرت به نماز میایستاد و این عمل نخستین مظهر تجلی دینداری در تاریخ اسلام به شمار میرود (نک: ابناثیر، الکامل، ۵ / ۵۳۷؛ ابنکثیر، البدایة، ۶ / ۱۵-۱۶). <br />
<br />
===شعب ابی طالب===<br />
خدیجه در شعب ابوطالب که پیامبر اسلام (ص) و پیروانش در محاصرۀ اقتصادی قریش بودند، همراه پیامبر (ص) بود و در تأمین نیازهای غذایی مسلمانان توسط برادرزادهاش، حکیم بن حزام نقش مهمی داشت (نک: طبری، ۲ / ۷۴؛ ابنقدامه، ۵۶-۶۳؛ نیز مونس، ۳۱۶-۳۱۷)؛ اما اندک زمانی پس از لغو حصر اقتصادی و خروج پیامبر (ص) و پیروانش از شعب، خدیجه درگذشت (ابناثیر، همان، ۲ / ۹۰؛ ابنمنظور، ۲ / ۲۷۵).<br />
<br />
==وفات==<br />
دربارۀ تاریخ وفات او در منابع اتفاق نظر وجود ندارد، اما روایتی که وفات او را سال سوم پیش از هجرت دانسته است، مقبولتر به نظر میرسد (نک: ابنهشام، ۲ / ۶۴؛ ابنسعد، ۱ / ۲۱۱؛ ابنحبیب، ۱۰؛ ابنجوزی، المنتظم، ۳ / ۱۱؛ ابناثیر، همان، ۲ / ۹۰-۹۱؛ یعقوبی، ۱ / ۳۵۴؛ ابنعبدالبر، ۴ / ۱۸۲۵؛ ابنقدامه، ۶۳، ۷۳؛ ابناثیر، اسد، ۵ / ۴۳۹؛ ذهبی، ۲ / ۱۱۲، ۱۱۷؛ صفدی، همانجا؛ ابنکثیر، السیرة ... ، ۲ / ۱۲۲، ۱۳۲). بیشتر منابع سن او را هنگام مرگ در حدود ۶۵ سال دانستهاند (ابنسعد، ۱ / ۱۲۵؛ یعقوبی، همانجا؛ ابنعبدالبر، ۴ / ۱۸۱۸؛ ابنقدامه، ۷۱؛ ذهبی، ۲ / ۱۱۱-۱۱۲؛ صفدی، ۱۳ / ۲۹۵). <br />
<br />
خدیجه در قبرستان حجون دفن شد (ابنقدامه، ۷۳؛ ذهبی، همانجا) و پیامبر (ص) به دست خود او را در قبر گذاشت؛ اما چون نماز میت هنوز واجب نشده بود، بر او نماز نگزارد (ابنجوزی، صفة ... ، ۲ / ۹؛ ابنمنظور، ۲ / ۲۷۵). پیامبر (ص) آن سال را به سبب فوت ابوطالب و خدیجه «عام الحُزن» نامید (مقریزی، ۱ / ۴۵). در حال حاضر نیز قبر خدیجه در همان مکان که به قبرستان معلاة یا حجون معروف است، قرار دارد. اما وهابیها گنبدی را که بر فراز قبر او ساخته شده بود، تخریب کردهاند (نک: عبده، ۱۶۱-۱۶۳، ۱۸۲، ۱۸۷).<br />
<br />
==اوصاف شخصیتی==<br />
در منابع احادیث از پیامبر (ص) در وصف خدیجه آمدهاست که بیانگر جایگاه والای او نزد آن حضرت است. در حدیثی خدیجه یکی از ۴ بانویی دانستهشدهاست که بهترین زنان دو عالم یا بهترین زنان بهشتاند (ابنعبدالبر، ۴ / ۱۸۲۱-۱۸۲۳؛ ابنقدامه، ۷۲؛ ابناثیر، اسد، ۵ / ۴۳۷). پیامبر (ص) خدیجه را به داشتن خانهای از نی در بهشت بشارت دادهاست که در آن هیچ غم و اندوهی نیست (ابنهشام، ۱ / ۲۷۴؛ یعقوبی، ۱ / ۳۵۴؛ ابنجوزی، صفة، ۲ / ۷- ۸). همچنین در حدیثی آمدهاست که پیامبر (ص) سلام خدا را از جانب جبرئیل به او ابلاغ فرمودند (ابنهشام، ۱ / ۲۷۵؛ ابنعبدالبر، ۴ / ۱۸۲۱؛ ذهبی، ۲ / ۱۱۶). <br />
