الهامى کرمانشاهى: تفاوت میان نسخه‌ها

پرش به ناوبری پرش به جستجو
۱٬۴۳۳ بایت حذف‌شده ،  ‏۲۸ اوت ۲۰۱۹
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۴۷: خط ۴۷:
}}
}}


میرزا احمد کرمانشاهی ملقّب به فردوسی حسینی و متخلّص به «الهامی» که قبل از ملاقات با استادش حسین قلی خان سلطانی کلهر «ملول» تخلّص می‌کرد ولی سلطانی تخلّص الهامی را برایش برگزید.
'''الهامی کرمانشاهی''' (زاده 1264 ه.ق در تویسرکان- درگذشته 1325 در کرمانشاه) شاعر آیینی قرن سیزدم بود.


وی به سال 1264 ه ق. در تویسرکان متولد شد و در پنج سالگی به همراه خانواده، به کرمانشاه مهاجرت نمودند. اجداد الهامی همه مروّج شریعت بودند. او در سن 20 سالگی پدر و سپس مادرش را از دست داد و سرپرستی خانواده به عهده‌اش قرار گرفت.
== زندگینامه ==
میرزا احمد<ref>الهامى.</ref> کرمانشاهى<ref>1264-1325.</ref> ملقب به فردوسى حسینى و متخلص به «الهامی»، اصالتا بهبهانى، زادگاه وى تویسرکان و سکونت وى در کرمانشاه بوده است. او قبل از ملاقات با استادش حسین قلی خان سلطانی کلهر، «ملول» تخلّص می‌کرد ولی سلطانی تخلّص «الهامی» را برایش برگزید. او در پنج سالگی به همراه خانواده، به کرمانشاه مهاجرت نمودند. اجداد الهامی همه مروّج شریعت بودند. او در سن 20 سالگی پدر و سپس مادرش را از دست داد و سرپرستی خانواده‌اش را به عهده‌ گرفت. بعد از ازدواج، صاحب چند فرزند به شدت دچار درماندگی شد که از حسین بن علی (ع) امداد خواست و امام حاجت او را برآورده ساخت؛ پس از آن در مدح و مصیبت آنان شروع به سرودن اشعار نمود. الهامی دارای سه فرزند بوده است: ابوالحسن که در نبرد با شورشیان کردستان کشته شد. دکتر عبدالحسین الهامی که شاعری بلند آوازه بود و ابوالقاسم لاهوتی که از زمره‌ی شاعران آزادی‌خواه است. وى از معدود شعراى آیینى پارسى زبان است که داراى مثنوى حماسى عاشورا به سبک شاهنامه فردوسى در بحر تقارب است و آن را در چهار خیابان <ref>بخش.</ref>تدوین کرده و به همین دلیل به فردوسى حسینى ملقب شده است.  


بعد از ازدواج و صاحب چند فرزند به شدت دچار درماندگی شد که از حسین بن علی (ع) امداد خواست و امام حاجت او را برآورده ساخت پس از آن در مدح و مصیبت آنان شروع به سرودن اشعار نمود.
== آثار ==
اشعار وى غالبا برگرفته از روایات صحیح السند و کتب معتبر تاریخى و مقاتل مستند مى‌باشد. اصل این مثنوى حماسى بنا بر گفته ادیب فرهیخته دکتر پرویز داکانى تمامى وقایع عاشورا را از آغاز تا به انجام شامل مى‌شود که متأسفانه به نقل قسمت‌هایى از آن در دیوان وى بسنده شده است<ref>دیوان چاپى الهامى کرمانشاهى شامل پنج قسمت (3040 بیت) است:


هامی زمانی به نظم کتاب باغ فردوس پرداخت که نه از شعر و شاعری چیزی می‌دانست و نه با سخن آشنایی داشت و نه در تحصیل علوم رسمی کاری کرده بود. امّا این کتاب در سلامت الفاظ و نفاست معانی و فصاحت بیان و حسن ایجاز مشهور ادبا بوده است. الهامی این کتاب را در مراثی امام حسین (ع) به وزن و سبک «شاهنامه فردوسی» سرود وی به سال 1295 ه. ق شروع به سرودن نمود و در 1302 ه. ق. به پایان رسید. این کتاب مشتمل بر چهار خیابان و قریب سی هزار بیت می‌باشد.
* مثنوى باغ فردوس در 2364 بیت.


خیابان اول در فوت معاویه و سلطنت یزید و هجرت امام به مکّه و کربلا تا آخر وقایع شب عاشورا، خیابان دوم در وقایع روز عاشورا تا شهادت امام (ع). خیابان سوم در وقایع پس از شهادت آن حضرت و اسیری اهل بیت تا ورود به مدینه‌ی منوره.
* غزل‌ها شامل 9 غزل در 68 بیت.


