رسانه شیعه جامعه شناسی آیین های سوگواری و هیئت های مذهبی در ایران

محسن حسام مظاهری. چاپ اول: تهران، شرکت چاپ و نشر بین المللی، 1387 . نه + 611 ص، وزیری. تصویر، جدول، نمودار. 7 پژوهشی توصیفی - تحلیلی و کتابخانه ای - میدانی در بارهٔ مراسم عزاداری امام حسین - ع - و هیئتهای مذهبی در ایران، بویژه تهران، با تأکید بر دوران پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران است. بسیاری از اطلاعات کتاب دربارهٔ هیئتهای تهران، منحصر به فرد است و حاصل دیدهها و شنیده های نویسنده. در مقدمهٔ کتاب می خوانیم: «هدف و مقصد اصلی من در این کتاب، بررسی، تحلیل و فهم منطق تغییرات و تطورات مناسکی - گفتمانی مجالس و آیینهای عزاداری شیعیان ایرانی در طی تاریخ و خصوصاً در دوران معاصر ماست و اینکه آیا میتوان این تغییرات را تابع الگویی تجربی - نظری دانست یانه» (ص 2). مطالب کتاب در نه فصل سامان یافته است. فصل اول با عنوان «تاریخ تحلیلی تأسیس، تکوین و استمرار آیینها و مجالس سوگواری مذهبی» دربارهٔ تاریخ عزاداری و سیر دگرگونیهای آن است. در فصل دوم از «مفاهیم و کلیات» سخن رفته و ضمن ارائهٔ تعریف از مفاهیمی چون فرهنگ خواص، فرهنگ عامه، دین، دینداری و مناسک دینی، «عناصر هویتی هیئتهای دینی» شمارش شده است. «گونه بندی هیئتهای مذهبی»، عنوان فصل سوم است و در آن، هیئتها بر اساس سازمان و مخاطب، به دو گونه تقسیم شده اند. فصل چهارم تا هفتم در بارهٔ «هیئتهای سنتی» و «هیئتهای انقلابی دوران جنگ» و «هیئتهای انقلابی دوران پس از جنگ» و «هیئتهای عامهپسند» است و در آن، کارکرد و سازمان و مخاطب هر یک از این هیئتها و الگوی دینداری ایشان و چگونگی مذاحی و ادبیاتشان بتفصیل تبیین شده است. فصل هشتم به «شبه هیئتها» اختصاص دارد که اهدافی غیر منطبق با اهداف دینی دارند، و فصل نهم «جمع بندی و نتیجه گیری» از سراسر کتاب است. از مطالب عجیب کتاب، فرضیهٔ نویسنده است که در توضیح آن میگوید: «آیینها و مجالس سوگواری... بیش و پیش از هر چیز، پدیدهای اجتماعی است.... عزاداری آیینی است با منشأ و مشرب مردمی و ابداع ایشان. آن وقت دیگر چیزی به عنوان سنت عزاداری ، در آن معنایی که در شریعت از سنت مستفاد می شود، مصداق نخواهد داشت» (ص 521). نویسنده میافزاید: «عزاداری از آبشخور اجتماع سیراب میشود، نه از چشمهٔ دین» (ص 522). و در ادامه میگوید: «عزاداری آیینی است محصول دینداری مردمان، نه منسکی تشریع شده توشط دین» (ص 524).

منابع

کتابشناسی تاریخی امام حسین علیه‌السلام، محمد اسفندیاری، ص 241-242.