<br />
==امام حسین(ع) و خدیجه(س)==<br />
<br />
===گریه امام حسین(ع) در مزار خدیجه===<br />
امام حسین(ع) بیست و پنج بار پیاده از مدینه به مکه برای انجام مراسم حج و عمره مسافرت کرد، روایت شده در یکی از سفرها انس بن مالک همراه آن حضرت بود، او می گوید: امام حسین(ع) کنار مرقد خدیجه آمد و در آنجا گریه کرد و به مناجات با خدا نشست. (مناقب آل ابیطالب، ج 4، ص 69، بحار، ج 44، ص 193.)<br />
<br />
===فخر ورزیدن به خدیجه در روز عاشورا===<br />
امام حسین (ع) در واقعه عاشورا در کربلا در مقابل سپاه شام به مادربزرگشان حضرت خدیجه (س) فخر میورزیدند که اولین زن مسلمان بود و در اولین سخنانشان با لشکر عمرسعد فرمودند: «از خدا بترسید و دست خود را به خون من نیالایید که کشتن من و هتک حرمتم بر شما روا نیست، من فرزند دختر پیامبر شمایم و جدهام خدیجه (س)، همسر پیامبر شماست. (مجلسی، بحار الانوار، ج44، ص318.)<br />
<br />
===ذکر نام خدیجه در شام===<br />
امام سجاد(ع) در خطبهاش در مجلس یزید در دمشق بعد از واقعه عاشورا، خود را فرزند بانوی بزرگ اسلام، خدیجه (س) میدانست. (مجلسی، بحار الانوار، ج45، ص174.) همچنین زبیر بن عوام در مباحثه با ابن عباس عمهاش خدیجه (س) را مایه مباهات خویش میدانست. (ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج9، ص325، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره 13851387/ 19651967، چاپ افست بیروت (بیتا).)<br />
<br />
==پیوند به بیرون==<br />
<nowiki>https://www.cgie.org.ir/fa/article/240840/%D8%AE%D8%AF%DB%8C%D8%AC%D9%87</nowiki><br />
<br />
<nowiki>https://rch.ac.ir/article/Details/8471</nowiki><br />
<br /><br />
[[رده:افراد]]<br />
[[رده:اهل بیت]]<br />
<references /></div>Agharebhttps://fa.wikihussain.com/index.php?title=%D8%AE%D8%AF%DB%8C%D8%AC%D9%87&diff=29718خدیجه2021-02-27T09:16:11Z<p>Aghareb: </p>
<hr />
<div>'''خدیجه بنت خُوَیلد''' از قبیه قریش، نخستین همسر پیامبر اسلام(ص) و نخستین زن مسلمان است.<br />
<br />
== تبارشناسی ==<br />
خدیجه دختر خُوَیلد بن اسد و فاطمه بنت زائدة ابن اصم، از قبیله قریش بود.<ref>ابنهشام، ۱ / ۲۱۴؛ ابنسعد، ۱ / ۱۳۳؛ زبیری، ۲۳۰.</ref><br />
<br />
== زندگینامه ==<br />