خیابان چهارم در شرح حال مختار تا مرگ مختار. باید توجه داشت که شیوایی و جذابیّت و تأثیر عجیب این منظومه طوری است که برای مردی عامی چون میرزا احمد اغلب لغات و کنایاتی که در شعر به کار می‌برد و بعد از سرودن آن را می‌پرسد نشان دهنده‌ی الهاماتی غیبی به اوست.
* قصیده‌ها شامل 14 قصیده در 420 بیت، داراى مناقب آیینى و اشخاص مختلف.


الهامی علاوه بر «مثنوی باغ فردوس» کتب منظوم دیگری نیز دارد که عبارتند از: «مثنوی اندرزنامه» در بحر متقارب، «مثنوی باغ ارم» در شهادت حضرت حمزه و جعفر طیّار و بعضی از غزوات حضرت علی (ع)، «مثنوی بستان ماتم» در شرح حال امام موسی بن جعفر (ع) بر وزن کتاب خسرو و شیرین نظامی، «مثنوی حسن منظر» بر وزن لیلی و مجنون، «حسینیّه» که مشتمل بر غزل و قطعات در مصیبت سیّد الشهداء، «دیوان دفتر عشق» در عشق و عرفان، «دیوان قصاید و غزلیات» و ...
* مثنوى حسن منظر در 64 بیت شامل 5 مثنوى آیینى.


الهامی دارای سه فرزند بوده است: ابو الحسن که در نبرد با شورشیان کردستان کشته شد. دکتر عبد الحسین الهامی که شاعری بلند آوازه بود و ابو القاسم لاهوتی که از زمره‌ی شاعران آزادی‌خواه است. معاصران الهامی به نظم و نثر او را ستوده‌اند.
* مثنوى بستان ماتم در 124 بیت شامل پنج مثنوى ماتمى. </ref>. عموم تذکره‌نویسان بر این نکته پاى فشرده‌اند که وى مردى عامى بوده و حتى معانى برخى از لغاتى را که در شعر خود مى‌آورده<ref>مثنوى باغ فردوس او که به شیوه شاهنامه فردوسى سروده شده از سبک خراسانى پیروى مى‌کند و مشخصه‌هاى آغازین این سبک را دارا است از قبیل استعمال: «ایدون»و«ایدر»در معانى: در چنین، این چنین، و اینک و اینجا و آوردن واو عاطفه در اول مصراع‌ها -که امروزه مورد علاقه خاص غزلسراهاى جوان ماست- به‌کاربردن ابا و ابر در معانى: «به، با و بر» استفاده از الف اطلاق در پایان حروف قافیه، استعمال مر در غیر مفعول صریح که معمولا به منظور تاکید قبل از مفعول صریح مى‌آید، به کارگیرى صورت جمع «اسم معنى» بر خلاف قیاس و مواردى از این قبیل. </ref> نمى‌دانسته و از دیگران معانى آن‌ها را مى‌پرسیده و عجیب‌تر آنکه به درستى از واژه‌ها استفاده مى‌کرده است! <ref>کسانى که مایل‌اند درباره وى تحقیق بیشترى کنند مى‌توانند به مقدمه دیوان وى،حدیقة الشّعرا،ج 1،تذکره مختصر شعراى کرمانشاه،کلیات آثار سید عبد الکریم غیرت،جغرافیاى مختصر کرمانشاه و تذکره باغ هزار گل مراجعه نمایند.</ref> در عظمت اثر منظومى که الهامى در وقایع کربلا آفریده است همین بس که شاعران نامدارى چون: میرزا محمد صادق ادیب الممالک فراهانى، میرزا محمد کاظم نورى <ref>الفت.</ref>، محمد باقر میرزا خسروى، میرزا اللّه دوست کرمانشاهى <ref>سالک.</ref>، حسین قلى خان سلطانى کلهر، شباب <ref>جواد.</ref>، میرزا على محمد اصفهانى <ref>عشرت.</ref>و میرزا حسین عشقى، اشعارى در توصیف مثنوى حماسى و عاشورایى باغ فردوس وى سروده‌اند<ref>ر.ک:دیوان الهامى کرمانشاهى(شرح منظوم کربلا به سبک شاهنامه)،سروده میرزا احمد کرمانشاهى متخلص به الهامى،با مقدمه و تصحیح و تعلیق امید اسلام‌پناه،چاپ اول(مرکز نشر میراث مکتوب،تهران،1379)،ص 28 تا 31.</ref>. الهامى از سال 1295 تا 1302 ه. ق سرگرم سرودن منظومه باغ فردوس بوده است <ref>همان،ص 59.</ref>. قصاید و غزل‌هاى الهامى در سبک عراقى است و در سرودن مثنوى‌هاى حسن منظر و بستان ماتم به شیوه حکیم نظامى گنجوى عنایت داشته است. در آثار منظوم الهامى کرمانشاهى آرایه‌هاى لفظى و معنوى و بیانى بسیارى دیده مى‌شود از قبیل: استعاره، اسناد مجازى، تشبیه، اشتقاق، جناس، ردّ القافیه، ردّ المطلع، ارسال المثل، اقتباس، تلمیح، مراعات نظیر <ref>همان،ص 80 تا 86.</ref> و غیره.  