از دوران کودکی و نوجوانی خدیجه(س)، تا هنگام ازدواج با پیامبر(ص) و حتی بعد از آن، اطلاعات اندکی در دست است و بخشی از اخبار تاریخی درباره احوال ایشان دارای اختلاف نظر است.<ref>ر.ک: ادامه مقاله.</ref><br />
<br />
=== ازدواج ===<br />
در مورد ازدواج دو نوع نقل وجود دارد:<br />
<br />
بیشتر منابع، نقل میکنند؛ خدیجه(س) قبل از ازدواج با پیامبر(ص)، دو بار ازدواج کرد. در ترتیب این ازدواجها اختلاف هست.<ref>ر.ک: به ابنعبدالبرّ، ج ۴، ص ۱۸۱۷؛ طبرسی، ۱۴۱۷، ج ۱، ص ۲۷۴؛ طبری، ص ۱۱؛ دمیاطی، ص ۳۲.</ref> <br />
<br />
برخی دیگر به استناد شواهدی، ازدواجهای خدیجه(س) پیش از وصلت با پیامبر را رد کرده و آوردهاند، خدیجه(س) موقع ازدواج با پیامبر(ص) دوشیزه بود و کسانی که بهعنوان فرزندان او از دو همسر قبلیاش نامبردار شدهاند، خواهرزادههایش بودهاند که تحت سرپرستی مالی و عاطفی او قرار داشتند.<ref>ر.ک: به کوفی، ج ۱، ص ۶۴۷۰؛ ابن شهر آشوب، ج ۱، ص ۱۳۸؛ عاملی، ج ۲، ص ۱۲۱-۱۲۹.</ref><br />
<br />
==== فرزندان ====<br />
در شمار فرزندان خدیجه(س) (۳ یا ۴ فرزند) و نام آنها اختلاف است.<ref>ر.ک: ابنهشام، ۴ / ۲۹۱؛ ابنقتیبه، ۱۳۳.</ref><br />
<br />
خدیجه از ابوهاله، صاحب پسرانی به نامهای حارث ، هند<ref>ابن کلبی، ج ۱، ص ۲۷۹؛ ابن سعد، ج ۸، ص ۱۵؛ ابن حزم، ص ۳۲؛ دمیاطی، ص ۳۱)، طاهر و هاله (ابن کلبی، ج ۱، ص ۲۷۹؛ سهیلی، ج ۲، ص ۲۴۶.</ref> و دختری به نام زینب<ref>ابن حزم، ص ۳۲؛ نویری، ج ۱۸، ص ۱۷۱.</ref> شد.<br />
<br />
معروفترین فرزند او از این ازدواجها هند بن ابیهاله بود که خدیجه را به سبب او «امهند» میخواندند. بعدها هند در زمره صحابه رسول خدا(ص) در آمد. هند مسلمان شد و در جنگ بدر یا احد حضور یافت و نیز در جنگ جمل در رکاب علی(ع) بود که به شهادت رسید.<ref>نک: کلبی، ۲۶۹؛ ابناثیر، الکامل، ۳ / ۲۶۳؛ ابنکثیر، البدایة ... ، ۶ / ۲۵؛ ابنحجر، ۴ / ۲۸۲.</ref><br />
<br />
== تجارت ==<br />
خدیجه(س) پیش از ظهور اسلام نیز به سبب فضایل و کمالاتش شخصیتی برجسته و قابل احترام به شمار میرفت (ابنعبدالبر، ۴ / ۱۸۱۷؛ ابنعساکر، ۳ / ۱۳۱؛ ابنقدامه، ۷۱؛ ذهبی، ۲ / ۱۱۱). افزون برآن، وی یکی از تاجران و ثروتمندان مشهور عرب بود و با اشخاص معتمد بهعنوان کاروانسالار قرارداد مضاربه میبست تا از سوی او به تجارت بپردازند (ابنهشام، ۱ / ۲۱۲-۲۱۳؛ طبری، ۲ / ۳۴).<br />
<br />
=== همکاری با پیامبر ===<br />
درباره همکاری محمد(ص) و خدیجه(س) در تجارت، گفتهاند: ابوطالب به خدیجه پیشنهاد داد که محمد(ص) سرپرستی کاروان او را در سفری تجارتی بر عهده گیرد و از این طریق سودی هم نصیب او شود و خدیجه هم پذیرفت (ابنسعد، ۱ / ۱۲۹-۱۳۰؛ بلاذری، ۱ / ۹۷؛ ابنجوزی، المنتظم، ۲ / ۳۱۳-۳۱۴).<br />
<br />
به روایت دیگر این همکاری به پیشنهاد شخص خدیجه روی داد؛ یعنی خدیجه به سبب فضایل محمد(ص) بدو پیشنهاد همکاری داد و محمد (ص) پذیرفت و با کاروان خدیجه برای تجارت رهسپار شام شد (ابنهشام، ۱ / ۲۱۳؛ ابناثیر، اسد ... ، ۵ / ۴۳۵؛ قس: طبری، ۲ / ۳۵-۳۶؛ یعقوبی، ۱ / ۳۴۱).<br />
<br />
== ازدواج با پیامبر ==<br />
به روایتی خدیجه پس از سفر تجاری خود به پیامبر(ص) پیشنهاد ازدواج داد و گفت که به سبب خویشاوندی، شخصیت، امانتداری، خوشاخلاقی و راستگویی محمد(ص) در میان قوم خواهان او شده است (ابنهشام، ۱ / ۲۱۳-۲۱۴؛ ابناثیر، الکامل، ۲ / ۳۹-۴۰). براساس روایتی دیگر، او به وساطت زنی به نام نفیسه، دختر مُنیه از پیامبر(ص) خواستگاری کرد (بلاذری، ۱ / ۹۸؛ ابنحجر، ۴ / ۲۸۲). در منابع آمدهاست که در این هنگام، خدیجه ثروتمندترین و شریفترین زن قریش بود و هرکس آرزو داشت که با او ازدواج کند (ابنهشام، ۱ / ۲۱۳-۲۱۴؛ طبری، ۲ / ۳۵-۳۶؛ ابنجوزی، المنتظم، ۲ / ۳۱۴).<br />
<br />
پیامبر(ص) موضوع را به عموهایش خبر داد. حمزه بن عبدالمطلب، و به روایتی ابوطالب برای خواستگاری از خدیجه نزد خویلد، پدر خدیجه رفتند. پس از جلب موافقت او، ازدواج پیامبر(ص) با خدیجه صورت گرفت (ابنهشام، ۱ / ۲۱۵؛ بلاذری، ۱ / ۹۷؛ طبری ۲ / ۳۵-۳۶، نیز ابناثیر، اسد، ۵ / ۴۳۵). اما بنابر قولِ مشهور، در آن زمان پدر خدیجه درگذشته بود و عمرو بن اسد، عموی خدیجه و بنابر قولی، عمرو، برادر خدیجه، وکیل او در این ازدواج بوده است (نک: کلبی، ۷۴؛ ابنهشام، ۴ / ۲۹۱؛ ابنسعد، ۱ / ۱۳۳؛ زبیری، ۲۰۷؛ ابنحبیب، ۷۸؛ بلاذری، ۱ / ۹۸؛ یعقوبی، ۱ / ۳41؛ ابندرید، ۹۲؛ روایات دیگر را، نک: ابنسعد، ۱ / ۱۳۲-۱۳۳؛ ابنجوزی، المنتظم، ۲ / ۳۱۶؛ درباره ایجاد علاقه میان محمد(ص) و خدیجه، نک: یعقوبی، ۱ / ۳۴۰-۳۴۱).<br />
<br />
=== فرزندان خدیجه(س) و محمد(ص) ===<br />
پیامبر اسلام (ص) از خدیجه صاحب چندین فرزند شد. همۀ فرزندان پیامبر (ص) بهجز ابراهیم (که از ماریۀ قبطیه بود) از خدیجهاند (ابنهشام، ۱ / ۲۱۵، ۲۱۶؛ زبیری، ۲۱؛ ابنقتیبه، ۱۳۲؛ ابنکثیر، السیرة، ۲ / ۱۳۶) که عبارتاند از قاسم، عبدالله (که به طیب و طاهر مشهور بودهاست)، رقیه، زینب، ام کلثوم و فاطمه (ع) (ابنسعد، ۱ / ۱۳۳؛ زبیری، همانجا، نیز ۲۳۱؛ ابنحبیب، ۷۹؛ ابنقتیبه، ۱۴۱؛ ابنحزم، ۱۶؛ ابنعساکر، ۳ / ۱۳۱). برخی از منابع