الهامی به سال 1325 ه. ق. در کرمانشاه وفات یافت. <ref>دیوان الهامی کرمانشاهی؛ مقدمه با تلخیص.</ref>
=== منظوم ===


* «مثنوی باغ فردوس»<ref>الهامی زمانی به نظم کتاب باغ فردوس پرداخت که نه از شعر و شاعری چیزی می‌دانست و نه با سخن آشنایی داشت و نه در تحصیل علوم رسمی کاری کرده بود. امّا این کتاب در سلامت الفاظ و نفاست معانی و فصاحت بیان و حسن ایجاز مشهور ادبا بوده است. الهامی این کتاب را در مراثی امام حسین (ع) به وزن و سبک «شاهنامه فردوسی» سرود. وی به سال 1295 ه. ق شروع به سرودن نمود و در 1302 ه. ق. به پایان رسید. این کتاب مشتمل بر چهار خیابان و قریب سی هزار بیت می‌باشد.


* خیابان اول، در توحید و نیایش خداوند، ستایش حضرت رسالت پناهى، در منقبت شاه ولایت على(علیه السلام)در ستایش صدیقه کبرى-علیه السلام-در تمجید حسام السلطنه سلطان مراد میرزا، در شرح خواب دیدن ناظم و نظم کتاب، در ستایش سخن و مدح فردوسى، در خطاب به ساقى حقیقى و استدعاى باده حقیقت، در ستایش حسین قلى خان سلطانى ، در مرگ معاویه و سلطنت یزید، در هجرت امام حسین-علیه السلام- از مدینه پیغمبر-صلى اللّه علیه و آله و سلم-تا آخر وقایع عاشورا.


* خیابان دوم، در ستایش خدا و پیامبر و امام على و امام زمان-علیهما السلام-وقایع روز عاشورا را از صبح تا انقضاى شهادت آن حضرت.


* خیابان سوم، در ستایش خدا و رسول و ائمّه هدى-علیهم السلام-در ستایش شمس المشرقین امام حسین، در وقایع پس از شهادت آن حضرت و اسیرى اهل بیت تا ورود آنان به مدینه طیّبه.


* خیابان چهارم، در ستایش حضرت پروردگار و نعت حضرت ختمى مرتبت-صلى اللّه علیه و آله و سلم-و منقبت حضرت على-علیه السلام-و اولاد طاهرینش یک ساقى‌نامه و شرح حال مختار.


باید توجه داشت که شیوایی و جذابیّت و تأثیر عجیب این منظومه طوری است که برای مردی عامی چون میرزا احمد اغلب لغات و کنایاتی که در شعر به کار می‌برد و بعد از سرودن آن را می‌پرسد نشان دهنده‌ی الهاماتی غیبی به اوست.</ref>
* «مثنوی اندرزنامه»<ref>در بحر متقارب</ref>
* «مثنوی باغ ارم»<ref>در شهادت حضرت حمزه و جعفر طیّار و بعضی از غزوات حضرت علی (ع)</ref>
* «مثنوی بستان ماتم»<ref>در شرح حال امام موسی بن جعفر (ع) بر وزن کتاب خسرو و شیرین نظامی</ref>
* «مثنوی حسن منظر»<ref>بر وزن لیلی و مجنون</ref>
* «حسینیّه»<ref>مشتمل بر غزل و قطعات در مصیبت سیّد الشهداء


==زندگینامه==
در قالب غزل و قطعه سروده شده و درباره حادثه خونبار حضرت سید الشهداء (ع) است  که متاسفانه فعلا در دسترس ما قرار ندارد</ref>
* «دیوان دفتر عشق»<ref>در عشق و عرفان</ref>
* «دیوان قصاید و غزلیات»
* «فتح‌نامه حسام الملک»
* «قصائد الهامیّه فى مدائح الحسامیّه»
* «حدیث کساء»
* «حسینیه»
* «نصایح امیر نظام»


میرزا احمد <ref>الهامى.</ref>کرمانشاهى <ref>1264-1325.</ref>ملقب به فردوسى حسینى،اصالتا بهبهانى، زادگاه وى تویسرکان و سکونت وى در کرمانشاه بوده است.