نیز طیب و طاهر را نام دو فرزند پیامبر (ص) دانسته و از این رو، برای پیامبر(ص) ۳ پسر از خدیجه یاد کردهاند که این قول به نظر درست نمیآید (نک: ابنهشام، ۱ / ۲۱۵؛ یعقوبی، ۱ / ۳۴۰؛ روایات دیگر را، نک: ابنجوزی، المنتظم، ۲ / ۳۱۶-۳۱۷؛ ابناثیر، اسد، ۵ / ۴۳۶). پسران پیامبر در خردسالی جملگی از دنیا رفتند؛ اما دختران همراه پیامبر(ص) مهاجرت کردند (ابنهشام، ۱ / ۲۱۶، ۲ / ۲۹۳؛ ابنعساکر، ۳ / ۱۴۲).<br />
<br />
=== سن خدیجه(س) ===<br />
درباره سن خدیجه(س) هنگام ازدواج با پیامبر(ص) دیدگاههای مختلفی از 25 سال تا 46 سال مطرح شده است. بسیاری سن خدیجه(س) را هنگام ازدواج با پیامبر(ص)، 40 سال دانستهاند. [[خدیجه#cite%20note-11|[1]]] مسعودی نیز احتمال سنی غیر از این را، از دیگران مطرح میداند. [[خدیجه#cite%20note-12|[2]]]<br />
<br />
برخی از منابع تاریخی نیز سن ازدواج خدیجه(س) با پیامبر(ص) را 25سال [[خدیجه#cite%20note-13|[3]]] و برخی دیگر،28 [[خدیجه#cite%20note-14|[4]]] ، 30 [[خدیجه#cite%20note-15|[5]]]، 35 [[خدیجه#cite%20note-16|[6]]]، 44 [[خدیجه#cite%20note-17|[7]]]، 45 [[خدیجه#cite%20note-18|[8]]]، 46 سال [[خدیجه#cite%20note-19|[9]]]<nowiki/>دانستهاند.<br />
<br />
بررسیها برای دست یافتن به سن دقیق حضرت خدیجه(س) هنگام ازدواج با پیامبر(ص) دشوار است. با این وصف با در نظر گرفتن این که مدت زندگی مشترک پیامبر(ص) با خدیجه(س) 25 سال بوده است(15 سال، قبل از بعثت [[خدیجه#cite%20note-20|[10]]] و 10 سال، بعد از بعثت)، و منابع تاریخی نیز سن خدیجه(س) هنگام وفات را 65 سال یا بنابر ترجیح «بیهقی» 50 سال گفته اند، به احتمال قوی سن خدیجه(س) هنگام ازدواج با پیامبر(ص) مطابق با یکی از دوقولِ 40 یا 25 سال بوده است. اگر خدیجه(س) هنگام [[رحلت]]، 50 ساله بوده، هنگام ازدواج باید 25 ساله بوده باشد، نظری که برخی محققان آن را ترجیح داده اند.[[خدیجه#cite%20note-21|[11]]] از آنجا که این قول در منابع وفور ندارد، پذیرش آن اندکی دشوار است، اما توجه به این نکته که [[قاسم]] فرزند پیامبر(ص) از خدیجه(س)، بعد از [[بعثت]] از دنیا رفته است، [[خدیجه#cite%20note-22|[12]]] بدان معنی است که قاسم باید حداقل در 55 سالگی خدیجه(س) یا بعد از آن به دنیا آمده باشد که محتمل و پذیرفتنی نیست.<br />
<br />