وى از معدود شعراى آیینى پارسى زبان است که داراى مثنوى حماسى عاشورا به سبک شاهنامه فردوسى در بحر تقارب است و آن را در چهار خیابان <ref>بخش.</ref>تدوین کرده و به همین دلیل به فردوسى حسینى ملقب شده است. اشعار وى غالبا برگرفته از روایات صحیح السند و کتب معتبر تاریخى و مقاتل مستند مى‌باشد. اصل این مثنوى حماسى بنا بر گفته ادیب فرهیخته دکتر پرویز داکانى تمامى وقایع عاشورا را از آغاز تا به انجام شامل مى‌شود که متأسفانه به نقل قسمت‌هایى از آن در دیوان وى بسنده شده است.
در ابتداى مجموعه شعر عاشورایى باغ فردوس به فردوسى آل احمد از او یاد شده است:  
 
از آثار دیگرى که از این شاعر نامدار آیینى در سده سیزدهم و اوایل سده چهاردهم بر جاى مانده مى‌توان از فتح‌نامه حسام الملک،قصائد الهامیّه فى مدائح الحسامیّه،حدیث کساء،حسینیه و نصایح امیر نظام نام برد.
 
وى در آغاز کار شاعرى از تخلّص«ملول»استفاده مى‌کرد بعدها به دستور استادش حسین قلى خان متخلص به«سلطانى»،تخلص«الهامى»را براى خود برگزید.
 
در ابتداى مجموعه شعر عاشورایى باغ فردوس به فردوسى آل احمد از او یاد شده است:


===رباعى===  
===رباعى===  
خط ۸۹: خط ۱۰۲:
{{ب| در گفتن این طرفه کتاب،(الهامى) | الحق ز سروش غیبش آمد الهام }}
{{ب| در گفتن این طرفه کتاب،(الهامى) | الحق ز سروش غیبش آمد الهام }}
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}
عموم تذکره‌نویسان بر این نکته پاى فشرده‌اند که وى مردى عامى بوده و حتى معانى برخى از لغاتى را که در شعر خود مى‌آورده نمى‌دانسته و از دیگران معانى آنها را مى‌پرسیده و عجیب‌تر آنکه به درستى از واژه‌ها استفاده مى‌کرده است! <ref>کسانى که مایل‌اند درباره وى تحقیق بیشترى کنند مى‌توانند به مقدمه دیوان وى،حدیقة الشّعرا،ج 1،تذکره مختصر شعراى کرمانشاه،کلیات آثار سید عبد الکریم غیرت،جغرافیاى مختصر کرمانشاه و تذکره باغ هزار گل مراجعه نمایند.</ref>
در عظمت اثر منظومى که الهامى در وقایع کربلا آفریده است همین بس که شاعران نامدارى چون:میرزا محمد صادق ادیب الممالک فراهانى،میرزا محمد کاظم نورى <ref>الفت.</ref>، محمد باقر میرزا خسروى،میرزا اللّه دوست کرمانشاهى <ref>سالک.</ref>،حسین قلى خان سلطانى کلهر،شباب <ref>جواد.</ref>،میرزا على محمد اصفهانى <ref>عشرت.</ref>و میرزا حسین عشقى،اشعارى در توصیف مثنوى حماسى و عاشورایى باغ فردوس وى سروده‌اند، <ref>ر.ک:دیوان الهامى کرمانشاهى(شرح منظوم کربلا به سبک شاهنامه)،سروده میرزا احمد کرمانشاهى متخلص به الهامى،با مقدمه و تصحیح و تعلیق امید اسلام‌پناه،چاپ اول(مرکز نشر میراث مکتوب،تهران،1379)،ص 28 تا 31.</ref> که براى پرهیز از دامنه‌دار شدن سخن از نقل آنها خوددارى مى‌کنیم.
الهامى از سال 1295 تا 1302 ه.ق سرگرم سرودن منظومه باغ فردوس بوده و آن را در بیش از شانزده هزار بیت فراهم آورده است <ref>همان،ص 59.</ref> و داراى چهار خیابان مى‌باشد.
در جاى دیگرى از دیوان الهامى تعداد ابیات مثنوى باغ فردوس قریب به سى هزار بیت نوشته شده است: <ref>همان،ص 44.</ref>
خیابان اول،در توحید و نیایش خداوند،ستایش حضرت رسالت پناهى،در منقبت شاه ولایت على(علیه السلام)در ستایش صدیقه کبرى-علیه السلام-در تمجید حسام السلطنه سلطان مراد میرزا،در شرح خواب دیدن ناظم و نظم کتاب،در ستایش سخن و مدح فردوسى،در خطاب به ساقى حقیقى و استدعاى باده حقیقت،در ستایش حسین قلى خان سلطانى <ref>استاد خود.</ref>،در مرگ معاویه و سلطنت یزید،در هجرت امام حسین-علیه السلام- از مدینه پیغمبر-صلى اللّه علیه و آله و سلم-تا آخر وقایع عاشورا.
خیابان دوم،در ستایش خدا و پیامبر و امام على و امام زمان-علیهما السلام-وقایع روز عاشورا را از صبح تا انقضاى شهادت آن حضرت.
خیابان سوم،در ستایش خدا و رسول و ائمّه هدى-علیهم السلام-در ستایش شمس المشرقین امام حسین،در وقایع پس از شهادت آن حضرت و اسیرى اهل بیت تا ورود آنان به مدینه طیّبه.
خیابان چهارم،در ستایش حضرت پروردگار و نعت حضرت ختمى مرتبت-صلى اللّه علیه و آله و سلم-و منقبت حضرت على-علیه السلام-و اولاد طاهرینش یک ساقى‌نامه و شرح حال مختار. <ref>همان،ص 58 تا 61.</ref>
دیوان چاپى الهامى کرمانشاهى شامل پنج قسمت است:
1.مثنوى باغ فردوس در 2364 بیت.
2.غزلها شامل 9 غزل در 68 بیت.
3.قصیده‌ها شامل 14 قصیده در 420 بیت،داراى مناقب آیینى و اشخاص مختلف.
4.مثنوى حسن منظر در 64 بیت شامل 5 مثنوى آیینى.