این نظر به ضمیمه دیدگاه علمای شیعه که خدیجه(س) را هنگام ازدواج با پیامبر(ص) عذراء (دوشیزه )دانستهاند [[خدیجه#cite%20note-23|[13]]] تقویت میشود. زیرا بعید به نظر میرسد زنی همچون خدیجه(س) با مقام و مکنت خود در قریش تا40 سالگی ازدواج نکرده باشد. با این وصف به نظر میرسد سن خدیجه(س) هنگام ازدواج نباید از25 یا28 سال بیشتر بوده باشد.[[خدیجه#cite%20note-24|[14]]]<br />
<br />
== اسلام آوردن ==<br />
خدیجه نخستین فرد و یا نخستین زنی دانستهشدهاست که به پیامبر (ص) ایمان آورد (نک: ابنهشام، ۱ / ۲۷۴؛ ابنحبیب، ۴۰۸؛ ابنعبدالبر، ۴ / ۱۸۱۹-۱۸۲۰، ۱۸۲۱؛ ابنقدامه، ۷۱، ۱۲۰). در نخستین روزهای بعثت، که هنوز پیامبر (ص) پیروانی نداشت، خدیجه همراه امام علی (ع) در کنار آن حضرت به نماز میایستاد و این عمل نخستین مظهر تجلی دینداری در تاریخ اسلام به شمار میرود (نک: ابناثیر، الکامل، ۵ / ۵۳۷؛ ابنکثیر، البدایة، ۶ / ۱۵-۱۶). <br />
<br />
=== شعب ابی طالب ===<br />
خدیجه در شعب ابوطالب که پیامبر اسلام (ص) و پیروانش در محاصرۀ اقتصادی قریش بودند، همراه پیامبر (ص) بود و در تأمین نیازهای غذایی مسلمانان توسط برادرزادهاش، حکیم بن حزام نقش مهمی داشت (نک: طبری، ۲ / ۷۴؛ ابنقدامه، ۵۶-۶۳؛ نیز مونس، ۳۱۶-۳۱۷)؛ اما اندک زمانی پس از لغو حصر اقتصادی و خروج پیامبر (ص) و پیروانش از شعب، خدیجه درگذشت (ابناثیر، همان، ۲ / ۹۰؛ ابنمنظور، ۲ / ۲۷۵).<br />
<br />
== وفات ==<br />
دربارۀ تاریخ وفات او در منابع اتفاق نظر وجود ندارد، اما روایتی که وفات او را سال سوم پیش از هجرت دانسته است، مقبولتر به نظر میرسد (نک: ابنهشام، ۲ / ۶۴؛ ابنسعد، ۱ / ۲۱۱؛ ابنحبیب، ۱۰؛ ابنجوزی، المنتظم، ۳ / ۱۱؛ ابناثیر، همان، ۲ / ۹۰-۹۱؛ یعقوبی، ۱ / ۳۵۴؛ ابنعبدالبر، ۴ / ۱۸۲۵؛ ابنقدامه، ۶۳، ۷۳؛ ابناثیر، اسد، ۵ / ۴۳۹؛ ذهبی، ۲ / ۱۱۲، ۱۱۷؛ صفدی، همانجا؛ ابنکثیر، السیرة ... ، ۲ / ۱۲۲، ۱۳۲). بیشتر منابع سن او را هنگام مرگ در حدود ۶۵ سال دانستهاند (ابنسعد، ۱ / ۱۲۵؛ یعقوبی، همانجا؛ ابنعبدالبر، ۴ / ۱۸۱۸؛ ابنقدامه، ۷۱؛ ذهبی، ۲ / ۱۱۱-۱۱۲؛ صفدی، ۱۳ / ۲۹۵). <br />
<br />
خدیجه در قبرستان حجون دفن شد (ابنقدامه، ۷۳؛ ذهبی، همانجا) و پیامبر (ص) به دست خود او را در قبر گذاشت؛ اما چون نماز میت هنوز واجب نشده بود، بر او نماز نگزارد (ابنجوزی، صفة ... ، ۲ / ۹؛ ابنمنظور، ۲ / ۲۷۵). پیامبر (ص) آن سال را به سبب فوت ابوطالب و خدیجه «عام الحُزن» نامید (مقریزی، ۱ / ۴۵). در حال حاضر نیز قبر خدیجه در همان مکان که به قبرستان معلاة یا حجون معروف است، قرار دارد. اما وهابیها گنبدی را که بر فراز قبر او ساخته شده بود، تخریب کردهاند (نک: عبده، ۱۶۱-۱۶۳، ۱۸۲، ۱۸۷).<br />