5.مثنوى بستان ماتم در 124 بیت شامل پنج مثنوى ماتمى. <ref>همان،ص،7.</ref>
=== برگزیده‌ای از مثنوی باغ فردوس ===
 
'''ورود مسلم بن عقیل به مجلس ابن زیاد و مکالماتشان با یکدیگر'''
دیوان چاپى وى کلاّ در پنج بخش یاد شده حاوى 3040 بیت است درحالى‌که تنها مثنوى حماسى او 000,16 بیت و به قولى سى هزار بیت دارد که فقط 2368 بیت آن در دیوان چاپى الهامى آمده است و مابقى ابیات آن فعلا در دسترس عموم شیفتگان شعر عاشورا قرار ندارد و همت ارباب تحقیق و معرفت را مى‌طلبد که در چاپ و نشر آن اهتمام ورزند.
 
==سبک شعرى==
 
مثنوى باغ فردوس او که به شیوه شاهنامه فردوسى سروده شده از سبک خراسانى پیروى مى‌کند و مشخصه‌هاى آغازین این سبک را دارا است از قبیل استعمال:«ایدون»و«ایدر»در معانى:در چنین،این چنین،و اینک و اینجا و آوردن واو عاطفه در اول مصراع‌ها-که امروزه مورد علاقه خاص غزلسراهاى جوان ماست-به‌کاربردن ابا و ابر در معانى:«به،با و بر» استفاده از الف اطلاق در پایان حروف قافیه،استعمال مر در غیر مفعول صریح که معمولا به منظور تاکید قبل از مفعول صریح مى‌آید،به کارگیرى صورت جمع«اسم معنى»بر خلاف قیاس و مواردى از این قبیل. <ref>همان،ص 70 تا 75.</ref>
 
قصاید و غزلهاى الهامى در سبک عراقى است و در سرودن مثنوى‌هاى حسن منظر و بستان ماتم به شیوه حکیم نظامى گنجوى عنایت داشته است.
 
در آثار منظوم الهامى کرمانشاهى آرایه‌هاى لفظى و معنوى و بیانى بسیارى دیده مى‌شود از قبیل:استعاره،اسناد مجازى،تشبیه،اشتقاق،جناس،ردّ القافیه،ردّ المطلع،ارسال المثل، اقتباس،تلمیح،مراعات نظیر <ref>همان،ص 80 تا 86.</ref> و غیره.
 
===دامنه تاثیر مثنوى‌هاى عاشورایى===
 
از اشعارى که شعراى معاصر با الهامى در ستایش مثنوى حماسى باغ فردوس او سروده‌اند-و ما پیش از این از آنان یاد کردیم-پیدا است که شعر او در دسترس آنان قرار داشته و مورد پسندشان قرار گرفته است.نسخه اساس آقاى امید اسلام پناه در تدوین دیوان الهامى کرمانشاهى-که از آن با حروف اختصارى«مج»یاد مى‌کنند-نسخه‌اى است خطى حاوى گزیده‌هاى آثار منظوم الهامى که به خط همو تحریر یافته و براى سپهر فرستاده است تا در تذکره ناصرى مورد استفاده قرار دهد، <ref>همان،ص 64.</ref> و این خود نشانگر آن است که شهرت الهامى در زمانه خود او از محدوده کرمانشاهان فراتر رفته و نظر ادیبان بلندآوازه عصر ناصرى را در پایتخت به خود جلب کرده است.
 
در این که آیا سرایندگان دیگر حماسه‌هاى منظوم آیینى در زبان فارسى پس از الهامى از شیوۀ شعرى او و یا نگاهى که به وقایع کربلا داشته است،متأثر بوده‌اند یا نه،بحثى است که نیاز به تحقیق و تأمّل دارد و در مجال تنگ این مقال نمى‌گنجد.براى نمونه مى‌توان از منظومه داستان على اکبر در احوال حضرت على اکبر و قاسم بن حسن-علیه السلام-از محمد بن ابو طالب نام برد که به سال 1298 ه.ق آن را به پایان برده است.
 
شادروان خان بابا مشار در فهرست کتاب‌هاى چاپى فارسى،ج 1 <ref>الف-ت.</ref>،از نسخه چاپى باغ فردوس سروده سید احمد بن رستم ملقب به فردوسى حسینى و متخلص به الهامى خبر مى‌دهد که حاوى(چهار خیابان)بوده و در کرمانشاه به سال 1327 ه.ش در قطع رحلى و چاپ سربى و در 244 صفحه چاپ و منتشر شده است. <ref>همان،ص 63.</ref>
 
==برگزیده آثار عاشورایى==
 
الهامى کرمانشاهى،غیر از مثنوى حماسى باغ فردوس،مجموعه شعر دیگرى نیز دارد به نام «حسینیه»که در قالب غزل و قطعه سروده شده و درباره حادثه خونبار حضرت سید الشهداء- علیه السلام-است <ref>همان،ص 46.</ref> که متاسفانه فعلا در دسترس ما قرار ندارد و به ناگزیر باید قسمت‌هایى از مثنوى حماسى او را در رابطه با واقعه کربلا که در دیوان چاپى او آمده است انتخاب کنیم.
 
صرف‌نظر از مقدمه منظوم مثنوى باغ فردوس که در 13 قسمت تدوین شده،متن اصلى این منظومه حماسى ماندگار که در دیوان چاپى الهامى کرمانشاهى آمده است در رابطه با حضرت مسلم بن عقیل-علیه السلام-405 بیت در 14 عنوان،در مبارزت و منقبت حضرت قاسم بن حسن-علیه السلام-در 608 بیت حاوى 11 عنوان،و قسمت پایانى آن اختصاص دارد به جریان میدان رفتن و شهادت علمدار کربلا-علیه السلام-که حاوى 1086 بیت و در 17 عنوان تنظیم شده است و ما به نقل ابیاتى از این سه قسمت بسنده مى‌کنیم:
 
 
 
'''ورود مسلم بن عقیل به مجلس ابن زیاد و مکالماتشان با یکدیگر:'''


{{شعر}}
{{شعر}}
خط ۲۳۱: خط ۱۹۲:
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}


 
'''به میدان فرستادن امام (ع) قاسم را و گفتگوی قاسم (ع) با عمر بن سعد'''
'''به میدان فرستادن امام (ع) قاسم را و گفتگوی قاسم (ع) با عمر بن سعد:'''


{{شعر}}
{{شعر}}
خط ۲۹۲: خط ۲۵۲:
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}


 
'''آغاز داستان شهادت ابو الفضل (ع)'''
'''آغاز داستان شهادت ابو الفضل (ع):'''


{{شعر}}
{{شعر}}
خط ۳۵۳: خط ۳۱۲:
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}


 
'''ذکر روایت ابو حمزه ثمالی در فضیلت ابو الفضل (ع)'''
'''ذکر روایت ابو حمزه ثمالی در فضیلت ابو الفضل (ع):'''


{{شعر}}
{{شعر}}
خط ۳۹۳: خط ۳۵۱:




'''اذن رزم خواستن حضرت عباس (ع) از امام (ع):'''
'''اذن رزم خواستن حضرت عباس (ع) از امام (ع)'''


{{شعر}}
{{شعر}}
خط ۴۶۹: خط ۴۲۷:
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}


 
'''وصیّت نمودن حضرت عبّاس به امام (ع) و جان دادنش'''
'''وصیّت نمودن حضرت عبّاس به امام (ع) و جان دادنش:'''


{{شعر}}
{{شعر}}
خط ۵۱۸: خط ۴۷۵:
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}