<br />
== اوصاف شخصیتی ==<br />
در منابع احادیث از پیامبر (ص) در وصف خدیجه آمدهاست که بیانگر جایگاه والای او نزد آن حضرت است. در حدیثی خدیجه یکی از ۴ بانویی دانستهشدهاست که بهترین زنان دو عالم یا بهترین زنان بهشتاند (ابنعبدالبر، ۴ / ۱۸۲۱-۱۸۲۳؛ ابنقدامه، ۷۲؛ ابناثیر، اسد، ۵ / ۴۳۷). پیامبر (ص) خدیجه را به داشتن خانهای از نی در بهشت بشارت دادهاست که در آن هیچ غم و اندوهی نیست (ابنهشام، ۱ / ۲۷۴؛ یعقوبی، ۱ / ۳۵۴؛ ابنجوزی، صفة، ۲ / ۷- ۸). همچنین در حدیثی آمدهاست که پیامبر (ص) سلام خدا را از جانب جبرئیل به او ابلاغ فرمودند (ابنهشام، ۱ / ۲۷۵؛ ابنعبدالبر، ۴ / ۱۸۲۱؛ ذهبی، ۲ / ۱۱۶). <br />
<br />
== امام حسین(ع) و خدیجه(س) ==<br />
<br />
=== گریه امام حسین(ع) در مزار خدیجه ===<br />
امام حسین(ع) بیست و پنج بار پیاده از مدینه به مکه برای انجام مراسم حج و عمره مسافرت کرد، روایت شده در یکی از سفرها انس بن مالک همراه آن حضرت بود، او می گوید: امام حسین(ع) کنار مرقد خدیجه آمد و در آنجا گریه کرد و به مناجات با خدا نشست. (مناقب آل ابیطالب، ج 4، ص 69، بحار، ج 44، ص 193.)<br />
<br />
=== فخر ورزیدن به خدیجه در روز عاشورا ===<br />
امام حسین (ع) در واقعه عاشورا در کربلا در مقابل سپاه شام به مادربزرگشان حضرت خدیجه (س) فخر میورزیدند که اولین زن مسلمان بود و در اولین سخنانشان با لشکر عمرسعد فرمودند: «از خدا بترسید و دست خود را به خون من نیالایید که کشتن من و هتک حرمتم بر شما روا نیست، من فرزند دختر پیامبر شمایم و جدهام خدیجه (س)، همسر پیامبر شماست. (مجلسی، بحار الانوار، ج44، ص318.)<br />
<br />
=== ذکر نام خدیجه در شام ===<br />
امام سجاد(ع) در خطبهاش در مجلس یزید در دمشق بعد از واقعه عاشورا، خود را فرزند بانوی بزرگ اسلام، خدیجه (س) میدانست. (مجلسی، بحار الانوار، ج45، ص174.) همچنین زبیر بن عوام در مباحثه با ابن عباس عمهاش خدیجه (س) را مایه مباهات خویش میدانست. (ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج9، ص325، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره 13851387/ 19651967، چاپ افست بیروت (بیتا).)<br />
<br />
== پیوند به بیرون ==<br />
<nowiki>https://www.cgie.org.ir/fa/article/240840/%D8%AE%D8%AF%DB%8C%D8%AC%D9%87</nowiki><br />
<br />
<nowiki>https://rch.ac.ir/article/Details/8471</nowiki><br />
<br /><br />
[[رده:افراد]]<br />
[[رده:اهل بیت]]</div>Aghareb