 
'''درباره حضرت مسلم بن عقیل (علیه السلام)'''
===درباره حضرت مسلم بن عقیل(علیه السلام)===
{{شعر}}
{{شعر}}
{{ب| چو شد تیغ خورشید زریّن حُسام <ref>شمشیر زرّین.</ref> | نهان در نیام شَبَه <ref>سنگ سیاق برّاق.</ref> گونِ شام }}
{{ب| چو شد تیغ خورشید زریّن حُسام <ref>شمشیر زرّین.</ref> | نهان در نیام شَبَه <ref>سنگ سیاق برّاق.</ref> گونِ شام }}
خط ۶۲۹: خط ۵۸۵:
{{ب| چو این نیک زن ز آن دلاور شنود | به رخ بر ز چشم اشک خونین گشود }}
{{ب| چو این نیک زن ز آن دلاور شنود | به رخ بر ز چشم اشک خونین گشود }}
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}
الهامى در ادامه ماجراى مسلم بن عقیل-علیه السلام-هنگامى که به رویارویى وى با سپاهیان امیر کوفه مى‌پردازد بعد حماسى سروده‌هاى وى بیشتر نمایان مى‌شود و ما در این قسمت با نقل چند بیت از این صحنه به سراغ بخش دیگرى از مثنوى باغ فردوس او مى‌رویم:
[الهامى در ادامه ماجراى مسلم بن عقیل (ع) هنگامى که به رویارویى وى با سپاهیان امیر کوفه مى‌پردازد بعد حماسى سروده‌هاى وى بیشتر نمایان مى‌شود و ما در این قسمت با نقل چند بیت از این صحنه به سراغ بخش دیگرى از مثنوى باغ فردوس او مى‌رویم:]
{{شعر}}
{{شعر}}
{{ب| بر آهیخت برّنده تیغ از نیام | چو تندر خروشید و برگفت نام }}
{{ب| بر آهیخت برّنده تیغ از نیام | چو تندر خروشید و برگفت نام }}
خط ۶۶۸: خط ۶۲۴:


{{ب| که جوید بدین گونه تنها نبرد | درین تنگنا با یکى شهر،مرد <ref>همان،ص 145 و 146،ص 151 و 152.</ref> ! }}
{{ب| که جوید بدین گونه تنها نبرد | درین تنگنا با یکى شهر،مرد <ref>همان،ص 145 و 146،ص 151 و 152.</ref> ! }}
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}'''در میدان رفتن حضرت قاسم بن حسن (علیه السلام)'''{{شعر}}
===در میدان رفتن حضرت قاسم بن حسن(علیه السلام)===
{{شعر}}
{{ب| چو زد قرعه سوگ چرخ کهن | به نام گل گلستان حسن }}
{{ب| چو زد قرعه سوگ چرخ کهن | به نام گل گلستان حسن }}


خط ۶۹۷: خط ۶۵۱:
{{ب| نخواهم فرستادنت سوى جنگ | برو زى <ref>سوى جانب.</ref> سراپرده،منما درنگ }}
{{ب| نخواهم فرستادنت سوى جنگ | برو زى <ref>سوى جانب.</ref> سراپرده،منما درنگ }}
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}
چون قاسم بن حسن موفق به کسب اجازه از امام نمى‌شود،مادر خود را واسطه قرار مى‌دهد و چون از این طریق هم نتیجه‌اى نمى‌گیرد به هنگام رجزخوانى دشمن،قرار از کف داده آماده رزم مى‌شود و امام که نظاره‌گر این اشتیاق زاید الوصف است او را راهى میدان مى‌سازد.
[چون قاسم بن حسن موفق به کسب اجازه از امام نمى‌شود، مادر خود را واسطه قرار مى‌دهد و چون از این طریق هم نتیجه‌اى نمى‌گیرد به هنگام رجزخوانى دشمن، قرار از کف داده آماده رزم مى‌شود و امام که نظاره‌گر این اشتیاق زاید الوصف است او را راهى میدان مى‌سازد. در این قسمت، الهامى کرمانشاهى ابیات بسیار دلنشینى را صرف به تصویر کشیدن مراسم دامادى حضرت قاسم و وداع او با عروس -که دختر سالار شهیدان است- کرده که به خاطر بى‌اعتبارى این مساله در نزد پژوهشگران و مورّخان اسلامى از نقل آن صرف‌نظر مى‌کنیم.]


در این قسمت،الهامى کرمانشاهى ابیات بسیار دلنشینى را صرف به تصویر کشیدن مراسم دامادى حضرت قاسم و وداع او با عروس-که دختر سالار شهیدان است-کرده که به خاطر بى‌اعتبارى این مساله در نزد پژوهشگران و مورّخان اسلامى از نقل آن صرف‌نظر مى‌کنیم.


===در شجاعت و شهادت حضرت ابو الفضل العباس(علیه السلام)===
'''در شجاعت و شهادت حضرت ابو الفضل العباس (علیه السلام)'''


الهامى کرمانشاهى پس از ابیاتى در عظمت علمدار کربلا-علیه السلام-به ترجمه منظوم روایت ابو حمزه ثمالى در فضیلت حضرت عباس-علیه السلام-مى‌پردازد که به نقل چند بیت از این دو قسمت بسنده مى‌کنیم:
[الهامى کرمانشاهى پس از ابیاتى در عظمت علمدار کربلا (ع) به ترجمه منظوم روایت ابو حمزه ثمالى در فضیلت حضرت عباس (ع) مى‌پردازد که به نقل چند بیت از این دو قسمت بسنده مى‌کنیم:]{{شعر}}
{{شعر}}
{{ب| چه عباس!مهر سپهر یلى | به مردى بهین یادگار على }}
{{ب| چه عباس!مهر سپهر یلى | به مردى بهین یادگار على }}


خط ۷۴۵: خط ۶۹۷:
{{ب| مراد همه خلق در مشت توست | کلید حوایج سرانگشت توست <ref>همان،ص 233 و 234.</ref> }}
{{ب| مراد همه خلق در مشت توست | کلید حوایج سرانگشت توست <ref>همان،ص 233 و 234.</ref> }}
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}
الهامى،صحنه‌هاى بدیع دیگرى از جانب علمدار کربلا را در نهایت شیوایى و زیبایى به تصویر کشیده است که به انتخاب ابیاتى از قسمت‌هاى مختلف آن اکتفا مى‌کنیم:
 
همو در«خطاب ثانى»خود به آن وجود نازنین و استمداد از آن حضرت،کلام حماسى‌اش شور بیشترى مى‌گیرد:
{| class="" style="margin: 0 auto; "
| class="b" |<span class="beyt"> چه عباس!مهر سپهر یلى </span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt"> به مردى بهین یادگار على </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> سپهدار عشّاق پروردگار </span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt"> تهى از خود و پر ز اسرار یار </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> همان زور حیدر به بازوى او </span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt"> دو گیتى سبک در ترازوى او </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> خدا زایر است و ستایشگرش </span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt"> پر جبرئیل است فرش درش </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> بیایند هر شب در آن انجمن </span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt"> نبىّ و علىّ و حسین و حسن </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> همان پاک دخت رسول خدا </span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt"> ابا <ref>با.</ref> کشتگانِ سر از تن جدا </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> نمایند هریک چو دادار او </span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt"> به رحمت نظر سوى زوّار او </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> برِ پاک دادار پیروزگر </span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt"> ابو الفضل را هست جاه دگر </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> خدایا!مرا زومکن شرمسار </span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt"> به مهرش دل مرده‌ام زنده‌دار </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> بکن دیده‌ام روشن از روى او </span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt"> سر و پیکرم خاک در کوى او <ref>همان ص 218 و 219،221 و 222،225 و 226.</ref> </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> دلیرا!هژبرا!سرا!سرورا! </span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt"> گرانمایه اسپهبدا!صفدرا! </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> فرا زنده رایت پردلى! </span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt"> نماینده فرّ و بر ز على </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> تناور درخت قوى شاخ دین </span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt"> به کیوان فرا زنده کاخ دین </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> علمدار عشّاق جان‌آفرین </span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt"> نمودار قهر جهان‌آفرین </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> خداوند جوشن!خداوند خود </span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt"> دلاورتر از هر دلیرى که بود </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> گزین یاور اهل بیت رسول </span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt"> فروغ جهان‌بین شوى بتول </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> ایا جوهر ذو الفقار پدر </span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt"> به مردانگى یادگار پدر </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> ایا درگهت کعبه راستین </span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt"> تو را دست دادار در آستین </span>
|-
| class="b" |<span class="beyt"> مراد همه خلق در مشت توست </span>
| style="width:2em;" |
| class="b" |<span class="beyt"> کلید حوایج سرانگشت توست <ref>همان،ص 233 و 234.</ref> </span>
|}
 
 
[الهامى، صحنه‌هاى بدیع دیگرى از جانب علمدار کربلا را در نهایت شیوایى و زیبایى به تصویر کشیده است که به انتخاب ابیاتى از قسمت‌هاى مختلف آن اکتفا مى‌کنیم:]
{{شعر}}
{{شعر}}
{{ب| سپهداد فرّخ رخ تابناک | بسایید پیش برادر به خاک }}
{{ب| سپهداد فرّخ رخ تابناک | بسایید پیش برادر به خاک }}
خط ۸۳۵: خط ۸۶۸:


==منابع==
==منابع==
دانشنامه‌ی شعر عاشورایی، محمدزاده، ج‌ 2، ص: 1014-1020.
 
محمد علی مجاهدی، کاروان شعر عاشورا،زمزم هدایت، ج1، ص 451-463.
* [[دانشنامه‌ شعر عاشورایی‌ انقلاب‌ حسینی‌ در شعر شاعران‌ عرب‌ و عجم‌|دانشنامه‌ی شعر عاشورایی، محمدزاده، ج‌ 2، ص: 1014-1020.]]
* [[کاروان شعر عاشورا|محمد علی مجاهدی، کاروان شعر عاشورا، زمزم هدایت، ج1، ص 451-463.]]


==پی نوشت==
==پی نوشت==


[[رده:شاعران]]
[[رده:شاعران]]
[[رده:شاعران قرن سیزدهم]]
[[رده:شاعران فارسی زبان]]
[[رده:شاعران فارسی زبان]]
<references />
[[رده:شاعران ایرانی]]
[[رده:شاعران عاشورایی]]
۳٬۴۸۸

ویرایش

منوی ناوبری